CC BY
16"ЖАНУБИЙ ВА ЖАНУБИ-ШАРЦИЙ ОСИЁ ТИЛЛАРИ" КАФЕДРАСИНИНГ 75 ЙИЛЛИК ТАРИХИ
https://doi.org/10.5281/zenodo.7388924
Мухибова Улфатхон Учкуновна
Фил.ф.д., профессор Жанубий ва Жанубий Шаркий Осиё тиллари кафедраси мудири, Махатма Ганди хиндшунослик маркази рахбари e-mail: [email protected] Tel.: +998 95 644 30 37
Кафедранинг укув со^аси. Кафедра 1947 йил ташкил топган булиб, даставвал "Шимолий хинд филологияси" (1947), сунг "Х,инд филологияси" ва 1993 йилдан бошлаб эса "Жанубий Осиё тиллари" номи билан фаолият олиб борди. 2018 йилдан бошлаб "Жанубий ва Жанубий Шаркий Осиё тиллари" кафедраси деб номланади. Кафедрада укув жараёни икки боскичда, яъни бакалавр (таълим йуналиши 60230100-Филология ва тилларни уцитиш) хамда магистратура (70230101 - Лингвистика (шарц тиллари буйича)) боскичларида олиб борилади.
Кафедрада узок йиллардан бери анъанавий равишда укитилиб келинаётган хиндий, урду тилларидан сабок берилиши билан биргаликда индонез, малай ва вьетнам тилларидан хам таълим берилиб келинмокда. Кафедрада 30 дан ортик ихтисосликка асосланган фанлар укитилади. Кафедра талабалари шарк тиллари билан биргаликда кушимча хорижий тил сифатида гарб тилларидан бирини мукаммал узлаштириш имкониятига эгадирлар.
Мазкур кафедрада хозирда 1та фан доктори, профессор, 5 та фан номзоди, доцент, 3 та катта укитувчи ва укитувчилар фаолият юритиб келмокда. Таъкидлаш жоизки, кафедрада бир неча йиллар давомида етук профессор-укитувчилар (проф. О.Н.Шоматов, проф. А.П.Иброхимов, доц. Т.Х.Холмирзаев, доц. Ш.Э.Жалилова, доц. С.Аъзамова, доц. З.С.Комилов, доц. Х.Б.Бегизова ва хоказо) хам фаолият юритганлар.
Кафедрада укув сохасида куплаб ютукларга эришилган. Жумладан, 65 га якин укув кулланма ва дарсликлар чоп этилди, купгина дасрликларга гриф ва
патент олинган, 40 га якин монография, 15 та таржима асарлар хамда 11 та лугат нашр этилди. Айниккса, проф. О.Н.Шоматов хамда кат.укт. Баёт Рахматов томонидан яратилган "Узбекча-хиндийча лугат"нинг такдимоти Х,индистон Республикасининг Бош Вазири Жаноб Нарендра Модининг юртимизга 2015 йил килган расмий ташрифи чогида булиб утган.
Кафедрада сунгги йилларда "Х,индий тили дарслиги", "Урду тили дарслиги", "Урду тили лексикологияси", "Х,индий тилининг меърий грамматикаси", "Х,индий тилидан амалий кулланма", "Х,индийча-узбекча этнографик лугат", "Урдуча-узбекча лугат"ларнинг нашр этилиши натижасида, укув режада белгиланган фанларнинг адабиётлар билан булган таъминоти янада бойиди.
Тошкент давлат шаркшунослик университетида хиндий тили, Х,индистон халклари адабиёти, тарихи, фалсафаси, иктисодиёти ва ташки сиёсатини амалий ва илмий жихатдан урганиш буйича купгина илмий тадкикот ишлари амалга оширилмокда: алохида услубий ишланмалардан тортиб то хинд тилини урганишгача махсус мактаблар учун хам, олий укув юртлари учун хам дарсликлар, укув кулланмалар, антологиялар, лугатлар, монографиялар нашр эттирилган. Шунингдек, университетда янги очилган туризм ва халкаро журналистика соахалари хиндишуносликдаги янги йуналишлар булиб, Х,индистоннн яна хам чукуррок урганишга хизмат килади.
Узбекистон ва Х,индистон уртасида таълим сохасида хам купгина ютукларга эришилди. Хусусан, университетимиз Х,индистоннинг Жамия Миллия университети ва Дехли университетлари билан Узаро англашув Меморандумини имзолади. 2020 йилда Гужарат университети билан магистратура мутахассислиги буйича Кушма таълим дастури (1+1) имзоланди ва ушбу дастур буйича 2022 йилда 5 нафар талабамиз укишни муваффакиятли якунлаб икки университет димломига эга булдилар.
Кафедранинг илмий-тадкикот со^аси. Кафедранинг таркибидан келиб чиккан холда хозирда кафедранинг илмий салохияти тахминан 30%га тенг. Сунгги йилларда кафедрада илмий салохиятинни кутариу максадида купгина амалий ишлар амалга оширимокда, хусусан, ёш укитувчиларнинг илмий иш мавзулари тасдикланиб лр устида амалий иш бошлаш йулга куйилмокда. Кафедрада утган 75 йил дврида устозлар ва бугунги унда фаолият олиб бораётган укитувчилар томонидан карийб .... дан ортикьмоногафиялар, ...га якин дарсли, укув кулланмалар ва хрестоматиялар нашр эттирилган. Кафедрада фаолият олиб борган деярли хар бир профессор-укитувчи доимий равишда
Республика ва Хорижий журналларда илмий маколалар нашр эттирганлар, Халкаро илмий анжуманларда иштирок этиб келадилар. Хорий мамлакатлар -Хиндистон, Россия, Америка, Англия, Суринам, Маврикия, Голландия, Эрон, Жанубий Корея, Покистон, Индонезия, Малайзия, Вьетнам, ^озогистон, Тожикистон, Озарбажон ва бошка бир канча мамлакатларда малака ошириш курсаларида, таржимонлик фаолиятида хамда илмий стажировкаларда булганлар. Узбекистонда тамил адабиёти буйича илк илмий изланишлар олиб бораётган Мактуба Муртазахужаева ХХ асрнинг таникли тамил ёзувчиси Чиннаппа Бхарати романлари буйича уз илмий тадкикот ишини якунлаш арафасида. Тахсинга сазовор томони шуки, М.Муртазахужаева Ч.Бхаратининг "Павлайи" романини узбек тилига таржима килиб, "Жахон адабиёти" журналлари сахифасида эълон килди. Сунгра алохида бир роман таржимаси сифатида нашр эттириб, унинг такдимотини Хиндистонда Ч.Бхарати иштирокида утказишга муваффак булди ва ёзувчи билан унинг ижоди буйича амалий сухбат килиб, илмий ишлари учун керакли маслахатларни олиб кайтган.
Кафедранинг етук профессор укитувчилари Жанубий Осиё мамлакатларининг куплаб халкаро мукофотлари билан такдирланганлар. Жумладан, Узбекистонда хиндий тилининг ривожига кушган хиссаси учун фил.ф.н., проф. О.Н.Шоматов Хиндистон хукуматининг "Жорж Грирсон" Халкаро мукофотига, фил.ф.н., доц. Т.Х.Холмирзаев Узбекистонда урду тилининг ривожига кушган хиссаси учун Покистон Хукуматининг "Ситара-е Имтияз" Халкаро мукофотига, фил.ф.д., проф. У.У.Мухибованинг хиндий тили таргиботига кушган хиссаси учун Хиндистон хукуматининг "Хиндий тили таргиботи учун" мукофотига хамда фил.ф.н., доц. С.С.Нурматов хам Узбекистонда хиндий тили ва маданиятини таргиб этишдаги кушган хиссаси учун Хиндистон Республикасининг "ICCR (Indian Council for Cultural Relation) Distinguished Alumni Award 2017" каби мукофотларга сазовор булганлар.
