CC BY
25НАУЧНЫЕ СТАТЬИ
Гидрометеорология и экология №1 2014
ЭеЖ 911.2: 574.9 (05)
Геогр. гылымд. канд. А.М. Сергеева *
АЦТеБЕ ОБЛЫСЫНЬЩ ТАБИГИ-ЦОРЬЩТЬЩ ЦОРЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ
ЕРЕКШЕ KpPFAMTmH ТАБИГИ АУМАЦТАР (ЕЦТА), ЛАНДШАФТ, ЭКОЛОГИЯЛЫЦ ЦАЦЦА, ТАБИт-ЦОРЫЦТЫЦ ЦОР, ТАБИГИ ЕСКЕРТК1ШТЕР
Мацалада ерекше цоргалатын табиги аумацтардыц гылыми нег\зделген желШ болып биологиялыц турлткт1 сацтаудыц аса muiMdi жэне оцтайлы турлертщ 6ipi саналатыны, олар тек жекелеген бiрегей экожYйелердi, турлер мен цауымдастыцтарды гана емес, сонымен цатар, тутастай алганда мекен ететт табиги ортаны да сацтауга мумшндт беретiндiгi айтылады.
Республиканьщ ерекше цоргалатын табиги аумактарды (ЕКТА) дамыту багдарламасын жузеге асыру тэжрибеа облыстар децгейщце ез багдарламалары болуы кажет екенш керсетп, олар жергшкп бюджеттен каржыландырылады жэне табигатты коргау жоспарында аса багалы жерлерд1 жакын уакыытта жедел резервтеуге, сейтш, келешекте республикалык коргалатын аумактар желюш кецейтуге жагдайлар жасауга мYмкiндiк беред1 [7].
Каркынды шаруашылык игеру жэне жердi белсендi жекешелендiру жагдайларында Актебе облысыныц экiмдiгi облыстыц ерекше коргалатын табиги аумактарын орналастыру жэне дамыту сызбасын эзiрлеу кажеттш туралы шешiм кабылдады.
Актебе облысында аймактык ландшафтардыц 6 турпаты бар:
1. Денудациялык тебелi-жонды жэне усак шокылы жазыктыктардагы куац дала ландшафтары;
2. Кабатты жазыктыктарда басым болатын кургак дала ландшафтары;
3. Есю кел, келдш аллювиальды жэне кабатты жазыктыктардагы кургак дала ландшафты;
4. Кабатты жазыктыктарда басым болатын шелге айналган дала ландшафтары;
* К. Жубанов атындагы Актебе ещрлш мемлекетпк университетшщ 164
5. Eœi aллювиaльды жэне кeлдiк aллювиaльды жaзьщтapдaFы дaлaFa aйнaлFaн шeл лaндшaфтapы;
6. ERÍCTÍ Yстipт к¥PылымдapындaFы шeл лaндшaфтapы.
Экологияльщ жобaлay тэжipибесiнде биологиялдьщ aлyaнтYpлiлiктi Ca^ray оpтaлыFы тYсiнiгiнщ синонимi - «экологияльщ rçarçrça» rçолдaнылaды, б^л тaбиFaтты ^pFay тэжipибесiндегi ayмaкгapдыц осы тYpiнiц мaцыздылыFын кepсетедi. Экологияльщ rçarçrça - тYpлi фaктоpлap эсеpiнен тaбиFaттыц e3i ^¥pFaH бaFaлы ayмaкгapдыц Yйлесiмдiлiгi. Экологияльщ ^aR^amiR к^ндыльгеыньщ негiзiнде олapдьщ шегiнде еpекше ^pFa^^rn тaбиFи ayMa^rap K¥Py rçaжет. А^гебе облысыныц ayмaFындa экологияльщ ^aR^amiR бipнешеyi бeлiп кepсетiледi, олapдьщ негiзiнде болaшa^тa экологияльщ желi ж^мыс iстейтiн болaды.
Экологияльщ ^aR^amiR к^ылымы солтYCтiктен ORTYCтiкке жэне бaтыстaн шь^ыс^ тapтылaды жэне нaFыз шeлден 6aC^a бapльщ лaншaфтьщ aймaкгapды ^м^ды, б^л тYpлеpдiц ендiктегi, сол сия^ты солтYCтiктен ORTYCтiкке жэне кеpi бaFыттaFы rçayinCi3 кeшiщоныныR жэне сa^тaлyыныц мYмкiндiгiн ^mana^n етедi [1].
