Научная статья на тему 'ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИНГ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИНГ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
85
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анъанавий таълим / модулли ўқитиш / кредит-модуль тизими / касбий фаолият / мотивация / инновация / узвийлик. / традиционное образование / модульное обучение / кредитномодульная система / профессиональная деятельность / мотивация / инновация / непрерывность.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Гаффаров Азизжон Муҳаммадсаидович

Мақолада касбий малака оширишнинг узвийлигини таъминлашда кредит-модуль тизимининг аҳамияти, уни жорий этиш имкониятлари ва унинг мазмун-моҳияти ҳақида маълумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗНАЧЕНИЕ КРЕДИТНО-МОДУЛЬНОЙ СИСТЕМЫ ДЛЯ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕПРЕРЫВНОСТИ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ СОТРУДНИКОВ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Статья посвящена сущности кредитно-модульной системы, её роли в системе непрерывного профессионального развития и возможностях реализации.

Текст научной работы на тему «ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИНГ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Гаффаров Азизжон Мух,аммадсаидович,

Узбекистон Республикаси Халк таълим вазирлиги малака ошириш булими бош мутахассиси

ХАЛК ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИНГ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИНИНГ А^АМИЯТИ

УДК: 378.046.4

ГАФФАРОВ А.М. ХАЛК, ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИНГ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада касбий малака оширишнинг узвийлигини таъминлашда кредит-модуль тизими-нинг ах,амияти, уни жорий этиш имкониятлари ва унинг мазмун-мох,ияти х,акида маълумот берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: анъанавий таълим, модулли укитиш, кредит-модуль тизими, касбий фаолият, мотивация, инновация, узвийлик.

ГАФФАРОВ А.М. ЗНАЧЕНИЕ КРЕДИТНО-МОДУЛЬНОЙ СИСТЕМЫ ДЛЯ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НЕПРЕРЫВНОСТИ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ СОТРУДНИКОВ НАРОДНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Статья посвящена сущности кредитно-модульной системы, её роли в системе непрерывного профессионального развития и возможностях реализации.

Ключевые слова и понятия: традиционное образование, модульное обучение, кредитно-модульная система, профессиональная деятельность, мотивация, инновация, непрерывность.

GAFFAROV A.M. THE IMPORTANCE OF THE CREDIT-MODULAR SYSTEM FOR ENSURING THE CONTINUITY OF EDUCATION OF PUBLIC EDUCATION EMPLOYEES

The article provides information on the importance of the credit-module system, the possibilities of its implementation and its significance in ensuring continuity of professional development.

Key words and concepts: traditional education, modular training, credit-modular system, professional activity, motivation, innovation, continuity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

13

Кириш.

Халк таълими ходимларининг уз касбий мах,орати ва педагогик фаолияти самарадорли-гини мунтазам ошириб бориши - тизимда олиб борилаётган ислох,отларда мух,им урин тутадиган жих,атлардан х,исобланади. Халк таълими муас-сасалари ходимларини кайта тайёрлаш ва улар-нинг малакасини оширишга асосланган узлук-сиз касбий ривожлантириш тизимини тубдан такомиллаштириш масаласи Узбекистон Респу-бликаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепци-ясини тасдиклаш туFрисида" ПФ-5712-сон Фар-монига мувофик, белгиланган булиб, бу узлуксиз касбий ривожлантириш тизимини тубдан тако-миллаштиришдан иборат.

Рах,бар, мутахассис ва педагог кадрларни узлуксиз касбий ривожлантиришнинг эх,тиёжларга асосланган самарали миллий тизимини жорий этиш ва такомиллаштириш, халк таълими рах,бар ва педагог кадрларида илFор педагогик ва инно-вацион технологияларни эгаллаш х,амда уларни мактаблардаги укув жараёнига самарали татбик этиш куникмаларини ривожлантириш, халк таълими ходимларининг уз касбий мах,орати ва педагогик фаолияти самарадорлигини мунтазам ошириб боришини куллаб-кувватлаш, кайта тайёрлаш ва малака ошириш таълим муассасаларидаги укув жараёнига замонавий технологияларни куллаган х,олда халк таълими муассасалари рах,бар лаво-зимларига юкори малакали кадрлар захирасини шакллантириш бугунги давр талабидир.

