CC BY
21Вестник «Эрлеу^-kst
Ахат
Цостанай педагогикалыц колледжi, директордыц
оцу практикалыц жумыстары жешндегi орынбасары, Цостанай цаласы
Негiзгi сездер: диологтЗк оцы-ту, диалогтзк цатынас, сыни ой-лау, сейлеу мэдениет1, теменгг жэне жогары дэрежелi сурацтар, мугалзм мен оцытушы ынтымацта-стыгы, ойлау цызметi.
Ключевые слова: диалоговое обучение, диалоговое общение, критическое мышление, культура речи, вопросы низкого и среднего уровня, сотрудничество педагога и студента, мыслительная деятельность.
Keywords: dialog education, dialog communication, critical thinking, culture speech, questions of low and medium level, cooperation of the teacher with the student, thinking. activitiee.
ЖАС МАМАНДАРДЫ ДАЯРЛАУДА ДИАЛОГТ1К ОЦЫТУДЫЦ МАЦЫЗДЫЛЫГЫ: ТРЕНЕРЛ1К 1С-ТЭЖ1РИБЕДЕН
Ацдатпа
Автор мацалада студенттердщ бшм, бшк дагды-ны толыц мегеруш цамтамасыз ететш, оцытушыныц багыттаушы релш атап етедь Казац эдебиет сабацта-рыныц басты мацсаты - тiл мэдениет жогары децгей-л^ сауатты, цузырлы оцырман тэрбиелеу екендiгiне назар аударады. вз сабацтарында цолданган диалог-тш оцыту арцылы студенттердщ сейлеу дагдысын цалыптастыру, ацпарат алу арцылы сездш цорларын дамыту.
Аннотация
В статье автор отмечает направляющую роль преподавателя в обеспечении полноценного усвоения студентами знаний, умений и навыков. Акцентирует внимание на главной цели уроков казахской литературы- воспитании грамотного компетентного читателя с высоким уровнем языковой культуры. Показывает на примерах опыт использования диалогового обучения в качестве способа в решении проблем качественного образования.
Annotation
The author notes the guiding role of the teacher in providing a full acquisition of knowledge and skills of students . The attention is focused on the main goal of the Kazakh literature lessons - tobring up a literate and competent reader with a high level of the language culture. The author describes the experience of a dialogue education using as a way of solving of the quality education problems.
Оцытудагыт эцгЗмелесу-царым-цатынас жасаудыц бзр сарынды удерЗсЗ емес, керстше, идеялар екзжацты багытта журедз жэне осыныц негзззнде оцушыныц бШм алу удерзсз алга жылжиды
Александрер
Елбасымыз "Болашацта ецбек етш, OMÎp суретш-дер-бугшп мектеп оцушылары, мугал1м оларды цалай тэрбиелесе, Казахстан сол децгейде болады. Сондьщтан устазга жуктелетш мшдет ауыр" деп атап корсеткешндей, эр устаз алдында жас урпацты бэсе-
Вестник «Oрлеу»-kst
кеге кабшетп етiп тэрбиелеу мiндетi тур. Осы мiндеттi орындау болашак мектеп мришм-дерiн даярлайтын педагогикалык колледж устаздарыныц Yлесiнде. Сондьщтан казiргi тацда колледж устаздары алдында бiлiм жYЙ-есiн заман талабына сай Yйлестiре, жаца Yл-пде жYргiзу мiндетi туындап тургандыктан, бэсекеге кабiлеттi маман даярлау Yшiн жаца талаптар койылуда.
^ойылган талаптарды орындау Yшiн ^а-закстан Республикасы педагог кызметкер-лершщ бiлiктiлiгiн арттырудыц децгейлi багдарламасыныц непзшде эзiрленген педагог кадрларды даярлайтын жогары оку орын-дарыныц бiтiрушi курс студенттерiне косым-ша кэаби бiлiм беру багдарламасы бойынша Астана каласында тренерлердi даярлау курсы уйымдастырылды. Бул курс багдарламасынан кYтiлетiн нэтижелер студенттердщ калай оку керектiгiн Yйренiп, соныц нэтижесiнде ер-кiн, езшдш дэлел-уэждерiн нанымды жеткiзе бiлетiн, ынталы, сенiмдi, сыни-кезкарастары жYЙелi дамыган, сандык технологияларда ку-зырлылык тулга ретшде калыптасуын камти-ды.