Экологияльщ ^ц^ныц ец солтYCтiк ^йщысы rçaзipде 6ap тaбиFи-rçоpьщтьщ ^p (геологияльщ, геомоpфологияльщ, су жэне тipi тaбиFaт ескеpткiштеpiнiц) нысaндapыньщ, Жaйьщ eзенiнiц сaлaлapы - Ебейп мен Елек (ipi Жarçсы-KapFaлы сaлaсымен бipге) сaлaлapыныц интpaзонaлцьщ жaзьщтьщ лaндшaфтapыныц, екi aймarç - rçyaR жэне бiprçaлышы rç^PFarç дaлaлapдыц aймaк;тык; лaншaфтapыныц, KapFami бeгенiнiц Yйлесiмдiлiгi болып тaбылaды. Осы eqip aprçылы eзендеp aцFapлapы бойымен ощуспк-бaтыстaн солтYCтiк-шыFысrça rçapaй кeбiнесе ощустж еypопaльщ, солтYCтiк aфpикaльщ жэне адды^ы aзияльщ rçыстayлapдaн мayсымдьщ жыл K¥стapыныц жолы eтедi. ТYpлi экологияльщ rçызметтеpдi acaparara лaншaфтapдыц rçaлыптaсrçaн тaбиFи Yйлесiмдiлiгi экологияльщ rçarçrça rçaлыптaстыpды жэне осы жеpден rçоpFaлынaтын ayмarç к¥PFaн жaFдaйдa А^гебе облысыныц солтYCтiк бeлiгi Yшiн биоaлyaнтYpлiлiктi сa^тayдa жоFapы нэтижеге ^ол жеткiзyге болaды. Экологияльщ ^aR^amiR екiншiсiн Ойыл eзенiнiц интpaзонaлцьщ жaзьщтьщ лaншaфтapы жэне Бaprçын к^м aлaбыныц aзонaлдьщ лaндшaфтapымен киылыскдн rç^PFarç жэне шeлге aйнaлFaн дaлaныц aймaкгьщ лaндшaфтapыныц Yйлесiмдiлiгi негiзiнде облыстыц бaтысындa rçaлыптaстыpyFa болaды. АтaлFaн бapльщ лaндшaфтap aprçылы eзендеp aцFapлapы мен олapдыц сaлaлapы,
1б5
шыганакты шалгындары бар еск жэне жайылмалы келдер бойымен квшь кон жолы - ощуспк еуропалык, cолтYCтiк африкалык жэне алдыцгы азиялык кыстаулардан жыл к^старыныц ¥шу жолдары втeдi. К^р б^л вщр облыстыц cолтYCтiгiмeн салыстырганда антропогeндiк жYктeмeнi аз ceзiнeдi, б^л Баркын к^мындагы орман алкабыныц, Ойыл взешнщ барлык алабыныц жазыктык ланшафтарыныц жаксы сакталуын камтамасыз етп.
Аумактарды камту жэне ландшафтардыц алуантYрлiлiгi жагынан ец Yлкeн Yшiншi экологиялык кацка облыс ортасында орналаскан. Азоналдык ландшафтардыц ец iрi кeшeнi - аласа таулы М^галжар тiзбeгi. М^галжардан батыска карай Квкжиде жэне К^мжарган к¥м алаптары бар Жем жэне Тeмiр взeнiнiц косылган жeрi орналаскан, б¥л азоналдык жэне интрозоналдык ландшафтардыц взвдш бiрeгeй Yйлeciмдiлiгiн кврceтeдi. СолтYCтiктeн ощуспкке созылган аласа таулы тiзбeк эртYрлi тау бвктeрiндeгi жэне суайрыгындагы аймактык жэне бeткeйлeрдeгi тYрлi экспозициялардагы, взендер ацгарларындагы азоналдык ландшафтардыц Yйлeciмдeрiнeн т¥рады жэне квптеген к¥стар мен ацдар Yшiн экотоптардыц кец cпeктрiн кврсетед1 взен ацгарларыныц интрозоналдык ландшафтар табиги эртYрлiлiк пен аумактыц к¥ндылыгын айтарлыктай квтере отырып, барлыгын тау алкабы жауып жатыр. Батыс беткейлер бойынан cолтYCтiккe карай агатын Ор взеш жэне оцтYCтiк-батыcка карай агатын Жем взеш бастау алады. Шыгыс беткешнде Ыргыз взeнiнiц квптеген салалары агады. Квптеген б¥лактар, ¥сак т¥зды жэне т¥щы квлдер барлык жота бойымен ощуспк еуропалык, C0лтYCтiк африкалык жэне алдыцгы азиялык кыстауларынан жыл к¥старыныц ¥шып втeтiн eкi трассасыныц болуы взен ацгарларымен Yйлeciмдiлiгiн нeгiздeйдi, олар М¥галжардан оцтYCтiк-батыcка, Жем жэне Тeмiр