Мацсад.

Мазкур жих,атларга жиддий эътибор каратадиган булсак муассаса рах,барлари учун жуда катта масъулият, талаблар, вазифалар ва ишонч мавжудлигини англаймиз. Жумладан, педа-гогларнинг малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш, уларда уз ишига булган ташаббускорлик, ижодий муносабатни шакллантириш, моддий ва ижтимоий-психологик раFбатлантириш тизимини яратишга рах,бар ходимларнинг тизимли ёнда-шуви зарур эканлигига икрор буламиз.

Аксар х,олларда педагог ходимларнинг иш фаолиятига качон ва каерда малака ошириш-дан утганлигига эътибор каратилиб, малака ошириш тушунчасига бир томонлама ёндашилинади. Бу уз навбатида педагогларнинг янгиликлардан оркада колишига сабаб булиш билан бир каторда

ракобат мух,итининг вужудга келишига тускинлик килмокда.

Педагог ходимларни моддий раFбатлантириш, фаолиятини такомиллаштиришга асосий мезон булиб хизмат килиши мумкин булган билими, куникма ва малакаси, касбий мах,оратини ривож-лантиришда мух,им ах,амият касб этувчи малака ошириш жараёнини мураккаб педагогик тизим сифатида бах,олаб, унга кредит-модуль механиз-мини жорий этиш зарур.

Мавзу буйича бошка олимлар илмий асарлари кискача тах,лили.

Мамлакатимизда малака ошириш таълими сифат ва самарадорлигини ошириш муаммо-лари юзасидан бир катор илмий тадкикот ишлари амалга оширилган. Ж^.Йулдошев, F.Б.Шоумаров, Б.К. Абидов, Р.К.Чориев, У.Д.Кодиров, Д.Т.Пулатова, С.Х.Абдуллаев, У.Н.Тайлаков, М.Шодиева, О.Д.Рахимов сингари олимлар илмий ишларида халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва улар малакасини ошириш тизимини ривожлантиришнинг янги боскичидаги вазифалар, укитувчилар малакасини оширишнинг самарали тизимини яратиш, малака ошириш таълим муассасаларида х,амкорликда бошкарув, малака ошириш таълими тингловчиларининг психологик компетенцияси, малака ошириш тизимида замонавий укитувчи шахсини шакллантиришда ахборот хизматининг урни, халк таълими ходим-лари малакасини ошириш тизимида ахборот-коммуникация технологияларини куллаш муам-молари, укитувчилар малака ошириш тизимида таълим сифатини таъминлашда укув-услубий маж-муаларнинг урни каби масалалар урганилган.

Маколанинг илмий янгилиги.

Халк таълими ходимлари малакасини оширишнинг белгиланган даврийликка риоя килинган х,олда, ходимларни х,ар йили укишга жалб килишни назарда тутувчи кредит-модуль меха-низмини боскичма-боскич жорий этиш айнан мактаб рах,барининг малакасини оширишда мух,им ах,амият касб этади.

Асосий цисм.

Модулли уцитиш - укитишнинг истикболли тизимларидан бири х,исобланади, чунки у таълим олувчиларнинг билим имкониятларини ва ижодий кобилиятларини ривожлантириш тизи-мига энг яхши мослашгандир.

Анъанавий таълимда укув максадлари педагог фаолияти оркали ифодаланган яъни билим беришга йуналтирилган булса, модулли укитишда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

1-жадвал. S.N.Postlethwait ва J.D.Russell буйича модулли ва анъанавий ук,итишнинг к,иёсий тах.лили1

Анъанавий укитиш Модулли укитиш

Топшириклар

Одатда топшириклар амалий фаолият билан бсFлик1 булмайди. Таълим олувчилар топширикларни укув ёки назорат материалидан билиб оладилар Топшириклар бевосита укув жарёни бошланишидан аввал такдим этилади ва узаро хамкорликда хал этилади

Ук,ув материалининг тайёрланиши

Дастлаб укув материали (конспект ва хк) тайёрлаб олинади, сунг - ушбу материал буйича назорат топшириклари Биринчи навбатда укув топшириклари шакллантирилади ва бу буйича таълим олувчиларнинг билим даражаси аникланади. Реал холат аниклаб олингач тингловчиларнинг билим даражасидан келиб чиккан холда укув материали шакллантирилади.

