Научная статья на тему 'ТОБЫЛ ӨЗЕНІ АЛАБЫНДАҒЫ КӨКТЕМГІ СУ ТАСУДЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫН БАҒАЛАУ'

ТОБЫЛ ӨЗЕНІ АЛАБЫНДАҒЫ КӨКТЕМГІ СУ ТАСУДЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫН БАҒАЛАУ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
44
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ең ЖОғАРғЫ СУ өТіМі / КөКТЕМГі АғЫНДЫ / АғЫНДЫ қАБАТЫ / Ең ЖОғАРЫ АғЫНДЫНЫң БАЙқАЛғАН УАқЫТЫ / КөКТЕМГі СУ ТАСУДЫң БАСТАЛУ УАқЫТЫ / АЯқТАЛУ УАқЫТЫ / ұЗАқТЫғЫ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мусина А.К., Кенесова М.Е.

Қарастырылып отырған мақалада Тобыл өзені алабының көктемгі ағындысының негізгі сипаттамаларына салыстырмалы баға берілген. Сонымен қатар Тобыл өзені алабындағы көктемгі су тасудың басталу, аяқталу және ең жоғарғы ағындының байқалу даталары келтірілген. Тобыл өзені алабы көктемгі ағындысының негізгі сипаттамаларын бағалау үшін қарастырылған отырған алап бойынша көктемгі ағынды жөніндегі мәліметтер жинақталып, гидрологиядағы белгілі әдіс-тәсілдердің көмегімен есептелген.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТОБЫЛ ӨЗЕНІ АЛАБЫНДАҒЫ КӨКТЕМГІ СУ ТАСУДЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫН БАҒАЛАУ»

НАУЧНЫЕ СТАТЬИ

Гидрометеорология и экология № 4 2017

ЭОЖ 556.16.5

Геогр. гылымд. канд. А.К. Мусина 1

М.Е. Кенесова 1

ТОБЫЛ ЭЗЕН1АЛАБЫНДАГЫ К0КТЕМГ1 СУ ТАСУДЫЦ НЕГ13Г1 СИПАТТАМАЛАРЬШ БАГ АЛ А У

ТуйтЫ свздер: ец жогаргы су епм!, кектемп агынды, агынды цабаты, ец жогары агындыныц байк;алган уак;ыты, кектемп су тасудын; басталу уак;ыты, аяцталу уак;ыты, узакгыгы

Кррастырылып отырган мацалада Тобыл взет алабыныц квктемгг агындысыныц негня сипаттамаларына салыстырмалы бага бертген. Сонымен цатар Тобыл взет алабындагы квктемгЛ су тасудыц басталу, аяцталу жэне ец жогаргы агындыныц байцалу даталары келтгригген. Тобыл взет алабы квктемгг агындысыныц негня сипаттамаларын багалау ушт царастырылган отырган алап бойынша квктемгЛ агынды жвтндея мэлтеттер жинацталып, гидрологиядагы белгш1 эдгс-тэстдердщ квмегшен есептелген.

Тобыл езеш алабы Крстанай облысы сушаруашыльщ жуйесшщ непз! болып табылады. К^арастырылып отырган алаптагы езендер мацында мемлекетпк мацызы бар к;алалар, аудан ортальщтары мен кептеген шагын елд1 мекендер орналаскдн. Мунда облыстьщ барльщ енеркэсштпс кешеш жэне суармалы жерлер шогырланган. К^арастырылып отырган ауданныц кектемп агындысыныц непзп сипаттамаларын багалаудыц кдпданбалы мацызы жогары, жэне б^л алаптагы агындыныц непзп мелшер1 коктемде ететшдтн ескерсек, усынылып отырган мак;аланьщ мацызы арта туспек.

Тобыл езеш узындыгы бойынша (1591 км) 1р1 езендерге жатады. Ол Ертс, Сырдария, Жайык; пен Есш езендершен кешн К^азацстанныц 1р1 жэне мацызды озендер кдтарына гаредо [15].

