CC BY
9KRISHAN CHANDAR ASARLARINING O'ZBEKCHA
TARJIMALARI
d https://doi.org/10.5281/zenodo.7394911
Nazrullayeva Gulnoza Karimbek qizi
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, Tarjimashunoslik va xalqaro jurnalistika kafedrasi tayanch doktoranti
Toshkent, O'zbekiston e-mail: nazrullayevag@gmail.com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada hozirgi kunga qadar tarjimashunoslikda maxsus o'rganilmagan mavzu - zamonaviy hind adabiyotining yorqin namoyandasi Krishan Chandar asarlarining o 'zbekcha tarjimalari tahlilga tortiladi. Unda ilk bor Krishan Chandar hikoyalarini o'zbek tiliga tarjima qilgan ijodkorlar A.Ibrohimov va A.Fayzullayevlarning tarjimonlik mahoratlariga e'tibor qaratiladi.
Kalit so'z va iboralar. Krishan Chandar, badiiy tarjima, personaj nutqi, bolalar nutqi.
ANNOTATION
This article analyzes the Uzbek translations of the works of Krishan Chandar, a bright representative of modern Indian literature, which has not been specially studied in translation studies. It will focus on the translation skills of A. Ibrohimov and A. Fayzullayev, who translated Krishan Chandar's stories into Uzbek for the first time.
Keywords and phrases. Krishan Chandar, fiction translation, character speech, children's speech.
Hind adabiyotining yirik namoyandalaridan biri Krishan Chandar hind adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qo'shgan. Adibning "Tilsimi xayol" (1937), "Biz vahshiymiz" (1949) hikoyalar to'plami, "Mag'lubiyat" (1958), "Bo'ron kurtaklari" (1954), "Kumush yara" (1964) romanlari, "Ko'cha ortga qaytadi" (1961), "Ikkinchi qor yog'ishdan avval" (1967) qissalari, Loy o'yinchoqlar" (1956), "Xotiramdagi chinorlar" (1968), "Eshakning sarguzashtlari" (1958 - 65), "Dadar ko'prigidagi bolalar" (1958), "Qog'oz qayiq" (1966) qissalari bizga yaxshi ma'lum.
Krishan Chandar hozirgi zamon talabiga javob beradigan yozuvchilardan edi. Uning romanlarini va hikoyalarini nafaqat o'z ona yurtida, balki o'zga yurtlarda ham mutola qilishadi. Uning romanlari ko'plab dunyo tillariga tarjima qilingan. Xususan ingliz, fransuz, nemis, golland, norveg, rumin kabi bir necha evropa tillariga, arab, fors, senegal, xitoy, koreys, yapon kabi sharq tillariga, va albatta o'zbek tiliga ham o'giriliib nashr etilgan. Krishan Chandar ijodiga bag'ishlab bir qator tadqiqotlar olib borilgan.
Krishan Chandar 20 dan ortiq roman, 30ga yaqin hikoya, dramalar, tanqidiy maqolalar va ocherklar muallifidir. Ular taxminan 80 ga yaqin. Yozuvchining kinofilm senariylari va hajviy romanlari mashhurdir1. 1932-yil uning "Sadxu" hikoyasi urdu tilida chop etilgan.
Krishan Chandar ijodi odatda hayotdan olingan voqealardan tashkil topgan. Uning roman, hikoyalarida nochorlikda yashovchi odamlar hayoti, mehribon va g'ururli insonlar taqdiri, yaxshi insonlarni xor qilmaslik to'g'risida so'z borgan.
Krishan Chandar hikoyalarining ilk tarjimalari: 1955-yilda "Seni kutaman"2 ("Жду тебя"3 if Ф^И4) nomli hikoyasi rus tilidan Mahmud Yahyoyev
tomonidan o'zbekchaga tarjima qilingan. 1957-yil "Shamollar onasi" ("Мать ветров 5 Ф Ф^М6 ) hikoyasi rus tarjimoni V.Bikova tomonidan tarjima
qilingan. 1958-yilda ushbu hikoyani rus tilidan Qodir Mirmuhamedov o'zbek tiliga tarjima qilgan7. "Yozuvchining ilk ijodiga mansub lirik hikoyasi "Angi" romantik bo'yoqdorlikka ega. "Angi" hikoyasi yozuvchining bolaligi o'tgan Kashmir bilan bog'liqdir. 1972-yilda "Angi" hikoyasi urdu tilidan rus tarjimashunoslari I.Rabinov va I.Kudryavsev tomonidan rus tiliga tarjima qilingan"8. 1979 - yil "Bir eshakning sarguzashti" ("Похождения Осла"9 ЦФ ïï* Ф hikoyasi Mustafo Horun
1 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972. - С 6.