Укитувчининг роли

Укитувчи ахборот етказувчи вазифасини бажаради Укитувчи ташхис куювчи, маслахатчи, мотиватор ва маълумотлар манбааларини такдим этувчи ролини бажаради

Таълимий воситалар

Воситалар укув материали (матн, слайд, фильм ва х.к.) билан таниниш асосида тайёрланади ва аксар холларда укитувчининг фойдаланиши кулай булган восита танланади Воситалар таълим дастури олдига куйган максад эришишни таъминловчи, хар томонлама, комплексли ёндашув асосида танлаб олинади. Шунинг учун хар бир модуль турли воситалардан фойдаланилиши мумкин.

Транспортабеллик

Анъанавий укитиш одатда укитувчининг маърузаларига таянади. Агар тингловчи маърузада иштирок эта олмаса укитувчига кайта ёки курсдошларига мурожаат этишга мажбур булади ёки умуман ахборотсиз колади. Тингловчи куйилган максадлардан келиб чиккан холда модуллардан хохлаган вакт ва жойда ортикча кийинчиликларсиз фойдаланиши, керакли билим ва куникмаларни шакллантириб бориши мумкин

таълим олувчилар фаолияти орк,али ифодаланиб, касбий фаолиятга йуналтирилган булади.

Пердью университети (АК,Ш) тажрибаларидан келиб чиккан холда S.N.Postlethwait ва J.D.Russell анаънавий укитиш тизими ва модулли укитишни узаро таккослайдилар (1-жадвал).

Укитишнинг модулли тизими барча укув жараёнларини бошкаришнинг янада самарали булишини таъминлайди. Укитувчи-методист нуктаи назаридан караганда ушбу тизим режа-лаштириш, методик таъминлаш, эгаллаган билимларни амалда куллаш, бах,олаш ва назо-рат килиш жараёнларини камраб олади. Модулли тизим талаба ва тингловчиларнинг "Каерда? Кандай? Нима учун?" таълим олиш керакли-гини мустакил хал этиш, билим олиш жараёнини лойих,алаштириш, шунингдек, шахсий жавоб-гарлик куникмаларини шакллантиришни таъминлайди2.

J.D.Russell нинг фикрига кура, модулли укитишнинг энг мухим жихати таълим олувчи-ларнинг педагогик жараёнда узаро х,амкорлиги

1 Юцявичене П. Теория и практика модульного обучения. - Каунас: "Швиеса", 1999. С-36.

2 Кузменькова Ю.Б. Модульный подход к проблемам

эффективной англоязычной коммуникации / Дискуссионный клуб FLT: современные тенденции и опыт профессионалов; вып. 3.: 2002. - С.117.

хисобланади. Улар биргаликда мураккаб маса-лалар, узлаштирилган билимларни тахлил этиш-лари мумкин. J.D.Russell шунингдек, тугалланма-ган модулларни хам таклиф этади. Бундай вази-ятда таълим олувчиларнинг узлаштиришнинг кей-инги йуллари, боскичларини мустакил белгилаб олишларига имкон яратилади3.

ХХ асрнинг иккинчи ярмида илмий-техник тараккиёт узининг юксак чуккиларига эришди. Илмий техник тараккиётнинг хозирги даражаси шундайки, фан, техника ва технология ривожи-нинг эришилган суръатларини мамлакат кай дара-жада ривожланган булмасин алох,ида олинган мамлакатда уни таъминлаб булмайди. Илмий техник тараккиётнинг кейинги ривожи факат турли мамлакатлардаги олим ва мутахассисларнинг хамкорлиги илмий-тадкикот ишларнинг инте-грацияси натижасида амалга оширилиши мумкин. Фан техника ва технологиянинг тараккиёти таълим тараккиёти даражаси билан чамбарчас бсоиклигини эътиборга оладиган булсак, таълим сох,асидаги халк,аро интеграциянинг устуворлиги яккол муаммога айланиб колади.

