Научная статья на тему 'ЖИСМОНАН ТЎҒРИ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚ ЎЙИНЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЖИСМОНАН ТЎҒРИ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚ ЎЙИНЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
18
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХАЛқ ЎЙИНЛАРИ / ТЕЗКОРЛИК / ЧАққОНЛИК / ЭГИЛУВЧАНЛИК / КУЧ / ЧИДАМЛИЛИК / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Абдуллаев А.А.

Мақолада талаба қизларни жисмонан тўғри ривожланишида халқ ўйинларининг аҳамияти масаласи таҳлил қилинади. Зеро, халқ ўйинларга шарқ олимларининг берган фикрларида айтиладики рухий, маънавий, биологик ва педагогик мослашиш механизмларини жисмоний юкламаларда аёллар организимининг функционал имкониятларини белгилаб берувчи сифатлар шакилланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF FOLK GAMES IN PHYSICAL DEVELOPMENT

The article analyzes the importance of folk dances in the physical development of female students. According to Eastern scholars, the mechanisms of mental, spiritual, biological and pedagogical adaptation to physical games are formed by the qualities that determine the functional capacity of the female body in physical activity.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНАН ТЎҒРИ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚ ЎЙИНЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Абдуллаев А. А. доцент

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институи

ЖИСМОНАН ТУГРИ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛЦ УЙИНЛАРИНИНГ АХДМИЯТИ

Аннотация: Мацолада талаба цизларни жисмонан тугри ривожланишида халц уйинларининг ауамияти масаласи таулил цилинади. Зеро, халц уйинларга шарц олимларининг берган фикрларида айтиладики рухий, маънавий, биологик ва педагогик мослашиш механизмларини жисмоний юкламаларда аёллар организимининг функционал имкониятларини белгилаб берувчи сифатлар шакилланади.

Калит сузлар: халц уйинлари, тезкорлик, чаццонлик, эгилувчанлик, куч, чидамлилик, жисмоний сифатлар.

Abdullaev A.A. associate professor Tashkent region Chirchik State Pedagogical Institute

THE ROLE OF FOLK GAMES IN PHYSICAL DEVELOPMENT

Annotation:The article analyzes the importance of folk dances in the physical development of female students. According to Eastern scholars, the mechanisms of mental, spiritual, biological and pedagogical adaptation to physical games are formed by the qualities that determine the functional capacity of the female body in physical activity.

Keywords: folk games, speed, agility, flexibility, strength, endurance, physical qualities.

Маданий меросимизнинг узвий ва ажралмас кисми булган, авлод-аждодларимизга асрлар мобайнида рух, жон ва соFлик ато этиб келган халк уйинларини тиклаш ва улардан самарали фойдаланиш-миллий киёфамиз, маънавиятимиз ва кадриятимизни юксалтириш демакдир. Халк уйинлари янги соFлом авлодни шакллантиришда хам ута мухим урин тутгани учун биз уларни куз корачотидек асрашимиз, эъзозлашимиз ва улардан окилона фойдаланишимиз зарур.

Мустакиллик туфайли миллий кадриятлар-миллий онг, тарихий хотира, азалий анъаналар, диний эътикодлар, халк ижоди каторида миллий уйинлар хам жадал равишда тиклана бошлади. Х,ар бир тарихий давр уз уйинларини яратади ва бу уйинлар уз даври кишисини тарбиялашда мухим урин тутади. Уйинлар одамларда яшаш учун энг зарур булган сифатларни шакллантирибгина колмай, балки уларни хар томонлама маънавий, аклий, жисмоний ривожлантиришда ахамиятли хам хисобланган [1].

Тарихий уйинларни урганишда Махмуд K,ошFарийнинг "Девону луFати турк" асари мухим урин тутади. Бу луFатда халк уйинларининг 150 дан ортик турлари тилга олинади ва уларнинг 20 тасига таъриф берилади. Буюк Хоразм шоири Мухаммад Ризо Огахий узининг ижодий фаолиятида халк уйинларига алохида ахамият беради. Уйинлардаги аклий, рухий, нафосат, маънавият имкониятларини фахмлаган холда, уйин вактида боланинг феъл-атворини тезрок билиб олиш, унинг салбий ва ижобий сифатларини осонрок аниклаш, бемаъни киликларини бартараф этиш мумкин деган дидактик хулосага келади.