2 Кришан Ч. Сени кутаман. Хикоя (рус тилидан Махмуд Яхёев таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 1955. - № 3.
3 https://m.HveHb.m/book/10004544
4 https ://hi. m. wikipedia. org/wiki/ 3 ##
5 https://m.livelib.ru/book/10004544
6 https ://Ы. m. wikipedia. org/wiki/ 3 ##
7 Кришан Ч. Шамоллар онаси. Х,икоя (рус тилидан Крдир Мирмухаммедов таржимаси) // Жахон адабиёти. .- Т.: Шарк, 1958. № 9.
8 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972.
9 https://m.livelib.ru/book/10004544
10 m.wikipedia. оге^И/ [м 3
tomonidan Bengal tiliga tarjima qilingan. 1983-yil Amir Fayzullayev "Ezgulik xapdorisi" hikoyani o'zbek tiliga tarjima qilgan11.
1972-yil Moskvada Krishan Chandar qissalari va hikoyalari "Zamonaviy nasr ustalari. Hindiston". (Мастера Современной прозы. Индия12) kitobi chop etilgan. Mazkur kitobda Krishan Chandarning eng mashhur 2 ta qissasi va 23 ta hikoyasi jam bo'lgan. Kitobni tuzuvchi va tarjimoni A.Suxochev. Ushbu kitobdagi barcha qissa va hikoyalar urdu tilidan tarjima qilingan. "Kitobda yozuvchining eng mashhur qissalaridan "Yer qachon paydo bo'lgan" ("Когда пробудились поля",
1951) va "Xotiramdagi chinorlar"13 ("Чинары моих воспоминаний", -ад 1968) qissalari joy olgan"14. Kitobda 23 ta hikoyalarning rus tiliga qilingan tarjimalari mavjud.
Odatda Krishan Chandar hikoyalarida Hindistondagi hayot qiyinchiliklari gavdalanar edi. Garchi u boshqa mavzularda ham ijod qilgan bo'lsada. Hindistonda Krishan Chandarning kitoblari mahalliy 16 tilda bosib chiqarilgan. Hamda ko'plab asarlari chet tillariga tarjima qilingan. Xususan ingliz va rus tillariga. Uning eng mashhur romanlaridan biri "Eshakning sarguzashti" ("Похождения Осла"15
ЦФ
Ф ^ЩФПТ16), "Singan daraxt" ("Перевернутое дерево"17 З^Т 4Kl^d18) falsafiy ertaglaridir. -2008-2007yillarda mashhur kitoblaridan biri "Qalb ovozi" ("Голос сердца"19 ^¡41 ФТ 20) R.Qayumova tomonidan urdu tilidan o'zbek tiliga
tarjima qilingan.
"Krishan Chandarning ilk hikoyalari "Botkin kasalligi" ("Желтуха") hamda, Laxor jurnallarida chop etilgan "Adabi dunyosi" (Адаби дунья) va "Xumoyun" (Хумаюн) asarlari kitobxonlar etiborini tezda o'ziga chorladi. Krishan Chandarning dastlabki hikoyalar to'plami "Tilsimi xayol"(1937) (Талисман мысли) nomli ilk hikoyalar to'plami unga shuhrat olib keldi"21.
пКришан Ч. Эзгулик хапдориси. Х,икоя (хиндий тилидан Амир Файзуллаев таржимаси) // Жадон адабиёти. - Т.: Шарк, 1958. - № 9.
12 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972.
13 Узбекистон миллий энциклопедияси. - Т.: Давлат илмий нашриёти, 2003. - № 5. - Б. 100.
14 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972.
15 То же произведение. - С. 11.
16 ://Ы. т.wikipedia.org/wiki/ 3
17 old.rsl.ru/table.jsp
18 https ://Ы. т.wikipedia.org/wiki/ 3
19 https://m.livelib.ru/book/10004544
20 https://hi.m.wikipedia.org/wiki/ 3
21 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972.
311
Krishan Chandarning "Dadar ko'prigidagi bolalar"22 ("Дети с Дадарского моста 23 ) qissasi 1999-yil hindiy tilidan Ansoriddin Ibrohimov
tarjima qilgan. Yozuvchining "Bir qizga ming oshiq"25 ("Одна девушка и тысяча влюбленных"26 ЦФ —кЙ 27 ) romani 2011-yil tarjimon Amir
Fayzullayev hindiy tilidan tarjima qilgan.
Krishan Chandar shunchalar ijodga sho'ng'iganidan o'zining salomatligiga beparvo bo'lgan. Uning san'atga bo'lgan muhabbati juda kuchli edi. U 1977-yilning 8-martida Bombay shahrida yurak xuruji tufayli vafot etgan. Yozuvchiga bag'ishlab Punch shahrining markaziga haykal qo'yishgan.
