Жас үрпақты этнотолеранттылыққа тәрбиелеу Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ш

о О m

из О

ё

ш

-Q

К

-Q

с; g

н <

а/¡с. Уэли,

цазац mini мен эдебиет пэнтщ м) saii.ui, «К,останаь1 цаласы эюмдтнщ бшм бвлттщ Чапаев ne?vi?i мектеб}» ММ

Нег'иг'1 свздер: толе-

w ранттылыц, кощлтты,

Q Жолдау, патриоттык,

ьч

О жастар. о

^ Ключевые слова: то-

Э лерантностъ, многона-

^ ционалъный, Послание,

tj патриотический, моло-

^ дежъ. о

Й Keywords: tolerance,

g multinational, message,

^ patriotic, young people.

жас ¥рпакты этнотолеранттыльщца

тэрбиелеу Ацдатпа

Бул макалада жас ур пакты этнотолерант-тылыда тэрбиелеудщ езгешелт карастырылады. Автор тулганы калыптастыру жолын аша туседг

Аннотация

В статье рассматриваются особенности воспитания этнотолерантности молодого поколения. Автор раскрывает содержание образовательного процесса формирования этнотолерантной личности.

Annotation

The features of education of etnotoleranosti of the young generation are examined in the article. An author exposes maintenance of way forming of personality.

Byrmri тацда халыктар арасындагы ул тар алы к жэне конфессияаралык кeлiciмдi сактау, толерант-ты жеке тулганы тэрбиелеу Казахстан когамыньщ басты MiimeTTepimR 6ipi болып табылады. Эйт-кеш К^азацстан Республикасыныц территориясында 130-дай улт вкiлдepi eiviip cypin отыр. Ортак тарихи тагдыр 6ipiKTipreH, алуан тYpлi мэдeниeтi мен та-рихы бар жуздеген халыктьщ ортак уйше айналган казак жepiндe еркениеттердщ, мэдениеттер мен тYpлi дши сешмдердщ катар бейб1т ©iviip cypyi бо-лашагымызды айкын квруге мумьащцк бepeдi [ 1 ].

Орысша-казакша тусшд1рме сездтнде То-леранттылык (агылш. tolerance — тез1мдшш, кен-6ictik) — баска ойга, квзкараска, наным-сеншге, ic-эрекетке, эдет-гурыпка, сез1м-куйге, идеяларга твзiмдiлiк, жумсактык кврсете бшу касиет1. Толе-ранттылык — адам кукыгы мен бостандыгы, плюра-лизммен катар Heri3i демократиялык пpинциптepдiц 6ipi болып есептелед1. Толеранттылык — когамныц жалпы жэне саяси мэдениетшщ децгешнщ керсет-

К1Ш1 [2].

Казакстанньщ кепулттылыгы, шындыгында, кай кезенде де оныц байлыгы болып табылады. Сондыктан улттар арасындагы кел1слм мен 6ip-

Л1кт1 камтамасыз ету казакстандык когамньщ басты маселесл болып отыр. Бурынгы Кецестер Одагы Конституци-ясында да адам ец жогары кундылык санатына жаткызылды. Алайда бул юке аспай, кагаз жуз1 нде гана болды. Казахстан егемен ел болып жарияла-нуымен ез Конституциясын кабылдап, Казахстан Республикасы азаматтары-ньщултына, Д1нге кезкарасына, сешмь не карамастан кукыктары мен бостан-дыктарыньщ тeндiгiнe кепшдш бертд1 жэне азаматтарды кемслтушшштщ кез келген тYpiнe тыйым салынды [3].

Толеранттылык маселесл Елбасы назарынан ешкашан тыс налган емес. 1997 жылдыц «Жалпыулттык тату-льщ пен саяси кугын-сурпн курбанда-рын еске алу жылы», ал 1999 жылдыц «¥рпактар б1рлт мен сабактастыгы жылы» деп жариялануы муныц айгагы.

¥лтаралык каты настард ы н уй-леслмдшт такырыбыньщ взeктiлiгi Президент Н.Э. Назарбаевтыц 2006 жылдыц 1 наурызындагы Казахстан хал кына Жолдауында «Бп ез1шздщ жатсынбас турпатымызбен, этносара-льщ, конфессияаралык татулыгымыз-бен жэне ундесу1м1збен кулл1 элемге танымалмыз. Ел1 шзд1 н ест келе жаткан бтмгериплж элеует1 алдагы уакытта да мукият сакталып, дамы-тыла беру1 тшс» деп ерекше атап кер-сетйцц [4].

Президентац 2007 жыл 28 акпан-дагы «Жаца алемдеп — Жаца Казахстан» атты Казахстан хал кына Жолдауында Казакстанньщ жаца ещрл1к жэне геосаяси жауапкершшт жешнде мэдениетаралык жэне конфессияаралык ундесудщ мацызды халыкаралык орталыгы ретшде Казакстанньщ релш жогары децгейге кетеру керектт баса айтылган. Эйткеш элемде канте п с согыстар мен дау-жанжалдар орын алып отырган кезенде алемд1 к жэне дастурл1 Д1н басыларыныц I жэне II съездершщ бпдщ елордамыз — Аста-

нада ету1 кернекп саясаткерлер мен когамтанушылар тарапынан улта-ралык катынастардыц казакстандык модел1 мойындалганын керсетедк Парламентте Казакстан Халкы ассам-блеясына екшдш етуге мумкшдш бе-ру1 де осыны дэлелдейд [5].