Облыс аумагында узындыгы 10 км-ден асатын 310 жуьщ теракты жэне уацытша агын сулар бар, олардыц жартысынан астамыныц узындыгы 20 км жуьщ. Узындыгы 100 км асатын 21 езен, 500 км асатын тек ею езен гана бар [15,19].

Тобыл езеш алабыныц сол жагалауында езен желю1 жак;сы дамыган; б^л жерде Оцтустш Оралдан бастауын алатын Шортанды, Аят,

1 КазНУ им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан

Тогызак, Сынтасты, Уй езендер1 агып етед1. Бул езендердщ жогаргы агыстарында кептеген салалары бар, б1рак; Тобыл езенше жакындаганда жергшкп жер жазьщтьщ сипатка ие болгандьщтан, езен желиянщ жишш кеми тусед1 [15].

Кектемп агынды женшдеп мэл1меттер непзшен карастырылып отырган алаптагы 17 бекет бойынша жинакталды. Эрб1р бекеттеп катар узактыгы эркалай. Бакылау катары 10 жылдан кем бекеттердщ саны -4 немесе жалпы бекеттер саныныц 23,5 % к^райды. Бакылау катары барынша толык, ягни бакылау узактыгы 70 жылдан асатын бекеттер саны - 2. Бул бекеттер Тогызак ез. - Тогызак а. жэне Тобыл ез. - Гришенка а. тустамаларына тиесш. Бакылау катары 5 жылдан аз жылды к¥Райтын бекеттер есептеулер ушш колданьшмады.

Тобыл езеш алабыныц кектемп агындысы жешндеп мэл1меттер РМК «Кдзгидромет» желюше карасты жинактар мен аньщтамалыктардан алынды [2...14,19,20].

Кектемп агындыныц непзп сипататамаларын аныктау ушш, есептш кезец тацдальш алынды. Тобыл езеш орташа кепжылдьщ агындысыныц айырымдык; интеграл кнсьщтарын талдау непзшде мундай кезец ретшде 1938...2012 жж. аралыгы тандалып алынды.

Алаптагы бакылау катары толык емес бекетгердеп бос жылдар гидрологиядагы белгип эдастер бойынша кдппына келпршп, кажетп тузетулер енпзщщ. Кектемп агынды кабаты шамасы аталган бекетгердеп жылдьщ агынды сипатгамаларымен байланысы (Л = / (0,ор )) бойынша аныкгалды. Ал бул бекетгердеп ец жогары агынды сипаттамалары агынды кабатымен арасындагы байланыс (<2тах = /(/О) бойынша аныкгалды (сурет 1,2).

а

0 орм3/с

18 г 16 -14 -12. -10 -

8

б 4 2 О

50 100 150 200 250 ОорСАн), м3/с

h, 45 40 35 30 25 20 15 10

V = 0,б3к + 0,06 R' = 0.96

Л*

К

10 15 20 25 30 35 40 ¿5 50 55 60 S5 Qcp,M3/c

7.500

2000

1500

1000

500

y = 50,3x - 2.25 R2=0,94

10

20 h, мм

30

40

Cypem 1. Тобыл взеш - Крстанай ц. трстамасындагы квктемгХ агындыныц байланыс графиктерг: а - pçcac взен мен цалпына келтгршген

взеннщ орташа квпжылдыц су emmdepi арасындагы байланыс; э -квктемгг агынды цабаты мен орташа жылдыц су emmdepi арасындагы байланыс; б - квктемгг ец жогаргы су emmdepi мен квктемгя агынды цабаты арасындагы байланыс.

),0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Qop(AH),m3/C

h, мм

93

83

73

63

53

43

33

23

13

3

у = 2,". 2х + С,04 Ки=0,УУ

10

20 30

Qop.KfVc

40

Qma*, M3/«

2530

гозо 1530 101)0 5:0

y = 2ó,7x + 72:9

X

>.

