CC BY
13
С.Ж. Досмаганбетов,
жалпы цогамдьщ пэндер м)шпм/, жогаргы санат. «К,останай гуманитарлыц колледжi» мекемесi
JDJiwiw»'' ii""""
(МЫЗ.ШвШГИКА
Д.А. Байешов,
жалпы цогамдыц пэндер
мугалглп, жогаргы сан am.
«К,останай гуманитарлъщ колледжi» мекемесi
Нег/згi свздер: рухани жацгы-ру гылымга мацыз оеру, жоба-ныц кезецдерi, влкетану.
Ключевые слова: краеведение, духовное возрождение, проект, этапы проекта, схема проекта.
Keywords: local history, spiritual revival , project , stages of the project, scheme of the project.
РУХАНИ Ж АЦГЫРУ-Ж AC TAP МЭДЕНИЕТ1НЕ ЖАРЦЫН БАГДАР
Ацдатпа
Елбасымыздьщ рухани жацгыруга, рухани-ятка, бшм, гылымга мацыз 6epyi - улкен кереген-Д1к пен улттыц алга шгерлеуш жылдам каркын-мен жылжытатын козгаушы куш. Бул - тэуелспз ел1лпздщ бакытты болашагы мен алацсыз келеше-ri yniiH жасалып жаткан жумыс. Ойткеш рухани байльщтьщ кемел болганы бул жеке азаматтары-мыз уипн де, эрбф жеке тулгадан куралган когам, туган ел1м1з уипн де ете мацызды удерш. ¥лттык жацгыру дегенгмгз - улттык санамен тыгыз байла-нысты. Оныц тупк1 максаты - улттык 6ipereftniKTi сактап, ел ¡пл'нде бейб1тшшк пен кел1С1м уйлесе отырып, улттык береке, б{рлж салтанат курган бэсекеге кабшегп, табысты ел болу.
Аннотация
Авторы в статье рассматривают проблемы модернизации общественного сознания в условиях четвертой промышленной революции в Казахстане, конечная цель которого - сохранение национальной идентичности в сочетании мира и согласия, национального благополучия. В статье говорится о том, что программная статья 1 [резидента РК Н.А.Назарбаева «Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания» -это новая веха для для разработки множества проектов в идеологическом и духовно-нравственном воспитании студентов колледжа.
Annotation
Our spiritual revival and great changes in education, science are advanced with a fast speed, and they are a large driving force of the nation. This is done for the perspective happy future of the country, because this is the way of the spiritual wealth of every citizen and the society, the country. The process of national revival is closely connected with national consciousness. Its ultimate goal is preservation of national identity in peace and harmony with other people, national prosperity, creation of a competitive, successful country.
g
E
<
CQ О
C^) £
О -
О
о
X
X щ
(-
Си
o
LU H
Елбасы Нурсултан Эбшулы Назарба-евтьщ «Болашакка багдар: рухани жангы-ру» багдарламальщ макал асы ел дамуы-ньщ жаркын улпс1 мен накты кадамдарын корсететш келел1 ой, саликалы птр, ба-тыл шешшдерге курылган манызды ку-жат. Бул макал ада сананы жангырту, улт-тьщ болмыстан, улттьщ кодтан айырылып калмай, оны элемдж кундыльщтармен уйлеепрш, К^азакстанныц игиппне жа-рату жолындагы максат-мудделер тура-лы озекп мэселе кетериип отыр. Он да ел Президент! Казакстан ушш кайта тулеу-дщ айырьщша мацызды ем удерю1 - сая-си реформа мен экономикальщ жацгыру-ды колга ала отырып, Б1 ртутас ¥лт болу ушш болашакка капай кадам басатынын жэне букаральщ сананы капай езгертет1ш женшде алысты болжайтын козкараста-рымен болюедь