Жастар — когамныц козгаушы кунп, стратегиялык потенциалы. Казакстан жастарыныц элем унпн жаца Казакстанды одан эр1 дамытып ныгай-тудыц ортак iciнe жумылуы унпн б1ршнпден, б1рлж пен татулык кажет. «Тертеу тугел болса, тебедеН келедЬ> дещц казак даналыгы. Олай болса, толеранттылык тэрбие жастарды ортак максат — Казакстанды еркендету юше топтастырудыц жетекип факторы бо-луга тшс.

Сондыктан ез халкыцныц мэ-дениетше жэне этносына деген кы-зыгушылыктыц басым болуына карамастан, этностардыц ерекше диа-логшщ болашагы зор.

Халыктардыц улттык санасы-ныц есу^ улттык дэстурлердщ кай-та жацгыруы, Казакстанга этникалык топтардыц миграциясы жастар тэрби-есше жаца талаптар койып отыр:

- К^азакстан халыктарыныц улттык ойлауыныц, рухани жэне матери-алдык мэдениетшщ ерекшелжтерш бшу;

- Жастар арасындагы улттык келюпеушшжке байланысты дау-жан-жалдарды шеше бшу.

Алдагы уакытта толеранттылык б1здщ халкымыздыц кундел1кт1 ем1ршщ дагдысына, дэстурше ай-налуы керек. Сондай-ак, бпдер то-лерантты когам аркылы улттык бол-мысымызды жойып алмауга баса мэн берген жен. Кайта керюшше, толе-рантты когамды пайдаланып тшдж, улттык басымдылыкка жетущ н жол-дарын карастырганымыз абзал. Толеранттылык 61зд1 ассимилиацияга

I

ш

I

О С о

и М

В

н

I

о с

и о

т

из О

Н -а X

>4

Н

ьс <С

х

ш

1

О С

0

и М

В

2

1

о с

X

3

и О т

из О

ё

ш

X

туслрмеу1 ти1с. Сондыктан мемлекет-тш саясатты барынша айкындап алуы-мыз шарт. Сонда тана толеранттылык б1здщ максат-муддем1зге жумыс 1стей-тш болады. Жакында Ассамблеяныц кезекп сессиясында Мемлекет Бас-шысы Нурсултан Назарбаев, казак тш1

— ел1м1зд1 мекендейтш халыктарды тутастыратын непзп курал деп ашык айтты. Буп нде Елбасыныц тапсыр-масымен орыс тшд1 мектептерде казак тшш окытатын оку багдарламала-ры кушейтшш жатыр. Кездеген меже бойынша 2020 жылы ел1м1здщ мектеп бтрушшер1 казак тшш бшу1 басым багыттардыц б1рше айналып отыр. Сондай-ак, 2017 жылы Казакстанды мекендейтш халыктардыц 80 пайызы казак тшш бшу1 тшс. Каз1р бул багыт-тагы жумыстар кызу журш жатыр. Тш

— халыктыц корганы. Алдагы уакытта мемлекеттж тшд1 бшмейтш азаматтар, казак тшшщ тугырына конуын когам-дык кайшылык деп карамау керек. Толеранттылык — удер1С, когамныц даму арнасы. Оныц тамырлары тарихи жэне рухани тэж1рибеде жатканымен, оны накты жузеге асыру бпдщ бар1м1зге байланысты [6].

Эдебиет сабагында Казакстанды к патриоттык сез1 мд1 окушы бойында калыптастырудыц жолдары темендеп-дей:

- кернект! кайраткерлердщ, кара-пайым халык екшдершщ эдебиеттеп жэне алдындагы ецбегш корсету;

- улттык мэдени кундылыктары-мызды окушылар бойына сльиру;

- туган елке

материалдарын

тшмд1 паид алану;

- Кобыланды батыр жырындагы елкемпге байланысты жер-су дерек-терш пайдалану;

К^азак халкыныц еткен1 мен бу-гшш тар азы га сала отырып, келеше-пне отаншылдык туын аркау еткен аскак, жандары таза жас урпакты тэр-биелеу мен касиетп отанныц кад1рш угындыру, ар, намыс, ождан ceздepiн улт, атамекен, халык сиякты киел1 тусшжтермен байланыстыру аркылы болашакка багыт сштеу эрб1р устаз-дыц М1ндет1.

эдебиет

1. Айталы А. ¥лттык жэне азамат-тык сэйкестш1к. // «Акикат». — 1997. — №9.

2. Масанов Н.Е., Абылхожин Ж.Б., Ерофеева И.В., Алексеенко А.Н., Баратов Г.С. История Казахстана: народы и культуры. — Алматы. — 2000.

3. Назарбаев Н.Э. Каза^стан Ре_ спубликасы Президент нщ Каза^стан халкына Жолдауы// «Егемен Ка-закстан». 2 наурыз, 2006 ж.

4. Назарбаев Н.Э. Каза^стан Ре_ спубликасы Президент нщ Каза^стан халкына Жолдауы// «Егемен Ка-закстан». 1 наурыз, 2007 ж.

5. Орысша-казакша тус1ндфме сезд1к: Элеуметтану жэне саясаттану бойынша /2006. - 509 б.

6.Шаяхметова М. Толерант-тылыкты калыптастырудыц кейб1р пе-дагогикалык маселелер1 //¥лт таглы-мы — 2008,— N2. 23-26 б.

н <С