Кафедрада куплаб илмий лойихалар амалга оширилган. Жумладан, ф.ф.д., доц. У.У.Мухибова рахбарлигидаги А-38 "Бобурийлар даври адабиёти (хиндий, урду, туркий ва форсий манбалар асосисда)" мавзусидаги лойихаси амалга оширилган ва натижада икки кисмдан иборат монографик тадкикот нашр этилган.
Кафедрада илмий тадкикот ишларига алохида эътибор каратилади. Кафедра мудири У.Мухибова 2015 йилда докторлик (DSc) диссертациясини мувофаккиятли химоя килди. Шунингдек, кафедранинг бошка ёш укитувчилари хам уз илмий тадкикот ишларини якунлаш арафасидалар. Улар орасида тамил
адабиёти, индонез адабиёти, вьетнам адабиёти, хинди, урду, малай ва индонез лингвистикаси буйича илмий изланишлар олиб борилмокда.
Кафедра битирувчилари. Кафедрада хар йили бешта шарк тили буйича 50 га якин мутахассислар етишиб чикади ва уларнинг аксарияти турли хил давлат ва хусусий ташкилотларда мехнат килмокдалар. Жумладан, улар Ташки ишлар вазирлиги, хиндий ва урду тилларига ихтисослашган мактаб ва лицейларда, Элчихона ва маданият марказларида, Халкаро Аэропортда фаолият юритиб келмокдалар. Шунингдек, турли хил хориж билан хамкорликда фаолият юритилаётган ташкилотларда, жумладан, "Akela Group", турли хил "Туризм"га оид МЧЖда ("Injoy Travel", "Exellent pougraphy" хусусий туристик фирмалари) хамда "Дунё ва давр" газетасида таржимонлик лавозимларида мехнат килиб келмокдалар.
Шуни хам алохида таъкидлаш лозимки, кафедранинг ташкил топганидан то шу давр мобайнида битирганлар орасида Хорижий мамлакатларда турли хил юкори лавозимларда ишлаган ва ишлаб келаётган мутахассисларимиз хам талайгина. Жумладан, Узбекистон Республикасининг Х,индистондаги собик биринчи Элчиси проф. С.М.Миркосимов, Узбекистон Республикасининг Англия ва АКТТТдаги собик Элчиси ф.ф.н.,доц. Ф.Г.Тешабоев каби хиндшунослиримиз хам кафедрамиз битирувчилари хисобланади.
Кафедра талабаларимиз уртасида турли хил ютукларга эришганлари хам талайгина. Жумладан, кафедрамизнинг беш нафар талабаси индонез тили буйича утказилган "Нотиклик махорати" танловида иштирок этиб, совринли мукофотларга сазавор булдилар ва Индонезия университетларидан бирида бир йил таълим олиш имкониятига эга булдилар.
2019 йилда М.Гандининг таваллудининг 150 йиллиги жахон микёсид кенг нишонланаётган бир пайтда Тошкент давлат шаркшунослик университети Х,индистон элчихонаси, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дустлик алокалари кумитаси хамда ШХ,Тнинг Узбекистондаги Халк дипломатияси маркази билан хамкорликда "Махатма Ганди фалсафий таълимотида халк дипломатияси" мавзусида махсус семинар ташкил этди. Семинарда Х,индистон томонидан Хдндистон Парламенти аъзоси Анил Кумар Шастри хамда гандишунос олима Шобхана Радхакришналар иштирок этдилар.
2022 йил июль-сентябрь ойларида университетнинг олти нафар хиндшунослари Х,индистоннинг Махатма Ганди Халкаро хиндий тили университетида огзаки таржима курсларида тахсил олиб кайтдилар.
Тошкентдаги Л.Б.Шастри номли Х,инд Маданияти маркази томонидан университетимизнинг беш нафар хинди тили талабалари Аградаги Марказий хинди тили олийгохига бир йилга укишга юборилдилар. Хозирда кафедранинг куплаб битирувчилари укув курсларини муваффакиятли тугатиб, Х,индистоннинг нуфузли университетларида хам таълим олмокдалар.
Кафедранинг хориж билан йулга куйган алокалари. Кафедрада хориж билан алокалар яхши йулга куйилган. Хдмкорликда сохани ривожлантиришга каратилган куплаб ишлар амалга оширилмокда. Жумладан, проф. О.Н.Шоматов ташаббуси билан Х,индистон Элчихонаси хомийлигида кафедра кошида "Махатма Гандхи хиндшунослик маркази" очилган. Шунингдек, Покистон Элчихонаси хомийлигида "Покистон маркази" хам ташкил этилган. Шунингдек, кафедра кошида "Индонез тили маркази" хамда "Вьетнам тили маркази" хам элчихоналар хамкорлигида ташкил этилган.
Кафедранинг Х,индистоннинг "Дехли Университети", "Голиб Университети", "Хдйдаробод Университети", "Гужрат университети", "Вивекананда илмий тадкикот марказ"лари билан хам алмашунув доирасидаги меморандумлари хам имзоланган.
Сунгги йилларда кафедранинг куплаб профессор-укитувчилари хорижда малака ошириб кайтдилар. Кафедранинг икки нафар укитувчиси Х,индистонда ва ир нафар укитувчиси Малайзияда хорижликлар учун ташкиллаштирилган укув курсларида малака оширдилар. Шунингдек, Х,индистон, Индонезия ва Малайзия мамлакатлари университетининг етакчи мутахассис профессор-укитувчилари (Х,индистон уч нафар, Индонезиядан бир нафар, Малайзиядан бир нафар) тил сохиблари сифатида кафедрада талабаларга сабок бердилар.
Узбекистондаги Х,индистон Элчихонаси кафедранинг бир канча дарслик ва монографияларини нашр этишда кумак берди. Жумладан, Т.А. Ходжаева хамда У.У.Мухибоваларнинг Х,индистон халклари адабиёти номли монографияси, М.Абдурахманова ва проф. Чандра Шекхар билан хамкорликда яратилган "Голиб сара газаллари" китоби, кафедрага оталикка берилган Тошкентдаги Л.Б.Шастри номли хинди тилига ихтисослашган 24-умумтаълим мактаби укувчилари учун кафедра профессор-укитувчилари хамда мактабнинг хинди тили укитувчилари билан хамкорликда яратилган 5-11 синфларга мулжалланган жами 7 та "Х,инди тили" дарслиги 2022 йил Х,индистон Маданият маркази хомийлигида нашр эттирилди. Дарсликлар такдимоти Х,индистон элчихонаси, Л.Б.Шастри номли Х,инд маданияти мааркази хамда
Х,индистон маданий алокалар косулллиги Президенти Винай Сехсрабуддхенинг онлайн иштирокида булиб утди.
Шунингдек, элчихона томонидан такдим этилган хинд тилларидаги бадиий, илмий ва укув адабиётига оид икки мингдан ортик китобларни хамда аудио-видео, компьютер, проектор каби техник жихозларнинг тухфа килиниши хамда Махатма Ганди номидаги хиндшунослик илмий марказини доимий равишда янги китоблар ва жихозлар билан бойитиб борилиши хиндшуносларимиз учун мухим ахамиятга моликдир. Мазкур китоб фонди туфайли кафедрамиз укув илмий тадкикот маркази булибгина колмай, балки хинд филологиясини урганишнинг узига хос илмий-услубий ва ахборот марказига хам айланиши мукаррардир.
