CC BY
6ЭОЖ 372.92
ЖОГАРЫ ОЦУ ОРНЫНЬЩ Б1Л1М БЕРУ ЖYЙЕСIНДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ1НЩ ЦОЛДАНЫЛУЫ
МАЛИКОВА Ж.С.
1 курс докторанты, 0. Жэшбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикальщ
университетi, Шымкент
Т¥РМАМБЕКОВ Т.А
ф-м.г.д., доцент, 0. Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык
университетi, Шымкент
Ацдатпа. К,аз1рг1 б1л1м беру ЖYйесiнде жасанды интеллекттщ MYMKindlKmepi кещнен цолданысца енуде. Жасанды интеллект студенттердщ бшм сапасын арттырады жэне оцытушыларга сабац беру процест уйымдастыруда квмекшi цурал бола алады.
Тишнше, болашац мYгалiмдердi оцытуда жасанды интеллектШ цолдану бойынша жаца багдарлар белгiленуi керек. Мацалада жасанды интеллекттщ бшм берудегi мацызы, артыцшылыгы мен кемшiлiкmерi царастырылган. Жасанды интеллект mYрлерiне тоцталып, олардыц цолданыстагы негiзгi артыцшылыцтары кцрстешген. Жогаргы оцу орындарында жасанды интеллектпен оцытуда бiрцаmар мiндеmmердi бшу цажет. Жасанды интеллектн цолданудагы туындайтвн циындыцтарга да назар аудару цажет.
Ктттж свздер: жасанды интеллект, жогары бшм беру ЖYйесi,машиналыц оцыту, терец оцыту, нейрондыц желi.
Жасанды интеллект туралы пшрлердщ алуан тYрлiлiгiмен, оныц дамуыныц казiргi кезещнде '^гшп жэне жакын болашакта кандай жасанды интеллекта колдану кажет екендш жэне студенттердi дэл казiр не Yйретуге болатынын" накты аныктау мшдет элi де езект болып табылады [1]. Жасанды интеллект технологиясы казiргi уакытта бiлiм беру шындыгын езгертедi интернета ^нделшт емiрге белсендi енгiзген кездепден де кеп болуы мYмкiн.
Жогары оку орындарында окыту Yдерiстерiне жасанды интеллект технологияларын енгiзуге елеулi сертн короновирус пандемиясы жэне кашыктыктан окыту нысандарын кещнен енгiзу кезiнде орын алды[1,31б.]. ^азiрri уакытта когамда ец кеп талкыланатын такырыптардыц бiрi жасанды интеллект жYЙелерi адамзаттыц дамуы мен емiрiне накты кауiп тендiре ме, жасанды интеллект технологияларын дамытудагы осындай каркынды прогреске кандай кауiптер байланысты? Адамныц "шынайы емiрiне" жасанды интеллект енпзу оныц емiр CYPуiне калай эсер етедi? Айта кету керек, жасанды интеллекттщ "жагымсыз жактарын" iздеуге ете кеп назар аудару, еюшшке орай, белгiлi бiр дэрежеде rimi оц мYмкiндiктер мен адамзат алдында жасанды интеллект технологияларын колданудыц гылыми тэсiлiне негiзделген логикалык тургыдан тексершген потенциалдан басым болады.
Машиналык окыту жасанды интеллект салаларыныц бiрi [1,41б.] болып табылады. Оныц максаты - колданушылардыц ездiгiнен компьютерлердi Yйренуiне кемектесу. Окыту алгоритмшщ кемегiмен машина керсетшген деректердегi зацдылыктарды аныктай алады, модель к¥руды орындай алады накты багдарламаланган ережелер мен модельдерсiз заттарды болжайды. Жасанды интллект- компьютерлiк жYЙенiц оку жэне тапсырмаларды шешу сиякты адамныц когнитивт функцияларына елiктеу кабiлетi. Жасанды интеллект аркылы компьютерлiк жYЙе адамдарга жаца акпараттан Yйренуге жэне шешiм кабылдауга мYмкiндiк беретiн ойлау процестерше елiктеу Yшiн математикалык функциялар мен логиканы колданады.
Машиналык окыту жасанды интеллекпш колдану багыттарыныц бiрi болгандыктан, нейрондык желiлер машиналык окытудыц бiр тYрi деп айтуга болады.
