Научная статья на тему 'ЖАЗОНИ ИЖРО ЭТИШ МУАССАСАСИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ БУГУНГИ ҲОЛАТИ: МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР'

ЖАЗОНИ ИЖРО ЭТИШ МУАССАСАСИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ БУГУНГИ ҲОЛАТИ: МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
237
129
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жазони ижро этиш муассасаси ходими / маҳкум шахсларни ахлоқан тузатиш / касбий тайёргарлик / педагогик-психологик тайёргарлик / касбий компетенция / билим савияси / ички маданият / муомала маданияти. / сотрудник учреждения исполнения наказания / нравственное исправление осужденных / профессиональная подготовка / педагого-психологическая подготовка / профессиональная компетенция / уровень знаний / внутренняя культура / культура общения.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тураханова Дилдор Абидовна

Мазкур мақолада жазони ижро этиш муассасаларида маҳкум шахсларни ахлоқан тузатиш ва тарбиялаш билан бевосита шуғулланадиган тарбиячи ходимлар учун зарур бўлган касбий сифатлар таҳлил қилинган. Шунингдек, жазони ижро этиш муассасалари фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари ва мазкур хусусиятлардан келиб чиқиб жазони ижро этиш муассасаси ходимига қўйиладиган талаблар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ СОТРУДНИКОВ УЧРЕЖДЕНИЙ ИСПОЛНЕНИЯ НАКАЗАНИЯ: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ

В данной статье проанализированы профессиональные качества, необходимые воспитателю, который занимается непосредсвенно нравственным исправлением и перевоспитанием осужденных в учреждениях исполнения наказания. А также освещены особенности деятельности учреждений исполнения наказаний и, исходя из этих особенностей, требования к сотруднику учреждения исполнения наказания.

Текст научной работы на тему «ЖАЗОНИ ИЖРО ЭТИШ МУАССАСАСИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ БУГУНГИ ҲОЛАТИ: МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР»

Тураханова Дилдор Абидовна,

Узбекистан Республикаси Миллий гвардияси Харбий-техник институти "Психология ва педагогика" кафедраси, Психологик хизмат психологи, мустакил изланувчи

ЖАЗОНИ ИЖРО ЭТИШ МУАССАСАСИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ТАИЁРГАРЛИГИНИНГ БУГУНГИ ДОЛАТИ:

МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР

УУК: 343.825.08+343.83

ТУРАХАНОВА Д.А. ЖАЗОНИ ИЖРО ЭТИШ МУАССАСАСИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИНГ БУГУНГИ ХОЛАТИ: МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР

Мазкур маколада жазони ижро этиш муассасаларида мах,кум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарбиялаш билан бевосита шуFулланадиган тарбиячи ходимлар учун зарур булган касбий сифатлар тах,лил килинган. Шунингдек, жазони ижро этиш муассасалари фаолиятининг узига хос хусусиятлари ва мазкур хусусиятлардан келиб чикиб жазони ижро этиш муассасаси ходи-мига куйиладиган талаблар ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: жазони ижро этиш муассасаси ходими, мах,кум шахсларни ахлокан тузатиш, касбий тайёргарлик, педагогик-психологик тайёргарлик, касбий компетенция, билим савияси, ички маданият, муомала маданияти.

ТУРАХАНОВА Д.А. СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ СОТРУДНИКОВ УЧРЕЖДЕНИЙ ИСПОЛНЕНИЯ НАКАЗАНИЯ: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ

В данной статье проанализированы профессиональные качества, необходимые воспитателю, который занимается непосредсвенно нравственным исправлением и перевоспитанием осужденных в учреждениях исполнения наказания. А также освещены особенности деятельности учреждений исполнения наказаний и, исходя из этих особенностей, требования к сотруднику учреждения исполнения наказания.

Ключевые слова и понятия: сотрудник учреждения исполнения наказания, нравственное исправление осужденных, профессиональная подготовка, педагого-психологическая подготовка, профессиональная компетенция, уровень знаний, внутренняя культура, культура общения.

