Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАР ВОСИТАСИДА ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОДИК ТАЪЛИМОТИ'

ЖИСМОНИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАР ВОСИТАСИДА ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОДИК ТАЪЛИМОТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

57
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жисмоний таълим / анъана / жараѐн / восита / ривожланиш / шаклланиши.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. Т. Жумаев, Ф. А. Турдиев

Мазкур мақолада жисмоний таълим жараѐнини миллий анъаналар воситасида ташкил этишнинг методик таълимотини ташкил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАР ВОСИТАСИДА ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОДИК ТАЪЛИМОТИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

ЖИСМОНИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИНИ МИЛЛИЙ АНЪАНАЛАР ВОСИТАСИДА ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОДИК ТАЪЛИМОТИ

А. Т. Жумаев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

Ф. А. Турдиев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти талабаси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада жисмоний таълим жараёнини миллий анъаналар воситасида ташкил этишнинг методик таълимотини ташкил килинган.

Таянч сузлар: жисмоний таълим, анъана, жараён, восита, ривожланиш, шаклланиши.

КИРИШ

Узбекистоннинг ижтимоий-маданий салохиятида жисмоний тарбия ва спорт узига хос мазмун, шакл, максад ва мохиятга эга. Уларни ахолининг кундалик турмуш маданиятига сингдириш, укувчи ёшларнинг жисмоний баркамоллигини тарбиялаш, иктидорли ёшларни спортга жалб этиш, уларнинг махоратларини ошириш, спорт оркали мамлакатнинг шон-шухратини жахонга кенг ёйиш каби кенг камровли ва кулами чукур тадбирларни утказишда жисмоний маданият хамда спорт мутахассисларининг иш фаолиятлари эътиборга лойикдир.

Жисмоний маданият ва спорт мутахассисларини тайёрлаш, уларнинг билимларини чукурлаштириш ва амалий малакалари хамда ижодкорлиги, ташаббускорлигини доимо ошириш хозирги давр муаммоларидан биридир.

Маълумки, юкори малакали мутахассислар тайёрлашда Узбекистон Давлат жисмоний тарбия института (УзДЖТИ), Университет ва педагогик институтлар таркибидаги жисмоний маданият факультетлари фаолият курсатмокда. Урта махсус таълими буйича кадрлар тайёрлашда вилоятлар марказидаги олимпия захиралари коллежлари ва баъзи бир педагогик коллежларда хам самарали мех,нат килинмокда.

Узбекистон Республикасининг «Таълим тугрисида»ги конуни (1997), Давлат таълим стандартлари асосида жисмоний маданият факультетларининг укув режаси янгидан тузилиб, уларда ихтисослик

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

буйича назарий фанлар ва амалий турлар (спорт турлари) мавжуддир. Уларнинг таркибида «Миллий истиклол гояси: асосий тушунча ва тамойиллар», «Маънавият асослари» каби янги укув фанларининг киритилиши мухим вокеликдир. Яъни жисмоний маданият ва спорт сохасида талабаларга уз ихтисосликларини эгаллашда миллий кадриятлар ва уларнинг мазмунидаги миллий анъаналар хакида билим олишга имкониятлар яратилди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Узбекистонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги карори (1999, 27 май) укув юртларда жисмоний таълим сифатини яхшилаш, спорт машFулотларини талаб даражасида утказиш, укувчи ёшлар ва талабаларнинг севимли спорт турлари буйича хилма -хил спорт мусобакаларини купрок ташкил этиш лозимлиги курсатилган. Бунинг учун жисмоний тарбия укитувчилари спорт турлари буйича мураббийлар ва оммавий соFломлаштирувчи жисмоний тарбия-спорт тадбирлари учун ташкилотчи- методистлар тайёрлашни яхши йулга куйиш лозимлиги алохида уктирилган.