«Терец окыту» угымына келетш болсак, терец окыту - бул нейрондык желiлер архитектурасыныц бiр тYрi, оларды куру мен окытудыц тэсiлдерiнiц бiрi.
1-сурет. Машиналык окыту, нейрондык желiлер жэне терец окыту арасындагы байланыс
Оку процесшде жасанды интеллект колдану окытушылардан цифрлык педагогика дагдыларын жетiлдiрудi талап етедь Бiлiм беру eнiмдерiн эзiрлеушiлер оку процесше жасанды интеллект енгiзудiц ыцгайлы тэсiлiн эзiрлеуi Yшiн алдымен мришмдердщ калай жумыс iстейтiнiн тYсiнуi керек. Окыту эдютерш жетiлдiру студенттердiц автономды окыту кабiлетiнiц мацыздылыFын кeбiрек керсетед^ бул оц YPДiс. Жасанды интеллект дэуiрiнде бiлiм беру iс-эрекетi мен жобаларын eзi баскарFан кезде студентке баFытталFан тэсiл колданылады. Интеллектуалды окыту жYЙелерi студенттерге жеке оку жоспарларын к¥PУFа, оку материалдарын тацдауFа, прогресп бакылауFа жэне топтык сабактарFа катысуFа мYмкiндiк бередi. Селвиннiц пiкiрiнше, окытушылар студенттердiц бYкiл оку процесiнде автономды оку кабшетш дамытуFа басымдык беруi керек[2].
Себебi окытудыц эртYрлi эдiстерi студенттерден eзiн-eзi реттеу жэне eзiн-eзi баскару даFдыларын кeбiрек талап етедь
Жасанды интеллект пен машина аркылы байланысатын окыту платформаларына тэуелдiлiктiц артуы студенттердiц элеуметтiк карым-катынас даFдыларыныц тeмендеуiне экелуi мYмкiн. Сондыктан жоFары бiлiм алу Yшiн студенттер бiр-бiрiмен ынтымактасып, колдау кeрсетуi керек. Элеуметпк eзара эрекеттесуге кeп ^щл бeлетiн кашыктыктан окыту моделiн к¥PУFа мYмкiндiк беретiн жасанды интеллект непзшде бiлiм беру бул мэселенi шеше алады. Бул модель студенттерге онлайн режимшде окуFа жэне бiр уакытта эртYрлi элеуметтiк iс-шаралар мен лагерьлерге катысуFа мYмкiндiк бередi. Акырында, экономикалык жэне технологиялык жаhандану дамыFан сайын бiлiм берудегi жасанды интеллект мацыздыль^ы айкын бола бастады. Эр тYрлi елдерде жасанды интеллект саласындаFы зерттеулер мемлекеттiк децгейде басымдыкка ие болды. Бул жасанды интеллект негiзiндегi трансформациялык бiлiм беру экожYЙесi дэл, даралаетан жэне икемдi бiлiм беру кызметщ^ мен экiмшiлендiрудi камтамасыз етуге ыкпал етедi. Дегенмен, мектептiц оку аудиторияларына жасанды интеллект енгiзу кезiнде окытушылар мен окушылар кeптеген киындыктарFа тап болады. Бул мэселелердi тек окытушылардыц, студенттердiц жэне бiлiм беру экожYЙесiнiц баска мYшелерiнiц бiрлескен кYш-жiгерiмен тиiмдi шешуге болады.
Жасанды интеллект жэне робототехника сиякты озык технологияларды адам тэжiрибесiмен бiрiктiруге баса назар аудару казiргi дэуiрдегi жаhандык eзгерiстерге негiз болды. Бiлiм беру саласында болашак окыту модельдерiнде жаца парадигма куруFа мYмкiндiк беретiн озык технологиялардыц аркасында тиiмдiлiк пен eнiмдiлiктiц, сондай-ак икемдiлiктiц
артуы байкалады. Кем дегенде, кейбiр жасанды интеллект зерттеушiлерi бiлiм беру аспектiсiнде бiрнеше колданбаларды аныктады, мысалы, Web Intelligence AI веб-окыту орталары аркылы окушылардьщ, окытушылардыц жэне авторлардыц эрекеттерiн автоматтандыру аркылы окушылардыц ыцгайлылыгын арттыру Yшiн колданылатын Деведзидщ зерттеуi карастырсак болады[3].
