CC BY
1№ЭОЖ 332.3
Жер пайдалану жуйелершщ непзп факторлары
Айдар Аяжан Алпысбайцызы
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак; Агротехникалык; зерттеу университетшщ,Кадастркафедрасыныц студент^ Астана к.
ЕСЖАНОВА ТАЗАКУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВА
С. Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет ^еА^ Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультет!
«Кадастр» кафедрасыньщ ага окытушысы, ^азакстан Республикасы
Аннотация: Макалада жер пайдалану жуйелершщ непзп факторларыныц принциптер1 мен мазмунын карастырылады. "^азакстан Республикасы Жер кодексше сейкес, Жер пайдалануды жоспарлау жуйес1 ^азакстан Республикасы жер зацдарыныц сакталуына багытталган жер катынастарын реттеу, ти1мд1 уйымдастыру, жерд1 утымды пайдалану мен коргауды камтамасыз етуге арналган кешенд1 ю-шаралары жуйес1 болып табылады. Жер пайдалануды жоспарлау меншш жэне шаруашылык жург1зу нысандары турлерше карамастан барлык санаттагы жерлерде журпзшед1. ^азакстан Республикасыныц зацнамасында кезделген жумыстарды жург1зу нэтижесшде белгшенген жоспарлау, жерд1 пайдаланудыц нысаналы максаты, жерд1 пайдалану режим1 жэне оларды коргау, шектеулер мен ауыртпалыктар, жер учаскелершщ шекарасы, осы жердщ сапасы мен саны туралы жэне баска да деректер зацнамада каралган жэне бектлген тэртште, жер кукыгы катынастары субъектшершщ орындауы уш1н мшдетп болып табылады.
Тушн сездер: жерд1 утымды пайдалану, ^азакстан, туракты пайдалану, жер учаскелершщ шекаралары, жер кодека, жерд1 коргау, кешенд1 ю-шаралар, жер катынастарын реттеу.
Жерд1 пайдалану экономикалык категория ретшде когамныц элеуметпк-экономикалык дамуы, уй шаруашылыгыныц накты тур1мен, енд1р1ст1ц курамдас белЫ ретшде карастырылады.Жерд1 пайдалану экономикалык кукыгыныц кшт - материалдык енд1р1ст1ц табиги обьективтш (енд1руш1) жэне субъективтш (жеке тутыну) сипаты.
Жер енд1р1с1н1ц куралы ретшде жердщ жумыс 1стеу1 жермен тыгыз байланысты, элеуметпк енд1р1с процесшде жердщ экономикалык мацызын сездщ кец магынасында керсетедь
Агроенеркэсштш кешенд1 жерге орналастырудыц экономикалык сипаттамасын аныктау кезшде мынадай непзп ерекшелштер:
1) ендiрiс куралы жэне ендiрiстiк куралдар ретшде ендiрiстiк тутыну (жумыс iстеу), ендiрiстiк процесiнде жермен тыгыз байланысты;
2) жер ендiрiс куралы ретiнде жумыс ютейтш шаруашылыктыц элеуметтiк тYрi.
Осы аныктаманы белгш б1р ауыл шаруашылыгы кэсшорындарына колданып, жерд1
пайдалану тужырымдамасын келесщей тужырымдауга болады.
Агроенеркэсштш кешенд1 жер пайдаланудыц экономикалык мацызы жерд1 жердщ функционалдыгы ретшде тутастай алганда кэсшорынныц кецейтшген кебею YPДiсiнде жермен тыгыз байланысты ендiрiс куралдары ретшде тYсiну керек.
^азакстанда колданыстагы ауыл шаруашылыгыныц элеуметпк жYЙесi эртYрлi жердi иеленуге негiзделген - мемлекеттiк жэне жеке курылым. [1].
Жер пайдалануды жоспарлау гылым ретiнде келес гылыми пэндердi зерттеудщамтиды:^азакстан тарихы жер катынастары, гылыми негiздерi, жоспарлау, жер пайдалану, жерге орналастыруды жобалау, жер кадастры, жердi мемлекеттiк есепке алу, жер кукыгы негiздерi, жер пайдалану мен жерге орналастыру.
Жер пайдалануды жоспарлау, элеуметпк-экономикалык гылым ретiнде жердщ объективтi зацдылыктарын, жермен тыгыз байланысты eндiрiс куралдарын, eндiрiстщ тиiмдiлiгiн арттыру, жердi утымды пайдалану жэне орналастыру максатында уйымдастыру-аумактык жэне шаруашылык жагдайларды зерттейдi.
Жердi пайдалануды жоспарлау аса кYPделi материя козгалысыныц формасын -нарык жагдайындагы когамдык катынастарды танып бiледi.
Мунда эртYрлi факторлардыц ^пш^тн^ накты дэлелi бар, оларды^р^рше тэуелдi белгiлi бiр байланысы бар.
