Научная статья на тему 'ЖАМОЛ УСМОНОВ ИЖОД ОЛАМИ'

ЖАМОЛ УСМОНОВ ИЖОД ОЛАМИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
90
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
постмодернизм / концепция / тасаввуф / метафизика / рангтасвир / мултимедиа / инсталяцсия / видеоарт.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Дилноза Султон Қизи Жамолова

Мазкур мақолада замонавий санъат оламида ўз ўрнига эга бўлган рассом Жамол Усмонов ижодининг ўзига хос хусусиятлари, асарларидаги сўфийлик фалсафасига оид ғоялар таҳлили ҳақида сўз юритилган бўлиб, рассомнинг “Тафаккур метафизикаси” кўргазмасидан ўрин эгаллаган ижод намуналари мисол қилиб олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖАМОЛ УСМОНОВ ИЖОД ОЛАМИ»

ЖАМОЛ УСМОНОВ ИЖОД ОЛАМИ

Дилноза Султон кизи Жамолова

Камолиддин Бехзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти "Тасвирий санъат назарияси ва тарихи "мутахасислиги 1-курс магистранти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада замонавий санъат оламида уз урнига эга булган рассом Жамол Усмонов ижодининг узига хос хусусиятлари, асарларидаги суфийлик фалсафасига оид гоялар тахлили хакида суз юритилган булиб, рассомнинг "Тафаккур метафизикаси" кургазмасидан урин эгаллаган ижод намуналари мисол килиб олинган.

Калит сузлар: постмодернизм, концепция, тасаввуф, метафизика, рангтасвир, мултимедиа, инсталяцсия, видеоарт.

Рассом Жамол Усмонов бугунги замонавий санъат оламидаги рангтасвир ва постмодернизм турларида узининг ижодий концепцияларини такдим этиб келаётган ижодкорлардан биридир. Унинг асарлари бир карашда инсонни узига жалб килувчи шунчаки чиройли ва жимжимадор булиб кузга ташлансада, хар доим фалсафий, лирик чукур сингдирилган маънони узида мужассам этганлиги билан ажралиб туради. Тасаввуф илмини чукур урганган рассом Жамол Усмоновнинг барча асарлари замирида лиризм, нафосат, чукур фалсафий мазмун, тасаввуфий гоялар акс этади. Исломда тасаввуф инсонни рухий ва ахлокий жихатдан комиллик сари йулловчи таълимотдир.1 Жамол Усмонов рамзий метафорага тула асарлари оркали мазкур илимни англашга, узига сингдиришга интилади. Ижодкорнинг ижодий изланишлари намоёндаси сифатида "Тафаккур метафизикаси" кургазмасини мисол килиб келтиришимиз мумкин.

Мазкур кургазма рангтасвир ва мултимедиа лойхаси асосида ташкил этилган. Кургазманинг айнан метафизика атамаси билан богланишига сабаб мазкур асарлар узида дунё мохиятини мужассам этганлигидир. Метафизика -дунёни мохияти ёки хар кандай борликнинг бирламчи асослари тугрисидаги таълимотдир.2 Мазкур кургазма рангтасвир, инсталяцсия ва видео артни узида мужассам этган булиб, шеърият ва рассом тафаккурининг бирлашган дунёсини узида акс эттирган. Рассом асарларни яратишда А.Навоийнинг "Лисон ут тайр" достонидаги вокеалар, Куръондаги баъзи оятлар ва хадисларга таянган. А.Навоийнинг "Лисон ут тайр" яъни "Куш тили" достони уттиз куш яъни "Семруг" ва уларнинг бошидан кечирганлари хакида хикоя килинади. Кургазмада

1 Н. Комилов. Тасаввуф (1 китоб), Т., 1999й

2 УзМЭ.Биринчи жилд.Тошкент, 2000 й

Uzbekistan

www.scientificprogress.uz

Page 998

"Мансаб талашган кушлар", "Уткинчи дунё", "Узликни йукотган кушлар", "Ажални орасидаги абадгача хаёт", "Сен хам улгувчисан, улар хам улгувчи", "Нафс", "Касос", "Семруг" Узликни англаш" каби куплаб асарлар урин эгаллаган. Рассом бу кушлар тимсолида инсонларни тасвирлаб, хаёт ва унинг мохиятини, бу дунёнинг уткинчилигини томошобинга етказиб беришга харакат килган. А. Навоийнинг "Лисон ут тайр" асари хам худди шундай сатрлар билан бошланади: "Аллох барча мавжудодларнинг яратувчисидир. У мангу ва бархаёт булиб, ундан