Жасанды интеллект студенттерге оку процесшде кемектесш кана коймайды, сонымен катар мугал1мдердщ инновациялык жэне бейiмделу технологияларын колдану дагдыларына эсер етедi. ЮНЕСКО-ныц жасанды интеллект бойынша бiрiншi консенсус шецбершдеп усыныстары бiлiм берудi дамыту процесiнде улттык нормативт1к кукыктык актшерге негiз бола алады. ДYние жYзiндегi бiрнеше зерттеу нэтижелерi муFалiмдердщ болуына карамастан бiлiм беру процесшщ ажырамас белiгi болып кала беретiнiн керсетедь Жасанды интеллект казiргi бiлiм берудеп технологиялык эзiрлемелердщ салдары ретшде, эаресе Covid-19 пандемиясынан кейiн цифрландырудыц танымал тенденциясын керсететiн кашыктыктан окытуды коса алганда, мацызды такырыпка айналады. Дегенмен, деректерге кол жетюзу мэселелерi тутынушылардыц купиялылык деректерiн коргауда жасанды интеллект пайдаланушылары Yшiн жиi проблема болып табылатынын атап еткен жен. БYгiнгi озык технологияныц карапайымдылыгымен жасанды интеллектке кол жетюзу кажеттiлiгiн ескере отырып, деректердщ купиялылыгына кол жеткiзу руксаттарыныц элеуетiн зерттеу кажет.
Темендегi жасанды интеллект мысалдарыныц кейбiрi бiлiм беру мэселелерше байланысты кажеттшктердщ болуын керсетед^ эсiресе накты бiлiмге кол жетюзу, накты сурактарга жауап беру, жасанды интеллектшщ кужаттарды жасау кабiлетi жэне пайдаланылуы ете оцай.
1-кесте. Бгшм берудегi жасанды интеллектшщ кейбiр турлершщ сипаттамасы.
Ж ту асанды интеллект рлерi Сипаттары
1 Wolfram Alpha Еылыми математикалык есептеулер мен мэлiметтер туралы бшм беретiн компьютерлiк машина. ¥сынылатын кызметтщ онлайн нысаны койылган сурактарга накты жауаптар алуга жэне жауаптарды курылымдык тYPде есептеуге мYмкiндiк бередi.
2 Fireflies Жазуга, корытындылауга, жазбалар жасауга жэне жумысты орындауга кемектесетiн жасанды интеллектiнiц дауыстык кемекшiсi. Бул жасанды интеллект Zoom жэне Google Meet сиякты барлык жетекшi веб-конференция платформаларында кездесулердi жаза алады.
3 Hypotenuse Блог жYргiзуге, жазбаша жарнамалардагы маркетингке, соныц iшiнде такырыптарды жазу кезшде бастапкы шабытты табудыц тэрбиелш аспектiсiне пайдалы жогары сапалы, кшт сезге бай мэтш жасай алатын жасанды интеллект авторлары.
4 Slidesai Мэтiндi тартымды презентацияларга айналдыра алатын жасанды интеллект платформасы.
5 Humata Еылыми кужаттарды тезiрек жэне тиiмдi тYсiнуге кабiлеттi жасанды интеллект куралы.
Жасанды интеллектшщ дамуы оньщ жогары бiлiм беру жYЙесiндегi окыту мен окудагы болашак рeлi жэне университеттер бул мэселеге катысты кандай тацдау жасайтыны туралы мацызды пшрталастарды елемеуге болмайды. Жогары оку орындарындагы окыту жYЙесi казiргi кезде окытушылар мен педагогикалык эдiстердiц рeлiн кайта карауды кажет ететiндiгiн
бiлдiредi. Бул мэселелер ерекше назар аударуга турарлык, ейткеш университеттер туракты болашак туралы ойлаганда осы тэуекелдер жиынтыгын ескеруi керек.