Узбек хиндшунослари томонилан таржимонлик фаолияти хам жуда яхши олиб борилган ва нуфузли меросга эга. Бунда хинд ёзувчилари асарлари хамда узбек адибларининг асаридан таржималар хам доимий равишда амалга оширилиб келинади. Хусусан, 1961 йилда Тагор таваллудининг 100 йиллигига багишланган беш жилдлик китоб, Премчанд, Кришан Чандар, Яшпал, Сарожини Найда, Муктибодх, Чиннаппа Бхарати романлари, Рамаяна ва Махабхарата эпослари, Панчатантра, Хитопадеша, Шукасатати, Веталанинг 25-хикояси каби эртак ва масаллар туплами, Махатма Гандининг "Менинг хаётим" асарлари таржима этилган, шунингдек, Узбекистон телеканалида "Махабхарата" ва "Рамаяна" сериаллари хам узбек тилида Амирулла Файзиев таржимасида намойиш этилган. Утган 75 йил давомида жами икки мамлакат адбиларининг юздан ортик турли жанрдаги асарлари узбек хиндшунослари томонидан таржима килиб узбек китобхонларига етказилган. Шунингдек, узбек адибларининг асарлари хам хинди тилига угирилган.
HINDSHUNOSLIK DARG'ALARI
SHOMATOV OZOD NASRIDDINOVICH
(1940 - 2015)
Hindshunos olim, filologiya fanlari doktori, professor.
O.N.Shomatov 1940 yil 17 iyulda Toshkentda tug'ilgan. 1957 yilda Toshkent davlat universitetining sharq fakulteti hind bo'limiga o'qishga kirib, 1962 yilda tugatgan va shu yilning o'zida ToshDUning Sharq fakulteti qoshidagi aspiranturaga kabul qilingan. 1964-1965 yillar malaka oshirish maqsadida Hindiston safarida bo'lgan.
O.N.Shomatov 1966 yilda Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida «Лексико-грамматический очерк языка дакхини XVII в.» mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yoqlagan va shu yildan boshlab Hind filologiyasi (hozirgi Janubiy Osiyo tillari) kafedrasida dastavval oddiy o'qituvchi, dotsent va 1968 yil dan umrining oxirigacha kafedra mudiri lavozimida ishlagan.
O.N.Shomatov 1984 yilda ISSR Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik institutida «Адаптация иноязичной лексики в системе южного хиндустани XV -XVIII вв.» mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Uning ilmiy faoliyati hindiy va urdu tillarini atroflicha tadqiq etishga, ularning tarixi va dialektlarini, leksika va grammatikasini mukammal o'rganishga bag'ishlangan edi.
Olim 1973 yilda dotsent va 1987 yilda professor degan ilmiy unvonlarga sazovor bo'lgan.
U 1970 yildan boshlab turli xalqaro anjumanlarda faol qatnashib kelmoqda. Jumladan, 1990 yilda Praga shahrida, 1992 yilda Hindistonda - Dehlidagi G'olib institutida, 1993 yilda Pokistonning Karachi va Rossiyaning turli shaharlarida tashkil etilgan konferensiya va simpoziumlar hamda Estoniya, Gruziya, Ukraina va Rossiyada o'tkazilgan ilmiy-metodik va filologik ta'limga oid kengashlarda ma'ruzalar qilgan.
1996 yil AQSh (Fulbrayt), 1997 yil Hindiston (Anand Kumarasvami), 2005 yil Germaniya (DAAD) sovrindori sifatida ilmiy loyihalarni bajargan.
2000 yil Monreal (Kanada) va 2004 yil Moskvada o'tkazilgan Jahon Sharqshunoslar Kongressida hamda 1999 yil London (Angliya) va 2003 yil Paramaribo (Surinam)da bo'lib o'tgan Jahon Hindiy tili Anjumanlarida ishtirok etkan. Bundan tashqari, Polsha, Vengriya, Mavrikiy, Germaniya, Italiya va Fransiyalarda turli ilmiy anjumanlarda qatnashgan.
1993 yildan boshlab Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qoshidagi Osiyo va Afrika xalqlari tillari ixtisosligi buyicha Ixtisoslashgan kengashning muovini hamda
O'zbekistan davlat jahon tillari universiteti qoshidagi umumiy tilshunoslik, psixolingvistika va lingvistik tipologiya bo'yicha Ixtisoslashgan kengashning a'zosi. U 2006 yil kafedra qoshidagi «Mahatma Gandhi nomfidagi hindshunoslik markazi»ga asos solgan.
O.N.Shomatov o'z ilmiy faoliyati davomida tilshunoslik, mamlakatshunoslik, qadimiy Hindiston va boshqa turli mavzularda 130 ga yaqin ilmiy maqola, 20 ga yaqin darslik, qo'llanma, lug'at, 10 ga yaqin monografiya nashr ettirgan. 20 dan ortiq ilmiy ishlarga muharrirlik qilgan, 6 nafar fan nomzodiga ilmiy rahbarlik qilgan.
RAHMONBERDI MUHAMMADJONOV
(1929-1994)
O'zbek urdushunoslik sohasiga tamal toshini qo'ygan yirik hindshunos olim.
Ustoz Rahmonberdi Muhammadjonov O'zbekistonda urdu va hindiy tillarining o'qitilishiga salmoqli hissa qo'shdilar. Olimning o'rta maktab va oliy o'quv yurtlari uchun yaratgan darslik va o'quv qo'llanmalari hali-hanuz nufuzini yo'qotgani yo'q. Jumladan, 1990 yil nashr qilingan "Urdu tili darsligi" va bir qator urdu va hindiy tili maktablari uchun mo'ljallangan darsliklar shular sirasiga kiradi. Olimning qalamiga mansub urdu tili grammatikasiga doir ko'plab maqolalari uning zamonasining yetuk lingvist olimi ekaniga yaqqol dalildir.
O'zbek urdushunosligining darg'asi ustoz Rahmonberdi Muhammadjonov qalami o'tkir tarjimon edilar. Ul zotning mehnatlari samarasi o'laroq 1973 yilda Toshkentdagi G'afur G'ulom nomli nashriyot tomonidan " O'zbekiston shoirlari" nomli she'riy to'plam urdu tilida nashr qilindi. 1979 yilda " Progress" nashriyotidan Hamza Hakimzoda Niyoziyning "Sharqqa bahor keldi" nomli she'riy to'plami urduga tarjima qilindi.
Butun zakovatiyu salohiyatini tadqiqot va tarjimaga bag'islagan ustoz Rahmonberdi Muhammadjonovning ko'p yillik mehnati bilan 1996 yili Pokistonda o'zbek she'riyatining sultoni Mir Alisher Navoiyning g'azallari urdu tilida nashrdan chiqdi.
O'zbekka Hindiston va Pokistonning birdek sevikli shoiri bo'lgan Mirzo Asadulloxon G'olibni tanitgan ham ustoz Rahmonberdi Muhammadjonov bo'ladilar. 1965 yilda shoirning g'azallari xalq shoiri Yong'in Mirzo bilan hamkorlikda "Shaydo" nomi bilan dunyo yuzini ko'rdi. 1975 yilda ustoz bir qator o'z davrining eng taniqli shoirlari bilan birgalikda G'olibning urducha va forscha she'rlarini o'zbek tiliga o'girdilar.
Ustoz Rahmonberdi Muhammadjonov nasriy asarlarning tarjimasi bobida ham benazir edilar. 1962 yilda ular tomonidan Prem Chandning "Gaodan" romani "Qismat" nomi bilan Toshkentda chop etildi.
Ustoz Rahmonberdi Muhammadjonov vafotidan so'ng 1995 O'zbekistonda urdu tili va adabiyoti rivojiga qo'shgan katta xizmatlari uchun Pokiston hukumati tomonidan "Pride of Performance" ( "Sharafli mehnati uchun") nishoni bilan taqdirlandilar.