взeндeрiнiц косылган жeрiнe твмeндeйдi. М¥нда швлге айналган даланыц аймактык ландшафтардыц коршауында Жем жэне Тeмiр взендершщ интразоналдык ландшафтарымен бвлiнгeн К^мжарган жэне Квкжиде к¥м алаптарыныц азоналдык ланшафтары орналаскан. Барлык аталып вткен ланшафтар жыл к¥стары Yшiн экологиялык дэлiздiц табиги нeгiзiн жэне аталган аумакта вciмдiк мен жануарлар элeмiнiц эртYрлiлiгiн аныктайтын бай биотоптарды к¥райды. Квкжиде жэне К^мжарган к¥м алаптарыныц т¥нбалы кабатында т¥ргындарды жэне м^най кен орнындагы технологиялык YДeрicтeрдi сумен жабдыктауда Yлкeн к¥ВДылыкты кврceтeтiн т¥щы жерасты суыныц iрi кен орны орналаскан. Б¥л аумак м^най, к¥рылыс материалдарын вндiру жэне тасымалдау, кен орнын жайластыру эceрiнeн жэне елд> 166
мекендердщ есушен, малдын кеп жайылуынан, ерттерден кYштi антропогендiк жYктеменi ce3iHin отыр [2].
Тертiншi экологиялык канка болашак экологиялык жетнщ Heri3i ретвде далага айналган шелдщ зоналдык ландшафтарыньщ шегiнде орналаскан. Бул eKi телiмнен туратын жэне Ыргыз-Торгай мемлекеттiк табиги каумалы жэне олардын арасында орналаскан Торгай мeмлeкeттiк табиги корыкшасы. Жайылма жэне eскi келдершщ, сорлары мен шыганакты шалгындары кеп Ыргыз, Торгай, т.б. елкелш езендер ацгарларыныц интрозоналдык ланшафтары Yндiстандык, пэюстандык жэне солтYCтiк африкалык кыстауынан кустардын ушып етуi Yшiн кеш> кон жолынын (экологиялык дэлiздeрiнщ) азыктык нeгiзiн курайды. Далага айналган шелдщ сакталынган аймактык ланшафтары бетпакдала депопуляциясы кшктершщ маусымдык кешу жолында азыктык базасы рeтiндe кызмет керсeтeдi [3].
Кiшi жэне Yлкeн Борсык кум алаптары, Аккумсагыз кумы, Шыркалы тау журнактарынын борлы Yстiртi, Актолагай кыркалары колда бар бiрeгeй биотоптарды жэне оларга тэн есiмдiктeр мен андар тYрлeрiн сактау максатында коргауды дурыс уйымдастыру кажет. Арал апат аймагындагы тартылып калу мен шелге айналудын бeлсeндi Yдeрiстeрiндe бул аумактар осы замангы жер бедерш курайтын жэне оларды антропогeндiк турлецщру женiндeгi полигондар болып табылады.
Облыс шeгiндeгi барлык табиги орман алкаптары мен колдан отыргызылган орман алаптары максатты коргау аумактары болып табылады. Дала аймактарында орналаскан осы ормандар мен алаптар азоналды болып табылады жэне кептеген кустар мен андар Yшiн баспананы, уя салатын жэне тукым жаятын жeрлeрiн керсeтeдi. Табиги ормандар мен орман алкаптарын сактай отырып, есiмдiктeр мен андардын барлык аймактык тYрлeрiн тиiмдi калпына кeлтiрудi камтамасыз етуге болады.
Актебе облысы шeгiндeгi миграциялык дэлiздeр казiргi уакытта тартылып калган келдер, сорлар жэне т.с.с. алып отырган кептеген табиги аймактар - езен ангарлары, тау жоталары, eскi суагар сайлары аркылы Yлкeн кашыктыкка тартылган, езiндiк касиeттeрi - жер бeдeрi, шагын климаты, бай есiмдiктeрi бар андармен кустардын жекелеген тYрлeрiнiн маусымдык миграциясын камтамасыз ететш аумактар арасындагы экологиялык байланысты камтамасыз ету Yшiн кызмет ететш табиги кешендер [4].