Непзшде, казiр университеттер ездершщ функциялары мен педагогикалык модельдерiн, сондай-ак жасанды интеллект шешiмдерiмен карым-катынастарын кайта карастыратын кез келдi. Сонымен катар, жогары оку орындары окыту мен окуда колдануга мYмкiндiк беретiн кептеген мYмкiндiктер мен киындыктарды кередi. Бул шешiмдер барлыгына бiлiм берудщ жаца мYмкiндiктерiн ашады, сонымен бiрге жогары бшмнщ негiзгi кундылыктары мен максаттарыныц тутастыгын сактай алатын жетiлдiрiлген модельде емiр бойы бiлiм алуга ыкпал етедЦ4].
Бiз жасанды интеллект дамуын агымдагы бакылаудыц этикалык салдарын зерттеу кажеттшп бар деп санаймыз. Сондай-ак, 6Ï3 эрi карайгы зерттеулердi окытушылардыц жогары оку орындарыныц студенттерiне арналган жаца оку эдютерше, киялга, шыгармашылыкка жэне инновацияга баса назар аудара мацызды деп санаймыз.
Жасанды интеллект физика бшмше, эсiресе сыныптагы эксперименттердi жобалауга бiрнеше артыкшылыктар бердi. Жасанды интеллект технологиялары муFалiмдерге эртYрлi материалдарга кол жетюзуге жэне кYPделi физикалык уFымдарды сэттi суреттейтiн эксперименттер жасау жэне орындау Yшiн колдау керсетуге мYмкiндiк бередi. Жасанды интеллект дереу керi байланыс бере алады, деректердi багалай алады жэне студенттердiц оку нэтижелерш жаксарту Yшiн эксперименттерге тYзетулер енгiзудi усына алады. Жасанды интеллект аркылы окытушылар эксперименттерге дайындыкты оцтайландыра алады, деректердi талдаудыц дэлдiгiн арттыра алады жэне физика бойынша окытудыц жалпы тиiмдiлiгiн арттыра алады[5].
Жасанды интеллект алгоритмдерiндегi ыктимал бурмаланулар туралы алацдаушылык бар, бул эртYрлi ортадан шыккан балаларда бшм алудыц тец емес мYмкiндiктерiне экелуi мYмкiн. МуFалiмдер жасанды интеллекттiц окыту эдютерше эсерiн мукият талдап, технологиялык прогресс пен этикалык ойлар арасындагы орта жолды табуга тырысуы керек.
Окытушылар студенттердiц кызыгушылыгын жэне сыни тургыдан ойлау кабiлетiн арттыратын жеке оку тэжiрибесiн камтамасыз ету Yшiн жасанды интеллект технологияларын пайдалана алады. МуFалiмдер жасанды интеллектiнi алмастырудыц орнына адамдармен карым-катынас пен окытуды жаксарту куралы ретiнде пайдалануы керек. Окытушылар жасанды интеллект дамып, бiлiм беру ортасына интеграцияланган сайын, оны алмастырудыц орнына окытуды жаксартатынына кез жетюзу Yшiн мукият болуы керек. Бшм берудеп жасанды интеллектiнiц болашагы муFалiмдер мен студенттердiц Yлгерiмiн жаксарту жэне Yздiксiз окуды ынталандыру Yшiн осы технологияларды каншалыкты жаксы пайдаланатынына байланысты[5, 6б.].
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Технологии искусственного интеллекта и интеллектуальные системы компьютерного моделирования и инженерных расчетов. Вводный курс : учеб. пособие / М.А. Журавков ; БГУ, Механикоматематический фак. - Минск : БГУ, 2024. - 177 с. : ил. - Библиогр.: с. 170— 173.
2. Абыканова Б.Т., Салыкбаева Ж.К., Кайыржан М., Бахтыгереев А. Системы на основе искусственного интеллекта в педагогическом образовании: возможности и последствия // Вестник Атырауского университета имени Х. Досмухамедова. - 2023. - №4(71). - С. 5970.
3. Sampurno, M. T. (2024). Wolfram Alpha (AI): Between Technological Transformation and Ethical Ideas in Education. Proceeding International Conference on Religion, Science and Education, 3, 377-384.
4. Popenici, S.A.D., Kerr, S. Exploring the impact of artificial intelligence on teaching and learning in higher education. RPTEL 12, 22 (2017).
5. Kotsis, K. T. (2024). Artificial Intelligence Helps Primary School Teachers to Plan and Execute Physics Classroom Experiments. EIKI Journal of Effective Teaching Methods, 2(2).