O'zbek hindshunosligi rivoji yo'lida samarali faoliyat ko'rsatgan zabardast
olim 1994 yilning 11 noyabr kuni chin dunyoga safar qildilar.
Ilmiy yo'nalishi - urdu tilining grammatik tuzilishi. 10 dan ortiq ilmiy-uslubiy ishlari va ko'plab badiiy tarjimalar muallifi.
Asosiy ilmiy ishlari:
1. Hindiy tili. Birinchi kitob.- Toshkent, 1958.- hammualliflikda.
2. Учебник язика урду. - Toshkent,1959 - hammualliflikda.
3. Hindiy tili darsligi. Ikkinchi kitob. - Toshkent, 1962.- 220b. -hammualliflikda.
4. Отглаголние сложние глаголи в язиках хинди и урду // научние труди ТашГУ. Востоковидение. Инострание язики - Tashkent. 1967
5. Urdu tili darsligi. Ikkinchi sinf uchun. - Toshkent: O'qituvchi, 1988
6. Urdu tili. 3-sinf. - Toshkent: O'qituvchi, 1988. .- 231b
7. Учебник язика урду для первого курса.Toshkent: O'qituvchi, 1991.-423с (соавторстве с Б.А Мухаммеджановой).
АУЛОВА РЕНА АРОНОВНА
(1927-1997)
1927 йил Самарканд шахрида тугилган. САГУ (ХозиргиУзМУ) шарк факултетининг 1949 йил битирувчиси. Шаркшунос- филолог-хиндшунос, педогогика фанлари номзоди, дойент (1979).
1950-1952 йиллар Туркистон Харбий Округи ходими; 1952-1993 йилга кадар Тош ДУ шарк факультетида укитувчи, катта укитувчи ва доцент (1979). 1993 йилдан нафакада.
Илмий йуналиши - хиндий тилшунослиги, хозирги замон хиндий тили. 20 дан ортик илмий-услубий ишлар, укув кулланмалар ва дарсликлар муаллифи.
Рена Ароновна хиндий тилида методикаси энг кучли устозлардан
хисобланадилар. Устозимиз каламларига мансуб 1-курс талабалари учун
12
ёзилган "Учебник языка хинди" номли илк дарслик хинди тилига кизикувчилар учун энг кулай ва хеч кандай устозсиз тилни урганиш имкониятини берувчи дарсликдир. Бу эса устозда методика, тил укитиш услуби кучлилигидан даолатдир. Ушубу дарслик бьилан боглик бир хотира эсимда - кафедрага Россиянинг узок-узок кишлокларидан хинди тилига кизикиб, уни Р.А.Аулованинг китоби оркали урганиб, ушбу китоб муаллифига миннатдорчилик билдириб ёзилган куплаб хатларни укиганмиз. Рена Ароновнада методиканинг кучлилигига яна бир мисол тарикасида шуни эслаб утиш мумкин. Уша пайтларда купгина чет мамлакатлардан ёшлар кафедрамизга укишга келар эди. Бир гурухда бир нечта чет эллик узбеклар билан бир гурухда хинди тилини урганар эди. Шундай гурухлардан бирида 5 нафар узбек ва 2 нафар вьетнамлик болалар укир эди. Мана шу гурухда Рена Аровнова хинди тилидан дарс берар эдилар. Табиийки, 7 нафар талабанинг тил билиш кобилияти турли хил. Шунда устоз хар бир талабалани узининг имконияти, иктидори ва тилни урганиш кучига караб вазифа берар эдилар. Шунда вазифаларга бахо куйилганида икки кишига "4" бахо куйилса, талабалар хайрон булмасин деб, бизга изох берар эдилар: "сизлар хайрон булманглар, нега икки хил талаба бир хил бахо олди деб. Х,ар бир талабалага узининг билим дараждасидаги вазифа берилган ва хар бири узига берилган вазифанигина яхши бахога тайёрлаган, агар вазифаларни алмаштирсак, унда бахо хам узгаради, лекин бу адолатли бахо булмайди, дердилар. Биз устознинг талабага айнан мана шу ёндошгувларини хали хануз уз тажрибамизда, иш фаолиятимизда куллаб келамиз ва бу жуду тугри ва даолатли метолика, деб биламиз.
Асосий илмий ишлари:
Номзодлик диссертацияси мавзуси: "Х,индий тили дарслиги". -Т.,1973.
1.Учебник языка хинди: для первого курса. - Ташкент, 1969. -252с.
2.Обучение устной речи на языке хинди на основе учебного текста // Труды ТашГУ. Сер. Востоковедение.Языкознание. -Ташкент, 1973. -Вып.433.-С.171-176.
3.Пособие по домашнему чтению (язык хинди). -Ташкент, 1977.
4. Пособие по домашнему чтению для студентов 2 курса (язык хинди).-Ташкент, 1982.-98с.
5.Учебник языка хинди для 2-го класса. -Ташкент, 1985. -110а-Всоавторстве.
6.Хиндий тили дарслиги: 2-синф.-Ташкент, 1987. -Л.А.Симаева билан хамкорликда
7.Методические рекомендации для учителей (часть I-II). - Ташкент, 1988.
8.Хиндий тили дарслиги: 3-синф. Ташкент, 1993.
BUYANOVA ANASTASIYA PAVLOVNA
(1923-2001)
Buyanova Anastasiya Pavlovna 1925-yil Moskva shahrida tavallud topgan.
Moskva davlat universiteti qoshidagi Osiyo va Afrika mamlakatlari institutining Hind filologiyasi kafedrasida o'qishga kirib, o'sha yerda tahsil olgan.
Toshkent davlat universiteti sharq fakultetidagi Hind filologiyasi kafedrasida urdu tili mutaxassislari yetishmaganda kafedra mudiri V.S.Moskolyov tomonidan bir guruh moskvalik hindshunoslar qatori A.P.Buyanova ham taklif qilingan. Shu tariqa A.P.Buyanova umrining oxiriga qadar talabalarga urdu tili hamda mazkur til bilan bog'liq ko'pgina fanlardan saboq berib kelgan.
A.P.Buyanova oliy ta'lim dargohi talabalariga dars berish bilan bir qatorda Toshkentdagi urdu va hindiy tili o'qitiladigan maktabning boshlang'ich va katta sinf o'quvchilari uchun darsliklarni tayyorlashga katta xissa qo'shgan.
Anastasiya Pavlovna kafedrada urdu tili, urdu tili sintaksisi, urdu matbuoti kabi fanlardan talabalarga saboq berganlar. Ustoz talablar bilan bog'liq har qanday muammoni ijobiy, ayni talabaning foydasi uchun, lekin adolatli hal qilishga doim harakat qilganlar. Shu sabab barcha talabalar biron muammosi bo'lsa darrov Anastasiya Pavlonaning yoniga kelib dardlashar edi. Talaba bilan bo'lgan bir voqeaning ko'pchilik guvohi bo'lgan. Bir yili urdu tili talabasi Hindistonga 10 oylik stajirovkaga yuborildi. Hindistonda u o'z do'stining uyiga mehmonga borib, u yerda hind taomi yoqmasdan mazasi bo'lmay qolgan va shu tufayli yotoqxonaga kelolmagan. Bundan xabar topgan Sovet elchixonasi uni tartibni buzgan talaba sifatida qilgan xatosi uchun Toshkentga qaytarib yuborib, chora ko'rish kerakligini ham aytgan. Toshkentda uni o'qishdan xaydashga qaror qilingan. Shunda Anastiya Pavlovna bu talabani yaxshi bilganlari, u hech qachon yomon ish qilishi mumkin emasligini tushungan holda Sharq fakulteti partkomi a'zosi sifatida masalaga aralashib talabani xaydallishdan saqlab qolib, xayfsan berish bilan cheklanganlar. Shundan keyin Anastasiya Pavlovna talabalar orasida yana bir bor adolatli va mehribon ustoz nomini olib, ularda ustozga bo'lgan ishonch yana ham ortgan. Shuningdek, fakultet ustozlarida ham A.Buyanovaga nisbatan hurmat ortgan. A.Buyanovaning faoliyatida talabalar bilan bog'liq bunday katta kichik masalalarni juda ko'p tilga olish mumkin.