TURAKHANOVA D.A. THE CURRENT STATE OF PROFESSIONAL TRAINING OF PENAL INSTITUTIONS' EMPLOYEES: PROBLEMS AND SOLUTIONS

In the article the professional qualities necessary for a teacher who is directly involved into the moral correction and re-education of convicts in penal institutions were analyzed. As wel there is highlighted the features of penal institutions activities, and based on these features, the requirements for the penal institution employees' abilities.

Key words and concepts: penitentiary officer, moral correction of convicts, professional training, teacher-psychological training, professional competence, knowledge level, internal culture, communication culture.

4

Кириш.

Сунгги йилларда мамлакатимизда жиноят ижроия цонунчилигини такомил-лаштириш масаласига ало^ида эътибор царатилмоцда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 ноябрдаги "Жиноят-ижроия цонунчилигини туб-дан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-4006-сонли царори, маз-кур царор билан маъцулланган "20192021 йилларда Узбекистон Республикаси жиноят-ижроия цонунчилигини тако-миллаштириш концепцияси", Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма^камасининг 2020 йил 5 мартдаги "Озодликдан ма^рум цилиш билан боглиц жазоларни ижро этиш муассасаларининг фаолияти самарадорли-гини таъминлаш буйича ташкилий чора-тадбирлар тугрисида" ги 128-сон царори жазони ижро этиш муассасалари фаоли-ятини такомиллаштириш ва самарадор-лигини оширишга царатилган. Жумладан, "2019-2021 йилларда Узбекистон Республикаси жиноят-ижроия цонунчилигини такомиллаштириш" концепциясининг "II. Ма^кумларни ахлоцан тузатиш ва улар томонидан цайта жиноят содир этилиши-нинг олдини олиш" булимида "Жазо ва бошца жиноят-^уцуций таъсир чорала-рини ижро этувчи органлар фаолиятини ма^кумларни ахлоцан тузатиш ва тарби-явий ишлар самарадорлигини таъминлаш нуктаи назаридан такомиллаштириш" кузда тутилган. Жазони ижро этиш муассасаларида махкум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарби-ялаш жараёнини такомиллаштириш ва унинг самарадорлигини ошириш махкум шахслар-нинг озодликка чикканларидан сунг кайта жиноят содир этишларининг олдини олади, жамиятда жиноятчиликнинг камайишига олиб келади. Махкум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарбиялашда самарадорликка эришиш жазони ижро этиш муассасалари ходимлари-нинг, айникса, тарбиячиларнинг касбий тай-ёргарликлари билан узвий боFликдир.

Мавзунинг долзарблиги жазони ижро этиш муассасалари фаолияти самарадорлигини оширишда у ерда фаолият юритаётган тарбиячи ходимларнинг касбий тайёргарли-клари етарли даражада урганилмаганлиги билан белгиланди.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Жазони ижро этиш муассасалари ходимла-рининг касбий тайёргарлиги ва шахсий сифат-лари билан боFлик масалаларни хорижий олимлардан С.И.Афанасьева, А.А.Вотинов, Э.В.Зауторова, А.С.Мисюрев, Н.А.Тюгаева, А.Г.Чириков, А.Н.Сапожников, Ю.В.Гагарин ва бошка педагог олимлар урганишган. Узбекистонлик олимлардан ушбу масала педагогог ва психолог олимлар Б.Н.Сирлиев, Р.Душанов, Р.М.Махмудов, Л.Турсунов ва бошкалар томонидан урганилган. Лекин эълон килинган ишларда ходимларнинг касбий тайёргарлигига куйиладиган талаблар-нинг айрим жихатларигина урин олган.

