Научная статья на тему 'ЖАНГОВАР ҲАРАКАТЛАР ПАЙТИДА РУҲИЙ ЙЎҚОТИШ МУАММОСИГА ЗАМОНАВИЙ ҚАРАШ'

ЖАНГОВАР ҲАРАКАТЛАР ПАЙТИДА РУҲИЙ ЙЎҚОТИШ МУАММОСИГА ЗАМОНАВИЙ ҚАРАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
354
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уруш ва ҳарбий санъат тарихи / ҳарбий хизматчиларнинг ҳиссий-ихтиёрий барқарорлиги / ҳарбий хизматчининг руҳиятига шикаст этказиш / психоген йўқотишлар / жангчиларнинг йўқолиши / бахтсиз ҳодисалар / ўз жонига қасд қилиш / касалликлар ва шикастланишлар / психологик стресс реакциялари / психологик ёрдам ва реабилитация пунктлари (ппп) / ихтиёрий ўзини ўзи бошқариш. / history of wars and military art / emotional and volitional stability of military personnel / traumatization of the psyche of a serviceman / psychogenic losses / loss of personnel / accidents / suicides / illnesses and injuries / psychological stress reactions / points of psychological assistance and rehabilitation (pppir) / volitional self-regulation.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — M. Raxmonov

Ўқув шароитларини ҳақиқий жанговар фаолиятга яқинлаштириш қўшинларни сифатли тайёрлашнинг энг муҳим шарти ва турли хил жанговар вазиятларда шахсий таркибнинг муваффақиятли ҳаракатларининг калитидир. Ҳарбий хизматчиларнинг тайёрлик даражаси ва бундай тайёргарликнинг сифатини фақат махсус тайёрланган ўқув жойларида баҳолаш мумкин, уларнинг асосийси психологик тўсиқлар йўлидир. Ушбу элементни қўшинларни тайёрлаш амалиётига киритиш орқали жанговар, психологик ва бошқа турдаги машғулотларнинг барча вазифаларини ҳал қилиш мумкин

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A MODERN VIEW ON THE PROBLEM OF MORAL DECLINE IN THE COURSE OF HOSTILITIES

The approximation of training conditions to real combat activity is the most important prerequisite for high–quality training of troops and the key to successful actions of personnel in various combat situations. It is possible to assess the degree of readiness of military personnel and the quality of such training only practically at specially prepared training places, the main of which is a psychological obstacle course. By introducing this element into the practice of training troops, it is possible to solve a whole range of tasks of combat, psychological, and other types of training.

Текст научной работы на тему «ЖАНГОВАР ҲАРАКАТЛАР ПАЙТИДА РУҲИЙ ЙЎҚОТИШ МУАММОСИГА ЗАМОНАВИЙ ҚАРАШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЖАНГОВАР ХДРАКАТЛАР ПАЙТИДА РУ^ИЙ ЙУЦОТИШ МУАММОСИГА

ЗАМОНАВИЙ ЦАРАШ Рахмонов Муйдинжон Зайлобиддинович

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети Х,арбий тайёргарлик укув маркази умумкушин тайёргарлик цикли бошлиги, подполковник https://doi org/10.5281/zenodo.7407954 Аннотация. Уцув шароитларини %ацщий жанговар фаолиятга яцинлаштириш цушинларни сифатли тайёрлашнинг энг му%им шарти ва турли хил жанговар вазиятларда шахсий таркибнинг муваффациятли %аракатларининг калитидир. Харбий хизматчиларнинг тайёрлик даражаси ва бундай тайёргарликнинг сифатини фацат махсус тайёрланган уцув жойларида ба%олаш мумкин, уларнинг асосийси психологик тусицлар йулидир. Ушбу элементни цушинларни тайёрлаш амалиётига киритиш орцали жанговар, психологик ва бошца турдаги машгулотларнинг барча вазифаларини %ал цилиш мумкин

Калит сузлар: уруш ва %арбий санъат тарихи, %арбий хизматчиларнинг %иссий-ихтиёрий барцарорлиги, %арбий хизматчининг ру%иятига шикаст этказиш, психоген йуцотишлар, жангчиларнинг йуцолиши, бахтсиз %одисалар, уз жонига цасд цилиш, касалликлар ва шикастланишлар, психологик стресс реакциялари, психологик ёрдам ва реабилитация пунктлари (ппп), ихтиёрий узини узи бошцариш.