Kafedrada urdu tili bo'yicha sifatli mutaxassislar yetishtirishda A.P Buyanovaning o'rni va ahamiyati juda katta bo'lgan.
TEMUR G'IYOSOV
(1931-2017)
Temur G'iyosov 1931-yil 28-iyunda Toshkent shahrida sharqshunoslar oilasida tavallud topdi. Temur G'iyosov 1948-yilda Toshkentdagi 75-o'rta maktabni tamomlagach, o'sha yili Toshkent davlat universiteti (hozirgi Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti)ning Sharq fakultetiga o'qishga kirdi. Universitetni 1953-yilda imtiyozli diplom bilan bitirib, shu yili Sharq fakultetining Xorijiy Sharq mamlakatlari tarixi bo'yicha aspiranturaga kirdi va 1956-yilda uni bitirdi. 1958-yilda Temur G'iyosov Moskvada Rossiya Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik institutining ilmiy kengashida "Hindistonning Janubi-sharqiy Osiyo va Uzoq Sharqda keskinlikni yumshatish uchun kurashi" mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. 1973-yilda esa "Hindiston diplomatiyasining Yaqin Sharq va Janubi-sharqiy Osiyoda agressiya va neokolonializmga qarshi kurashi (19471967)" mavzusida tarix fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya yoqladi.
Temur G'iyosov 1956-yildan boshlab Sharq fakultetining Xorijiy malakatlar tarixi kafedrasida o'qituvchilik qila boshladi. 1962-yildan katta o'qituvchi va dotsent lavozimiga o'tdi. 1977-yilda professor unvonini oldi.
Temur G'iyosov avval Toshkent davlat universitetining Sharq fakultetida, so'ngra Toshkent davlat sharqshunoslik universitetining "Xorijiy mamlakatlar tarixi" kafedrasida, "Osiyo va Afrika mamlakatlari tarixi", "Hindiston tarixi", "Pokiston tarixi", "Pokistonning ijtimoiy-siyosiy davlat tizimi va huquqi", "Hindiston va Pokiston tarixnavisligi va manbashunosligi", "Hindistonning O'zbekiston Respublikasi bilan siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalari", "Hindistonning xalqaro munosabatlardagi roli", "Hindistonning Arab Sharqidagi siyosati", "Hindistonning afg'on masalasidagi siyosati" fanlaridan ma'ruzalar o'qidi.
Temur G'iyosovning Xorijiy mamlakatlari tarixi, madaniyati, iqtisodiyoti, ijtoimoiy-siyosiy jarayonlariga doir maqolalari respublikamiz matbuoti, jumladan, "O'zbekiston ovozi", "Pravda Vostoka", "O'zbekiston adabiyoti va san'ati", "Narodnoye slovo", "Toshkent oqshomi", "Turkiston", "Hurriyat" gazetalarida, "Muloqot", "O'zbekistonda ijtimoiy fanlar", "Fan va turmush", "Jahon adabiyoti"
jurnallarida va ko'plab ilmiy to'plamlarda, shuningdek, Hindistonda ham nashr etilgan.
Temur G'iyosov qalamiga mansub bo'lgan ilmiy ishlar Hozirgi Hindistonning ijtimoiy, siyosiy va davlat tuzumi, Hindiston va Pokistonning tarixini o'rganish, Hindiston va xalqaro xavfsizlik masalalari, Hindiston - Pokiston munosabatlarini o'rganish, Hidisndiston - O'zbekiston aloqalarini tadqiq etish kabilar tashkil etgan.
1999-yilda professor Temur G'iyosovich G'iyosov respublikamizda birinchi marta o'zbek tilida talabalar uchun "Hindistonning yangi tarixi", 2000-yilda "Qadimgi Hindiston tarixi" va 2004-yilda "Hindistonning o'rta asrlar tarixi" deb nomlangan darsliklarini nashr ettirdi.
So'nggi yillarda xorijiy tillardagi tarixiy asarlarning ilmiy tadqiqi va tanqidiy tahlili asosida Sharq mamlakatlari tarixiga oid zamonaviy o'quv adabiyotlarini ishlab chiqish ilmiy loyihasi doirasida s.f.d. N. Abdullayev rahbarligidagi ilmiy guruh tomonidan "Hindiston tarixi", "Pokiston tarixi", "Afg'oniston tarixi", "Eron tarixi" singari o'quv qo'llanmalar yaratildi. Mana shu ulkan ishni boshida ham professor T. G'iyosovning xizmatlari katta bo'ldi. Jumladan, u boshchiligida "Hindiston tarixi" va "Pokiston tarixi" o'quv qo'llanmalari yaratildi.
G'ULYAMOVA RA'NO
(1939-1985)
G'ulomova Ra'no Hojiakbarovna hindshunos olima, filologiya fanlari nomzodi, dotsent. 1939 yil 20 yanvarda Toshkentda tug'ilgan. 1957-1962 yillar ToshDU shark fakulteti hind filologiyasi bo'limida taxsil oldi. R. G'ulomova 1962 yildan umrining oxiriga kadar shark fakultetida ukituvchi va katta o'qituvchi lavozimlarida xizmat qildi hamda hind tili, xind xalqlari adabiyoti kabi kurslardan talabalarga dars berdi. U talabalik davrida til malakasini oshirish uchun Hindistonda bo'lgan. 1969-1972 yillar SSSR FA Sharqshunoslik insti tuti aspiranturasida tahsil ko'rdi. 1975 yilda SSSR FA Sharqshunoslik instituti ilmiy kengashida «Vishnu Prabxakar prozaik i dramaturg» degan mavzuda nomzodlik dissertatsiyasini ximoya kildi. 1979 yilda unga dotsentlik ilmiy unvoni berilgan.R. G'ulomova 1985 yil 11 noyabrda vafot etgan.
Ra'no G'ulomova Moskvada nomzodlik ishini himoya qilgach, Toshkentga qaytib, kafedra mudiri lavozimida ishlagan.U talabalarga hindiy tili va zamonaviy hind adabiyoti fanidan dars bergan. Tarjima nazariyasi va amaliyoti fani bo'yicha dars jarayonida masus tarjima qilingan matnlarni tanlab olib, ularni talabalarga avval hindiy tilidan tarjima qildirib, so'ngra xatolarni anglash uchun mohir tarjimon
tarjimasi bilan qiyoslatar edilar. Bu esa talabada tarjima mahoratining o'sishida kata yordam berar edi.
Olima 20 ga yaqin ilmiy maqolalar va o'kuv kullanmalari yozib nashr ettirgan.
Asosiy ilmiy ishlari:
1. Nekotorie ideyno-xudojestvennie osobennosti romana V. Prabxakara Nishikant». T., 1973.
2. Drama V. Prabxakara «Doktor». T., 1978.
3.Metodicheskaya razrabotka po ob^estvenno-politicheskim tekstam xindi. T.,
1984.
4. Odnoaktnaya dramaturgiya V. Prabxakara. - Trudi TashGU, № 72, Vostokovedenie. T., 1984, S. 18-26.
TESHABOYEV FOTIX G'ULOMOVICH
(1939 - 2005)
Toshkent shahrida tug'ilgan. ToshDU (hozirgi O'zMU) sharq fakultetining 1962-yil bitiruvchisi. Sharqshunos-filolog-hindshunos, falsafa fanlari nomzodi, dotsent, davlat arbobi.