Мемлекет басшысы аталмыш жангы-рудьщ непзп кызмет1 мен ерекшелштерь не ой жупртш, бул жацгырудыц маныз-дылыгына токталады: «Жацгыру атаулы бурынгыдай тарихи тэж1рибе мен улттьщ дэстурлерге шекеден карамауга тшс. Керюшше, замана сынынан суршбей откен озьщ дэстурлерд1 табысты жангы-рудьщ мацызды алгышарттарына айнал-дыра бшу кажет [1]. Егер жацгыру елдщ улттык-рухани тамырынан нэр ала алма-са, ол адасуга бастайды. Сонымен б1рге,
к; рухани жацгыру улттьщ сананыц турл1 полюстерш киыннан киыстырып, жа-
<
растыра алатын кущретшен мацызды». Саяси, экономикальщ реформаларда еге-менд1 ел1м1з б1ркатар жаксы нэтижелерге кол жетюзгеш баршага мэл1м. Ол адами кундыльщтар, рухани казына, жастарды тэрбиелеу, олардыц бойына патриоттьщ рухты ащре бшу жумысында рухани салага басымдьщ берудщ кажеттшпн алга койып отыр. Бул дегешм1з - ултымыздыц барльщ улттьщ салт-дэстурлер1 н, мемле-кетпк тш1м1з бен эдебиет1м1зд1, мэдени-ет1м1зд1, улттьщ рухымызды жацгырту деген асыл угымга келш саяды. Елбасы-
мыздыц рухани жацгыруга, руханиятка, бшм, гылымга мацыз беру1 - улкен коре-гендш пен улттьщ алга шгерлеуш жыл-дам каркынмен жылжытатын козгаушы куш. Бул - тэуелшз ел1м1здщ бакытты болашагы мен алацсыз келешеп упин жасалып жаткан жумыс. Ойткеш, рухани байльщтыц кемел болганы бул жеке аза-маттарымыз ушш де, эрб1р жеке тулга-дан куралган когам, туган ел1м1з ушш де оте мацызды удерю. ¥лттьщ жацгыру дегешм1з - улттьщ санамен тыгыз бай-ланысты. Оныц тупк1 максаты - улттьщ б1регейл1кп сактап, ел ¿шшде бейбтниик пен келю1м уйлесе отырып, улттьщ бе-реке, б1рлш салтанат курган бэсекеге ка-бшеттц табысты ел болу. «Сонымен бфге, жацгыру угымыныц ез1 мейлшше конер-ген, жаЬандьщ элеммен кабыспайтын кейбф дагдылар мен эдеттерден арылу дегенд1 бшд1редЬ> , -дейд1 Н.Э.Назарбаев. Сондьщтан рухани жацгыру удерюш дер кезшде кабылданган оц шепнм деп танимыз. Осы рухани жацгырудыц жу-зеге асырылуын б1з жэне с1з болып, «Б1р жагадан бас, б1р жецнен кол шыгарып» б1рлште орындауымыз аса кажет. Бэсекеге кабшетп, элемдш децгейде танылган эр1 дамыган рухани кемел ел болу - Ел-басыныц асыл арманы. Ендеше, мемлекет басшысыныц жастарга соны серпш, тыц бастама усынуы келешекке камданудыц эрекет1 деп тусшем1з.
Ел Президент! аталмыш тугырнама-сында бтм, гылымга ерекше басымдьщ берш отыр. «Терец бЫм - тэуелаздь пьмздщ т1реп», - деген Н.Э.Назарбаев «Мэцгшш ел» болуга кадам баскан тэу-елаз К^азакстанныц ендт жаЬандану ал-дында улт ретшде жойылып кетпеу1 ушш улттьщ кодын сактаган, терец бшмд1, бэсекеге кабшетп, улттьщ кундыльщта-рын бойына ащрген акыл-ойы кемел тулга болуына мацыз бередь Осы багдар-да ол бабалар улагатымен астасып жаткан зердел1 ойы мен парасатты пайымын бш-д1редк «Бш1мд1, коз1 ашьщ, кеюреп ояу
Ш
болуга умтылу - бпдщ канымызда бар касиет. Тэуелспдж жылдарында кыруар жумыс жасалды. Б1з он мыцдаган жасты элемнщ мацдайалды университеттершде окытып, дайындадьщ. Бул жумыс еткен гасырдыц токсаныншы жылдарыньщ ба-сында кол га алынган «Болашак» багдар-ламасынан басталды. Елшпде ете жога-ры децгейдеп б1ркатар университеттер ашылды, зияткерлж мектептер жуйесп калыптасты. Баска да кептеген ю тын-дырылды. Дегенмен, биимнщ салтанаты жалпыга ортак болуга тшс. Оньщ айкын да, бултартпас себептер1 бар». Осылайша