СОВРЕМЕННЫЙ ВЗГЛЯД НА ПРОБЛЕМУ МОРАЛЬНОГО УПАДКА В ХОДЕ

БОЕВЫХ ДЕЙСТВИЙ Аннотация. Приближение условий обучения к реальной боевой деятельности -это важнейшая предпосылка качественной подготовки войск и залог успешных действий личного состава в различных боевых ситуациях. Оценить степень готовности военнослужащих и качество такой подготовки возможно только практически на специально подготовленных учебных местах, основным из которых является психологическая полоса препятствий. Внедряя этот элемент в практику подготовки войск можно решать целый комплекс задач боевой, психологической, других видов подготовки.

Ключевые слова: история войн и военного искусства, эмоционально-волевая устойчивость военнослужащих, травматизация психики военнослужащего, психогенных потерь, потери личного состава, несчастные случаи, самоубийства, болезни и травмы, психологические стрессовые реакции, пункты психологической помощи и реабилитации (пппир), волевой саморегуляции.

A MODERN VIEW ON THE PROBLEM OF MORAL DECLINE IN THE COURSE OF HOSTILITIES Abstract. The approximation of training conditions to real combat activity is the most important prerequisite for high-quality training of troops and the key to successful actions of personnel in various combat situations. It is possible to assess the degree of readiness of military personnel and the quality of such training only practically at specially prepared training places, the main of which is a psychological obstacle course. By introducing this element into the practice of training troops, it is possible to solve a whole range of tasks of combat, psychological, and other types of training.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Keywords: history of wars and military art, emotional and volitional stability of military personnel, traumatization of the psyche of a serviceman, psychogenic losses, loss of personnel, accidents, suicides, illnesses and injuries, psychological stress reactions, points of psychological assistance and rehabilitation (pppir), volitional self-regulation.

Кириш

Урушлар ва харбий санъат тарихи жангдаги карама-каршилик объекти худуд эмас, курол-ярог ва жанговар техника эмас, хатто карама-карши томонларнинг шахсий таркиби эмас, балки хдрбий хизматчиларнинг семантик сохаси ва хиссий-ихтиёрий баркарорлиги, фаол жанговар харакатларда уларнинг тайёрлиги ва кобилияти эканлигини ишончли исботлайди.

Тарихдан маълумки, жангчиларнинг ахлокий-рухий сифатларига хаттоки антик давр файласуфлари хам кизикишган ва унга уз муносабатларини билдиришган. Жумладан, Демокрит, Аристотел, Платон, Плутарх, Эврипид, Фукидид ва бошкалар. Айнан ахлокий-рухий омилдан окилона фойдаланиш, жангни муваффакиятли утишини ва галабага эришишни белгилаб беради ва кам сонли армия узидан афзалликка эга булган кушин устидан галаба козонади - деб хисоблашган.

Агар харбий хизматчининг шахсияти жангнинг интенсив омилларининг ташки стресс таъсиридан кучсизрок булса, унда рухий гомеостаз бузилади, психиканинг мослашиш ва химоя механизмлари йук килинади, нафакат психологик, балки физиологик ва психо-соматик характердаги етарли булмаган реакциялар бошланади. Бирор киши ажралмас шахс булишни тухтатади, унинг парчаланиши ва купинча харбий хизматчининг рухиятига шикаст этказади.