20

100

43 60 8(

h,MM

Cypem 2. Тобьы взеш - Гришенка а. тустамасындагы квктемгг агындыныц байланыс графиктерг.а - щсас взен мен цалпына келтгрыген взеннщ орташа квпжылдыц су втшдерг арасындагы байланыс; э - квктемгг агынды цабаты мен орташа жылдыц су ommdepi арасындагы байланыс; б - квктемг1 ец жогаргы су ommdepi мен квктемгг агынды цабаты арасындагы байланыс.

Тобыл езеш - агындысы адамнын; шаруашыльщ ic-speieerrepi кешешнщ турл1 факторларыныц ьщпалына ушыраган взен. бзен алабыныц кектемп агындысы бойынша цолда бар мэл1меттер 1938 жылдан 2012 жылдар аралыгын камтиды. Бул катар езен алабында антропогендпс факторлардыц эсершен болган агынды сипаттамаларыньщ езгерюш багалауга мумющцк беред1 [24].

9зен алабында 6ip немесе 6ipHeine шаруашыльщ ic-эрекет журпзшген жагдайда бак;ылау цатарын б1ртектшкке статистикальщ критерийлердщ кемепмен тексерген орынды. Бул, acipece, алапта журпзшген шаруашыльщ ic-эрекеттщ даму аукымы женшде дерек жок болган жагдайда пайдалы [25]. 138

Ец жогаргы су епмшщ катарларын б!ртектЫктерге тексеру кезшде 17 бекет бойынша магпметтер кдрастырылган. Б1ртектшкке тексергенде 5 гана бекет толыгымен б1ртекп болып шьщты (Тобыл ез. -Гришенка а., Обаган ез. - Аксуат а., Камыстыаят ез. - Маслоковцы а., Обаган ез. - К^арангылык езешнщ сагасынан 5 км., К^арасу ез. - К^айранкел свх.). Ал 3 бекет (Тобыл ез. - Костанай к., Уй ез. - Уй а, Балка Тойсай -Новопокровка а.) толыгымен б1ртекп емес бодцы. Калган 9 бекет аралас б1ртекп жэне б1ртеюлз болды.

Агындыга журпзшген бацылау катары гана бар болтанный; езшде графикпк тэсш бойынша - жиынтьщ интеграл кисыгын тургызу аркылы антропогендш езгерктщ басталу датасын аньщтауга жэне жуьщтап агындыныц езгеру шамасын багалауга болады [23,25].

Агынды режимшщ бузылу сэл жиынтьщ интегралдык графит! бойынша жуьщтап аныкталды. Б1здщ жагдайда Тобьш езеш бойындагы Крстанай к-, Придорожный а., Милютинка а. тустамаларындагы агынды режимшщ бузылу сэп 1974 жылга сэйкес келш отыр.

Кектемп агынды мелшер! су коймалардыц салынуы эсершен азаюга бешм. Мысалы, аталган тустамаларда су койма салынганнан кешн, ен; жогары агынды мелшер1 арасындагы айырмашьшьщ сэйкесшше 138 м3/с, 37,4 м3/с, 30,9 м3/с кураган (1-кесте). Оны су коймалар казаншункырыныц толысуына жумсалатын шыгындармен, су бетшен косымша буланумен, сондай-ак шаруашыльщтыц турл1 салаларына судыц алынуымен тусшдаруге болады.

Тобыл езешнде 1974 жылдан бастап бегендердщ эсер! байкалган. Алапта булану келем1 кебешп, сонымен катар климаттыц езгеруше байланысты езеншц жылдык агындысыныц азаюы байкалады. Буп езгерют! 1 кестеден керуге болады.

Алаптагы 1р1 жэне орташа езендердщ жылдык агындысыныц шамамен 90...95 % жэне кпш агын сулардагы барльщ жылдык агынды кектемп кар еру кезшде калыптасады [15,18].

Алап езендершдеп кектемдпс су тасудыц непзп шеп сэу1рдщ ортасында етед! [18].