Жазони ижро этиш муассасаларида махкум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарбия-лаш ишлари муассасанинг педагогик жамо-аси, шунингдек, жазони ижро этиш муассаса-сининг барча ходимлари томонидан амалга оширилади. Шу сабабли жазони ижро этиш муассасалари ходимлари алохида тайёрга-ликка эга булишлари лозим. Бу масалага уз вактида жазони ижро этиш масалаларини чукур урганган олим С.В.Познишев эътибо-рини каратиб, бундан юз йил аввал жазони ижро этиш муассасалари учун ходимларни тайёрлайдиган махсус укув юрти булиши кераклигини айтиб утган1. Мазкур масалага пенитенциар соха мутахассиси Б.С.Утевский хам эътибор каратиб, Ички ишлар халк комиссариати кошидаги мактабларда жазони ижро этиш муассасаларининг урта ва кичик таркибдаги лавозимларига ходимларни тайёрлайдиган булимларни ва юкори бошкарув лавозимлари учун олий курслар очилиши таклиф этган. У уз карашларини ривож-лантириб, пенитенциар тизим учун ходимларни касбий тайёрлашни ривожлантириш ва такомиллаштириш максадида махсус укув юртини ташкил этишни ва таълим олувчи-ларнинг кандай лавозимга тайёрланаётган-ликларидан келиб чикиб турли булимларни очишни таклиф этган. Б.С.Утевский пенитенциар тизим ходимларининг сиртдан хукукий

1 Волошин Д.В. Взгляды Бориса Самойловича Утевского на совершенствование подготовки пенитенциарного персонала (1930-е годы). // Актуальные проблемы Российского права. 2016. №12 (73). с. 216.

5

маълумот олишларининг тарафдори эди1. Шундай булишига карамай, узок вакт даво-мида бу масалага етарли даражада эътибор каратилмади. Шу сабабли узок йиллар даво-мида пенитенциар тизимда кадрлар етишмов-чилиги кузатилди. Бу х,олат маълум бир муд-дат фаол мах,кумларни узларини х,ам бошка мах,кумлар билан ишлаш жараёнига жалб эти-лишига, жазо муддатини утаб булган мах,кум шахсларнинг жазони ижро этиш муассасала-рида тарбиячи лавозимларида ишлай бош-лашларига олиб келди.

1957 йилга келиб отряд2 тизимининг вужудга келиши мах,кумларни индивидуал тарзда урганиб, уларга нисбатан турли тар-бия усулларини куллаш имкониятини яратди. Лекин турли тарбия усулларини куллаган х,олда мах,кум шахслар билан ишлаш учун ходим махсус тайёргарликка эга булиши лозим эди. Буни эътиборга олинган х,олда 1960 йилларда мех,нат тузатиш муассасалари тарбиячиларининг касбий малакасини оши-ришга катта эътибор каратилди3.

Жазони ижро этиш муассасаларида фао-лият юритувчи ходимлардан муайян касбий сифатларга эга булиши, мазкур фаолиятга педагогик-психологик жих,атдан касбий тайёр булишлари талаб этила бошлади.

Пенитенциар тизим ходимларининг касбий тайёргарлиги масаласида пенитенциар педа-гоглар мах,кум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарбиялаш билан шугулланадиган ходимда педагогик фаолиятга мойиллик булиши лозимлигини кайд этишади.

Пенитенциар сох,а олими Н.А.Тюгаева Рос-сиянинг жазони ижро этиш федерал хизмати тингловчиларини, шунингдек, жазони ижро этиш муассасасига янги ишга келган ходим-ларни касбий тайёргарлик даврида ахлокан тарбиялаш масалаларини тадкик этган. Н.А.Тюгаева жазони ижро этиш муассасала-рига янги хизматга олинган ходимларни укув

марказларида укитиш ва тарбиялаш лозимлигини айтиб утади. Шунингдек, олима жазони ижро этиш муассасалари учун кадрларни тай-ёрлайдиган олий укув юртларида курсантлар-нинг касбий тайёргарликлари буйича узини-узи тарбиялаш билан шугулланишлари зарур-лиги х,акида фикр билдирган4.

Со^а олими А.С.Мисюревнинг фикрига кура "жазони ижро этиш муассасалари учун ходимларни тайёрлайдиган олий ва урта касбий укув муассасаларида "Юриспруденция" мутахассислиги буйича мутахассисларни тайёрлашда асосий эътибор уларда махсус х,укукий касбий компетенцияни шаклланти-ришга каратилишини, уларнинг психологик-педагогик билим, куникма ва малакаларига юзаки каралаётганини таъкидлайди5.