макалада айтылган эрбф ойдьщ астарын-да терец мазмун мен зердел1 птр жатьф. Ел куатты болса, куаныш та туракты бо-лады. Бул идеяны жузеге асьфуда улагат-ты устаздардыц аткарар жуп салмакты екеш созс1з. Осы жауапкершшАкп сезш-ген сайын бала тэрбиесшщ кьф-сырына терещрек уцшш, эр юте бииктиик пен па-расаттыльщ таныту -устаздыц абыройлы да касиета мшдет1 екенш терец сезшем1з. Жастар Казакстан халкыныц жартысынан артыгын курайды жэне когамныц белсен-бул тобы ел болашагында шешупп роль аткарады. Жаст ар - ел 1 м 1 з д щ болашагы, ертещ. К^огамда пайда болган саяси ва-куумга тез арада Шыгыстан да, Батыстан да езгенщ бэр1 куйыла бастайды. Баска кундыльщтарды бойларына ащртш, ру-хани дуниесш озгелерге билетш кою ел1м1здщ еркениеттшш децгешн кетеред1 деп айту киын. К^огамныц бейбгг омфше кажетт1 озьщ игшктерге жол аша келе, олардыц дэстурл1 мэдениет пен отандьщ тарихтан алынган ем1р улплер1мен ко-сылу тетштерш зерттеу кун тэрт1бшен туспейтш езекп мэселеге жатады. К^аз1р-п жастардыц улттьщ кундыльщтарды дэрштеп, рухани тэрбиелену мэселесш-де. Сонымен катар жаЬандану урдюшщ жастарды ете белсещц, эр1 психологи-яльщ жагынан эр турл1 кыльщтарга эке-лу1 аса мацызды. Жаца саяси-элеуметтш жагдайда республика ушш гылыми не-
пзделген еркениетт1 жастар саясатыныц кажетттп кун тэрттше койылып отыр. Эр турл1 саяси агымдардыц жастарга ти-пзетш эсерлершщ молаюы мемлекеттен пэрменд1 жастар саясатын журпзуд1 та-лап етед1 [2, 116 6].
Жастардыц саяси санасы бос кешстж-те калыптаспайды. Оган этникальщ, дши, мэдени факторлар тшелей эсер етедь Эаресе, дши кайта жацгырту тубегейл1 саяси-элеуметпк факторга айналып отыр. Мемлекеттж саясат-тыц басты максаты-жастардыц шыгар-машыльщ, жацашылдьщ куатын когамды алга бастайтын басты кушке айналдыру. Когамда елдщ болашагын ойлап, дэстур-л1 кундыльщтар жуйесш сактайтын жас урпакты тэрбиелеу, элеуметпк-мэдени, саяси багдар калыптастыру зерттеу жу-мысыныц езектшАгш айкындайды. Осы орайда ел1м1здщ белгЫ философы Д. Клппбековтыц жалпы мэдениет пен ерке-ниет атаулыны зерттеудеп жалпыэдюна-мальщ мэселенщ «казак когамыныц тарихи кешепс1 мен рухани дэстурш ескеру керек» дейтш птр1мен келюем1з. Жастар мэселеа кептеген галымдардыц зерттеулершщ объект^ болып, сонау антика кезещндеп Сократ, Аристотель, Платон, орта гасыр кезещнщ философ-тары Августин, Макиавеллиден бастап жаца заман философтарыныц философи-яльщ идеяларынан бастау алган. Такы-рыпта непзп зерттеу объекта болып та-былатын жастардыц мэселеамен терец т айналыскан бфнеше галымдарды айтуга ^ болады. 1990-жылдардан бастап, жастар такырыбы гылымныц турл1 салаларын (саясаттану, философия, педагогика, та-рих, элеуметтану) кызьщтыруда. Г.Ж. Жумалиеваныц, Ш.М. Мухтарованыц, Г.Т. Алдамбергенованыц, Н.М. Кудро- ш ныц зерттеулер1 жастар мэселеа бойын-ша жазылган соцгы ецбектер катарында. Д.К. Клппбеков, Э.Н. Нысанбаев, А. К^а-сабек, Ж.Ж. Молдабеков, С.Е. Нурмура-тов, Н.Ж. Байтенова, Р.Б. Эбсаттаровтыц,
о