1962-yildan ToshDU sharq fakulteti hind filologiyasi kaferasida o'qituvchi; 1964-yildan O'z FA Falsafa va huquq institute aspirant; 1966 dan ilmiy xodim, 1969-yildan katta ilmiy xodim (orada 1970-1973 yillar SSSRning Hindistondagi elchixonasida tarjimon), 1973-1977 yillar institutning xorijiy Sharq mamlakatlarning ijtimoiy-falsafiy tafakkuri sektorida katta ilmiy xodim va 1977-yildan sector mudiri; 1978-yilda Oliy partiya maktabida kafedra mudiri; 1979-1984 yillar Hindistonning Bombey shahridagi Sovet madaniyat markazida direktor; 1984-1985 yillarda O'zb. KPMK Axborot va xorijiy aloqalar bo'limining instruktori, 1985-1989-yillarda xorijiy mamlakatlar bilan do'stlik va madaniy aloqalar jamiyati raisi, 1989-1991 yillarda xalqaro bo'lim mudirining muovini, 1991-yildan O'zR TlVda vazirning birinchi o'rinbosari; 1993 yili AQSH da O'zR Muvaqqat ishlar vakili, 1994 yildan O'zRning BMTdagi Doimiy vakili; 1996-yil sentabrdan O'zR TlVda Maxsus topshiriqlar bo'yicha Elchi, 1997-199-yillar O'zbekistonning Buyuk Britaniyadagi elchisi. 2000-2004-yillar BMT Doimiy vakili , BMT taraqqiyot vakilining maslahatchisi (orada 2002 yili Oksford Islom markazi tinglovchisi); 2003 -yili Turkiyaga ilmiy safar; Shu orada ToshDSHI Xalqaro munosabatlar kafedrasi dostenti.
1996-yili AQSHning Tennesi shtati gubernatori tomonidan F. Teshaboyevga Ezgu niyatlar Elchisi degan faxriy unvon berilgan. Kaliforniya shtatidagi Ilmiy-
madaniy akademiyasining Faxriy a'zosi (1995), Javoharla'l Neru nomidagi Xalqaro mukofot sohibi (1988). 1-klassdagi maslahatchi (1991).
Ilmiy yo'nalishi - Hindistonda ijtimoiy-falsafiy fikr. 70 dan ortiq ilmiy ishlar muallifi. Juda ko'p iqtisodiy-siyosiy, ilmiy anjumanlar ishtirokchisi. (Nepal, 1969; Praga, Belgiya, Jakarta, Olmaota, Davos (Shvetsariya), Kvetta (Pokiston).) Asosiy ilmiy ishlari:
Nomzodlik dissertatsiyasi mavzusi: «Философские и общественно-политические взгляды просветителя XIX в. Саид Ахмадхана». - Т.,1969.
1. Саид Ахмадхан-индийский мыслитель XIX века// Общественные науки в Узбекистане.- Ташкент, 1967.-№3. - С.43-46.
2. Sayid Ahmadxon// Xorijiy Sharq xalqlarining ilg'or ijtimoiy-falsafiy fikrlari tarixi ocherki. - Toshkent, 1971. -B.53-59.
3. Мировозрение Саид Ахмадхана// Из истории прогрессивной общественной и философской мысли в Индии. Ташкент: Фан, 1976.
4. Muhmmad Iqbol dunyoqarashining asoslari//Muhammad Iqbol-Sharqning buyuk shoiri va mutafakkiri. - Toshkent: Fan, 1979.
5. Essay on the history of Progressive Thinking in India// Urdu Academy of Science. - 1989. - to'plam.
6. Old Uzbekistan walks a new path. Seattle Post-Intelligencer.-1995.-март№10.
7. Images of Amir Temur. Amir Temur shabihalari. Образы Амир Темура. Ташкент, 2001.
8. Hindiston: Yangi va eng yangi davr falsafiy qarashlari: M. Gandi, R. Tagor. J. Neru haqida//Mavlono Abul Kalam Ozod institute ilmiy to'plami. -Kalkutta, 2004.
9. Uzbek-Indian Realtions: focus on new perspective // "News and views".- Delhi, 2004. - September.
10. Hurmo va marvaridlar: Arab shoirlari ijodidan tarjimalar//Sharq yulduzi.
- Toshkent, 2004.-№3-4.
11. «Положение женщин Узбекистана» //Журнал «Soviet Mari». - 1885.
- №11- hind tilida.
12. Diplomat-sharqshunoslar// Sharq mash'ali. - Toshkent, 2001. № 3-4.
KOMILOV ZOHID SABITOVICH
(1945 - 1996)
Toshkent shahrida tug'ilgan. ToshDU (hozirgi O'zMU) sharq fakultetining 1968 - yil bitiruvchisi. Sharqshunos-filolog-hindshunos, filologiya fanlari nomzodi.
1967 - 1968 yillar Hindistonning Lakxnau universiteti tinglovchisi; 1968 yildan ToshDU sharq fakultetining hind filologiyasi (hozirgi Janubiy Osiyo tillari) kafedrasi o'qituvchisi (orada: 1987 - 1991 yillar Hindistonning Kalkutta shaxrida tarjimon), umrining oxirigacha katta o'qituvchi.
Zohidjon Komilov O'zbekistonda ilk bengalshunos bo'lganlar. Ular doim bengal guruxlariga asosiy sharq tilidan saboq berib, O'zbekistonga bir qana bengalgshunoslarni yetishtirib berganlar. O'zbekistonda har ikki yilda o'tadigan Osiy va Afrika xalqlari xalqaro kinofestivalida Bengaliyadan kelgan mehmonlar uchun tarjimon sifatida droimiy ravishda Zoxid aka jalb etilganlar. 1995 yili "Komilov Zohid Sobitovich - "Опыт контрастивного изучения деепричастних форм ва языках бенгали и хинди" mavzusidagi qiyosiy tipolologik ishni muvaffaqiyatli himoya qilganlar.
Ilmiy yo'nalishi - tilshunoslik, hindiy tili. 18 ta maqola muallifi.
Asosiy ilmiy ishlari:
Nomzodlik dissertatsiyasi mavzusi: «Опыт контрактивного изучения деепричастных форм в языках бенгали и хинди». - Тошкент, 1995.
1. Синтаксические функции деепричастия на - iya, -ев бенгали и деепричастия на - kar, - ke; - karke в хинди // Индийское языкознание. - М.: Наука 1978. -С. 94 - 103 .
2. Деепричастие и деепричастные Конструкции в современном языка хинди // Научные труды ТашГУ. Сер. «Востоковедение». - Ташкент: изд-во ТашГУ, 1979. -С. 31 - 33 .
3. Семантико - синтаксические эквиваленты условного деепричастия на ile / -le бенгальского языка в хинди // Научные труды ТашГУ, «Вопросы востоковедения. - Ташкент: изд - во ТашГУ, 1979. -С. 32-40 .
4. Переход деепричастий в другие классы слов в языках бенгали и хинди // Труды ТашГУ. Сер. «Вопросы востоковедения». - Ташкент ,1981. -С.
46-52 .
1. Вопрос о синтаксической роли деепричастий и деепричастных оборотов в современных языках бенгали и хинди // Труды ТашГУ. Сер. «Восточное языкознание». - Ташкент, 1987. -С. 80-84 .
