CC BY
1ЭОЖ 556.16
С. К. Давлетгалиев1, Ж. Т. Раймбекова2, А. F. Жумабек3
:Г.г.д. профессор, метеорология жэне гидрология кафедрасы (Эл-Фараби атындагы Казак ^лттык университетi, Алматы, Казакстан) 2PhD докторант, метеорология жэне гидрология кафедрасыньщ ага окытушысы (Эл-Фараби атындагы Казак ^лттык университетi, Алматы, Казакстан)
3Магистрант, метеорология жэне гидрология кафедрасы (Эл-Фараби атындагы Казак ^лттык университет^ Алматы, Казакстан)
ЖАЙЬЩ-КАСПИЙ АЛАБЫНЬЩ ОЦТУСТ1К 0ЗЕНДЕР1НЩ СУ ЦОРЫН АНЬЩТАУ
Аннотация. Сумен камтамасыз ету Казакстанда негiзгi мэселелердiн бiрi жэне жалпы алганда, ел су ресурстарынын ^лттык тапшылыгын бастан кешпесе де, елеулi внiрлiк тапшылык байкалады. Су тапшылыгы байкалатын внiрлерде су тугынуды реттейтш нормативтердi катандату нэтижесiнде операциялык жэне экономикалык кауiптер, сондай-ак пайдалану жэне коммерциялык мэселелер туындап, сонын салдарынан тиiстi шыгындарды ^лгайтуы мYмкiн. Су к¥ВДы жэне тапшы табиги ресурс болып табылады, ал су ресурстарын пайдалануды д^рыс, уактылы жэне жан-жакты багалау гидрологиялык есептеулердiн негiзгi багыттарынын бiрi. Макалада Жайык-Каспий алабынын ощ^стж взендерiнiн орташа жылдык су втiмi бойынша негiзгi параметрлердi есептеу нэтижелерi кврсетiлген. Сонымен катар, зерттеу алабындагы су корын есептеу бойынша 1940-2007 жж. аралыгында жYргiзiлген есептеулер 1940-2016 жж. Yшiн кайта есептелшш, нэтижелер салыстырылды.
ТYЙiн свздер: агындынын статистикалык сипаттамалары, камтамасыздык кисыгы, орташа жылдык агын-ды, су коры, регрессия тендеуг
К1р1спе. Жайык-Каспий алабынын взендер1 су режимш калыптастыру шарттары бойынша квк-темп кезен агынынын кYрт басым болуымен ерекшеленедь Олар непзшен кар суы есебшен корек-тенед1 [1].
Жайык-Каспий алабынын онтYCтiк взендершщ агынды сипаттамаларын зерттеу, ен алдымен, т^ргындардын т^рмыс-пршшп Yшiн Yлкен манызга ие. Жылдык агындынын накты сипаттамаларын есептеу су корынын т^ргындардын т^рмыс тiршiлiгi Yшiн, рационалды пайдалануы Yшiн су шаруа-шылык есептемелерiндегi манызды кызметтердiн бiрi. Сол себептi Жайык-Каспий алабынын ощус-тiк взендерiнiн жылдык агындысынын сипаттамаларын есептеу, су ресурстарын пайдаланудагы тиiмдiлiктi арттыру болып табылады.
Карастырылып отырган Жайык-Каспий алабынын ощ^тт взендерiне - Ойыл, Сагыз жэне Жем взендерi жатады.
Ойыл взеш Темiр ауданы Имбек ауылынан ощ^тисе карай 2,5 км бастау алып, Актвбе -взенiне к¥яды (Атырау облысы). Эзен ^зындыгы 800 км^ к¥райды, Актвбе облысынын шегiнде 522 км. Непзп салалары-Шийлi, Шырлык¥мды, Бабатай, Киыл, Ашыойыл взендерi жэне т. б.