Бундай талабларни амалда бошкариш масалалари ишлаб чикариш мехнат жамоалари, турли муассасалар, ахоли истикомат жойлари, дам олиш ва хордик чикариш оромгохлари маконларининг ижтимоий мехнат шароитлари, ижтимоий мехнат таъминотлари билан боFликлигини эътиборга олиш лозим. Яъни уларда оммавий соFломлаштириш, жисмоний тарбия ва спорт гадбирларини ташкил килувчи ташкилотчи-мураббийларга булган эхтиёжлар, заруриятлар асосида штатларни белгилаш, зарур булган спорт ташкилотлари ёки олий ва урта махсус укув юртларига буюртмалар беришни йулга куйиш лозим булади. Бундай жараён йулга куйилса, маълум сохаларда ташкилотчиларнинг купайиши, уларнинг иш фаолиятларида миллий анъаналарни кенг ёйиш, улардан максадли фойдаланиш мумкин булади.

Узбекистон Республикасининг Давлат таълим стандартлари (1999) хамда «СоFлом авлод Давлат дастури»да укув юртларда жисмоний таълимнинг узлуксизлигини таъминлаш, укувчи ёшлар ва талабаларни оммавий равишда спорт тадбирларига жалб этиш мухим вазифа килиб куйилган. Шу асосда олий таълим тизими (1999) ва академик лицей, касб -хунар коллежлари ва урта махсус укув юртлари учун «Жисмоний тарбия»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

дастури (2001) ишлаб чикилиб, улар амалда кулланилмокда. 2000 йил 1 мартдан бошлаб «Алпомиш» ва «Барчиной» махсус тестлари жорий этилди. Уларнинг мазмун, шакл ва максадлари укувчи ёшлар ва талабаларнинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш, мехнат ва мудофаа ишларига лаёкатли килиб етиштиришга каратилган.

Мамлакатимизда олиб борилаётган туб ислохотлар, маданият, тиббиёт, таълим ва спорт сохаларидаги оммавий тадбирларнинг максад ва вазифалари, уларнинг мазмуни касб -хунар йулида тахсил олаётган ёшларнинг хар томонлама етук булиши, давр талабаларига тула жавоб бериши, бунда мехнат килиш, Ватанга садокат хис-туЙFулари ва эътикодлари билан боFлик булган барча фазилатларга эга булишни такозо этмокда. Буларни таъкидлашдан максад шуки, юкоридаги «Жисмоний тарбия» дастурларида миллий кадриятларни жисмоний тарбия дарсларида урганиш айникса, миллий анъаналарда жисмоний тарбия, спорт, саёхдт ва халк миллий уйинларидан фойдаланиш йуллари хакида тула маълумотлар йук. Бу эса укувчи ёшларнинг миллий анъаналар хдкидаги тушунчалари, бунда жисмоний тарбиянинг мохиятини билишга салбий таъсир курсатмокда. Яна бир томони шундаки, аксарият жисмоний тарбия укитувчилари дастурдан чика олмайди, ижодий ёндашиш, амалий ташаббуслар кам учрайди. Бундай салбий хусусиятлар талабаларнинг укув амалиётлари (педагогик ва ташкилий) жараёнида айнан намоён булмокда. Маълумки, жисмоний таълим жараёнларининг узига хос хусусиятлари бор. «Жисмоний тарбия ва жисмоний маданият» факультетларининг укув режаси тахлил килинганда 2 йуналиш маълум булмокда:

1. Талабаларнинг танланган спорт тури мутахассислиги буйича тайёргарлик ва махорат ошириш машFулотлари. Бу жараён Республикадаги барча факультетлар ва УзДЖТИда умумий хусусиятга эга булган шакл, мазмун ва методика олиб боради.