Г.Т. Телебаев, М.Б.Тэпмов жэне де баска галымдар когамды козгаушы жастар-дьщ интеллектуалды жэне инновацияльщ мумкшдштерш пайдалану мэселелер1мен айналысты [3, 91 б]. Соньщ ¿шшде студент жастардьщ мэселелер1 жеткшкп децгейде гылыми зерттеудщ пэш болып келедк XX гасырдыц басынан бастап эдебиет жанрында студентик eMipre ар-налган сур акт ар карастылган енбектер жарыкка шыга бастады. K^a3ipri зертте-ушшердщ копшЫп 1900-1909 жылдары студенттердщ элеуметтануы пайда бол-ды деп есептейд1. Беделд1 зерттеушшер Ka3ipri жастар субмэдениетш зерттей отыра, олардьщ катты езгерюке ушы-рагандыгы туралы корытынды шыгар-ды. BipaK та бул туралы зерттеулердщ мазмуны жэне терецдт аз зерттелген децгейде. Жастардьщ элеуметпк-саяси кундылыктары, тулга ретшде калыпта-суындагы кундылыктык кезкарастарык багдары, оку-тэрбие процесшдеп саяси багдарларыныц калануы жэне студентик 63iH-e3i баскарудьщ жастардьщ элеумет-тенушде басты фактор екендт женшде ецбектердщ авторларына: БД. Мухам-бетжанов, Е.Б. Эбдырайымов, Г. Абди-раимова, Ж.К. Туймебаева, A.M. Канага-това, Э.О. Столярова, П.А. Добряев жэне т.б. Жастар ортасында саяси мэдениеттщ калыптасуы, жастардьщ маргиналдык мэ-
- дениеттщ ерекше объекта мен субъекта болатындыгы туралы мэселелер, жастар тулгасыныц мэдениеп жэне т.б. мэселелер А.Р. Масалимова, Б. К^ожамберлиев,
<Г
Б.С. К^абыкенова, Э.К. К^алымбетова, Б.И. Иманбекова, Ш.О. Омаров,Т.К. Бигожа-нов, Д.А. Калетаев, В.И. Зыряновтьщ жу-
2 мыстарына аркау болды.
§ Казакстандагы жастар мэселес1 - ТМД жэне Отандьщ гылымда эр кырынан, турл1 салаларда зерттелш журген мэселелердщ 6ipi. Kasipri кезецде философияльщ, мэде-ниеттанульщ, элеуметтж-психологиялык жэне педагогикальщ концепциялар не-пзшде жастар мэселесш зерттеу децгеш
жогары децгейде. Жастардьщ элеумет-т1к-мэдени багдары жэне жастар мэселеа туралы ой-птрлер айткан шетелдш жэне Отандьщ галымдарды ерекше айтып кету-ге болады. Жастарды элеуметтж жагынан терец зерттеген галымдар катарына С.Н. Быков, A.A. Матлуенис, A.A. Мансуров, Л.Я. Рубина, З.А. Саар, В.Г. Лисовский, В.Л. Оссовский жэне т.б. ецбектерш кел-Tipyre болады. Ф.Р Филиппов пен М.Н. Руткеевич зерттеулер1 де жастар мэселе-ciH терещрек карастырды. В.Н. Шубкин-мен 6ip мезгшде дерлш Сверловскще Ф.Р. Филиппов пен М.Н. Руткеевич зерттеулер журпзе бастады. Олардыц зерттеу тэсш-дершщ езшдш 6ip ерекшел1п мынада ед1, жастар мэселелер1 кецес когамыныц элеуметпк курылымын жацгырту мен ур-пакаральщ элеуметтж озгер1стер аркылы каралды. Ко гам дамуыныц уш кураушы-сына баса назар аударылды: когамдьщ ка-жетшштер, бшш беру жуйес1 мен жастар, сондай-ак олардыц арасындагы кара-ма-кайшыльщтар.
И.С. Кон жасесшр1мдш шак пен Баты-ста кец тараган багыт-жастардыц субмэ-дениет1 психологиясымен айналыскан. Жастар мэселесш жан-жакты карастырга-нымен, казфп информацияльщ, техноген-дш кезецде бул такырыптагы зерттеулер эл1 де жеткш1кс13. Жастардьщ элеуметтж бешмделу, мэдениет саласындагы, саяси процеске катысуындагы белсендшштер1 женшде терец сараптамалар жасау бупн-ri кунде басты мшдет. Уакыт еткен сайын жастар арасында элеуметпк-саяси, мэ-дени кундыльщтар 03repin, дуниеге де-ген жаца козкарас пайда болады. Бупнп жастардьщ когамдагы белсендшштерш жэне олардыц ем1ршдеп дэстурл1 кун-дыльщтардыц релш аньщтау оте мацыз-ды. Сондьщтан да когамдагы Ka3ipri казак жастарыныц мэселесш жан-жакты зерттеу ¿здешшмнщ езшдш ерекшелшш бш-д1ред1 [4, 56 б].