Сагыз взеш Темiр ауданынын Шийлiаша ауылынан онтYCтiкке карай 11 км жерде Даулда (К^м-сай) жэне Кызыладылсай взендерiнiн бiрiгуi нэтижесшде пайда болады. Эзен ^зындыгы 511 км к¥райды Негiзгi салалары: Ногайты, Кдодакты, Ащысай жэне т.б. взендерь Сагыз взенiнiн барлык салаларында тек квктемде гана беткейлiк агындар калыптасады, жылдын калган уакытында олар к¥ргап калады.
Жем взенi М^галжар тауларынын батыс баурайында, Алга ауданынын Родники ауылынан шыгыска карай 20 км-ден басталады. Эзен арнасы Атырау облысынын аумагында Каспий тенiзiнен шамамен 5 шакырым жерде сортандар арасында жогалады. Эзен узындыгы 712 км-дi к¥райды. Су жинау алабынын жалпы ауданы 40 400 км2 (онын шшде агынсыз - 6910 км2). Жем взеш су жинау аланы бойынша Жайык взенiнен кейiнгi орында. Yлкен ауданы мен ^зындыгына карамастан Жем взеншщ су коры аз. Непзп салалары - Темiр жэне К^мжарган взендерi [2, 3].
Жайык-Каспий алабынын о^т^сик взендерi бойында 18 гидробекет орналаскан, олардын iшiнде казiргi кезде квпжылдык бакылау жYргiзiп отыратын 5 бекет ж^мыс жасауда. Алаптагы ен алгаш бекет Темiр взенi - Ленинский т^стамасында 1932 жылы ашылды. Алаптагы бекеттерiнiн бакылау
мэлiметтершщ уза;тыгы эр;алай. Ба;ылау татары барынша уза; бекет TeMip - Ленинский бекет!, ондагы ба;ыланган жылдар саны 59 жылга жетедi. Алапта сонымен ;атар, 2000 жылдардыц басында ашылган бекеттерде кездеседi.
Бастап;ы деректер жэне зерттеу эдiстерi. Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендершщ статис-тикалы; сипаттамаларын аны;тау Yшiн есептеу кезещ белгiлендi. Айырымды; интеграл ;исыгы бойынша суы мол жэне суы аз жылдардыц алмасуымен сипатталатын 1940-2016 жылдар аралыгы Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендерi бойынша есептiк кезец ретшде тандалды (1-сурет).
X(k-1)/Cv 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 -1 -2
Жем-Жэшбек Ойыл езеш-Ойыл Сагыз езеш-Сагыз
iN^T^OOOOiN^^OOOOiN^r^OOOOiN^^OOOOiN^r^OOOOiN^^OOO
жылдар
(N(N(N(N(N(N(N(N(N
1-сурет - Жем, Ойыл, Сагыз езендершщ бекеттер1 бойынша б1ржкен айырым интеграл кдсьщтары (1940-2016 жж.) а б
50,00
к40,00 е
*2
g 30,00 -Ж
ме- 20,00
Же
е. 10,00
0,00
20 40
е.Елек-А;тебе
0,00 10,00 20,00 30,00 е.Ойыл-Талтогай
40,00
20,00
йыл 15,00
Ой
- ыл 10,00
ы й
.О е. 5,00
0,00
8,00
10 20 30
е.Елек-А;тебе
40
20 40 60
е.Елек-А;тебе
2-сурет - Есептж (у оа) жэне аналог (х ои) пунктердщ орташа жылды; су етамдершщ графиктж байланысы
Бул жумыста регрессия тецдеуш ;олдана отырып, аналог эдю бойынша жылды; агынды ;ата-рына ;алпына келтiру жумыстары жYргiзiлдi. Аналог - езендер ;ойылган талап;а сай тацдалынып, Rкр > 0,70 шарты бойынша орындалды [4, 5] (2-сурет).