Курстыц алгашкы бетпе-бетшде менщ кецшме конганы мен болашак мамандарды кэсiби даярлау YPДiсiнде езiмнiц коржыным-ды сындарлы окыту теориясына непздел-ген эдiс-тэсiлдермен кецейтпм. Сындарлык теориясына негiзделген окытудыц макса-ты-окушыныц пэндi терец тYсiну кабiлетiн да-мыту, алган бiлiмдерiн сыныптан тыс жерде, кез келген жагдайда тиiмдi пайдалана бiлуiн камтамасыз ету. Курс барысында сындарлык теориясыныц жетi модулiмен таныса отырып, болашакта ез сабактарымызда калай колда-ну керектiгiн тYсiндiк. Курстан алган бшм-дерiмдi саралай келе студенттермен жумыс жасау барысында тiл байлыктарын жетiлдiру Yшiн диалогпк окыту модулiнiц пайдасы кеп екенш ацгардым.
Мерсер мен Литолтон (2007) ез ецбек-терiнде диалог сабакта бiлiм алушыныц кы-зыгушылыгын арттырумен катар, олардыц бiлiм децгейiнiц есуше Yлес косатындыгын атап керсетедi. Аталган авторлардыц зерттеу-лерiнде ересектермен интерактивт карым-ка-
тынас пен достарымен бiрiгiп жYргiзiлген жу-мыстыц балалардыц окуына жэне танымдык дамуына эсер ететшдш айтылган [1, 35б] Осы аталган тужырымдарды ескере отырып, диологтiк окытуды сабактарыма колдану-да темендегдей максаттарды кездедiм: сту-денттердiц сейлеу мэдениетш, тiл байлыгын жетiлдiру, жогары дэрежеде сурак коя б^-ге YЙрету, такырып бойынша жэне сындарлы сейлеуге ынталандыру. Осы максатым орын-далу Yшiн езiмнiц эр сабактарымда жаксы нэтижеге кол жеткiземiн деген оймен темен-дегiдей жумыстар жоспарладым: «Ыстык орындык», «Сократтык шецбер:», «Айнал-малы бекет», «Ойлан, жуптас, талкыла», «Брейн- ринг», «1лмек жш», «Сiздiц пшрщз кунды...», «Жедел сурак», «^арлы кесек». Аталган эдiстердi жоспарлаудагы максатым, эрбiр студент оку барысында такырып бойынша ез ойларын бiлдiруiне мYмкiндiк туады, ез достарыныц тYрлi идеялары болатынын са-налы тYPде тусшед^ сонымен катар айтылган идеясын дэлелдеуге тырысады, сын тургы-сынан ойлауларына ыкпал етедi.
Диалогтiк сухбаттасу бшм беруге жэне бiлiм алуга комакты Yлес косатын езара ю-ки-мылдыц тиiмдi тYрi. Диалогтiк окыту диалог барысында студенттер де, муFалiмдер де келiсiлген нэтижеге жету Yшiн ^ш-жь герiн жумсайды (Александер) деп айткандай диалогтiк окытуды ез сабактарымда акын - жазушылардыц шыFармаларын «Венн диа-граммасы» аркылы салыстыру жумыстарын жYргiзудi колдандым. Бул эдiстердi колдану барысында студенттердiц баFалауы жоFары децгейдегi ойлау кызметiне экелетiн салы-стыра бiлу кабiлеттерi дамыFандыFын байка-дым. Диалог барысында окушылар келiсiлген нэтижеге жету Yшiн кYш-жiгерiн жумсайтын жэне Мерсер сипаттаFандай, бiлiмдi бiрлесiп алуда тец кукылы серiктестер болып табыла-ды дегендi негiзге ала отырып «Сократтык шецбер» эдiсiнде видео керсете отырып эц-гiме-дебат уйымдастырдым. Осы видео керу барысында шк1 шецбердегiлер диалогтiк эцгiме аркылы сухбат курастырып, талдау жYргiзсе, сырткы шецбер бакылап iшкi шец-бердiц жауаптарына сараптама жасап отырды.