Heri3ri максаты - Ka3ipri жастардьщ улттьщ мэдениеттеп орнын, соныц iniiH-
О
де улттык кундыльщтарды багалау ерек-шелштерш керсету. Казфп жастарга элеуметпк-мэдени топ ретшде мэдениет-танульщ талдау жасау. Осы максаттарга жету уппн мынандай мшдеттер белгшен-Д1:
• K;a3Ípri жастардьщ элеуметтж бтм-болмысын, тулгальщ кескшш, аза-маттык-адамгершшк сипатын аньщтау;
• жастардьщ кундыльщ багдарларын жэне оку-тэрбие процесшдеп белсен-дшштерш сипаттау;
• K;a3Ípri жастар ортасындагы деви-анттьщ мшез-кулыктыц пайда болу се-бептер1н керсету;
• жастардьщ улттьщ кундылыктарды багалау децгешн сараптау;
• букаралык аппарат куралдары мен когамдьщ бАрлестштердщ жастардьщ сая-си мэдениет1 мен элеуметпк белсендипгш калыптастырудагы ролш аньщтау жэне жастардьщ улттьщ мэдениетт1 сактаудагы api дамытудагы зор рухани куат екенд1гш непздеу.
Ата-бабаларымыз гасырлар бойы ан-саган тэуелазд1пм1з - б1здщ басты бай-лыгымыз. К^асиетп де киел1 казак; жерш, казак болмысын сактап калу - бугшп ул-кен мэселенщ 6ipi. ЖаЬандану дэу1ршщ озшдш жаксылыгы мен киындыгы катар журуде. ¥стаздарымыз улкен сын сагатында тур. Эрине, кай кезде де бала тэрбиеа оцай мэселе болмаган. Сэл гана кателш ж1берсец, жас оскшд1 сындырып алуьщ эбден мумкш. Еш нэрсеш де кез-ден таса етпей, езще тапсырылган сы-ныптагы 9p6ip баламен тиянакты, жан-жакты тэрбие жумысын журпзу - сынып жетекппсшен улкен 6LjiíktLjiíktí, тэж1ри-беш, жан-жактыльщты талап етедк ¥стаз ец 6ipÍHini e3Í балага улп бола алатындай тулга болуы керек. ¥стаздьщ бойындагы акыл-парасат, терец бкпм, k9cí6h бшш-тшш, сабырлыльщ, ултжандыльщ, Í3-
дешмпаздыльщ, ез K9ci6me адалдьщ, ец бастысы, баланы суйетш улкен журек Heci болу - бала тэрбиесшдеп устаз жет1еп-гшщ басты шарттары деп тусшемш. Ел Президент! усынган Мэцгшш Ел идеясын жузеге асыру барысында улттьщ тэрбиеге баса назар аудару керек. ¥лттьщ тэрби-енщ непздерш басшыльщка ала отырып, оны мектептеп тэрбие жумыстарына кещнен колдану - улт болмысын сактап калудыц Heri3ri дщгеп болмак. Бугшп жастарга акпарат кещнен бершуде. Сол бершш жаткан акпараттарды дурыс ка-былдап, талдай бшуге баланы уйретуде ата-ананыц аткарар мшдет1 зор. ¥стаз-дар уппн тэрбие K©3i бола алатын тарих та, асыл соз де, аскак рух иелер1 болган, балага улп бола алатын дана да батыр ба-баларымыз жетерлш. Тек осы рухани бай-лыгымызды саф алтындай жаркыратып жастарга корсете бшсек, бала да оны коре бшед1, кызыгады жэне кабылдайды. ¥лт-тьщ рухта тэрбиеленген бала - сол улттыц болашагы бола алады. XXI гасыр адамы - адами касиет1 калыптаскан, ултжанды, жаца инновацияльщ технологияларды мецгерген, терец бЫмд1, жацальщка ку-мар, бэсекеге кабшетп, салауатты ©Mip суре алатын, шыгармашыл тулга болуы керек.
ЭДЕБИЕТ
1.Болашакка багдар: рухани жацгы-ру. https://egemen.kz/article/nursultan-na-zarbaev-bolashaqqa-baghdar-rukhani-zhanhghyru
2.Жарьщбаев К. Аталар co3i - акылдыц K03i/ Жарьщбаев К^. - Алматы. 1999,- 116 6.
3.Курманов М.К. Краеведческая работа учителя./ Курманов М.К. - Алматы. 2005. -91 б.
4.Иванов П.В. Краеведческая работа учителя./ Иванов П.В.-М: Дарина, 2005,56 6.
ас <
аа О т
á ua О
О §
ас
х
ш н
о. О ш Н