- 20 -
в
г
0
Сонымен, Жем ез. - Жэшбек, Ойыл ез. - Ойыл, Ойыл ез. - Ащыойыл жэне Сагыз ез. - Сагыз бекеттерiндегi R мэндерi сэйкесiнше 0,87, 0,83, 0,81, 0,84 (1-кесте). Калпына келтiру Yшiн негiзгi аналог езен ретшде Елек ез. - А;тебе колданылды. Аналог езен Елек-Актебеищ 1975 жылдан 2016 жылга дейiн жылды; агындысыныц табиги мэндерi Каргалы жэне А;тебе су коймаларыныц эсерiн есепке ала отырып келесi формула аркылы калпына келтiрiлдi:
8 = 1 -Жд /(уб + Жд), (1)
мундагы 8 - бiрлiк Yлесiндегi жылды; агынныц езгеру (темендеу) коэффициентi; уб - шаруашылы; кызметтщ ыкпалымен езгертiлген турмысты; агын; Жд - тогандар мен су коймаларын толтыру келемi [6, 7].
1-кесте - Бакыланган мэл1меттер бойынша катарды калпына келтру нэтижелер1
№ взен - бекет F, км2 Корреляция коэффициента Я Калпына келтршген жылдар Аналог езен
1 Ойыл ез. -Алты-Карасу ауылы 7030 0,78 1940-1951, 1958, 1999-2016 Елек - А;тебе
2 Ойыл ез. -Талтогай ауылы 17 000 0,91 1940, 1942-1947, 1949-1950, 1971-1976, 1980-2016 Елек - А;тебе
3 Ойыл ез. -Ойыл бекет! 17 100 0,83 1940-1983, 1985,1989, 1994, 1998, 2001,2004 Елек - А;тебе
4 Шыгырлыкумды -№ 10 ауылы 1110 0,87 1940-1957, 1964, 1985, 1992-2016 Елек - А;тебе
5 Ойыл ез. - Шегерл1 -1- Мая 210 0,73 1940-1957, 1962-1964, 1972, 19801981, 1983, 1985, 1988, 1992-2016 Ойыл - Алты-Карасу ауылы
6 Крыл - Новонадеж-динский бекет 720 0,86 1940-1957, 1965, 1971, 1976, 1990, 1992, 1998-2016 Ойыл -Талтогай ауылы
7 Ойыл ез. - Ащыойыл 4900 300 0,81 1940-1958, 1972-1973, 1981, 19922016 Ойыл -Талтогай ауылы
8 Сагыз ез. - Алтай 4960 0,80 1940-1970, 1975, 1992-2016 Елек - А;тебе
9 Сагыз ез. - Сагыз 9930 1330 0,84 0,79 1940-1950, 1977, 1979, 1993-2016 Тем1р - Ленинский Елек - А;тебе
10 Кызыладылсай -Шийл1аша 373 0,79 1940-1957, 1992-2016 Елек - А;тебе
11 Ногайты - Сагыз 923 143 0,75 1940-1957, 1969, 1981-1982, 1993, 1995-2016 Сагыз - Сагыз
12 Жем ез. - Емб1 ауылы 481 155 0,89 1940-1949, 1951-1953, 1956-1957, 1972, 1978-1979, 19912016 Елек - А;тебе
13 Жем ез. -Жаркамыс ауылы 26 000 1900 0,76 1940-1952, 1977, 1979, 1985-1987, 1990-2016 Тем1р - Ленинский
14 Жем ез. -Жэшбек ауылы 34 700 4800 0,87 1940-1957, 1969, 1977-1979, 19861987, 1993-2016 Елек - А;тебе
15 Тем1р ез. -Покровское ауылы 960 0,68 1940-1968, 1971, 1998, 2000 Елек - А;тебе
16 Тем1р ез. - Ленинский тустамасы 5480 (5410) 0,77 1942-1946, 1950, 1956, 1968-1971, 1980-1981, 1997-2005 Елек - А;тебе
17 Жем ез. - Сага ауылы 16 100 0,67 1940-2002, 2000-2006 Ойыл - Ойыл
18 Жем ез. -Жагабула; ауылы 7730 0,74 1940-2002 Ойыл - Ойыл
Зерттеу нэтижелерш талдау. Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендершщ агыны 1974 ж. бастап су ;оймаларыныц салынуы жэне езен суыныц эртYрлi шаруашылы; ;ажеттшктерше ;ар-;ынды алынуы нэтижесiнде бурмаланган болып есептелiнедi [8]. Сонды;тан жылды; агын сипат-тамалары эр тYрлi кезецде - 1940-1974 жж. на;ты ба;ылау деректер^ 1940-2016 жж. кепжылды; ба;ылау кезещ, сонымен ;атар соцгы ;ыры; бiр жыл 1975-2016 жж. бойынша аны;талды. Жылды; агын сипаттамаларыныц Yш кезец бойынша есепнк нэтижелерi 2-кестеде керсетшген.