167
Облыс аумагынан cолтYCтiк африкалык, алдыцгы азиялык, каспийлш, пакicтандык жэне Yндicтандык кыстауларынан суда жYзeтiн к¥стардыц квктeмгi ¥шып втeтiн басты жэне eкiншi дэрeжeлi жолдар втeдi. Облыстыц оцтYCтiгiндe жэне ощуспк батысында Ycтiрт киiгiнiц квктемп - жазгы жэне кYЗгi - кыскы квшiнiц нeгiзгi багыттары eтeдi жэне жайлау мен кыстауларыныц орындары бар. Облыстыц шыгысы мен C0лтYCтiк шыгысынан бетбакдала киiгiнiц квктeмгi - жазгы квшшщ нeгiзгi багыттары eтeдi жэне жайлау мен кыстауларыныц орындары бар [5].
Ерекше коргалынатын табиги аумактардыц гылыми нeгiздeлгeн жeлici болып биологиялык алуантYрлiлiктi сактаудыц аса тиiмдi жэне оцтайлы тYрлeрiнiц бiрi есептелшед^ олар тек жекелеген бiрeгeй ландшафтарды немесе экожYЙeлeрдi, тYрлeр мен кауымдастыктарды гана емес, сонымен катар, т¥тастай алганда мекен eтeтiн табиги ортаны да сактауга мYмкiндiк бeрeдi [6].
Облыстыц табиги ландшафтарына антропогeндiк эсердщ жогары дeцгeйiнe байланысты Е^ТА жYЙeciн ¥йымдастыру взeктi. Облыстыц табиги жагдайларыныц eрeкшeлiгi жэне жогары шаруашылык игеру казiргi жагдайларына жэне антропогeндiк б¥зылу дэрeжeciнe карамастан тYрлi табиги кешендер мен нысандарды Е^ТА жYЙeciнe косу кажетппн бeлгiлeдi.
Актвбе облысындагы табиги элеуетп пайдаланудыц казiргi жагдайларында вщрдеп экологиялык тeпe-тeндiктi колдау жэне табигатты пайдалану тэртiбiн реттеу Yшiн облыстык децгейде ерекше коргалынатын табиги аумактарды ¥йымдастыру eceбiнeн Е^ТА жeлiciн к¥ру ¥сынылады.
К^рп уакытта взгермеген далалык табиги ландшафтар ic жYзiндe калмаган далалык аймакта коргалынатын аумактарды ¥йымдастырудыц ерекше мацызы бар. Аумакты ауыл шаруашылыгына игеру баска аймактармен салыстырганда ландшафтардыц бYлiну дэрeжeci аса жогары болуына экeлiп сокты. Табиги ландшафтардыц орнына дэндi-дакылдары, шабындыктары жэне жайылымдары бар ауыл шаруашылык жeрлeрi келдь
Квшeтiн к¥стардыц жолындагы облыстыц транзитпк жагдайын ескере отырып, Е^ТА желюше басты орнитологиялык аумактарды, багалы, сирек жэне жойылып бара жаткан жыл к¥старыныц тYрлeрiнiц жиналатын, ^ялайтын жэне демалатын жeрлeрiн косу ¥сынылады. Облыс аумагында вцiрлiк табиги парк, табигат ecкeрткiшi, табиги корыкшалар сиякты Е^ТА тYрлeрiн ^йымдастыру ¥сынылады [8].
Актвбе облысы аумагында жeргiлiктi мацыздагы мемлекетпк табиги ecкeрткiштeрдi ¥йымдастыру ¥сынылады (кесте).