А.С.Мисюрев ма^кумлар билан ишлаш учун тарбиячи ходимларни касбий тайёрлаш тизи-мида тингловчилар мах,кумлар билан конструктив педагогик узаро таъсир усул ва услубларини эгаллашлари учун зарур шаро-итларни яратиш лозим"6 лиги х,акида таъкидлайди. Унинг фикрича, бугунги кун-даги жиноят- ижроия тизимининг энг катта камчилиги мах,кумларнинг кайта ижтимо-ийлаштирилишига ёрдам берадиган шах-снинг ижобий сифатларини шакллантириш ва раFбатлантиришга психологик-педагогик ёндашув даражасининг пастлигидир7.

Жиноят-ижроия тизимидаги ходимларнинг педагогик-психологик тайёргарлигини тадкик этган А.Г.Чириков уз тадкикотлари давомида жазони ижро этиш муассасаларида бевосита мах,кумлар билан ишлайдиган ходимларда узларининг педагогик-психологик компетент-

1 Волошин Д.В. Взгляды Бориса Самойловича Утевского на совершенствование подготовки пенитенциарного персонала (1930-е годы). // Актуальные проблемы Российского права. 2016. №12 (73), декабрь. стр. 213217.

2 Отряд - махкумлар ташкиллаштиришнинг тузулмавий шакли.

3 Зауторова Э.В. Пенитенциарная педагогика. Курс лекций. - Вологда: ВИПЭ ФСИН России, 2012. - стр. 48.

4 Тюгаева Н.А., Котляр В.Н. Самовоспитание курсантов и слушателей вузов ФСИН России. - Рязань: Академия ФСИН России, 2010. - с. 108.

5 Мисюрев А.С. Поощрение как метод педагогического взаимодействия в колониях-поселениях. // Вестник Вятского Государственного Университета. 2012. № 1-3. с. 103.

6 Мисюрев А.С. Поощрение как метод педагогического взаимодействия в колониях-поселениях. // Вестник Вятского Государственного Университета. 2012. № 1-3. с. 105.

7 Мисюрев А.С. Поощрение как метод педагогического взаимодействия в колониях-поселениях. // Вестник Вятского Государственного Университета. 2012. № 1-3. с. 105.

ликларининг даражаси пастлигидан ташвиш-ланиш мавжудлигини аниклаган1.

Педагог олима Э.В.Зауторова бугунги кунда жазони ижро этиш муассасаси ходими ахлокан тарбияланган, педагогик ва хукукий саводхон, умумий маданиятга эга булиши билан бирга "Тарбиячига максадга интилув-чанлик, мехнатсеварлик, камтарлик, масъу-лиятлилик ва муаммоларни куйишдаги сез-гирлик, суз ва иш бирлиги, ахлокан поклик ва олий химматлилик хос булиши керак"2 дейди.

А.Н.Сапожников жазони ижро этиш муасса-салари ходимларининг педагогик компетент-лиги масалаларини урганган. Унинг фикрига кура ходим хизмат вактида мацкумлар билан муносабатда булишнинг асосий коидаларига риоя килиши, яъни "мацкум шахсларга нисба-тан цурматли муносабатда булиши, улар-нинг ирки, терисининг ранги, жинси, тили, дини, сиёсий ёки бошка эътикодлари, мил-лати ёки ижтимоий келиб чикиши, моддий ацволи, тугилиши ва бошка белгиларига кура дискриминацияга йул куймаслиги"3 лозим.

Ю.В.Гагарин отряд бошликларининг махкум шахслар билан тарбиявий ишларни олиб боришга тайёргарлигини тадкик этган. Унинг фикрига кура, отряд бошликларининг махкумлар билан тарбиявий ишларни олиб боришга тайёргарликлари паст даражада булиб, бунга сабаб улар педагогик маълу-мотга эга эмасликлари ва уларнинг касбий такомиллашувлари амалий фаолият давомида руй бериши сабаблидир4.