2-кесте - Жайыщ-Каспий алабыныц ощустж езендершщ жылды; агын сипаттамалары
взен -бекет Ба;ылау кезецдер1 Ба;ы-ланган жылдар саны Орташа жылды; агынды сипаттамалары
1940-2016 жж. 1940-1974 жж. 1975-2016 жж.
Qорт, м3\с Cv С8 Qорт, м3\с Cv С8 Qорт, м3\с Cv С8
Жем ез. -Жэшбек 1958-1968, 1970-1976, 1980-1985, 1988-1989, 1991-1992 28 12,5 0,70 1,38 13,4 0,80 1,17 11,7 0,56 1,24
Ойыл ез. -Ойыл 1886-1988, 1990-1993, 1995-1997, 1999-2000, 2002-2016 27 9,9 0,94 1,82 12,7 0,94 1,31 7,6 0,75 1,19
Ойыл ез. -Ащыойыл 1959-1971, 1974-1980, 1982-1991 30 1,1 0,95 2,3 1,31 1,12 1,79 1,0 0,63 1,32
Сагыз ез. -Сагыз 1954-1976, 1978, 1980-1992 37 1,3 1,25 2,3 1,48 1,28 1,59 1,1 1,2 3,5
Жем ез. - Жэшбек бекетiнде жылды; етiмнiц кепжылды; орташа мэнi 1940-1974 жж. 12,5 м3/с тец болса, 1975-2016 жж. Yшiн 11,7 м3/с. Шартты табиги кезец Yшiн (1940-1974 жж.) ж^1лды; етiмнiц кепжылды; орташа мэш 13,4 м3/с-;а тец болды. Ягни шартты табиги кезецде енмнщ жогарылауы бай;алса, ;алган екi кезецде темендегеш керiнедi. Екi кезендi (кепжылды; ба;ылау кезецi мен соцгы ;ыры; бiр ж^1лды; кезец) салыстыру нэтижешнде, орташа ж^1лды; етiм 6,4 %-га темендеген.
¥;сас керiнiс бас;а бекеттерде де орын алган. Ойыл ез. - Ойыл бекетiнде ж^1лды; етiмнiц кепжылды; орташа мэнi кепжылды; ба;ылау кезещнде 9,9 м3/с жэне 1975-2016 жж. Yшiн 7,6 м3/с-;а тец болган. Шартты табиги кезец Yшiн (1940-1974 жж.) жылды; етiмнiц кепжылды; орташа мэнi 12,7 м3/с-;а тец болды. Орташа жылды; етiм 23,2 %-га темендеген.
Сагыз ез. - Сагыз бекетiнде ж^1лды; етiмнiц кепжылды; орташа мэнi 1,3 м3/с-ке тец болса, 1975-2016 жж. тец мэш - 1,1 м3/с. Орташа жылды; енмнщ 15,3 %-га темендеуi бай;алган.
1940-2016 жж., жэне 1975-2016 жж. кезецдерi бойынша ;алыпты жэне тYрлi ;амтамасызды;-тагы орташа жылды; агындыныц шамалары темендегi суреттерде берiлген (3-7-суреттер). Крицкий-Менкелдiц ;амтамасызды; ;исыгы бойынша тургызылды [9].
Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендерiнiц ж^1лды; етiмнiц ;амтамасызды; мэш кепжыл-ды; ба;ылау кезецi мен соцгы ;ыры; бiр жыл кезещ Yшiн керсетiлген (3-6-кестелер).
Ассиметрия коэффициент ;аматамасызды; ;исыгыныц теориялы; мэндерiне сэйкес келу дэре-жесiне байланысты аны;талган. Кептеген езендердiц талдау мэлiметтерi бул аудан езендерше ж^1лды; агындыныц ;амтамасыздыгы III типтi Пирсонныц Cs = 2Cv кезiндегi ;исыгына сэйкес келе-тiнiн керсеттi [5].
Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендерiнiц су ;орын багалау Yшiн езендердегi темен ор-налас;ан тустамалар алынды, ягни Жем езеншде - Жэнiбек бекетi, Ойыл езеншде - Ойыл жэне Ащыойыл бекеттерi жэне Сагыз езенiнде -Сагыз бекеп тацдап алынды. Жайы;-Каспий алабыныц ощуспк езендерiнiц су ;оры 1940-2016, 1975-2016 жж. Yшiн есептелiндi (7-кесте).
Ойыл, Жем, Сагыз езендершщ кепжылды; кезецдеп табиги су ресурстарыныц ба;ыланган су ресурстарынан айтарлы;тай айырмашылыгы бай;алмаган, 1940-2016 жж. кезецдеп табиги ресурс-тардыц мэнi ба;ыланган мэлiметтердiц мэнiнен 30 млн м3-ке азайган. ОцтYCтiк езендер алабыныц су ресурстарыныц непзп Yлесi Жем езенiне (50%) жэне Ойыл (44%) езенше тиесiлi. Калган белшн Сагыз (6%) езенiнiц су ресурстары курайды.
- 22 -
3-сурет - Сагыз ез. - Сагыз бекеп бойынша орташа жьшдьщ агындысыньщ камтамасыздьщ крсыгы (1940-2016 жж.)
99,9 99,99 Р, ^
4-сурет - Ойыл ез. - Ойыл бекеп бойынша орташа жьшдьщ агындысыньщ камтамасыздьщ крсыгы (1940-2016 жж.)
¡j| Т ч'г
S 7.5 7 S.5 G
5,5 5 4,5 4 3,5
3,5 2 1,5
1
0,5 С
в
Я
к
в 4
V 1
0,01 Oil i S 10 20 30 40 sa 60 70 1 КО 90 95 99 9.9 99.9
5^per - Gtora e3.- Лщьюйыл бeкeтi бoйыншa opтaшa жьшдьщ агандысыньщ ;амтамасыздьщ крсыгы (1940-201б жж.)
Qopi mVC
■
\ * ■
\ \
■ . s
>-—-—■ _1
001 0.1
I 5 10 20 JO 40 JO fiO 70 to Si 99 9''9 P.^fc
6-сурет - Жем ез.- Жэнiбек бекетi бойынша орташа жылды; аFындысынын ;амтамасызды; ;исыгы (1940-2016 жж.)
QopT м3* с US
■s
\ •
\
« • ■ . ■
* ■ к
•ч»
*** • IV . 1- -
0,01 од 1 5 10 а) 30 -10 50 60 7(1 so 90 95 99 9 )9 99.99
7-сурет - Жайык;-Каспий алабынын ощуспк езендерiнiн орташа жылды; аFындысынын камтамасызды; к;исыгы
(1940-2016 жж.)