Шагын езендерде су тасудыц шарьщтау шеп муз катудыц соцында байкалады, орташа езендерде - муз еру кезшде жэне 1р1 езендерде - оныц аякталуынан кешн байкалады.

Кектемдж су тасу шагын жэне орташа езендерде сэу1рдщ басында-мамырдыц басында аякталады, ал 1р1 езендерде - мамырдыц соцы-

маусымга дейш созылады. Су тасудыц езше тэн децгейлершщ жетш келу Mep3ÍMÍ туралы мэл1меттер кесте 2 келтчршген.

Кесте 1

Табиги кезец мен айщлн езгерютер кезещндеп QmdX e3repici

Кезец Опах^/С Cv

Тобыл вз. -Цостанай ц.

1938...1974 696,9 1,34

1975...2012 446,2 1,30

А = <2 й -Q ~таб. ~реттел. 138

А % 19,8

Тобыл вз. - Придорожный а.

1938...1974 461,8 1,11

1975...2012 424,4 1,15

А = <2 й -Q ~таб. ^реттел. 37,4

А % 8,09

Тобыл вз. - Милютинка а.

1938...1974 132,9 1,08

1975...2012 102,0 1,16

А Отаб. Qреттел. 30,9

А % 23,3

Кектемдж су тасудыц узацтыгы кеп жагдайда су агыныныц су жинау ауданына тэуелд1 болады. Шагын езендерде (су жинау ауданы 500...3000 км2) су тасу, орташа есеппен алганда, 20...30 кун жалгасады, оташа езендерде (3000...30000 км2) - 30...50 кун жэне ipi езендерде (40000... 140000 км2) - 50...75 кун. Алаптагы езендерде су тасудыц узацтыгы 90...111кун курайды (Тобыл, Обаган езендерО. Облыс езендершдеп су тасу жэне басылуы кебшесе 1:2-1:4 цурайды.

Облыстыц орташа жэне ipi езендершщ кебшде кектемдпс су тасудыц толцынныц формасы tík, б1ршощ>1лы; тек шагын езендерде гана (су жинагыш ауданы 2000...3000 км2 дейш) агындысыныц íhikí тэулжпк цозгалыстыц бар болуы мумкш, сол кезде су тасу белек 6ip толкындар туршде GTefli. Кургак; куз бен карсыз кыс жылдарында су тасу болмайды.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Кдрастырылатын аумагындагы езендерде кектемп су тасу кезшдеп максимал децгейлер белгш 6ip шамага жетедь Су тасудыц тагщыныныц бшктш жылдыц сулылыгына, су жинау алабыныц ауданыныц елшемше, езеннщ арнасына, ацгарына жэне курылымына байланысты белгш 6ip шектерде езгередь Алап езендершщ суы аз, орташа жэне кеп сулы жылдарында су тасудыц шепнщ кектемп дешнп децгешнен асып ету туралы жалпыланган мэл1меттер кесте 2 келт1ршген. 140

Кесте 2

Тобыл езеш алабы кектемп агындысыньщ непзп сипаттамалары (1938-2012 жж.)

Ец жогаргы Басталу датасы Аякталу датасы ¥зацтыгы

Кезец агынды байцалган дата Ец ерте Орташа Ец кеш Ец ерте Орташа Ец кеш Ец цысца Орташа Ецузац

Тобыл вз. - Дзержинск свх.

1938. .1974 17.04 21.03 04.04 12.04 12.04 27.04 25.05 12 (1959-60) 21,3 44 (1966)

1975. .2012 24.03 20.03 06.04 21.04 17.04 26.04 15.05 8 (2007) 21,5 29 (1987, 74)

1938. .2012 29.04 20.03 05.04 20.04 12.04 26.04 25.05 8(2007) 21,5 44 (1966)

Тобыл вз. - Гришенка а.