Психолог Б.Н.Сирлиев жазони ижро этиш тизими ходимларининг психологик тайёргарлигини турт гурухга кирувчи таркибий кисмларини курсатиб берган. У: биринчи гурухга ходимнинг касбий психологик

1 Чириков А.Г. Подготовка сотрудников уголовно-исполнительной системы к обеспечению личной безопасности (психолого-педагогическая составляющая). Автореферат. дисс. канд. педагог. наук (13.00.08). 2004. - с. 25.

2 Зауторова Э.В. Пенитенциарная педагогика. Курс лекций. - Вологда: ВИПЭ ФСИН России 2012. - с. 61.

3 Сапожников А.Н. Формирование педагогической компетентности сотрудников уголовно-испольнительной системы. // Ярославский Вестник. 2011. №1. Том II. с.195.

4 Гагарин Ю.В. Формирование готовности сотрудников

исправительнкх учреждений к воспитательной работе с осужденными (на примере начальников отрядов). /

Казанский педагогический журнал, 2010. №1. - с. 142.

мулжаллари ва хис-туЙFуларини; иккинчи гурухга ходимнинг касбий харакатларни бажаришга психологик жихатдан тайёргарлигини; учинчи гурухга ходимнинг юкори даражада ривожланган касбий кузатувчан-лиги, сезги, хотира, тасаввур жараёнларини; туртинчи гурухга ходимнинг махкум шахслар билан ишлаш жараёнида вужудга келган мураккаб вазиятларда хам хотиржамликни саклаши, хис-туЙFуларининг баркарорлигини киритган5.

Тадцицотнинг мацсади жазони ижро этиш муассасаларидаги тарбиячи ходимлар-нинг касбий тайёргарликлари буйича зару-рий сифатларни урганиш ва махкум шах-сларни ахлокан тузатиш ва тарбиялаш жараёнида самарали натижага эришиш учун жазони ижро этиш муассасалари учун тайёрланаёт-ган тарбиячи ходимларни касбга тайёрлаш юзасидан амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадцицотнинг объекти сифатида манзил колония тарбиячиларининг касбий тайёргар-ликлари танланди.

Тадцицотнинг илмий янгилиги шундан иборатки, олимларимиз томонидан жазони ижро этиш муассасалари тарбиячиларини касбий тайёргарлиги ва шахсий сифатлари-нинг махкум шахсларни ахлокан тузалиши ва тарбияланишига курсатадиган таъсири урганилган.

Тадцицотда тизимлилик, киёсий-мантикий тахлилдан, фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбаини анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг касбий ва психологик тайёргарлиги "махкумларга тарбиявий таъсир этишда зарур булган хислатларни шакллантириш, ривож-лантириш ва фаоллаштириш буйича мах-сус ташкил этилган максадга мувофик таъсир курсатиш жараёнидир"6.

5 Сирлиев Б.Н. Жазони ижро этиш муассасалари фао-лияти психологияси. Укув кулланма. - Т.: Узбекистан Республикаси Ички Иишлар вазирлиги Академияси, 2010. - 12 бет.

6 Сирлиев Б.Н. Жазони ижро этиш муассасалари фао-лияти психологияси. Укув кулланма. - Т.: Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, 2010. - 12 бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

6

7

Пенитенциар сох,а олимлари жазони ижро этиш муассасаси ходимининг кас-бий тайёргарлиги масаласида педагогик-психологик тайёргарлигига купрок эътибор каратишмокда. Жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг педагогик-психологик тай-ёргарликлари уларнинг фаолиятлари хусуси-ятлари билан бевосита боFлик. Шунинг учун педагогик-психологик тайёргарликнинг маз-муни аник касбий йуналишга эга булиши зарур.

Жазони ижро этиш муассасалари ходимларининг педагогик-психологик тайёргарлигини куйидаги йуналишларга ажратиш мумкин:

а) ходимларнинг жазони ижро этиш муассасаси фаолиятига хос булган стресс омил-ларининг таъсирига психологик жих,атдан чидамлилигини ошириш;

б) ходимларда педагогик-психологик ва касбий сифатларни ривожлантириш, х,ар кандай мураккаб вазиятларда туFри карор кабул килиш куникма ва малакасини шак-ллантириш.