3-кесте - Сагыз езенiнiн жылды; су ет!мдершщ эртYрлi ;амтамасыздык;тардагы пайызды; Yлесi, м3
№ взен Агынды ;абатыныц жиынтыгы 1940-2016 жж. 1940-2016 жж. есептж кезец Ymffl агынды к;абатынын жиынтыгы
5% 10% 20% 50% 75% 90% 95% 97%
1 Сагыз ез. -Сагыз бекеп 1,3 4,7 3,3 2,1 0,68 0,19 0,04 0,01 0
Агынды к;абатынын жиынтыгы 1975-2016 жж. 1975-2016 жж. кезец Yшiн агынды ;абатыныц жиынтыгы
1,15 4,1 2,9 1,9 0,61 0,17 0,03 0,01 0
4-кесте - Ойыл eзеншiц жъяды; су eтiмдерiнщ эртYрлi к;aмтaмaсыздьж;тaрдaFы natoß^i; Yлесi, м3
№ 0зен Аг^1нд^1 к;aбaтыныц жи^1нт^1гы 1940-2016 жж. есептж кезец y™h aF^^i к;aбaтыныц жимты^
1940-2016 жж. 1975-2016 жж. 5% 10% 20% 50% 75% 90% 95% 97%
1 Ойыл e3. -Ойыл бекет 9,9 7,56 28,6 22,2 15,8 7,1 3,2 1,3 0,6 0,38
1975-2016 жж. кезец y™h aram^i к;aбaтыныц жимты^
18,8 15,2 11,5 6,2 3,4 1,8 1,1 0,8
22 Ойыл e3. -Ашыойыл бекета 1,14 1 1940-2016 жж. есептж кезец Yшiн ar^^i к;aбaтыныц жимты^
2,2 1,8 1,5 0,9 0,5 0,3 0,2 0,2
1975-2016 жж. кезец YmÍH aF^^i к;aбaтыныц жиынтыгы
3,3 2,6 1,8 0,8 0,4 0,14 0,07 0,04
5-кесте - Жем eзенiнщ жъяды; су eтiмдершiц эртYрлi к;aмтaмaсыздьж;тaрдaFы шйыздык; Yлесi, м3
№ 0зен Агынды K^aram^ жиынтыгы 1940-2016 жж. 1940-2016 жж. есептж кезец YmiH aram^i к;aбaтыныц жиынтыгы
5% 10% 20% 50% 75% 90% 95% 97%
1 Жем e3. - Жэшбек бекета 12,5 29,4 24,2 18,7 10,6 6,1 3,4 2,3 1,7
Агынды K^aram^ жиынтыгы 1975-2016 жж. 1975-2016 жж. кезец YmÍH araiH^i к;aбaтыныц жи^1нт^1гы
11,6 24,2 20,5 16,5 10,4 6,7 4,4 3,3 2,6
6-кесте - Жaйьж;-Кaспий aлaбыньщ оц^стж eзендерi жылды; су eтiмдершiц эртYрлi к;aмтaмaсыздьж;тaрдaFы шйыздык;
Yлесi, м3
№ 0зен Агынды K^aram^ жиынтыгы 1940-2016 жж. 1940-2016 жж. есептж кезец YmiH aram^i к;aбaтыныц жи^1нт^1гы
5% 10% 20% 50% 75% 90% 95% 97%
1 Жaйык;-Кaспий aлaбыныц оц^стж eзендерi 24,8 62,6 50,5 38,0 20,0 10,6 5,4 3,2 2,4
Агынды K^aram^ жиынтыгы 1975-2016 жж. 1975-2016 жж. кезец YmÍH aF^^i к;aбaтыныц жи^1нт^1гы
21,4 43,7 37,1 30,1 19,3 12,7 8,43 6,40 5,24
7-кесте - Жaйьж;-Кaспий aлaбыныц оц^стж eзендершiц су ;орыныц сипaттaмaлaры, млн м3
№ 0зен-бекет Ортaшa жиды; aFын
1974-2016 жж. 1940-2016 жж.
1 Ойыл eз. - Ойыл 236 252 309 274
2 Ойыл eз. - Ащыойыл 31 31 36 35
3 СaFыз eз.-СaFыз 35 35 41 40
4 Жем eз.- Жэшбек 361 373 393 400
Ескертпе: Алымындa бaк;ылaнгaн мэлiметтер, бeлiмiнде тaбиги мэлiметтер кeрсетiлген.