Бу жиддий омил булиб, кушинларни тайёрлашда эътиборсиз колдириб булмайди. 1-жадвалда турли тарихий даврларда харбий харакатлар пайтида турли давлатлар ^уролли кучларининг рухий (кейинги уринларда психоген, турли манбаларда атамалар кулланилади: психологик, аклий, психоген) йукотишлари тугрисидаги тасдикланган маълумотлар келтирилган [1 -4].

1-жадвал

Турли тарихий даврларда харбий харакатлар пайтида турли давлатлар ^уролли

кучларининг рухий йукотишлари тугрисидаги маълумотлар

Уруш 1 минг кишига т^ри келадиган рух,ий касалликлар сони Рух,ий касалликларни олган маълумотлар жанговор х,аркатлар иштирокчилари (%к л/с)

Рус-япон 2-3 (3000 киши. Х,арбий касалхона психиатрия оркали утди) маълумотлар йук

Биринчи жахон уруши 6-10 маълумотлар йук

Иккинчи жахон уруши 24-40 (И МВ га нисбатан 300 % купрок) 38% (хорижий мутахассисларнинг фикрига кура)

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Махаллий урушлар: Корея, Ветнам, Афгонистон, ^орабог, Абхазия, Чеченистон, Тожикистон ва бошкалар. маълумотлар йук Х,арбий хизматчиларнинг 24-28% (америкалик психиатрларнинг фикрига кура): психоген касалликлар-70%; шикастланишдан кейинги холатлар-15-20% (Россия федерацияси мудофаа вазирлигининг бош психиатрига кура)

Украина, АТО маълумотлар йук психоген йукотишлар-80% гача; кайтарилмас йукотишлар-30-40% гача, психологик муаммолар психиатрик муаммоларга айланганда (Украина куролли кучларининг гуманитар муаммолари бошлиги маълумотларига кура.

Куриб турганингиздек, хар йили усиб бораётган техноген омил инсон рухиятига тобора хаддан ташкари талабларни куяди, бу хар доим хам етарли ва мутаносиб равишда амалга оширишга кодир емас. 2014 йилда Киевда булиб утган брифинглардан бирида, олти ойдан ортик давом етган харбий харакатлардан сунг, Украина ^уролли кучларининг гуманитар муаммолар илмий-тадкикот маркази рахбари Н. Агаевнинг таъкидлашича, "Донбассда харбий харакатларда катнашган Украина харбийлари орасида бошка даврлардаги ва бошка давлатлардаги урушларга нисбатан жуда юкори даражадаги психологик муаммолар ва жангчилар орасида психоген йукотишларнинг сезиларли даражада купайиши кузатилмокда. Х,арбий хизматчилар аслида АТО зонасида вазифаларни бажара олмайдилар ва атрофдагилар учун хавф тугдиради." Бу уша даврда содир булган вокеаларни реал бахолашдир.

Бошка мамлакатлар армиясидаги статистикадан яхширок емас. ^аттик цензурага карамай, А^Ш армияси тугрисидаги маълумотлар вакти-вакти билан матбуотга юборилади. 2006-2018 йилдаги харбий харакатлар пайтида. жанг майдонида А^Ш куролли кучлари жангчиларининг расмий йукотишлари 4510 кишини ташкил этди. Шу билан бирга, жанговар булмаган вазиятда унлаб марта купрок халок булди. Факатгина Ирокда 2007 йилда жанговар булмаган вазиятда 73846 харбий хизматчи халок булди (2006-2018 йилларда бошка можароларда халок булганлар сони таснифланган). Расмийлар томонидан бундай куп сонли харбий хизматчиларнинг улими сабаблари аникланди: бахтсиз ходисалар, уз жонига касд килиш, касаллик ва жарохатлар ва бошкалар.