Жиноий жазони ижро этиш муассасалари ходимларининг педагогик-психологик тайёргарлиги уларнинг касбий мах,оратини ошириб боради. Шунинг учун жазони ижро этиш муассасаси ходимларининг касбий тайёргарлик тизимига психологик тайёргарликни максадга йуналтирилган х,олда ошириб боришнинг усул, услуб ва шаклларини киритиш лозим.

Жазони ижро этиш муассасалари фаоли-яти узига хос хусусиятларга эга. Бу хусусият-лар куйидагилардан иборат: жазони ижро этиш муассасалари ходимларининг фаоли-яти конунни бузувчи ва жамиятдаги кабул килинган нормалардан оFувчи хулк-атворга, жамиятга зид карашларга, турли психологик хусусиятга ва дунёкарашга эга шахслар билан боFлик х,амда ходимлар фаолияти турли мураккаб ва стрессли вазиятда амалга ошади. Жазони ижро этиш муассасаси ходими фаоли-ятининг хусусиятидан келиб чикиб, ходимдан чукур билим, куникма ва малака билан бир каторда касбий-психологик мух,им сифатларга эга булиши х,ам талаб этилади. Бу сифатларга куйидагиларни киритиш мумкин: шахс сифат-ларининг касбий-психологик йуналганлиги; психологик билиш жараёнларининг: идрок, диккат, хотира, тафаккур, тасаввур, куза-тувчанликнинг ривожланганлиги: мураккаб

вазиятларда тезкор карор кабул кила олиш; х,иссий-иродавий сифатларнинг ривожланганлиги, сабр-токатлилик; рух,ий баркарорлик; мулокотга киришувчанлик, одамларда узига нисбатан ишонч уЙFота олиш.

Жазони ижро этиш муассасаси ходими конунга итоаткор булишда мах,кумларга урнак булиши ва х,ар бир х,аракати конун доирасида ва адолатли булиши лозим. Мах,кумларнинг узига хос хусусиятлари ходимдан сабр-токатли булишни, уз х,иссиётларини жиловлай олишни талаб этади. Ходим турли стрессли вазиятларга психологик жих,атдан чидамли булиши, жазони ижро этиш муассасасида юзага келиши мумкин булган х,ар кандай экс-тремал вазиятга психологик тайёр булиши лозим. Ходим мах,кумларни ахлокан тузатиш ва тарбиялаш билан шугулланиши сабабли педагогика ва психология сох,аси буйича чукур билимга эга булиши, турли педагогик ва психологик таъсир усуллари ва воситалари-дан унумли фойдаланиш куникма ва малака-сига эга булиши лозим.

Ходимда юкорида курсатиб утилган сифат-лар яхши ривожланмаган булиши мумкин. Лекин яхши мутахассис булишни уз олдига максад килиб куйган х,ар бир ходим узида юкорида санаб утилган сифатларни ама-лий фаолияти давомида ривожлантиришга ^аракат килади. Агар тарбиячи ходимнинг кайсидир томонида камчилиги буладиган булса, ма^кумлар буни дарров илFайдилар ва бу х,олат ходимнинг фаолиятига салбий таъсир курсатиши мумкин. Шу сабабли ходим узлуксиз уз устида ишлаши ва барча юкорида курсатиб утилган сифатларни ривожлантиришга интилмоFи лозим.

Тадцицотнинг эмпирик урганиши1.

Изланишнинг максадига мувофик, ишлаб чикилган режага асосан эмпирик урганиш амалга оширилди. Мазкур эмпирик урганиш мах,кум шахсларнинг ахлокини тузатишга бевосита ёрдам берувчи тарбия усуллари ва омилларини чукуррок аниклаш максадида утказилган суровномага тарбиячи ходимлар-нинг касбий тайёргарликлари буйича зару-рий сифатларни урганиш буйича савол киритиш оркали амалга оширилди. Унда Тошкент

1-жадвал. Тадк,ик,от доирасида утказилган эмпирик урганиш натижасида олинган жавоблар1

8

Саволга берилган жавоблар вариантлари: Жавоб берган махкум шахсларнинг ёши:

№ мазмуни 30 ёшдан катта 30 ёшдан кичик *

1 Билим савияси кенг ва чукур булиши керак 63% 54%

2 Режимга каттик, риоя килиш керак 0% 0%

3 Ички маданияти юкори булиши керак 11% 27%

4 Махкум шахслар билан якка тартибда ишлай олиши керак 17% 9%

5 Сизнинг бошк,а фикрингиз муомала маданиятига эга булишлик 9% 0%

вилояти Зангиота туманидаги 42-сон манзил колония махкумлари ва маъмурият ходим-лари камраб олинди.