^орытынды. Жайык-Каспий алабыньщ ощуспк езендершщ су коры 1940-2007 жж. y™íh География институтында С. К. Давлетгалиев катысуымен есептелшген [10]. Соцгы 9 жылды ескерш талдау жэне мэлiметтердi жацарту максатында 1940-2016 жж. YmÍH су коры есептелiндi. Есептеу нэтижелерi бойынша Соцгы 9 жылмен салыстырганда су ресурстарыныц азайганы байкалады. Жайык-Каспий алабыныц ощуспк езендерiнiц жалпы су коры кепжылдык кезец Yшiн (19402007 жж.) - 788 млн м3, 1974-2007 жж. - 669 млн м3-ке тец болган. Ал 1940-2016 жж. бойынша су коры 779 млн м3 жэне 1974-2016 жж. - 663 млн м3-н курады. Су коры 1940-2007 жылдармен салыстырганда 0,8-0,75%-га (сэйкесiнше 2 кезец Yшiн) азайгандыгын керсеттi.
Соцгы онжылдыкта Казахстан аумагында зерттеу алабында су корыныц азаюын алаптагы су нысандарына климаттыц езгерюшщ ыкпалымен, су шаруашылык максатта суды пайдаланудыц артуымен тYсiндiруге болады.
ЭДЕБИЕТ
[1] Arystambekova D., Davletgaliev S., Chigrinets A., Mussina A., Jussupbekov D. Estimation of Spring Runoff Characteristics of Lowland Rivers in Kazakhstan // Journal of Environmental Management and Tourism. - 2017. - Vol. VIII, issue 1(17). - P. 195-209.
[2] Ресурсы поверхностных вод СССР. - Т. 13. - Вып. 2. - Урал-Эмбинский район. - Алматы: Гидрометеоиздат, 1966. - 520 с.
[3] Ресурсы поверхностных вод СССР. - Т. 12. - Вып. 3. - Актюбинская область. - Алматы: Гидрометеоиздат, 1966. - С. 272-297.
[4] Определение основных расчетных гидрологических характеристик. СП-33-101-2003. - М.: Госстрой России, 2004. - 71 с.
[5] Пособие по определению расчетных гидрологических характеристик. - Алматы: Гидрометеоиздат, 1984. - 448 с.
[6] Давлетгалиев С.К. Влияние хозяйственной деятельности на годовой сток основных рек Жайык-Каспийского бассейна // Вопросы географии и экологии. - 2011. - № 1. - С. 4-11.
[7] Методическое указание по оценке влияния хозяйственной деятельности на сток средних и больших рек и восстановление его характеристик. - Л.: Гидрометеоиздат, 1986. - 130 с.
[8] Давлетгалиев С.К. Оценка водных ресурсов Жайык-Каспийского бассейна по водохозяйственным участкам // Вопросы географии и экологии. - 2015. - № 4. - С. 73-75.
[9] Крицкий С.Н., Менкель М.Ф. Гидрологические основы управления речным стоком. - М.: Наука, 1981. - 249 с.
[10] Давлетгалиев С.К. Поверхностные водные ресурсы рек Жайык-Каспийского бассейна в границах Республики Казахстан // Вопросы географии и экологии. - 2011. - № 1. - С. 56-65.
REFERENCES
[1] Arystambekova D., Davletgaliev S., Chigrinets A., Mussina A., Jussupbekov D. Estimation of Spring Runoff Characteristics of Lowland Rivers in Kazakhstan // Journal of Environmental Management and Tourism. 2017. Vol. VIII, issue 1(17). P. 195-209.
[2] Surface water resources of the USSR. Vol. 13. Issue 2. Ural-Emba district. Almaty: Hydrometeoizdat, 1966. 520 p. (in Russ.).
[3] Surface water resources of the USSR. Vol. 12. Issue 3. Aktobe region. Almaty: Hydrometeoizdat, 1966. P. 272-297 (in Russ.).