2. Факультетдаги профессор-укитувчиларнинг салохиятлари, уларни кизиктирган махсус фанлар (ихтисосликка кириш, илмий тадкикотлар методикаси, миллий кадриятлар ва жисмоний тарбия ва х.к.) буйича курслар ташкил этилган. Бу жараёнлар талабаларда у ёки бу даражада ихтисослашган тушунча ва билимларни эгаллашга ижобий таъсир курсатмокда. Лекин бу холат барча олий укув юртларида яхши йулга куйилган, уларнинг сифати юкори даражада, деб булмайди. Бунинг

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

хам баъзи бир объектив ва субъектов сабаблари бор. Булар: 1) жисмоний тарбия ва миллий анъаналарнинг ижтимоий-тарбиявий хусусиятларини мужассамлаштирувчи укув-услубий кулланма ва тавсияномалар мукаммап равишда ишлаб чикилмаган; 2) спорт турлари буйича назарий тушунчалар ва амапий-касбий билимларни чукурлаштиришда фаолият курсатаётган укитувчиларда анъаналар хакидаги билимлар анча саёз; 3) реферат, курслар ва битирув (диплом) ишларида маънавий ва жисмоний камолот мавзулари уларнинг узора узвий боFликликлари муфассал ёритилмаган; 4) магистрлар, аспирантлар ва мустакил илмий изланувчилар томонидан жисмоний тарбия ва спорт тадбирлари хамда хозирги давр талаблари асосида миллий анъаналарда максадли фойдаланиш усуллари, амалий ишларга доир махсус тадкикотлар олиб борилмаяпти.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Узбекистан болалар спортини ривожлантириш жамFармаси фаолиятини ташкил этиш туFрисида»ги карорида (30.10.02) энг аввало, умумтаълим мактабларида жисмоний тарбия ишларини яхшилаш, уларга зарур булган шарт -шароитлар яратиб бериш белгиланган. Шу асосда кктидорли болаларни танлаш, тажриба-синовдан утказиш ва уларни спорт мактабларига сафарбар килиш алохида таъкидланган. Бундай ташкилий, амалий ва тарбиявий шароитларда миллий анъаналарда кулланилаётган спорт чикишлари, оммавий намойишлар мухим ахамият касб этиши мумкин. Шу сабабдан жисмоний маданият факультетларининг барча боскичларидаги талабаларга болалар спорти ва миллий анъаналарнинг бир - бирига тарбиявий, ташкилий жихатдан мутаносиблик усулларини ургатиш лозим булади. Бундай ижтимоий-тарбиявий таълимотлар ва амалий фаолиятларни барча назарий ва амалий (спорт) дарслар хамда спорт машFулотлари жараёнида ургатиш лозим.

Укув режадаги спорт тури (гимнастика, енгил атлетика, сузиш, кураш, ихтисослик ва х.к.) буйича утказиладиган дарслар ва спорт машгулотларида узларига тегишли булган «Алпомиш» ва «Барчиной» махсус тестлари синов меъёрий талабларни ургатишда миллий кадриятлар мазмунида ифода этилган анъанавий удумлар, урф-одатларни эслатиш, аждодларимиз хаётида рамзий маънода давом этиб келган. Аммо «Алпомиш» достони ва бошка бадиий асарлар, тарихий, маданий ва археологик манбалар хакида тегишли маълумотларни талабаларга чукур

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

сингдириш максадга мувофик. Х,ар бир сохадаги каби жисмоний тарбия укитувчиларини тайёрлашда етарли даражада назарий билим ва амалий куникмалар хосил килдириш энг асосий фаолиятлардан биридир.

Демак, юкоридагилардан келиб чикиб республикада олиб борилаётган илмий тадкикотлар мазмунида жисмоний таълим, спорт, саёхатлар ва халк миллий уйинларининг миллий хусусиятлари хамда уларнинг ижтимоий- тарбиявий жараёнларига катта эътибор берилиши лозим. Жумладан, мамлакат микёсида утказилаётган нуфузли оммавий спорт мусобакалари, маданий-спорт тадбирларининг очилиши ва якунларида намойиш этилаётган спорт чикишлари, кургазмали намойишлар, тарFибот йуналишларидан туман (шахар) на бошла^ич ташкилотларда намуна сифатида фойдаланиш яхши йулга куйилиши керак. Энг асосийси жисмоний таълим укитувчилари факат машFулот утказиш, спорт турлари буйича мураббийлар эса факат мураббийлик фаолияти билан шуFулланиб колмасдан, укувчи ва талабаларни спорт билан банд булиш жараёнини хамкорликда ташкиллаштириш ишлари амала оширилса, максадга мувофик булари.