Бирок, А^Ш харбий психиатрларининг фикрига кура, жангчиларнинг улимининг асосий сабаби жанговар стресс еди. Х,арбий харакатларда катнашиш, хатто улар бошланишидан олдин хам, одам аслида бутун шахсиятини (хушёрлик ва фаоллик даражаси, реакциялар тезлиги, хулк-атвор услуби, шахсий кадриятлар тизими ва атрофдаги дунё, одамлар, узи ва бошкалар билан муносабатлар) муайян жанг ва умумий вазиятнинг холати ва талабларига мувофик равишда кайта тиклайди. Айнан шу курилма "жанговар стрес" деб номланади. Аммо ундан чикиб кетишни куплаб харбий хизматчилар кила олмайди ва доимий равишда хаддан тшкари куч стрес холатида булади. Бунинг натижаси психопатологик реакциялар кучаяди: хакикатдан кочиш (невротик, соматоформ,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

диссотсиатив касалликлар, узига карамлик, уз жонига касд килиш, кочиш хатти -харакатлари-кочиш, узига зарар етказиш); тажовузкорлик ва бошкалар. А^Ш куролли кучлари статистикаси бу хакда аник гапиради. Психиканинг доимий равишда наддан ташкари купайиши жангчиларнинг мастлиги ва гиёхвандлигининг асосий сабабидир (жанговар булмаган вазиятда халок булганларнинг 14% дан ортиги маст булган), уз жонига касд килиш (14-15%), уз-узини улдириш ва узига зарар етказиш.

Исроил психологлари, шунингдек, жанговар харакатларда катнашмаган, аммо жанговар стрессларга мослашиш тажрибасига ега булмаган шахслар хам психологик йукотишларга мойиллигини аникладилар.

Умуман олганда, харбий фан бу муаммони чукур ва хар томонлама урганиб чикди. Психоген йукотишлар, коида тарикасида, салбий психоген омиллар таъсири туфайли жанговар фаолликни сезиларли даражада камайтирган, йукотган ёки тухтатган жангчиларни уз ичига олади. Яъни, улар кайтариб булмайдиган, санитария (жанговар ва жанговар булмаган) йукотишларнинг таркибий елементлари булиб, узларининг таркибига ега. Чет эллик мутахассисларнинг фикрига кура, бундай харбий хизматчилар тахминан 75%. Улар иккита кичик гурухни ташкил килади: санитария психоген йукотишлар ва психоген йукотишлар.

Х,арбий хизматчиларнинг хатти-харакатлари ва харакатларидаги салбий куринишларни тухтатиш буйича чора-тадбирлар ишлаб чикилган булиб, улар асосан куйидагиларга кискартирилади.

Х,арбий харакатларнинг бир катор иштирокчилари уткир психологик стресс реакцияларига ега буладилар. Агар улар киска муддатли характерга эга булса (дакикалар -унлаб дакикалар) ва вазият узгарганда камайтирилса, унда уларнинг ёзувлари сакланмаслиги керак. Бундай реакциялар аломатлари булган харбий хизматчилар кумондонлар ва хамкасблар томонидан психологик куллаб-кувватланади.

1-2 соатдан купрок вакт давомида касалликларга чалинганларни полк ва бригадаларнинг психологик ёрдам ва реабилитация пунктларига (ППП) эвакуация килиш керак. Бир кун ичида психологик ёрдам курсатилгандан сунг, улар жанговар хизматга кайтарилади. Хизматга кайтиш мезони рухий саломатликни тулик тиклаш эмас, балки уз вазифаларини бажариш кобилияти булади.

Доимий хизмат жойида бир кундан кейин белгиланган вазифаларни бажара олмайдиганлар реабилитация учун харбий шифохонанинг психологик ёрдам ва реабилитация марказига эвакуация килиниши керак.

Жабрланганларнинг охирги икки тоифаси санитария психологик йукотишлари деб таснифланади. Х,арбий хизматчиларни психоген йукотишлар тоифасига киритиш мезонлари аникланди (баъзи услубий ишланмаларда улар 20-30 мезондан иборат), турли хил психологик, психо-физиологик, таклиф килувчи ва бошка усуллар, жанговар самарадорликни тиклаш учун улар билан ишлаш услублар ва усуллар ишлаб чикилган. Х,амма нарса аник тузилган ва тушунарли куринади.