Синалувчиларга куйидаги савол берилди: "Махкумларни ахлокан тузалишига таъсир курсата олиши учун тарбиячи кандай булиши керак?"

Жавоб вариантлари куйидагича булган:

1) билим савияси кенг ва чукур булиши керак;

2) режимга каттик риоя килиш керак;

3) ички маданияти юкори булиши керак;

4) махкум шахслар билан якка тартибда ишлай олиши керак;

5) сизнинг бошка фикрингиз.

Олинган жавоблар куйидаги жадвалда кел-тирилган (1-жадвал):

Тадкикотимиз давомида утказилган суровномада ёши 30 дан юкори булган махкумларнинг 63% тарбиячиларнинг билим савияси кенг ва чукур булиши кераклигини, махкумларнинг 17% тарбиячилар махкум шахслар билан якка тартибда ишлай олиши кераклигини, 14% махкумлар тарбиячиларнинг муомала маданиятига эга булишлари кераклигини, 11% махкум шахс тарбиячиларнинг ички маданияти юкори булиши керак деб курсатганлар.

Уттиз ёшга тулмаган махкум шахсларнинг 54% тарбиячининг билим савияси кенг ва чукур булиши кераклигини, махкумларнинг 27% тарбиячининг ички маданияти юкори булиши кераклигини, 9% махкумлар тарбиячи махкум шахслар билан якка тартибда ишлай олиши кераклигини курсатиб утганлар.

Бундан шундай хулоса килишимиз мум-кинки, 30 ёшдан катталар ва 30 ёшдан кичи-клар учун хам тарбиячининг билим савияси кенг ва чукур булиши кераклиги мухим

1 Изох: суровномада катнашган 30 ёшдаш кичик респондентларнинг 10 фоизи куйилган саволга жавоб бермаган.

экан. Шунингдек, ёши катталар учун тарбиячининг махкум шахслар билан якка тартибда ишлай олиши билан биргаликда тарбиячининг махкумларга муомаласи хам мухим ахамият касб этса, ёши 30 дан кичиклар учун тарбиячининг ички маданияти мухим экан-лиги аникланди. Ёши 30 дан кичиклар тарбиячиларнинг кандай булиши кераклиги буйича уз фикрларини билдирмаганлар. Улар тарбиячиларнинг муомаласига хам эътибор каратмаганлар.

Шунингдек, амалиётнинг тахлилидан жазони ижро этиш муассасаларида тарбиячи лавозимига урта махсус маълумотга эга, сер-жантлар курсини битирган шахслар тайинла-ниши мумкин эканлиги маълум булди.

Хулосалар:

- жазони ижро этиш муассасаларининг барча ходимлари махкумларни тарбиялаш жараёнида иштирок этадилар;

- махкум шахсларни ахлокан туза-тиш ва тарбиялаш билан бевосита отряд бошликлари-тарбиячилар шугулланадилар;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- отряд бошликлари лавозимига урта-махсус маълумотга ва сержант унвонига эга шахслар тайинланади;

- жазони ижро этиш муассасаларида тарбиявий фаолият билан шугулланувчи отряд бошликлари-тарбиячилар чукур билимга эга булишлари ва дунёкарашлари кенг булиши лозим;

- махкумларнинг ахлокан тузалиши ва тарбияланишининг натижаси куп жихатдан тарбиячи ходимларнинг шахсига боFлик;

- махкум шахсларни ахлокан тузатиш ва тарбиялашда ходимларнинг махкум шахсларга килаётган муомалалари мухим ахамиятга эга;

- тарбиячи ходимлар узуксиз уз устила-рида ишлашлари ва жазони ижро этиш муас-сасаси тарбиячиси учун зарур булган сифат-ларни узларида ривожлантиришлари лозим;

- жазони ижро этиш муассасалари тарбиячиси сабр-токатли, мулокотга киришув-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

чан, рух,ий баркарор, принципиал ва катъий, х,алол, ахлокли, маънавий ва Fоявий етук шахс булиши лозим. Шундагина у мах,кум шах-сларни ахлок жих,атдан тузатиш ва тарбия-лашда ижобий натижаларга эришиши мумкин.