IBROHIMOV ANSORIDDIN PO'LATOVICH
(1952-2011)
Taniqli sharqshunos va hindshunos olim Ibrohimov Ansoriddin Po'latovich 1952 yil 10 fevral kuni Toshkent shahrida dunyoga kelgan. Toshkent shahridagi 92-maktabda tahsil olgan Ansoriddin Ibrohimov ilm-fanga bo'lgan alohida muhabbati va cheksiz qiziqishlari sababli tengdoshlari orasida ajralib turardi. Maktabni a'lo baholarga tugatib, 1969 yilda Toshkent davlat universitetining (hozirgi O'zbekiston milliy universiteti) hindiy tili bo'limiga o'qishga qabul kilindi. 1974 yil mazkur universitetni imtiyozli diplom bilan tamomlab, ikki yil davomida Hindistonning "Lakxnau" universitetida hindiy tili bo'yicha malaka oshirib qaytdi va poytaxtdagi 144-o'rta maktabda o'qituvchilik qilib, olgan barcha bilimlarini o'quvchilarga qunt bilan o'rgatdi.
1977-1981 va 1989-1990 yillarda turli nufuzli nashriyotlarda muharrirlik qilib, tahrir va tarjimada boy tajriba to'pladi, o'zbek, urdu, hind tillariga oid turkum nashrlarni chop ettirishga katta hissa qo'shdi.
1981-1983 yillarda Hindistonda "Bhilay metallurgiya kombinati"da bosh tarjimon vazifasida ishlagan kezlarida esa hindiy tilini qo'llash borasida ham katta amaliy tajriba to'pladi. Bu betakror va go'zal mamlakatning oddiy odamlar turmush tarzi, taraqqiyot jarayonlari va adabiyotini o'rgandi.
Shuningdek, Ansoriddin Ibrohimov mustaqillik yillarida O'zbekiston va Pokiston o'rtasidagi madaniy aloqalarni rivojlantirish maqsadida 1993-1994 yillar davomida Pokiston xizmat safarida bo'lib, Boburiylar saltanatining turli davrlarda poytaxti bo'lgan va asosiy madaniyat markazi Lahor shahrida ilk bora "O'zbek tili" kurslarini tashkil etishda jonbozlik ko'rsatdi, darslarga bevosita o'zi rahbarlik qildi. Bu istiqlolga endigina erishgan mamlakatimiz uchun, ona tilimizning ixlosmandlari uchun xorijdagi haqiqiy g'alaba edi.
Uni buyuk bobomiz Zahiriddin Muhammad Bobur shaxsiyatiga yuksak ehtirom ruhida kamol topgani, shoh va shoirning qiyosi yo'q she'riyatini jahon miqyosida tolmas targ'ibotchisiga aylantirdi. Millat oldidagi ma'naviy-ma'rifiy mas'uldorlik hissi, Ansoriddin Ibrohimovni kelgusida boburshunoslik fanining rivojiga salmoqli hissa qo'sha olgan, xalqaro miqyosdagi katta olimga aylantirdi. Olimning vatandoshimiz Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti va ijodi, uning shoh asari "Boburnoma" ga bag'ishlangan "Boburiylar merosi" (1993 y.), "Boburnoma buyuk asar"(2000 y.) kabi kitoblari nashrdan chiqdi. Shuningdek, Toshkent davlat sharqshunoslik institutida olib borgan faoliyati davomida, "Boburnoma"dagi hindcha so'zlar tadqiqi" mavzuidagi nomzodlik (2001 y), "Bobur asarlari leksikasining lingvostatistik, semantik va genetik tadqiqi" ("Devon",
"Mubayyin", "Aruz") mavzuida doktorlik (2008 y.) dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi.
Ansoriddin Ibrohimov chet elda o'tkaziladigan halqaro ilmiy-amaliy konferesiyalarda o'z ma'ruzalari bilan ishtirok etib kelgan. U kishining 4 ta monografiyasi, "Urdu tili leksikologiyasi" (2005) kabi o'quv qo'llanmalari, 100dan ortiq ilmiy-maqolalari o'zbek, rus, urdu va hindiy tillarida chop etildi. Jumladan, turli yillarda "Jahon adabiyoti", "Guliston", "Tafakkur", "Moziydan sado", "O'zbekiston matbuoti", "Sharqshunoslik", "Sharq mash'ali", "Yoshlik", "Axbare-urdu" (Pokiston), "Aziya i Afrika segodnya" (Rossiya) jurnallarida, "Toshkent oqshomi", "Ma'rifat", "Pravda Vostoka", "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" gazetalarida boburshunoslik, Bobur asarlarining Pokiston, Hindiston, AQSh va Yaponiyada o'rganilishi, "Boburnoma"dagi urducha va hindcha so'zlarning qo'llanilishi" kabi maqolalarida ushbu tillarning go'zalligi, ularning qiyosiy tahlili beriladi. Boburiylar davridagi adabiyotlarda Hind diyoridagi qadimiy joy nomlarining qo'llanilishi haqida juda salmoqli ilmiy tahlillar o'z ifodasini topgan.
1996-2011 yillar mobaynida Toshkent davlat sharqshunoslik institutining "Janubiy Osiyo tillari" kafedrasida o'qituvchi, katta o'qituvchi, dotsent, professor, kafedra mudiri lavozimlarida ishladi. Urdu va hindiy tillarini o'rganish, Bobur merosini o'rganish bilan shug'ullanayotgan o'ndan ortiq ilmiy tadqiqotchilarga bevosita rahbarlik qildi.
Ansoriddin Ibrohimovning lug'atshunoslik ishlari alohida maqtovga sazovor. Urdu va o'zbek tilidagi mushtarak so'zlarni qunt va sabot bilan o'rganib "Urducha-o'zbekcha mushtarak so'zlar lug'ati" ni tuzdi. Ushbu lug'at Pokiston (Islomobod ) va O'zbekistonda qayta-qayta nashr etildi. Mazkur lug'at bugungi kunda yosh urdushunoslar hamda pokistonliklar uchun juda qo'l kelmoqda.
Kamtarin olim bu kabi yutuqlardan tashqari tarjimonlik sohasida ham barakali ijod qilgan, ko'plab hind va pokistonlik yozuvchilarning hikoya va ijod namunalarini katta mahorat bilan tarjima qildi. Jumladan, "Otash nafaslar" (1994) hikoyalar to'plami, Bhisham Sahniyning "Darichalar" (1983) povest va qissalari, Krishan Chandarning "Xotiramdagi chinorlar" (1986), "Qo'lim yo'qoldi" (1990), "Dadar ko'prigidagi bolalar" (1999), Premchandning "Shatranj ishqibozlari" (1990), "Xito'padesha yoki ibratli hikoyatlar" (1997, 2008) qissa va hikoyalarini, hind yozuvchilari asarlaridan iborat "Hind adabiyoti XX asar ko'zgusida/Chiroq yonar tun bo'yi" (2008) hikoyalar to'plamlarini hammualliflikda chop ettirishi o'quvchilarga juda manzur bo'ldi.
Shuningdek taniqli o'zbek yozuvchisi Erkin Vohidovning "Oltin devor" asarini ham urdu tiliga sermazmun mohiyatini saqlagan holda tarjima qildi va ushbu p'esa 1996 yilda Pokistonning Lahor shahrida sahnalashtirilib, keng omma e'tiboriga havola etildi.
2011 yilda esa Buyuk Britaniyaning Kembrij universitetida tashkil etilgan o'zbek tili kurslarida professional ta'lim bergani e'tiborga molik.
Boy ilmiy va ma'naviy meros sohibi hayot bo'lganlarida bu yil 70 bahorni qarshi olar edilar.
Jahon madaniyatida o'chmas iz qoldirgan buyuk ijodkorlarning merosini xalqimizga etkazishdek, shuningdek O'zbekistonda hindshunoslik sohasi rivojiga zalvorli hissa qo'shgan yirik sharqshunos, hindshunos va boburshunos olim, filologiya fanlari doktori, professor Ansoriddin Ibrohimovning xotirasi va xayrli ishlari qalbimizda abadiy qoladi.