Махаллий харбий можаролар тажрибаси шуни кусатдики, психоген йукотишларни башорат килиш, бахолаш ва тухтатиш буйича ишларни ташкил килишда ортикча бахолашдан кура кам бахо бериш хавфсизрок. Психоген йукотишлар тоифасига киритиш ва жабрланганларни харбий харакатлар зонасидан ташкарига эвакуация килиш учун курсатмаларнинг асоссиз кенгайиши кушинларнинг жанговар самарадорлигини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

пасайишига ёрдам беради, купинча тикланиши олдини оладиган безовталик аломатларини баркарор аниклашга олиб келади - "эвакуация синдроми".

Бундан ташкари, уларнинг фикрига кура, психоген йукотишлар тоифасини шиширишга, куп сонли харбий хизматчиларни касалхонага ёткизиша ва уларни кулай шароитларда саклашга хожат йук, бу эса баъзи харбий хизматчиларни харбий харакатларда катнашишдан кочишга ундайди. Ахир, сафда колган жангчилар, рухий касалликлар туфайли касалхонага ёткизилган симуляторларни куриб, касддан галати рухий реакцияларни намойиш кила бошлайдилар: дахшат, титрок, уйкусизлик, бефарклик, фалаж ва бошкалар. Бундай холда, реакциялар тури харбий хизматчилар ушбу кисмда кандай хатти-харакатлар билан касалхонага ёткизилишига боглик булади. Яъни, аник психологик йукотишлар билан бир каторда, аник симуляциялар хам булади, уларнинг орасидаги чизикни аниклаш жуда кийин. Бундан ташкари, А^Шнинг бир катор харбий компанияларида бу ходиса кенг таркалган эди.

Бошка мамлакатларнинг харбий психологлари ва харбий психиатрлари ушбу ходисага карши кандай курашишни таклиф килишади?

Иш йуналиши куйидагича: жамоавий ва оддий харбий хизматчиларни укитишда, биринчи навбатда, психотравма - стресс, куркув, уйкусизлик ва бошкаларни енгишга (олдини олишга) емас, балки харбий хизматчиларни харбий харакатларда иштирок этишга психологик тайёрлашга эътибор каратиш лозим. Психологик тайёргарликнинг асосий шакли-бу билим куникмаларни шакллантирадиган амалиёт булиб, кейинчалик улар куникмаларда мустахкамланади. Масалан, худди шу америкаликлар "Чул бурони" операциясини тайёрлашда 200 дан ортик бригада даражасидаги тактик машкларни бажаришди.

Муайян вазиятда малакали ва самарали харакат килиш кобилияти техник жихозлар ва шахсий жасоратдан кура максадга эришиш учун купрок имконият беради. Жангда кам укитилган жангчиларни иштироки хар доим асоссиз курбонлар, вазифани бажариш хавфи ва купинча психоген йукотишларнинг пайдо булиши учун бошлангич нукта булган салбий психо - эмоционал холатларнинг намоён булиши билан богликдир. Халк донолиги огохлантиради: "Окибатларнинг намоён булишига карши курашишдан кура огохлантириш осонрок".

Шунинг учун жанговар тайёргарлик нафакат хакикатга иложи борича якинрок булиши керак, балки уни тулик акс еттириши керак. Жанговар вазифаларни муваффакиятли хал килиш учун машгулотлар давомида харбий хизматчининг мотивлари, максадлари, харакатлари, операцияларини хакикий жангда юзага келадиган нарсаларга иложи борича якинрок шакллантириш ва бирлаштириш керак.