т
о
Рч РЧ
О *
1-4
о §
£ к
Рч
о
£
ü
Вестник «Орлеу^-kst
Iшкi шецбердеп студенттер ез ойларын накты дэлелдер келаре отырып сухбатты бэсеке-лестiкке багыттап жYргiздi. БYкiл студенттщ ой niKÏpÎH тыцдау аркылы оларга кеп нэрсе Yйретуге, о^ытуга болады. Эр студентке сей-леу мYмкiндiгiн жасау Yшiн колданылган «Брейн-рейнг», «1лмек жш» эдютершде бiлiм алушылар ез идеяларын айтта отырып бiрiге жумыс жасауга, дэлелдеуге, ал жауап берген студенттен накты кажетп жауапты белiп алуга талпынганын сездiм. Бул эдiстерде койылган сурактар децгей бойынша берiлдi. Студенттер сыни ойлануга дагдыландыратын жогары мэртебелi сурактар коюга бiртiндеп калып-тасты десем де болады жэне осы сурактар аркылы олар да еркш ой, элеуметтiк кезкарас калыптаса бастаганын байкадым. Сонымен бiрге ездерi отырган топтагы эрюмнщ тюрь не курметпен карап, топтагы студенттер сабак Yлгерiмiне карамастан, кез келген такы-рыпта берiлген сурактарга ездершщ кунды ойларын коса алатындыгына кез жеткiздiм. Выготскийдщ атап керсеткенiндей «Жакын арадагы даму аймагында» жумыс iстей отырып, студенттердщ сейлеу, сурак кою дагды-лары дамуы жаксарды.
Сонымен катар студенттер алгашкы сабактарымда сурак кою кезшде теменгi дэре-желi сурактарды кещнен колданатындыкта-рын жэне койган сурактарга шыгарманыц Yзiндiсi колданып жауап беретiндiктерiн ацгардым. Сол себепт кейiнгi сабактарымда жогары дэрежелi сурактар коюды Yйрету мак-g сатында «карлы кесек» эдiсiн алып, койган Щ сурактары бойынша талдау жасатып, тYзету g жумыстарын жYргiзiп отырдым. Соныц нэти-жесшде кейiнгi сабактарымда суденттердiц g жекелей ой козгап езара ой белюу аркылы S тiлдiк карым-катынас орнатып, сурак кою О кабшеттершщ жетiлгенiн ацгардым. Мерсер § мен Литлтонныц пайымдауынша [1, 38 б.]) ^ диалогтiк окыту кезiнде окушы пэнге деген
н кызыгушылыгы артады, оныц бiлiм децгей-S
w iнiц есуiне эсер етедi, берiлген такырыпты g терецiрек тYсiнуге, такырыпты ашуга мYм-w кiндiк береди Осы пiкiрдi негiзге ала отырып ез сабактарымда колданылган эдютер
бойынша студенттердiц диалогтiк окыту эдiсiне кызыгушылыктары оянганын байка-дым. Мысалы: сабактарымда еткiзген <^мт
агашы», «Оздщ пiкiрiцiз кунды.....» эдiстерi
аркылы жYргiзiлген керi байланыстагы су-денттердiц жауабын карастырар болсак, онда эр студент ез пшрлерш еткен сабак бойынша жэне сабакта колданылган диалогпк окыту эдiсi негiзiнде жазган. Мысалы: Ненi езге-тер едiм? деген суракка: «болашакта устаз болганда дэстYрлi сабактарды, осындай са-бактарга езгертем» немесе «диалогтiк окытуды практикага барганда колданам»,- деген жауаптарынан олардыц диалогтiк окыту эдь стерш болашакта ез тэжiрибелерiнде кол-данатындыгына сенемiн. Эз сабактарымда колданылган эдiс-тэсiлдердi студенттердiц калай мецгергендерiн, ойларын бшу макса-тында берiлге сауалнамада кепшшк студенттер колданылган эдiс-тэсiлдердi болашакта ез сабактарында колданатындыктарын атап керсеткен. Бул мен Yшiн Yлкен жетiстiк деп бiлемiн.
Жогарыда айтылгандарды жинактай келе диалогтiк окыту дегенiмiз, менiц тYсiнiгiмше, муFалiм мен студент, студент пен студент ара-сындагы карым-катынасты реттеп отыратын сейлесу куралы болып табылады. Сабакта диалогпк окытуды пайдалану студентердiц кы-зь^шыль^ын арттырып кана коймай, олардыц бшм децгейiне есуiне Yлес косатыны сезсiз.
Дорыта айтканда, мен Yшiн ец тиiмдi са-бак-нэтижелi сабак. Ал, сабактыц нэтижесi студенттердiц ю-эрекетшен керiнедi. 1с-эре-кет нэтижелi болу Yшiн студент сабакка бел-сене катысып, ез ойын еркiн жетюзш, сухбат кура бiлу керек. Сондыктанда диалогтiк окыту муFалiмге де, студентке де бшм алу Yшiн Yлкенi Yлес косатын езара ю-кимылдыц шын мэнiндегi тиiмдi тYрi деп есптеймш.
ЭДЕБИЕТ
1.Студенттерге арналFан нускаулык, НЗМ ДББ¥, 2015 ж.
2.Бтбаева ^.О. «Эдебиеттi окыту эдюте-месЬ>, Алмата -1997 ж.