1938. .1974 28.04 20.03 04.04 17.04 24.04 11.05 09.06 24 (1940, 45) 37,6 68(1969)

1975. .2012 26.04 11.03 02.04 18.04 04.04 05.05 07.07 17 (2008) 35,5 97 (1972)

1938. .2012 28.04 11.03 03.04 18.04 04.04 08.05 07.07 17 (2008) 36.7 97 (1972)

Тобыл вз - Придврожный а.

1938. .1974 27.04 21.03 04.04 18.04 24.04 06.05 20.05 25 (1966) 32,9 42 (1965)

1975. .2012 - - - - - - - - - -

1938. .2012 27.04 21.03 04.04 18.04 24.04 06.05 20.05 25 (1966) 32,9 42 (1965)

Тобыл вз. - Цостанай ц.

1938. .1974 30.04 22.03 05.04 20.04 21.02 16.05 17.06 33(1939,44,59) 51,5 74 (1953)

1975. .2012 20.04 04.03 20.03 04.04 25.04 03.05 13.05 22 (2012) 45 66 (2003)

1938. .2012 30.04 04.03 01.04 20.04 21.02 03.05 17.06 22 (2012) 49,9 74 (1953)

Тобыл оз. -Милютинка а.

1938. .1974 27.04 18.03 29.03 12.04 18.04 11.05 12.06 17 (2011) 44,6 87 (2004)

1975. .2012 - - - - - - - - - -

Ец жогаргы Басталу датасы Аяцталу датасы Узактыгы

Кезец агынды бащалган дата Ец ерте Орташа Ец кеш Ец ерте Орташа Ец кеш Ец кыска Орташа Ец узак

1938...2012 27.04 18.03 29.03 12.04 18.04 11.05 12.06 17(2011) 44,6 87 (2004)

Желкуар вз. - Чайковск am. свх.

1938. .1974 18.04 26.03 05.04 16.04 15.04 28.04 14.05 18(2005, 12) 24 47 (2004)

1975. .2012 - - - - - - - - - -

1938. .2012 18.04 26.03 05.04 16.04 15.04 28.04 14.05 18 (2005,12) 24 47 (2004)

Yü вз. - Yü а.

1938. .1974 22.04 20.03 30.03 17.04 21.04 26.05 20.06 33(2006) 58,3 92 (2004)

1975. .2012 - - - - - - - - - -

1938. .2012 22.04 20.03 30.03 17.04 21.04 26.05 20.06 33 (2006) 58,3 92(2004)

Обаган вз. - Ацсуат а.

1938. .1974 01.05 10.03 03.04 22.04 29.04 06.06 19.07 37 (1940) 63,9 99(1941)

1975. .2012 22.04 31.03 09.04 17.04 15.04 09.05 01.07 11 (2005,12) 31,6 82 (2003)

1938. .2012 01.05 10.03 05.04 22.04 15.04 27.05 19.07 11 (2005,12) 52,9 99 (1941)

Сынтасты вз. -Маринск а.

1938. .1974 21.04 19.03 29.03 10.04 20.04 05.05 22.05 27 (1971) 38,1 45 (1970)

1975. .2012 21.04 19.03 30.03 15.04 19.04 30.04 12.05 21(1975) 31,5 43 (1979)

1938. .2012 21.04 19.03 30.03 15.04 19.04 02.05 22.05 21 (1975) 34,5 45 (1970)

Аят вз. - Варваринка а.

1938. .1974 22.04 11.03 03.04 16.04 22.04 08.05 06.06 18(1954, 69) 36,7 60 (1953)

1975. .2012 26.04 20.03 03.04 17.04 20.04 13.05 30.06 17 (2011) 39,5 94 (1978)

1938. .2012 26.04 11.03 03.04 17.04 20.04 11.05 30.06 17(2011) 38,5 94 (1978)

Ец жогаргы Басталу датасы Аякталу датасы Узактыгы

Кезец агынды байцалган дата Ец ерте Орташа Ец кеш Ец ерте Орташа Ец кеш Ец цыск;а Орташа Ецузак;

Камыстыаят оз. -Маслоковцы а.