Х,арбий хизматчининг исталмаган психо-эмоционал холатларга тушиб колмаслиги ёки уларни иложи борича камдан-кам холларда бошдан кечириши учун бундай психологик тайёргарлик зарур, бу хеч булмаганда куйидагиларни уз ичига олиши керак: якинлашиб келаётган харбий харакатлар, хиссий баркарорлик тажрибаси ва хавф остида ихтиёрий узини узи бошкариш; барча жанговар омилларни, айникса стрессни кутилган, таниш, танишларга айлантириш; тинчлик ва уруш даврида жангчиларнинг фаолияти ва холатлари уртасидаги фаркларнинг мумкин булган даражада камайиши.

Буларнинг барчасини машгулотлар ва машгулотларнинг анъанавий шаклларида тулик амалга ошириш муаммоли булганлиги сабабли, харбий хизматчиларни жанг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

майдонида фаол ва самарали харакатларга махсус тарзда тайёрлаш ва замонавий кураш воситаларининг таъсирига хиссий-ихтиёрий каршиликни шакллантириш керак. Тренингда замонавий ёндашув замонавий укув воситаларини, укув майдонларининг тегишли жихозларини талаб килади. Бунинг учун хар бир харбий хизматчи хизмат пайтида утиши керак булган турли даражадаги кийинчиликларни психологик тусиклар курсларини (ПТК) яратиш керак.

Украина куролли кучларининг тажрибаси кушинларни тайёрлашни ривожлантириш диалектикасини курсатади. АТОнинг биринчи боскичида сафарбар килиш ва жихозлашга муваффак булганлар уруш зонасига юборилди. Биринчи маглубиятлардан сунг шошилинч равишда турли хил укув марказлари ва укув майдончалари ташкил етилди, уларда жангчилар тайёрланади ва тайёргарликдан утади. Биз унинг сифат томони хакида гапирмаяпмиз, чунки бу давлатнинг ресурслари ва имкониятларига боглик. Аммо приципнинг узи тушунарли, жанговар урганиш жараёнига хакикий жанговар вазиятга хос булган хавф, кескинлик ва кукисидан зарба бериш, хавф ва хавф елементларини киритиш ва урганилаётган техника ва харакатларни бажаршда ходимларни такрорий укитиш ишонч, катъиятлилик, жасоратни шакллантиради. Доимий равишда мураккаблашиб бораётган шароитларда машкларни такрорий такрорлаш жараёнида харбий хизматчининг рухий холати ва харакатлари устидан назорати яхшиланади ва энг юкори даражага етказилади.

Биз учун муаммоли масала - бу вазиятни симуляция килишнинг автоматлаштирилган комплекс тизимлари, хакикат эффектларини яратиш ва бошкариш учун компютер тизимлари: визуал (лазер) ва овоз симуляторлари, портлашлар, отишалар, душманнинг ук отиш эффектлари-снайперлардан фойдаланиш, йулнинг холати ва шароитларининг мураккаблашиши, тусиклар пайдо булиши, утиш натижаларига караб вазифалар таркибидаги узгаришлар. чизиклар ва бошкалар.

Бошка мамлакатларнинг куролли Кучларида ПТК жуда катта микдордаги маблагни олди агар дастлаб улар факат укув марказларида курилган ва жихозланган булса, бугунги кунда улар психологик чизиклар даражасини ажратишни бошладилар: полк, бригада, округ, машгулотдаги кийинчилик ва боскич даражаси билан ажралиб туради. Ушбу турдаги жанговар тайёргарликнинг самарадорлиги шундан далолат берадики, ОАВ маълумотларига кура, бундай чизиклар хатто Суриядаги террорчиларнинг укув марказларида хам тайёрланган.

Хулоса килиб айтганда, хал килишни талаб киладиган энг якин вазифаларни таъкидлаш керак:

1. Бошка мамлакатлар тажрибасини хисобга олган холда психоген йукотишларни хисоблаш ва улар билан ишлаш методологиясини аниклаш.