YO'LDOSHEV SA'DULLA
(1936 - 2008)
Sa'dulla Abdullayevich Yo'ldoshev sharqshunos olim, falsafa fanlari nomzodi, dotsent. 1936-yil 25-yanvarda Toshkentda tavallud topgan. 1955-yil O'rta Osiyo davlat universiteti sharq fakultetining hind filologiyasi bo'limiga kirib o'qidi. 1960-yilda fakultetni filolog - hindshunos mutaxassisligi bo'yicha tamomlab, O'zbekiston Davlat badiiy adabiyot nashriyotida korrektor, so'ngra xorijiy mamlakatlar adabiyoti bo'limida muharrir lavozimida ishladi. 1964-yilda esa O'zbekiston FA Falsafa va xuquq institutining xorijiy Sharq xalqlari falsafasi bo'limiga kichik ilmiy xodim bo'lib ishga o'tdi. Bu orada bir yil Xindistonning Bokaro metallurgiya zavodida tarjimon bo'lib xizmat qilib kaytdi. 1967-1970-yillar davomida o'zi ishlagan institutning xorijiy Sharq xalqlari falsafasi bo'limining aspiranturasida tahsil oldi. So'ngra yana shu bo'limda xizmat vazifasini davom ettirdi. S. Yo'ldoshev 1971 -yilda Uzbekiston FAning ijtimoiy fanlar bo'yicha birlashgan ilmiy kengashida «Muhammad Iqbolning dunyo qarashlari» degan mavzuda nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. Himoyadan so'ng Toshkent davlat universitetiga ishga o'tadi va 1971-yildan universitetning tarix fakultetida Falsafa tarixi kafedrasida katta o'qituvchi bo'lib ishlay boshlaydi. 1974-yildan dotsent, 1991-yildan falsafa tarixi va mantiq kafedrasining mudiri lavozimida faoliyat ko'rsatib kelmoqda. Shu bilan birga S.Yo'ldoshev 1976-yili Pokiston Islom Respublikasida ilmiy safarda bo'ldi. S.
Yo'ldoshev yaxshi tarjimon ham. Uning urdu tilidan o'zbek tiliga tarjima qilgan roman va hikoya to'plamlari chop etilgan.
Asosiy ilmiy ishlari:
1. Iqbol gumanizmi.- «Sharq yulduzi» j-li. T., 1970, 6-son.
2. Muhammad Iqbol. T., 1971.
3. Muhammad Iqbol - poet i filosof.- V kn.: Ocherki po istorii obshestvenno -filosofskoy misli zarubejnogo Vostoka». T., 1972.
4. Beruniy kadimgi hind falsafiy maktablarida materialistik tendensiya xaqida. T., «Fan», 1973.
5. Muhammad Iqbol ideal jamoa xaqida.- «O'zbekistonda ijtimoiy fanlar» j-li. T., 1973, 3- son.
6. Miroponimaniye Muhammada Ikbol. V kn.: «Iz istorii progresivnoy obshestvennoy i filosofskoy mtisli v Indii». T., «Fan», 1976.
7. Muhammad Iqbol dunyoqarashining ayrim masalalari.- «Muhammad Iqbol - Sharqning buyuk shoiri va mutafakkiri» kitobida. T., «Fan», 1979.
8. Voprosi kriticheskogo analiza v osveshenii istorii filosofii. Sbornik nauchnix trudov Tashgu. T., 1988.
9. Antik davr faylasuflari din haqida.- «Din tarixidan ocherklar» kitobida. T., «O'zbekiston», 1993.
AMIR FAYZULLA
(1945-2021)
Hind adabiyoti namunalarini o'zbek tiliga tarjima qilish borasida hindshunos tarjimon Amir Fayzullaning mehnatlari tahsinga sazovordir. Amir Fayzulla nafaqat hindiy tilidan, balki urdu, uyg'ur, rus tillaridan ham qator badiiy tarjimalarga qo'l urgan mahorat egasidir.
A. Fayzulla hindiy tilidan ko'plab turli janrdagi asarlar tarjima qilgan. Bolalar adabiyotidan tortib, Nobel mukofotini qo'lga kiritgan yirik asarlarning o'zbekcha tarjimasi A.Fayzulla qalamiga mansubdir. "Hind xalq ertaklari", "To'tinoma" va "Ayyor vazir" nomli hind ertaklari, Krishan Chandar, Yashpal, Premchand, Bhisham Sahniy hikoyalari, shuningdek, "Otash nafaslar", "Indiraning sovg'asi" hikoyalar to'plamlari, Prem Chandning "Najot", "Jang maydoni", "Fidoyi", "Sevgi in'omi", "Nirmala", Jagdish Chandarning "O'z uyida begona", Bhisham Sahniyning "Basantiy", Krishan Chandarning "Bir qizga ming oshiq" kabi romanlari va K. S. Duggalning "Kuzning to'linoy kechasi" qissasi shular jumlasidandir.
Tarjimon chet tilidagi birgina so'z, tushuncha yoki holatni o'quvchiga tushunarli bo'lishini ta'minlash maqsadida, ba'zida, bir jumla, hatto bir abzas bilan ham tarjima qilishi mumkin. Shuningdek, tarjima qilish jarayonida asliyatda berilgan bironta so'zni qo'llamasdan ham go'zal tarjima taqdim etishi mumkin.
Chet tilidan biror bir ma'lumotni kirib kelishiga beshak tarjimon daxldor hisoblanadi. U xoh ilmiy bo'lsin, xoh badiiy. Tarjimon bor mahoratini ishga soladi, davlat, millat, tilidan qat'iy nazar matnni ona tilida ravon bo'lishini ta'minlaydi.
Hozirgi kunga kelib, o'zbek tilida Ram, Krishna, Radha, Raj nomlari, yomg'irlar mavsumi, olov atrofida yetti marotaba aylanish, karvacho't ro'zasi tushunchalari, sari, bindi, sindur kabi so'zlarning na tarjimasiga va na izohiga hojat bor. Hind madaniyati, tili va adabiyoti o'zbek kitobxoni, tomoshabini qalbidan joy egallashiga albatta, tarjimonlarning hissasi beqiyosdir.
Har doim ta'kidlanganidek, tarjimon avvalambor o'z ona tilini chuqur bilmog'i darkor. A.Fayzulla aynan ana shunday tarjimondir.
Ilk nazmiy tarjimalaridan "Hind she'rlari" to'plami bo'lib, unda Hindiston shoilari nazm gulshani jamlangan. Keyinchalik ham tarjimon gazeta va jurnallarda qator she'riy tarjimalar e'lon qildi. 2012 yil "Jahon adabiyoti" jurnali sahifalarida A. Fayzulla tarjimasida Bahodurshoh Zafarning g'azalallari, Vishvankar Kumarning "Hayot", Nagarjunning "Gandi", Rajesh Vidro'hiyning "Bilsangiz", "Qonun", Ali Sardor Jafriyning "Suhbat" she'rlari, Subhadra Kumariy Chouhanning "Jhansiy malikasi" qasidasidasi nashr qilindi.
A. Fayzulla nafaqat hindiy tilidan, balki, o'zbek tilidan hindiy tiliga ham nasriy va nazmiy asarlar tarjima qilgan. 1975 yilda A. Muxtorning "Chinor" romani A. Fayzulla tarjimasida chop etildi.
She'riy tarjimalarda ham juda sermaxsul ish olib borib, o'ttizga yaqin she'riy asarlarni hamda bir qatorda serial va kinofilmlar tarjimasiga ham qo'l urgan. Amir Fayzulla umrining asosiy qismini "Jahon adabiyoti" jurnali tahririyatida o'tkazgan.