Хулоса: Жисмоний таълим жараёнини миллий анъаналар воситасида ташкил этишнинг методик таълимотини ташкил килинган. Энг асосийси жисмоний таълим укитувчилари факат машFулот утказиш, спорт турлари буйича мураббийлар эса факат мураббийлик фаолияти билан шуFулланиб колмасдан, укувчи ва талабаларни спорт билан банд булиши кузга тутилган.

REFERENCES

1.Жумаев А.Т Ф.А.Турдиев. Ёшлар-Усмирларга мувофик тавсия этиладиган жисмоний маданият турлари. МуFаллим х,ем узликсиз билимлендириу Илмий методик журнал 3-сон 2021 йил 130-133

2.Жуаев А.Т методика специальной физической подгатовки студентоа по волейболу в соревновательном периоде методом кластера Халк таьлими Илмий методик журнал 5-сон 2021 йил 131 -134

3.Жумаев А.Т Янги даврда спортнинг ижтимоиллаштирувчи мавкеи. МуFаллим х,ем узликсиз билимлендириу Илмий методик журнал 1 -сон 2020 йил 159-163

4.Жумаев А.Т, Маматкулов Р.С, Султанов А.И, Юсупбаева А.С Основы государственной политики республики Узбекистан в области развития

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-414-419

физической културы и спорта International journal of consensus № 3 2020 йил 61-67

5. Mamatqulov R.S Jumayev A.T Juraboyev A.B Qurbonova M.E Features and application of the cluster method of its organizations in lessons in secondary school and higher pedagogical institutions. International jornal on Integrated Education 2020 90-94

6.Jumayev A.T Yusupbayeva A.S Диакностика Фктуального уровня сформированности готовности будуших педагогов кнаучно -исследовательской деятельности. london grand Britain march 11-12 2020 9597

7.Jumayev A.T Mamatqulov R.S Sultonov A I Yusupbayeva A.S Basis of staty policy of therepublic of Uzbekistan in the field of development of physical culture and sports.KONSENSUS XALQORA JURNAL 2020 60-67

8.Жумаев А.Т Талабаларнинг саломатлик компетентлигини ривожлантиришнинг узига хос хусусиятлари. МуFаллим х,ем узликсиз билимлендириу Илмий методик журнал.№4 2018 йил 151 -153 бетлар.

9. Jumaev Adilkhakim2 , Mamatkulov Ravshanjon3 , Sultanov Alisher4 , Yusupbaeva Amangul5 , Umaralieva Dilfuza6 , Atabekov Fozil GENDER EQUALITY IN SPORT: STAGES OF WOMEN'S SPORT DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN.Palarch's journal of Archaeology of Egypt/Egyptology 2021 1733-1747

10. М.У.Ишонкулов, Жумаев Абдилхаким Турдиевич ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР 2-МАХСУС СОН.2020йил 584-588 бетлар.

11. MAMATKULOV R.S Umaralieva D.U JUMAEV.A.T. EDUCATION OF THE PHYSICAL QUALITY OF STUDENTS IN PEDAGOGICAL UNIVERSITIES BY MEANS OF THE CLUSTER METHOD WITH THE HELP OF THE BADMINTON GAMENOVATEUR PUBLICATIONS JournalNX- A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2021 156-159

12. Yusupbayeva A.S Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishida harakatli o'yinlarni tashkil etish usullari Халк таьлими Илмий методик журнал 5-сон 2021 йил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.