Таклифлар.

Мах,кум шахсларни ахлок жих,атдан тузатиш ва тарбиялаш билан шуFулланувчи ходимлар фаолиятини урганиб куйидаги амалий таклиф-ларни беришимиз мумкин:

• жазони ижро этиш муассасаларида олий маълумотли шахслар, рах,барлик лаво-зимларида ишлаган мах,кум шахслар х,ам учрашини х,исобга олиб отряд бошликлари-тарбиячи лавозимларига олий маълумотли педагог кадрларни тайинлаш;

• мах,кум шахслар билан бевосита ишлайдиган ходимларни лавозимларга тайин-

лашда уларнинг ёшини ва характер хусусият-ларини х,исобга олиш;

• ходимларнинг касбий тайёргарлик тизимига психологик тайёргарликни максадга йуналтирилган х,олда ошириб боришнинг усул, услуб ва шаклларини киритиш лозим;

• ходимларни касбга тайёрлаш ва мала-касини ошириш жараёнига тажрибали амали-ётчиларни таклиф килиш;

• мах,кумларни ахлокан тузатиш ва тар-биялашда яхши натижаларга эришган, мах,кум шахсларни озодликка чикканларидан кейин соFлом турмуш тарзини олиб боришла-рига узларининг турли ташаббуслари билан х,иссаларини кушган амалиётчи ходимларнинг тажрибаларини оммалаштириш максадида отряд бошликларининг укув йиFинларини утказиб туриш.

9

Адабиётлар руйхати:

1. Афанасьева С.И. Понятие и специфика нравственного воспитания слушателей учебных центров Федеральной службы исполнения наказания. / Журнал "Человек: преступление и наказание". 2010, №2 (69), стр. 132-135.

2. Вотинов А.А. Формирование культуры самоорганизации сотрудников ФСИН как фактор их профессионального совершенствования. / Теория и практика общественного развития, 2015, № 20, с. 292-294.

3. Волошин Д.В. Взгляды Бориса Самойловича Утевского на совершенствование подготовки пенитенциарного персонала (1930-е годы). // Актуальные проблемы Российского права. 2016. №12 (73). с. 213-217.

4. Гагарин Ю.В. Формирование готовности сотрудников исправительнкх учреждений к воспитательной работе с осужденными (на примере начальников отрядов). / Казанский педагогический журнал, 2010, №1. стр.140-146.

5. Зауторова Э.В. Пенитенциарная педагогика. Курс лекций. - Вологда: ВИПЭ ФСИН России. 2012. с. 48.

6. Maxmudov РШ. Penitensiar psixologiya va pedagogika. Darslik. - Т.: НагЫу^ехтк ^кии. 2018. - 122-138 бет.

7. Мисюрев А.С. Поощрение как метод педагогического взаимодействия в колониях-поселениях. // Вестник Вятского Государственного Университета. 2012. № 1-3. с. 100-105.

8. Сапожников А.Н. Формирование педагогической компетентности сотрудников уголовно-исполнительной системы. // Ярославский Вестник, 2011. №1. Том II. стр. 194197.

9. Сирлиев Б.Н. Жазони ижро этиш муассасалари фаолияти психологияси. Укув кулланма. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИАкадемияси, 2010. - 128 б.

10. Тураханова Д.А. Пенитенциар тизимда таълим олиш масалалари (хах,он тажри-баси мисолида) // Замонавий таълим, 2020. №4 (89), Б. 40-47.

11. Тюгаева Н.А., Котляр В.Н. Самовоспитание курсантов и слушателей вузов ФСИН России. - Рязань: Академия ФСИН России, 2010. - 108 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.