Krishan Chandarning ko'pgina tarjima hikoyalari o'zbek kitobxonlariga ma'lumdir. Adibning A.Ibrohimov tomonidan o'zbek tiliga tarjima qilingan "Dadar ko'prigidagi bolalar" (-1-4 qissasi 1999 yilda tarjima qilingan va "Bir
qizga ming oshiq" (ЦФ
romani A.Fayzullayev tomonidan 2011
yilda o'zbek tiliga tarjima qilgan.
Oxirgi yillarda O'zbekistonda Sharq tillaridan, xususan, hindiy tilidan badiiy asarlarni tarjima qilishda katta ishlar qilindi. Hind adabiyotining mashhur vakillaridan biri Krishan Chandarning qalamiga mansub "Dadar ko'prigidagi bolalar" asari 1999-yil hindiy tilidan o'zbek tiliga Ansoriddin Ibrohimov tarjima qilgan, hamda, "Bir qizga ming oshiq" asari 2011-yil Amir Fayzullayev hindiy tilidan o'zbek tiliga o'girgan. Tarjimonlar Krishan Chandarning ushbu qissalarini kitobxonga manzur qilish maqsadida o'z ona tilining imkoniyatlaridan unumli foydalangan.
Krishan Chandarning "Dadar ko'prigidagi bolalar" asari tarjimasida bolalar nutqi bolalarcha mohirona berilgan. Asarni tahlil qilish jarayonida bolalar nutqining rivojlanishida nafaqat til qonunlari, balki og'zaki nutqqa xos xususiyatlar, tafakkurning rivojlanish qonuniyatlari, atrof-muhit bilan tanishish jarayonida hosil qilingan tasavvurlar ham o'z aksini topishi mumkin.
Bolalar nutqining rivojlanishida nafaqat til qonunlari, balki og'zaki nutqqa xos xususiyatlar, tafakkurning rivojlanish qonuniyatlari, atrof-muhit bilan tanishish jarayonida hosil qilingan tasavvurlar ham o'z aksini topadi. Shu jihatdan
22 Кришан Ч. Дадар купригидаги болалар. Кисса (хиндий тилидан Ансориддин Иброхимов таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 1999. - № 2.
23 Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. - М.: Прогресс, 1972. - Б. 11.
с S3
25 Кришан Ч. Бир кизга минг ошик. Роман (хиндий тилидан Амир Файзуллаев таржимаси) // Жахон адабиёти. -Т.: Шарк, 2011. - № 4.
26 https://m.livelib.ru/book/10004544
27 ч^ % ^ài ч^ %^t-2013i
с S3
psixolingvistika mustaqil fan sifatida shakllanganidan so'ng bu yo'nalishga bo'lgan e'tiboг toboгa ortib boгdi.
^R Ф^Ц ^ ЦФ ^ФТ teT ^Ф^ Ф ЦФ
Sal nari yurib, yana bir bolaga duch keldik. U kichikroq bir faner taxtaga qator qilib avtomchkalami teгib olganda, "Kep qoling asl yoqut avtomchkaga! Kep qol ing, atigi to'rt anna!" deb ovozining boricha qichqiгayapti.
Ushbu gapning tarjimasi o'zbek kitobxoniga chunaгli qilib tarjima qilingan. Chunki tarjimon asliyatdagi "Asl avtomchka faqat to'гt annaga" peгsonaj nutqini "Kep qoling asl yoqut avtomchkaga! Kep qoling, atigi to'rt anna!" deb mohirona o'zbek tiliga o'girgan. O'zbek xalqiga tegishli "Kep qoling" bozorda ishlatiladigan gapni joyiga qo'yib ishlata olgan.
'Ж^", Ж^Т 3H" Q<¿ ЭТН й-ЫФЧ 'Ф^Т отЧТ
О
ÜT ^щФТ ^nt ^ <rr i'
- Qani, jo'nab qol-chi, bu еrdan! - uning yoniga o'tirmoqchi bo'lganimizni ko'rib do'q qildi bola. - Borlaring, boshqa yoqqa borlaring, savdoning beliga tepasanlar!
Bu o'гinda tarjimon gaplami tarjima qilayotganda iboгalaгni qo'llagan. Misol
uchun, 'Ф^Т ^БЧГ Ü4T ŒTf ^ ФЧГ1' jumlani tarjimon
"Boгlaгing, boshqa yoqqa borlaring, savdoning beliga tepasanlar!" deb o'zbek tiliga
o'giгadi. Asliyatdagi "Ü4T ^TTt ^ ФЧГ" gapni quyidagi ibora bilan beradi
"Savdoning beliga tepasanlar". Mutarjim ushbu gapni to'g'ri tarjima qilgan deyish mumkin.