2. Замонавий автоматлштирилган ихтисослаштирилган ПТК-ларни яратишни куллаб-кувватлаш ва укув марказлари ва укув майдончаларида узгарувчан тактик фонга ега булган куримлаларни куришни бошлаш, шунда кушма куролларни тайёрлаш буйича амалий машгулотлар факат уларда утказилади.

3. Махсус марказларда (идораларда) харбий психологлар (тиббиёт мутахассислари) томонидан харбий таълим муассасалари курсантларни амалий укитиш масаласини куриб чикинг: кандай булмасин, аклий узини узи бошкариш усулларини жадал ривожлантириш; дам олиш, диккатни жамлаш ва визуал хиссий фикрлаш учун индивидуал кобилиятларни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

амалга ошириш; тугридан-тугри сохада жанговар стресс даражасини объектив узини узи бошкариш ва юкори даражадаги стрессга чидамлиликни шакллантириш, жанговар вазиятнинг психотравматик омилларига етарли даражада жавоб бериш; сохада стрессдан кейинги касалликларнинг ривожланишининг олдини олиш.

REFERENCES

1. Аристотел. Тулик асарлар. Китобнашр, М-1978 йил. 23-25 бетлар., Плутарх. Тупланган асарлар. М.: 1984 йил. 42-46 бетлар., Афлотун. Тупланган асарлар. М-1994 йил. П. 256.

2. Жахон урушлари тарихи. - Минск:" Харвест", 2004 йил. 352 - 359 бетлар.

3. Съедин С. И., Абдурахмонов Р. А. Жанговар вазият таъсирининг психологик окибатлари. М., 1992. 6-бет;

4. Р. Дрейлинг Х,арбий психология фан сифатида / / Армия рухи. Россия куролли кучларининг ахлокий психологик асослари тугрисида Россия харбий эмиграцияси. М., 1997 йил. П. 161;

5. Х,арбий психология ва педагогика. М., 1998 йил. С. 299; Александровский Ю. А. Чегарадаги рухий касалликлар. М.-Ростов н/ Д., 1997 йил. 326-бет.

6. Н. Агаев Украина шаркидаги АТО иштирокчилари орасида психоген йукотишлар.

7. Усмонов,М.Т. (2021). Примеры решений произвольных тройных интегралов. Физические приложения тройного интеграла. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 39-51.

8. Усмонов,М.Т. (2021). Вычисление двойного интеграла в полярной системе координат. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 97-108.

9. Усмонов,М.Т. (2021). Криволинейный интеграл по замкнутому контуру. Формула Грина. Работа векторного поля. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 7280.

10. Усмонов,М.Т. (2021). Правило Крамера. Метод обратной матрицы. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 249-255.

11. Усмонов,М.Т. (2021). Теоремы сложения и умножения вероятностей. Зависимые и независимые события. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 202-212.

12. Усмонов,МТ. (2021). Распределение и формула Пуассона. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 86-91.

13. Усмонов,МТ. (2021). Геометрическое распределение вероятностей. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 18-24.

14. Усмонов,МТ. (2021). Вычисление площади поверхности вращения. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 97-104.

15. Усмонов,МТ. (2021). Нахождение обратной матрицы. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 123-130.

16. Усмонов,МТ, J.M.Saipnazarov, K.B. Ablaqulov (2021 SOLUTION OF MATHEMATICAL PROBLEMS IN LOWER CLASSES. Книга: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ, 167-177.

17. Усмонов,МТ. (2021). Вычисление двойного интеграла. Примеры решений. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 192-201.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

18. Усмонов,М.Т. (2021). Метод прямоугольников. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 105-112.

19. Усмонов,М.Т. (2021). Как вычислить длину дуги кривой?. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 86-96.

20. Усмонов,М.Т. (2021). Вычисление площади фигуры в полярных координатах с помощью интеграла. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 77-85.

21. Усмонов,М.Т. (2021). Повторные пределы. «Science and Education» Scientific Journal, Tom-2, 35-43.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.