1938. .1974 06.05 20.03 30.03 12.04 16.04 01.05 15.05 22 (1966) 32,5 46 (1970-71)

1975. .2012 17.04 16.03 28.03 05.04 16.04 28.04 09.05 16 (1983) 32,3 47 (1974)

1938. .2012 06.05 16.03 29.03 12.04 16.04 29.04 15.05 16 (1983) 32,4 47 (1974)

Камыстыаят оз. - Свердлова am. свх.

1938. .1974 24.04 08.03 28.03 12.04 07.04 02.05 10.06 15 (2008) 35,6 90 (1997)

1975. .2012 - - - - - - - - - -

1938. .2012 24.04 08.03 28.03 12.04 07.04 02.05 10.06 15 (2008) 35,6 90 (1997)

Тогызац оз. - Тогызац б.

1938. .1974 24.04 15.03 01.04 15.04 14.04 08.05 01.06 20 (1955) 37,9 57 (1948)

1975. .2012 25.04 15.03 01.04 12.04 20.04 10.05 08.06 16 (2005) 38,3 66 (1972)

1938. .2012 25.04 15.03 01.04 15.04 14.04 09.05 08.06 16 (2005) 38,1 66 (1972)

Обаган оз. - Царангыльщ взеншщ сагасынан 5 км

1938. .1974 - - - - - - - - - -

1975. .2012 03.05 28.03 11.04 19.04 02.05 08.06 16.07 32 (1951) 58,5 111 (1947)

1938. .2012 03.05 28.03 11.04 19.04 02.05 08.06 16.07 32 (1951) 58,5 111 (1947)

Балка Тойсай - Новопокровка а.

1938. .1974 28.04 19.03 06.04 20.04 11.04 27.04 08.05 11 (1997) 22,8 37 (1961)

1975. .2012 09.04 01.04 01.04 01.04 19.04 19.04 19.04 19 (1975) 19 19 (1975)

1938. .2012 28.04 19.03 05.04 20.04 11.04 27.04 08.05 11 (1997) 22,5 37 (1961)

Кезец Ец жогаргы агынды бащалган дата Басталу датасы Аяцталу датасы ¥зактыгы

Ец ерте Орташа Ец кеш Ец ерте Орташа Ец кеш Ец цыск;а Орташа Ецузак;

Алабуга вз. -Ясная Поляна а.

1938. .1974 22.04 20.03 07.04 20.04 13.04 28.04 15.05 И (1959,69) 21,6 36 (1958)

1975. .2012 16.04 20.03 04.04 14.04 13.04 17.04 19.04 6(1981) 15,4 31 (1974)

1938. .2012 22.04 20.03 06.04 20.04 13.04 25.04 15.04 6(1981) 20,1 36 (1958)

IÇapacy вз. - Цайранквл свх.

1938. .1974 25.04 01.03 04.04 15.04 11.04 27.04 09.05 11(1957) 24,3 51(1970)

1975. .2012 29.04 12.03 31.03 22.04 10.04 24.04 13.05 8(1989) 26 51 (1995)

1938. .2012 29.04 01.03 02.04 22.04 10.04 26.04 13.05 8(1989) 25,1 51 (1970, 95)

Ескерту: минус белпа магпметтер жок; дегецщ бщвдредь

Су тасудыц алгапщы кундер! децгейлердщ кетершу к;арк;ындылыгы шамалы гана (тэулнсте 5...10 см гана), 6ipai? одан api ол орташа жэне ipi езендерде курт есед1 де, орташа жэне ipi езендерде сулылыгы орташа болатын жылдарда тэулиске 200 см курайды. Су тасудыц KOTepinyi тек суы мол жылдарда гана к;ар еру кезшде аса к;арк;ынды болады. Кектемп су тасудыц аяк;талуы оныц тасуына Караганда, баяу журеда. Алаптыц коп болт ушш судыц максималды ет1мдер1 сэу1рдщ ортасында байк;алады.