^аз1рп замангы жердi жоспарлау жYЙесiмен элеуметтiк-экономикалык iс шараларды аумактык уйымдар iске асырады. Ол eндiрiстiк жэне материалдык-техникалык куралдарды тиiмдi пайдалануды, материалдык-техникалык к¥ралдарды жэне жумыс кYшiн пайдалануды камтамасыз ететш уйымдык-шаруашылык жэне шаруашылык жYрriзудiц оцтайлы уйымдастырылуын камтамасыз етед^ бул eндiрiстi eндiру жэне сатуды ауыл шаруашылыгы eнiмдерiн eндiрудi арзандатуга мYмкiндiк бередi.
1. "Жер туралы" ^азакстан Республикасыныц Зацы Жер ресурстарын орныкты жэне утымды пайдалану кагидаттарын белгiлей отырып, жер пайдалану мэселелерш реттейдi.
Экологиялык кодекс коршаган ортаны коргау талаптарын, соныц iшiнде топыракты коргауды жэне олардыц ластануын болдырмауды тужырымдайды.
2. ¥лттык стратегиялар мен багдарламалар ауылшаруашылык жэне eндiрiстiк аумактарга эсер ететш жер ресурстарын баскаруга жэне жердi коргауга багытталган [2].
Жердi пайдалануды кукыктык негiздерi:
• Жер пайдаланудыц тэртiбi, шарттары жэне нысандары eндiрiс процесiнде пайда болатын экономикалык катынастарга байланысты жэне аныкталады. Зацды жер катынастары когамныц экономикалык жагдайыныц кeрiнiсi болып
табылады, оныц мазмуны жерге экономикалык катынастармен айкындалады.
• ^огамда калыптасатын жер-шаруашылык катынастар кукыктык катынастарда кeрiнiс табады, нэтижесшде жердщ шарттары мен жердi пайдаланудыц тэртiбi жер зацнамасында белгiленедi.
• Егер жердi пайдалану накты жер пайдаланушыга тагайындалган жер
болып табылса, жер учаскесiн ецбек нысаны жэне eндiрiс куралы ретiнде пайдалану тэртсбш аныктайды, ал жердi пайдалану кукыгы -бул жер пайдаланушылардан тиiстi кукыктар мен мiндеттердi белгiлеудi, иелену мен пайдаланудыц талаптары мен тэртiбiн аныктайтын кукыктык нормалардыц жиынтыгы.
Жер пайдаланушылардыц кукыктары мен мiндеттерi зацмен накты аныкталадыжэне 2016 жылы кабылданган ^азакстан Республикасыныц жер кодексiне байланысты. [3].
Жердi пайдаланудыц уйымдык жагы гана емес
экономикалык жэне эюмшшк салаларда, сонымен катар айтарлыктай дэрежеде - в кукыктану. Мундагы негiзгi дерек^здер Жер кодексi, в оган мынадай жер пайдалану мэселелерi кiредi: бeлiмдер:
- жер корыныц курамы жэне табиги аймактарга бeлу;
- жер пайдалану кукыгы, сервитуттар,
- жер пайдалану кукыгыныц объектiсi ретшде жер учаскеа;
- нысаналы максаты бойынша жер пайдалану категориялары
- жердi пайдаланганы Yшiн тeлем;
- эюмшшк-экономикалык аудандастыру;
- жердi пайдалану шыгындарын eтеу.
Бiрак Жер кодексшде жердi пайдаланудыц тiкелей мэселелерiнен баска жердi пайдаланудыц кeптеген жанама кукыктык ережелерш кeрсетедi, саланыц «баскару уйымы» деп аталатынмен байланысты жердi пайдалану:
- жер саласындагы мемлекетпк органдардыц кузырет катынастар,
- жердiц пайдаланылуы мен коргалуын мемлекетпк бакылау;
- жерге орналастыру,
- мемлекетпк жер кадастры;
- жер мониторинга
Бiлiмнiц осы салалары Yшiн жердi пайдалану функционалдык негiздi камтамасыз
етедi-
жерге орналастыруды, кадастрды жэне мониторингтi реттейпн зацдар. Жер eндiрiс факторы ретiнде тек ауыл шаруашылыгында гана кызмет етедi ауыл шаруашылыгы жэне тау-кен eнеркэсiбi. Барлык баска салаларда жер eндiрiс кызметш аткарады, негiз (iргетас), сонымен катар кeлiктiк катынас жагдайын жасайды. [4].
Пайдаланылган дереккездердщ Ti3iMi:
1. "Жердi пайдалануды жоспарлау" оку эдiстемелiк нускау ^останай, 2018 ж..
2. ^азакстан Республикасыныц 2021 жылгы 2 кацтардагы № 400-VI Экологиялык кодексi.
3. Жердi пайдалануды кукыктык негiздерi: http://test.ksu.edu.kz/files/TB/book/abf/planir zemlep kurs lekcij na kaz yaz 2.pdf
4. G. Kurmanova. Regulation of land attitudes in Kazakhstan // 7th IGRSM International Remote Sensing & GIS Conference and Exhibition // IOP Publishing // IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, 20. - Malaysia, Kuala Lumpur, (2014) (Tomson Reuters) https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1755-1315/20/1/012028