Бу кредит технологияни яратилишини ва кулланишининг долзарблигини белгилайди. Чунки таълим сох,асидаги халкаро интегралла-

3 J.D.Russell. Modular Instruction. Minnesota.1994.- C.30.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

15

шув энг аввало укув жараёнини кредит техноло-гияси асосида ташкил этишга таянади.

Бугунги кунда таълим тизими олдидаги энг асо-сий вазифа малакали мутахассисни тайёрлаш. Бун-дай мутахассисни тайёрлаш учун, албатта, унга нисбатан куйилаётган талаблар тизимини аниклаб олиш керак. Ушбу саволга жавоб кидириб, куйидаги турт йуналишдаги талаблар тизимига дуч келдик:

1. Уз сохаси буйича зарурий билим, куникма ва малакаларга эга булиш.

2. Сохага оид мавжуд билимларини доимий равишда мустакил ошириб бориш, яъни мустакил таълимга тайёр булиш.

3. Сохага инновациялар киритиш учун мустакил изланиш ва ижод килиш куникмасига эга булиш.

4. Уз вактини режалаштириш, бошкариш ва уз фаолиятини ташкил этиш куникмасига эга булиш.

Модулли ёндашув эришилган натижани изчил назорат килиб боришга асосланган булиб, нати-жада кредит-модуль тизими вужудга келган.

Кредит-модуль тизими - бу модулли укитиш технологияси ва таълим олувчининг укув юкла-масини кредит бахолашга асосланган укув жараёнини ташкил этиш моделидир. Ушбу тизим Европа университетларида 1989 йилда утказилган тадкикотлардан мувафаккиятли утди ва кабул килинди. У тингловчининг умумий юкламасига асосланади. Таълим жараёнига кредит тизимини киритишдан максад таълимнинг шаффофлиги ва академик билим хамда квалификацияни тан олишни соддалаштириш.

Дастлаб кредит четдан келиб укиётган тин-гловчилар учун ишлатилган ва унга ишонч бил-дирилган. Олий таълим муассасалари учун ягона кредитларни урнатилиши эса тингловчиларнинг мобиллигини таъминлашга ёрдам берди. Бугунги кунда Европа кредит тизими Европанинг деярли барча давлатларида тан олинган ва амал килувчи тизимдир. Тингловчи урнатилган кредит балла-рини туплаган такдирдагина диплом олишга муваффак булади.

Дунёнинг олий таълим тизимида кредит тизи-мининг бир неча тури мавжуд. ECTS1 билан бир каторда,

USCS - Американинг кредит тизими,

1 ECTS (инг. European Credit Transfer and Accumulation System — балларни хисоблашнинг Европача тизими) — талабаларнинг таълим дастурларини узлаштирганлик даражасини бахоловчи Европа тизими.

UCTS - Британиянинг кредит тизими,

CATS - Осиё давлатлари ва тинч океанидаги давлатларнинг кредит тизимлари мавжуд.

Европа кредит тизимининг асосини уч унсур ташкил этади:

- укув дастурлари хакида ахборот, тингловчининг эришган натижалари ва тингловчи фао-лиятининг хажми. Хар бир укув йили 60 кисмга булинади ва синов (зачёт) бирлиги хисобланади. Бир хафталик юклама 54 соатдан ошмаслиги керак, 54 соат 1,5 кредитга тенг. Укув йилининг давомийлиги Европада уртача 40 хафта. Аммо Европанинг турли давлатларида укув йилининг давомийлиги турлича булиши маълум даражада муаммоларни келтириб чикаради;

- кредит тизими барча укитиш шакллари назоратини уз ичига олади (аудитория ва ауди-ториядан ташкари);

- кредит тизими таълим жараёнида укилган соатлар микдорини эмас, балки эришилган натижани курсатиб берувчи улчов бирлигидир. Яъни мутахассисни компетентлик даражасига бахо берувчи натижага каратилган улчов бирлигидир.