Уйинлар халк хаётининг мухим кисми булганлигини Шарк алломалари Фирдавсий, Беруний, Ибн Сино, Махмуд K,ошFарий, Кайковус, Алишер Навоий, Бобур Мирзонинг асарларидан хам билса булади. Чунки Фирдавсий шохларга хос уйинларни, Беруний кадимги халклар уйинларини, Ибн Сино - уйиннинг шифобахш хусусиятларини, Махмуд K,ошFарий - туркий халкларга оид куплаб уйин турларининг баёнини, Кайковус - уйинларда катнашиш одоби туFрисида, Алишер Навоий -пахловонлик каби уйинларнинг бадиий ифодасини, Бобур уйинлар завки -шавки хакида жиддий фикрларни изхор этганлар.

Шуни келтириш лозимки, миллий маънавиятимиз мазмунида жисмоний тарбия асосий уринлардан бирини эгаллаган, шундай экан, миллий спорт турларига хам эътиборни янада кучайтиришимиз даркор. Миллий истиклол FOяси ва мафкураси халкнинг асрий максадларини ифодалайдиган, утмиш ва келажакни бир-бири билан узвий боFлайдиган, унинг эзгу-истакларини амалга оширишга хизмат киладиган FOялар тизими булиб, асосан халкимизнинг асрлар давомида шаклланган юксак маънавияти. Анъана, удумлари ва аждодларимизнинг улмас меросидан озикланади [3].

Спортнинг тарихи нечоFлик утмишга бой булмасин, бизгача етиб келган кулёзмалар, нодир асарлар ва обидалардан маълумки хаёт мухим кадар булган ушбу, ижтимоий соханинг умри балки, уша асарларнинг умридан зиёдрокдир. Европа халклари спорт мусобакалари тарихини бевосита юнон мифологияси билан боFласа, Осиё халклари узларининг эртагу-ривоятлари, афсоналари замирида яшаб келган мардлик, ижтимоий, кахрамонлик Fайрат каби хислатлар, пахлавонлик, азаматлик ва баходирлик сингари фазилатларда мужассам этган. Бежиз эмаски, "Уч OFайни ботирлар", "Маликаи Хуснибод" каби юзлаб эртакларда, "Алпомиш", "Ойсулув" достонида мадх этилган кахрамонларни узида жо этмокка шайланган не-не юрт уFлонлари ва кизларнинг номи абадул-абад бокийдур.

Мамлакатимиз этно-психологиясига бир назар ташлайдиган булсак, халк харакатли уйинлари узининг хилма-хиллига карамасдан, умумий конуниятларга буйсинади. Шу билан бирга, мамлакатимиз мавжуд анъаналари, ишлаб чикариш усуллари, халкнинг характери ва иклим жараёнларига боFликдир. Ушбу уйинлар болаларда ирода сифатларини шакллантиради, маънавий сифатларни, айникса катталарга хурмат,

жисмоний бакувватлик, соFлик, одиллик, мардлик, бир-бирига узаро ёрдам каби фазилатларни тарбиялашда мухим восита булиб хизмат килади. Хозирга кадар уйналадиган халк харакатли уйинлардан "АрFимчок", "Аркон тортиш", "К,ирк тош", "Отиб кочар", "Октеракми - кук терак", "Куп тош", "Ок суяк", "Бобил така", "Эшак минди", "Дулки", "Чиллик", "Кес-кес" каби уйинлар узбек халк кадриятларнинг ажралмас кисмидир

[4].

Халк харакатли уйинларда хар бир халкнинг азалий кадриятлари, миллий анъана урф-одатлари уз аксини топган булади. Шу жумладан, узбекона уйинларда халкимизнинг куп йиллар давомида туплаган бой маданий мероси, болаларни жисмоний бакувват ва аклан баркамол килиб тарбиялашдек факат узбекларгагина хос булган тарбиявий тамойилларимиз уз аксини топган.

Халк харакатли уйинларининг соFлом авлодни тарбиялашдаги ахамияти ката экан ёшларни соFломлаштириш, умуминсоний кадриятларни урганиш ва саклаш, ватанпарварлик, уртоклик ва дустликни тарбиялаш, миллий урф-одатларимизни кадрлашга ургатиб борар экан, мутахассисларимиз, тарбиячиларимиз канча изланса оз [5].