К^орытынды. Тобыл езеш алабындагы тустамалардыц кектемп агындысы сипаттамаларын ецдеу нэтижесшде ец жогаргы агындыныц байцалу даталары ею кезец бойынша салыстырылды, салыстыру нэтижеа алап бойынша табиги кезендеп ец жогары агындыныц ец ерте байцалу датасы 17 cayipre тиесш болса, шартты-бузылган кезецде 24 кунге ерте байцалган (Тобыл оз. - Дзержинск свх.). Карастырылып отырган алаптагы ец жогаргы агындыныц ец кеш байцалу даталары 3 бекетте тиесш: Аят ез. - Варваринка a., papacy ез. - К^айранкел свх.,Тогызак; ез. -Тогызак; б. Бул бекеттерде ец жогаргы агындыныц ец кеш байк;алу даталары 7 кунге ерте басталган (06.05 - 29.04). Тобыл езеш алабындагы кектемп су тасудыц басталу даталарын талдау нэтижеа темендеп ^орытындыга саяды: Тобыл езешндеп кектемп су тасудыц табиги кезендеп басталу датасы Сынтасты ез. - Маринск а. тустамасында 29 наурызда байцалган, ал шартты-бузылган кезендеп басталу датасы Тобьш ез. - Крстанай к;, тустамасында 20 наурызга ыгысцан. Кектемп су тасудыц басталу датасы алап бойынша 9 кунге ерте байк;алган. Ал аяк;талу даталарына келетш болсак; табиги кезецде 27 cayipre тиесш болса (Тобыл ез. - Дзержинск свх., Балка Тойсай - Новопокровка а., Кдрасу ез. -Кдйранкел свх. тустамаларында), шартты-бузьшган кезецде 17 cayipre сэйкес (Алабуга ез. - Ясная Поляна а. тустамасында), ягни алаптагы кектемп су тасудыц аяцталу датасы 10 кунге inrepi ыгысцан. Тобыл езеш алабындагы кектемп су тасу кезещ бойынша ец кыска аральщ табиги кезенде 11 кущц ьсураса (Балка Тойсай - Новопокровка а., Алабуга ез. -Ясная Поляна a., papacy ез. - К^айранкел свх. тустамаларында), ец уза»; аральщ 111 кунда к;амтыган (1947 ж. Обаган ез. - К^арангыльщ езешшц сагасынан 5 км тустамасында), шартты-бузылган кезендеп кектемп су тасудыц ец кысьса кезещ - 6 кун (Алабуга ез. - Ясная Поляна а.), ец узак аральщ 97 кун Тобьш ез. - Гришенка а. (1977 ж.) тустамасында байцалган. Тобьш езеш алабындагы кектемп су тасу узак;тыгы шартты-бузьшган

кезенде айтарльщтай кыскарган. Алап бойынша кцктемп су тасу сипаттамаларыньщ ерте басталып, ерте аякталуы, ец жогаргы агынды даталарыныц ерте KepiHic 6epyi, кектемп су тасу орын алу уакытыньщ кему1 алапта климаттык; езгергстердщ айцын багытын керсетедь

ЭДЕБИЕТТЕР TI3IMI

1. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2001 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол - Ал-маты: 2002. - 165 с.

2. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2002 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы: 2003. - 39 с.

3. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2003 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы: 2004. - 63 с.

4. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2004 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы, 2005. - 55 с.

5. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2005 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы, 2006. - 64 с.

6. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2006 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы, 2007. - 72 с.

7. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2007 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Алматы: 2009. - 79 с.

8. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2008 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Астана, 2010. - 81 с.

9. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2009 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Астана, 2011. - 78 с.

10. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2010 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Астана, 2012. - 81 с.

11. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах

поверхностных вод суши. 2011 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Астана, 2013. - 74 с.

12. Государственный водный кадастр. Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2012 г. Ч. 1. Реки и каналы. Ч. 2. Озера и водохранилища. Вып. 3. Бассейн реки Тобыл - Астана, 2014. -105 с.

13. Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 1981-1990 гг. Книга 1.4. 1. Реки и каналы. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол (верхнее течение) -Алматы: 2002. - 384 с.

14. Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 1991-2000 гг. Книга 1.4. 1. Реки и каналы. Вып. 1. Бассейн рек Иртыш, Ишим, Тобол (верхнее течение) -Алматы: 2004. - 191 с.

15. Дейнека В.В. Река Тобол в Казахстане. - К^останай, 2009. - 115 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

16. Климат Казахстана. / Под ред. Утешева A.C. - Л.: Гидрометеоиздат, 1959. - 368 с.

17. Научно-прикладной справочник по климату СССР. Серия 3 - многолетние данные. Вып. 18 - Казахская ССР. Кн. 1 и 2. - Л.: Гидрометеоздат, 1989.

18. Ресурсы поверхностных вод районов освоения целинных и залежных земель, Кустанайская область Казахской ССР, Вып. 2. - Л.: Гидрометеоиздат, 1959. - 710 с.

19. Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1963-1970 гг.). Алтай, Западная Сибирь и Северный Казахстан. Верхний Иртыш, Верхний Ишим, Верхний Тобол. Т. 15, Вып. 2. - Л.: Гидрометеоиздат, 1977. - 384 с.

20. Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1971-1975 и весь период наблюдений). Вып. 2 Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. Т. 15. - Л.: Гидрометеоиздат, 1980. - 294 с.

21. Дэулетцалиев C.íy, Жусшбеков Д-íy, Молдахметов М.М. Гидрологияльщ ащгараттьщ математикальщ ендеу эдютерь - Алматы: 2012. - 126 б.

22. Молдахметов М.М. Гидрологияльщ есептеулер. - Алматы: 2010. - 80 б.

23. Молдахметов М.М., Арыстамбекова Д.Д. Тобыл езеш агындысына адамныц шаруашыльщ ic-эрекетшщ типзетш эсерш багалау // Каз¥У хабаршысы. География сериясы. - Алматы. - 2007. - Б. 68-71.

24. Молдахметов ММ., Сапарова АА. Тобыл езеншщ жылдьщ агынды ynecripiMi // География жэне геоэкология мэселелерь - 2010. - №1 - Б. 34-39.

25. Мусина А.К., Арыстамбекова Д.Д. Тобыл езеш кектемп агындысына антропогендш езгерютердщ эсерш багалау // Гидрометеорология и экология. - 2017. - №1. - Б. 75-89.

Поступила 21.12.2017

Канд. геогр. наук А.К. Мусина М.Е. Кенесова

ОЦЕНКА ОСНОВНЫХ ХАРАКТЕРИСТИК ВЕСЕННЕГО СТОКА БАССЕЙНА РЕКИ ТОБЫЛ

Ключевые слвва: расход воды, весенний сток, слой весеннего стока, дата наблюдения максимального стока, дата начала и окончания весеннего половодья, продолжительность

В статье дана сравнительная оценка основных характеристик весеннего стока бассейна р. Тобыл, а также приведены даты начало, конца и максимального стока весеннего половодья. При оценке основных характеристик весеннего стока были собраны данные весеннего стока и рассчитаны в соответствии с гидрологическими методами.

Mussina А.К., Kenesova М.Е.

ESTIMATION OF THE MAIN CHARACTERISTICS OF THE SPRING RUNOFF OF THE RIVER BASIN TOBYL

Keywords: water discharge, spring runoff, depth of the spring runoff, date of observation of maximum runoff, date of beginning and end of spring flood, duration

The article gives a comparative assessment of the main characteristics of the spring runoff of the Tobyl River basin, as well as the dates of the beginning, end and maximum runoff of the spring flood of the Tobyl River. Assessing the main characteristics of the spring runoff of the river Tobyl, spring flow data were collected and calculated in accordance with hydrological methods.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.