Болонья декларациясига кириш учун куйидаги дастлабки талаблар куйилади:

• олий укув юртигача 12 йиллик таълим;

• икки боскичли олий таълим-бакалавриат ва магистратура;

• укув жараёни ва укитиш натижаларини бахолаш ECTS кредит технологияси асосида ташкил этилиши.

Куриниб турганидек, бизнинг мамлакатимизда биринчи ва иккинчи талаблар бажарилган. Энди навбат учинчи талабни бажаришда - яъни укув жараёнини кредит технологияси асосида ташкил этиш булиб, ушбу технология асосида укув жараёнини ташкил этишнинг максади куйидагилардан иборат:

• хорижда укишни давом эттириш учун олий укув юртини танлашда шарт-шароит яратиш;

• Узбекистонда таълим олган муддатни хорижий давлатларда тан олинишини таъминлаш;

• Европа олий укув юртлари укув режа-ларини урганиш ва шу асосида укув жараёнини такомиллаштириш;

• тингловчилар кобилиятини туларок очи-лишига ва укитишнинг юкори натижаларига эришиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

16

Хулоса.

Болонья декларацияси ташаббускорлари укитишнинг самарадорлигини бах,олашда факатгина аудитория соатларига таяниш етар-лича эмас деб, х,исоблашади. Шу нуктаи назар-дан Европа университетларида аудитория машFулотларига муносабат турлича: аксар олий таълим муассасалари талабалар асосий билим-ларни маъруза ёки семинар маштулотларида эмас, балки мустакил изланиш жараёнида урганадилар деб, х,исоблайдилар.

Касбий малака оширишнинг узвийлигини таъминлашда кредит-модуль тизими педаго-гларда шахсий мотивациянинг шаклланишида алох,ида ах,амиятга эга. Бу уз навбатида касбий эх,тиёжларни туFри англашга ёрдам беради. Асосийси таълим дастурлари хусусиятлари х,ам узгаради: унинг мазмун-мох,ияти айни вактдаги таълим сифати талабларига жавоб бера ола-диган, узгаришларга мослашувчан, иннова-цион хусусиятга эга булиши; таълим дастури узида модулли характерни намоён этиши, педагог, шунингдек, буюртмачи х,исобланмиш таълим муассасаси эх,тиёжларига жавоб бериши;

таълим дастури келажакда юз бериши мумкин булган узгаришларни олдиндан кура олишга имкон берувчи, таълим сифатини мониторинг килиш ва бах,олашнинг замонавий методларини х,исобга олиши лозим.

Касбий малака оширишнинг узвийлигини таъминлашда кредит-модуль тизимини жорий этиш натижасида:

• халк таълими ходимларининг касбий ва бошкарув компетенциялари узлуксиз ривожла-ниш суръати тезлашади;

• илтор педагогик ва ахборот-коммуникация технологиялардан фойдаланиш малакалари ошади;

• тадкикотчилик ва мустакил фикрлаш куникмалари шаклланиб боради.

Шунингдек, кредит-модуль тизими оркали таълим жараёнининг юкори самарадорлиги таъмин-ланади, бу жараёнда халк таълими ходимларининг укув-тарбиявий ва маънавий-маърифий ишларни ташкил килиш, таълим сифатини бах,олаш компетенциялари мустах,камланади, олий таълимдан кейинги таълим узвийлиги ва узлуксизлиги таъ-минланади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида" ПФ-5712-сон Фармони.

2. Richard Arum, Melisa Velez. Inproving Learning Enviroment: Schol Discipline and Comporative Perspektive. Stanford Universiy Press, USA 2012.

3. H.Fry, S.Ketteridge, S.Marshall. HandbookFor teaching and Learning in Higher Education. New York, Routledge, 2009.

4. J.D.Russell. Modular Instruction. Minnesota.1994.-C.30.

5. Юцявичене. П Теория и практика модульного обучения. - Каунас: "Швиеса", 1999. С.36

6. Кузменькова Ю.Б. Модульный подход к проблемам эффективной англоязычной коммуникации / Дискуссионный клуб FLT: современные тенденции и опыт профессионалов; вып. 3.: 2002. - С.117.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Монгуш М.В. Модульно-рейтинговая система контроля качества знаний студентов // Вестник педагогической инновации. 2007, № 4.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.