168
Кесте
Актебе облысы аумагында усынылатын табиги ескертюштер
Нысан атауы Нысан сипаттамасы Орналаскан жeрi
Г е о л о г и я л ы к
Шиeлi Импактiлi кратер Мугалжар ауданы, Дмитриевск кeнтiнeн солтYCтiккe карай 7 шакырым
Жылансай Тузды кYмбeз Мугалжар ауданы, Дмитриевск кентшен солтYCтiккe карай 7 шакырым
Куагаш Кeмпiрсай ультранeгiзгi алабынын шыгыс белiгi байланыс аймагынын кимасы Каргалы ауданы, Бадамша кeнтiнeн солтYCтiккe карай 9 шакырым
Шандашы Кeмпiрсай ультранeгiзгi алабынын кимасы Никельтау станциясынан 9 шакырым
Киякты Ыргыз езеншщ сол жак жагасындагы Киякты алабынын аймагы Эйтеке би ауданы, Аралтогай кeнтiнeн солтYCтiккe карай 21 шакырым
Донызтау Yстiрттiн солтYCтiк шындарынын куламаларындагы палeогeндiк тYзiлiстeр кимасы (Донызтау), СолтYCтiк Арал манынан кайталанбас андар жэне есiмдiктeр элeмi Байганин ауданы, Yстiрттiн C0лтYCтiк шыны
П а л е о н т о л о г и я л ы к
брнектассай Романкел Жогаргы девон эктастарындагы климeнийдiн бай жeрi Жогаргы палeогeндiк флора мен фаунанын орналаскан жeрi Л а н д ш а ф т ы к Хромтау ауданы. брнектассай жылгасынын ангарында, Кызылжар жылгасы саласынын он жагасы Каргалы ауданы, Бадамша кент аумагында
Ебейп шаткалы Кембрийге дешнп жэне теменп палеозойдын интрузивтiк, метаморфоздык жэне шегiндi жыныстарынын кептеген жартасты ашылуынын молдыгын керсeтeтiн керкем шаткал Каргалы ауданы. Ебeйтi езеншщ сагасы жэне оган жакын жаткан сол жак жагасы ауданындагы ангар
169
Нысан атауы Нысан сипаттамасы Орналаскан жeрi
Б о т а н и к а л ы к
Кектогай Сирек кездесетш алма агаштарынын (жабайы, эндемик) шогыры Каргалы ауданы, Жайык (Орал) езеншщ сол жак жагасы, Кектогай аулынан ощустш-батыска карай 1,4 км
Танатар Танкурай буталары бар шогыр Каргалы ауданы, Жайык (Орал) езеншщ сол жак жагасы, Танатар таулары
¥йымдастыру усынылган барлык табигат eскeрткiштeрдeн геологиялык eскeрткiштeр басым, бул кептеген жылдар бойгы геологиялык барлау жумыстарынын нэтижесшде Актебе облысынын аумагы геологиялык жагынан зeрттeлгeндiгiмeн тYсiндiрiлeдi [9].
Геологиялык жыныстар шегiндi жэне метаморфозды жыныстар кабатында бейнеленген, климат пен органикалык элeмнiн езгeруiнiн ыкпалымен болган жер кыртысынын узак уакыт дамуынан бурынгы геологиялык жагдайлардын артефактылары болып табылады. Табигаттын палеонтологиялык eскeрткiштeрi сол дэуiрлeрдe емiр CYргeн флора мен фаунанын сакталынган калдыктары мен климаттык жагдайларынын оларга тэн геологиялык дэуiрлeрiнiн белштерш сипаттайды. «Геологиялык дэуiрлeр кужаттары» жер бетшен жойылып кeтпeуi Yшiн ерекше коргау тэртiбi бар табиги ескертюштер тYрiндeгi ерекше коргалатын табиги аумактар куру жэне олардын аумагын гылыми жэне танымдык максаттарда пайдалану кажет. Флора мен фаунанын багалы жэне сирек тYрлeрiн мeкeндeуi жэне есш жeтiлуiнiн нeгiзгi рeтiндe бiрeгeй аумактарды сактау кажет деп танылган ландшафтык жэне ботаникалык табигат eскeрткiштeрiн куру усынылады [10].