<<M4i3u¿ < tT^r ürütírd^T t^ шж ^r^T-^T Чг&-Чг& ^r
ÍN^TI
Ч3ТЧ ЭТЧга"....;зНГй f-....чзч, Ч3Ч ЭТЧ^"....^ ЭТ" Ü <íutd t^HT
<4 \ <4 ' <\
ÜÜ <T tícd^í dW ЭТ^" Ü $ H^TTT TOT <", dW ЭТ^"
:....чж этта-....^-^:: tt ....dW ЭТ" : '
313
Bizga o'sha erdan sham sotib o'tirgan kichkinagina bir bolakay ilashdi. U inglizcha va hindiychani aralash-quralash qilib, buzib-yorib labi-labiga tegmay bidirlardi:
- Ota-onam yo'q.. .yetimman, ikkitasi uch annadan sham sotaman.. .Sizlar ham shamdan ola ketinglar...Xudo xayringizni bersin, uch annagina berib, shamdan ola ketinglar.Bir bechora etim bolaman.. .Ota-onam o'lib ketgan.Uch annani ayamanglar
Tarjimon "U inglizcha va hindiychani aralash-quralash qilib, buzib-yorib labi-labiga tegmay bidirlardi:" gaplarini o'zidan qo'shadi. Kichkina bolakay qanday gapirayotganini tarjimon kitobxonlarga aniq tushintirib ko'rsatib beradi. Asliyatdagi
gapini tarjimon "Xudo xayringizni bersin" deya o'zbek
tiliga o'girgan. Bizningcha tarjimon bola qaysi dinga tegishliligini ochib bera olmagan. Gapning mohiyati bekilib qolgan desak mubolag'a bo'lmaydi. Mutarjim bolaning xristian diniga mansubligini e'tiborga olishi kerak edi. "Xudo o'zi madadkor bo'lsin" deya berishi mumkin edi. Mutarjim bolakayning nutqini asliyatdan ham marobiga etkazib tarjima qilgan desak bo'ladi. Chunki tarjimada bolakayning nolalari chiroyli tasvirlangan. Ammo asliyatda unday emas.
Bir tildan biror bir asarni tarjima qilish salkam yangi asar yaratishga teng. Chunki ikkala mehnat ham ijod bilan jambarchas bog'liq. Krishan Chandarning "Dadar ko'prigidagi bolalar" hikoyasi tarjimasida mutarjim erishgan yutuqlarni sanash qiyin. Shu bilan bir qatorda, tarjima jarayonida yo'l qo'yilgan ayrim kamchiliklarga nisbatan ham obyektiv munosabat bildirish lozim. Ana shu nuqtai nazarlardan kelib chiqib bu borada olib borilayotgan tadqiqotlarimizni davom ettirish kerak bo'ladi.
REFERENCES
1. Бархударов А.С., Бескровный В.М. Хинди-Русский словарь. - М., 1972.
2. Кришан Ч. Сени кутаман. Х,икоя (рус тилидан Махмуд Яхёев таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 1955.
3. Кришан Ч. Шамоллар онаси. Х,икоя (рус тилидан Кодир Мирмухаммедов таржимаси) // Жахон адабиёти. .- Т.: Шарк, 1958.
4. Кришан Ч. Эзгулик хапдориси. Х,икоя (хиндий тилидан Амир Файзуллаев таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 1958.
5. Кришан Ч. Бир кизга минг ошик. Роман (хиндий тилидан Амир Файзуллаев таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 2011. - № 4.
6. Кришан Ч. Дадар купригидаги болалар. Кисса (хиндий тилидан Ансориддин Иброхимов таржимаси) // Жахон адабиёти. - Т.: Шарк, 1999. - № 2.
7. Мусаев К. Таржима назарияси асослари. - Т.: Фан, 2005.
8. Сухочев А. Мастера современной прозы Кришан Чандар. -- М.: Прогресс, 1972.
9. Саломов Г. Тил ва таржима. - Т.: Фан, 1996.
10. Узбекистон миллий энциклопедияси. - Т.: Давлат илмий нашриёти, 2003. -№ 5.
11. Xodjayeva N. Нт^у^а-о^Ьек^а, о^Ьек^а-Ып^у^а Логакг 1^'ай. Т.: ТОБКОБШ, 2015.
12. Х.Х.Хдмидов. Турк фразеологияси масалалари./ Монография. - Т.: "БАУО7", 2019.
13. фЪ Ж! Чё ^ ^ ^ёёГ-2013 I