Абдулла Авлонийнинг фикрича, соFлом фикр, яхши ахлок, илм-маърифатга эга булиш учун баданни хар томонлама тарбия килиш зарур.

К,изларни жисмоний тарбиялашда халк харакатли уйинлари ва миллий жисмоний тарбиямизни яна чукуррок тадбик килиш шу куннинг долзарб муаммоси хисобланади. Таълим тизимида жисмоний тарбия жараёнларини ташкил этиш ва бошкаришда, хусусан, жисмоний тарбия дарсларини ташкил этишда таълимнинг ноанъанавий усулларидан фойдаланиш давр талаби булиб келмокда.

Халк педагогикасида кизларни ватанпарварлик, она юртга мехр, садокатлилик, мехнатсеварлик, катталарни хурмат килиш рухида тарбиялашга катта ахамият берилади. Халк педагогикасида халкнинг улуFворлиги, кадр-киммати мехнатсеварлиги, эрксеварлиги ва дустликка садокати хам ифодаланган. Халкнинг энг яхши анъаналари инсонпарварликни, камтарликни мехмондустликни ва катталарга хурматни, асрлар давомида мехнаткаш халк орасида расм-русумга айланган ажойиб хислатларни узида гавдалантиради [6].

Мактабгача ёш даври кизларнинг ривожланишида мухим боскич булиб хисобланади. Мана шу даврда кизларнинг саломатлигига, жисмоний ривожланишига ва харакат маданиятига замин яратилади. Жисмоний машкларни танлаб олишда умуман боFча кизлари учун эмас, боFча ёшидаги кизларнинг аник гурухларини хисобга олиш лозим. Халк харакатли уйинларини ташкил этган катта ёшдаги кишилар хам уйинларнинг тартиб коидаларига илк кундан эътибор бериши лозим. Бу кизларнинг туFри, ростгуй, мард, жасур булиб тарбияланишларига ёрдамлашади. Халк харакатли уйинлар усиб келаётган ёш авлоднинг тарбиясига хар томонлама таъсир этади.

Шунинг учун хам уйин давомида уларга ростгуйликни, уртокларга, дустона уйин килишни, ракибни енгиш хакидаги фикрларни туFри тушунтириш керак. К,изларнинг жисмоний харакатларга булган талабини халк харакатли уйинлар кондириши мумкин, шунинг учун жисмоний тарбия дарслари билан бир каторда жисмоний тарбия тадбирларида хам халк харакатли уйинларидан самарали фойдаланиш мумкин. Бизга маълумки, халк харакатли уйинларининг барчаси кизларни соFломлаштириш, жисмоний, маънавий ва аклий ривожлантиришга каратилган. Жисмоний тарбия дарсларида кизлар организмига хар тарафлама ижобий таъсир этувчи турли машк ва халк харакатли уйинлардан фойдаланиб бориш лозим. Укитувчи хар бир дарснинг аник вазифасини назарда тутиб, ана шу вазифани амалга оширишга ёрдам берадиган уйинларни танлаши керак.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Йулдошова Р. Узбек халк уйинларининг тарбиявий ахамияти.

Т.: "Укитувчи" 1992. .

2. Насриддинов Ф.Н., Шатерников Э.Х. Инсон омилини шакллантиришда

жисмоний тарбия ва спорт. - Т.: 1999.

3. Нормуродов А.Н. Жисмоний тарбия. - Тошкент: Узбекистон, 1996.

4. Солиев Х. Маънавий меросимизнинг халкимиз равнакидаги ахамияти.

Республика илмий анжуман. - Бухоро: 2002.

5. Усмонхужаев Т., Мелиев Х. Миллий харакатли уйинлари. - Тошкент:

2000.

6. Усмонхужаев Т., Ходжаев Ф. 1001 уйин. Ибн сино. - Тошкент: 1990.

7. Усмонхужаев, Ходжаев Ф. Харакатли уйинлар. - Тошкент: 1992.

8. К,орабоев У. Узбек халк уйинлари. - Тошкент: 2001.

9. К,осимов А.Ш. Харакатли уйинлар (методик кулланма) - Т.: 1983.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.