Актебе облысынын ерекше коргалатын табиги аумактарын орналастыруды эзiрлeу кeзiндe мына кагидалар басшылыкка алынады:
1. Казакстан Республикасынын «Ерекше коргалатын табиги аумактар туралы» занына сэйкес Актебе облысында курылатын Ерекше коргалатын табиги аумактар (ЕКТА): «Ерекше коргалатын табиги аумактар жYЙeсiн - барлык географиялык аймактардын табиги кeшeндeрiндeгi репрезентативтш екiлeттiлiктi камтамасыз eтeтiн тYрлi санаттардагы жэне тYрлeрдeгi ерекше коргалатын табиги аумактардын
170
жиынтыгы» к¥руы тиic. Сондыктан Е^ТА к¥рылымыныц нeгiзгi облыс аумагындагы табиги ландшафтардыц барлык тYрлiлiгi болып табылады;
2. Е^ТА жоспарланатын жeлiciндe табиги шарттардыц барынша толык географиялык рeпрeзeнтативтiгi;
3. Облыстыц ¥сынылган Е^ТА к¥рылымы осы замангы аумакты игeрудi жэне облыс пен республиканыц экономикалык дамуыныц келешектеп жоспарларын ecкeрeдi. Облыстыц ауыл шаруашылыгы вндiрiciнe жэне пайдалы казбаларды eндiругe мамандануыныц нэтижeciндe табиги ортага аумактык ыкпалы ауыр металдармен, м¥най eнiмдeрiмeн жэне ауыл шаруашылык ластануымен квршедь Облыстыц оцтYCтiк аудандары жер бетвдеп жэне жер астындагы сулардыц, гидрогеологиялык жэне геохимиялык жагдайлары бойынша Арал тeцiзi алабына жататындыгынан Арал тещзшщ тартылуы нэтижeciндe к¥ргаудыц жэне швлге айналудыц кeрi салдарларын тартып отыр жэне экологиялык апат аудандар мэртебесше ие;
4. К^рп кезде вздершщ шаруашылык максаттарына бeлceндi пайдаланып отырган жeргiлiктi когамдар мYДдeлeрi мен Е^ТА к¥ру арасындагы болуы мYмкiн карама-кайшылыкты ¥сынылатын Е^ТА ескеру. Ыргыз-Торгай мемлекетпк табиги каумалын к¥ру тэжiрибeci кврсеткендей, Е^ТА к¥рудан шынайы экономикалык нэтиже кврсе, вз аумактарыныц биологиялык тYрлiлiгiн коргауга т¥ргындар бeлceндi катысушыга айналады. Б¥л, бiрiншi кезекте, облыс немесе республика бюджетшщ eceбiнeн жаца ж^мыс орындарыныц пайда болуы жэне шаруашылык кызметшщ дэcтYрлi тYрлeрiмeн YЙлeciмдiлiктeгi жергшкп т¥ргындардыц игiлiгiнiц айтарлыктай жаксаруы.
Ландшафтардыц аймактык т^рпаттарып ауыл шаруашылыгы вндорюшщ жэне облыс т^ргындарыныц квп бвтпнщ вмiр CYPуiнiц нeгiзi болып табылады. Аймактык ландшафтар шeгiндe облыстыц вамдш жэне жануарлар элeмiнiц нeгiзгi генетикалык коры сакталынады. ЕКТА-ныц эртYрлi тYрлeрiндeгi ланшафтык аймак типтeрiн бвлу жэне коргау тым болмаганда биологиялык алуантурлшктщ Yзiндiлeрiн сактауга жэне калпына келпруге мYмкiндiк бeрeдi жэне облыстыц орныкты дамуын камтамасыз eтeдi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Актвбе облысыныц жануарлар элемш коргау. - Актвбе: Актвбе облысыныц табиги ресурстар жэне табигатты пайдалануды реттеу баскармасы, 2012. - 292 б.
171
2. Естественно-научное обоснование создания особо охраняемой природной территории местного значения «Кобдинский» / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2008. - 89 с.
3. Естественно-научное обоснование создания особо охраняемой природной территории местного значения «Кокжиде-Кумжарган» / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2007. - 107 с.
4. Естественно-научное обоснование создания особо охраняемой природной территории местного значения «Оркаш» / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2008. - 90 с.
5. Естественно-научное обоснование создания особо охраняемой природной территории местного значения «Мартук» / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2008. - 100 с.
6. Естественно-научное обоснование создания особо охраняемой природной территории местного значения «Эбита» / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2007. - 85 с.
7. Назарчук М.К., Сергеева А.М., Абдулина А.М. Актебе облысыныц географиясы. - Актебе: «Принт-А», 2012. - 318 б.
8. Схема размещения и развития особо охраняемых природных территорий Актюбинской области (1 этап). / Пояснительная записка. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2006. - 173 с.
9. Схема размещения и развития особо охраняемых природных территорий Актюбинской области (2 этап). / Пояснительная записка. - Алма-ты: ТОО «Экопроект», 2007. - 80 с.
10. Схема размещения ООПТ до 2030 года. /Пояснительная записка. -Алматы, ТОО «Экопроект», 2000. - 195 с.
Поступила17.01.2014 Канд. геогр. наук А.М. Сергеева
ФОРМИРОВАНИЯ ПРИРОДНО-ЗАПОВЕДНОГО ФОНДА АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ
В статье иллюстрируется, что научно-обоснованная сеть особо охраняемых территорий является эффективнным и рациональным видом сохранения биоразнообразия. Это даёт возможность сохранения природной среды, где обитает животный мир.
172