[4] Definition of the basic calculated hydrological characteristics. SP-33-101-2003. M.: Gosstroy of Russia, 2004. 71 p. (in Russ.).
[5] The allowance for the determination of the calculated hydrological characteristics. Almaty: Hydrometeoizdat, 1984. 448 p. (in Russ.).
[6] Davletgaliev S.K. The impact of economic activity on the annual flow of the main rivers of the Zhayik-Caspian basin // Questions of geography and ecology. 2011. N 1. P. 4-11 (in Russ.).
[7] Guidelines for assessing the impact of economic activity on the flow of medium and large rivers and the restoration of its characteristics. L.: Hydrometeoizdat, 1986. 130 p. (in Russ.).
[8] Davletgaliev S.K. Assessment of water resources of the Zhayik-Caspian basin by water management sites // Questions of geography and ecology. 2015. N 4. P. 73-75 (in Russ.).
[9] Kritsky S.N., Menkel M.F. Hydrological basics of river flow management. M.: Science, 1981. 249 p. (in Russ.).
[10] Davletgaliev S.K. Surface water resources of the Zhayik-Caspian basin within the borders of the Republic of Kazakhstan // Questions of geography and ecology. 2011. N 1. P. 56-65 (in Russ.).
С. К. Давлетгалиев1, Ж. Т. Раймбекова2, А. F. Ж^мабек3
1Д.г.н., профессор кафедры метеорологии и гидрологии (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан) 2PhD докторант, старший преподаватель кафедры метеорологии и гидрологии (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан)
3Магистрант кафедры метеорологии и гидрологии (Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан)
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ ЮЖНЫХ РЕК ЖАЙЫК-КАСПИЙСКОГО БАССЕЙНА
Аннотация. Проблема водообеспечения весьма остро стоит в Казахстане. Хотя в целом страна не испытывает дефицита водных ресурсов, отдельные районы страдают от недостатка воды. Регионы, испытывающие дефицит воды, имеют операционные, репутационные и экономические риски в результате ужесточения нормативов, регулирующих водопотребление. Вода является ценным и дефицитным природным ресурсом, и своевременная и всесторонняя оценка использования водных ресурсов является одной из основных задач гидрологических расчетов. Представлены результаты расчета основных параметров среднегодового стока южных рек Жайык-Каспийского бассейна. Кроме того, расчет запасов воды с 1940 по 2016 г. в исследуемом районе был пересчитан для сравнения с результатами 1940-2007 гг.
Ключевые слова: среднегодовой сток, уравнение регрессии, статистические параметры стока, кривая обеспеченности, запас воды.
S. K. Davletgaliyev1, Zh. T. Raimbekova2, А. G. Zhumabek3
1Doctor of Sciences in Geography, Professor at the Department of Meteorology and Hydrology (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan) 2PhD student, Senior Lecturer at the Department of Meteorology and Hydrology (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan) 3Master student at the Department of Meteorology and Hydrology (Al-Farabi Kazakh national university, Almaty, Kazakhstan)
WATER RESOURCES DETERMINATION OF THE SOUTHERN RIVERS OF THE ZHAYIK-CASPIAN BASIN
Abstract. The problem of water supply is very acute in Kazakhstan, and although the country as a whole does not experience a national shortage of water resources, there is a serious regional shortage. In regions experiencing water shortages, it may be accompanied by operational, reputational and economic risks, as well as operational and commercial problems as a result of stricter regulations governing water consumption and, as a result, an increase in related costs. Water is a valuable and scarce natural resource, and the correct, timely and comprehensive assessment of the use of water resources is one of the main tasks of hydrological calculations. The article presents the results of calculating the main parameters of the average annual flow of the southern rivers of the Zhayik-Caspian basin. In addition, the calculation of water reserves in the period from 1940 to 2016 in the study area was recalculated for comparison with the results of 1940-2007.
Keywords: average annual flow, regression equation, statistical parameters of runoff, variation and asymmetry coefficients, probability curve, water reserves.