"5

бошка хамма нарсалар уткинчидир." Жамол Усмонов мазкур гояни аллегория рамзий кочирмалар: кушлар ва баликлар тимсоллари оркали уз асарларида ифодалаб, етказиб берган. Мусулмон маданиятида куш- калб тимсоли, балик илохий рух, покланиш тимсоли сифатида гавдаланади. Рассом мазкур график асарларни яратишда акрил буёк асосига кора гелв ручка ёрдамида чизишдан фойдаланган. Мазкур кургазмадаги илк асар "Алишер Навоий ва Фариддин Аттор" картинаси бошлаб беради. Унда Алишернинг болалиги, Фариддин Атторнинг сиймоси ва дарахтда куниб турган уттизта куш тасвирланган. Ундан сунг бирин кетин Семруг вокеалари багишланган "Мансаб талашган кушлар" "Уткинчи дунё" каби картиналар урин эгаллайди. Рассомнинг "Уткинчи дунё" картинасида дунёдаги жамийки нарсаларнинг сувда окиб кетаётгани, дарахт шохида турган кушлар эса уларни олиб колишга харакат килаётгани тасвирланиб, бу дунё ва ундаги нарсалар абадий эмаслигини таъкидлайди. Худду шу гояни "Ажални орасидаги абадгача хаёт", "Сен хам улгувчисан, улар хам улгувчи" асарларида хам уз ифодасини топган. Рассомнинг "Кассос" деб номланган асарида Куръонда келтириган вокеа асос килиб олинган. Картинада денгиз манзараси тасвирланган булиб, сувда сузиб кетаётган учта кичик балик ва битта катта балик, осмондан тушаётган тош тасвирланган. Юкоридан тушаётган тош устига ёзилган 5 раками ва катта йирткич балик устига ёзилган 5 раками томошобин эътиборини узига жалб этади. Мазкур ракам Куръон оятларида келтирилган Лут алайхи салом ва Садум халки вокеасини ёдга солади. Садум халки энг катта гунохлардан бири бачавозлик одатини узига касб килиб олади. Лут алайхи салом Садум халкини бу одатни тарк этишларига даъват этади, аммо улар исташмайди. Газабланган оллох эрта тонгда Садум ахолоси устига тош ёмгири ёгдиради. Х,ар бир тошда устига бориб тушадиган инсоннинг исми ёзилган булиб, барча гунохкорлар шу тарика улади. Рассом уз асарида айнан шу вокеани тасвирлаш оркали барча инсонлар килган гунохи учун узлари жавоб бериши ва оллох томонидан тайинланган жазо мукаррар эканлигини баликлар тимсолида курсатиб берган.

Кургазмадан урин эгаллаган сунгги асар "Узликни англаш" деб номланиб, унда кушлар хакикатни англаб етиб узлари семруг эканлигларини билишади.

3 www.ziyouz.com.Лисон ут -тайр асари

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

Page 999

Мазкур асар гуё кургазманинг хулосаси сифатида урин эгаллаган. Чунки, кургазмадаги асарлар оркали томошобин хаётнинг бу дунёнинг уткинчилигини, хар бир килинган ишнинг жавоби борлигини англаб етган холда мушохадага чумади.

Кургазмада рангтасвир асарларидан ташкари кургазма концепциясини "Фитна" "Одамлар кемаси" деб номланган инсталляциялар тулдиради. "Фитна" деб номланган композицясида бугунги кундаги ёшлар онгини захарлаш воситаларидан бирига айланган турли ижтимоий тармоклар оркали юбориладиган зарарли ахборотларга карши курашиш асарнинг асосий гоясидир. Унда китоб укиб турган бола ва унга хужум килаётган зарарли ахборотлар яъни "фитна"ни бугиб турган илон тасвирланган. Илон донишмандлик, янгиланиш, шифо топиш рамзи сифатида кулланилиб, унинг зарарли ахборот билан курашаётгани тасвирланган.

Жамол Усмоновнинг кургазмадан А.Навоий "Фил ва курлар" асарларига мурожаат килга холда яратилган "Фил ва курлар" ва "Кузгу" деб номланган видеоарт лойихаси хам урин эгаллаган. "Фил ва курлар" асарида курлар филнинг кандай жонзот эканлигини билишмокчи булишади ва хар бири уни ушлаб куриб филнинг кандай жонзот эканлигини уз тасаввурлари оркали баён этишади. Филни ушлаб курган курлар филни бири устунга, яна бири йилпигичга, яна бири илонга каби турли нарсаларга ухшатиб тасвирлаб беришади. Лойихада курларнинг фил хакидаги тасаввурлари майда заррачаларининг бирлашиши натижасида хосил буладиган тасвирлар оркали бирин-кетин курсатиб берилган. "Кузгу" деб номланган видео арти эса рассомни таъсирлантирган Козок шоирининг шеъри асосида яратилган булиб, гояни очиб беришда ойна ва болалардан фойдаланган.4 Буни ифодалаш учун рассом кузгуни куйиб уч болани кузгуга каратган. Маълум вактдан сунг бирин кетин болалар тасвири учади аммо, уларнинг кузгудаги акси сакланиб колади. Кузгудаги акслар хам аста секинлик билан бирин-кетин учишни бошлайди. Мазкур видеоартда инсоннинг танаси йук булгандан кейин хам маълум муддат сакланиб колиши, аммо, маълум вактдан сунг у хам йуколиши хакидаги гоя илгари сурилган. Бу оркали рассом хеч нарса абадий эмаслиги, хамма натса вакт утиши билан йуколишига ишора килмокда.

Кургазмадан урин эгаллаган асарларни кузатар эканмиз рассомнинг дин ва тасаввуф хакида чукур билимга эга эканлигининг гувохи буламиз. Асар пластикасининг мукаммаллиги, техникаси, яширин гоялар рассомнинг махорати, уз устида тинимсиз изланиши хакида далолат беради. Жамол Усмоновнинг асарлари шаркона шеъриятдан илхомланган холда суфийлик фалсафасига оид гоялар билан туйинган булиб, томошобинни уз оламига олиб киради. Турк шоири Михаил Нулайме айтганидек "Инсон факат нон билан яшамайди. Тана чанкоги

4 Рассом билан су^батдан. 29- сентябрь 2021 й

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

Page 1000

рух чанкогига ухшамайди. Агар сиз факат тана чанкогини уйлаётган булсангиз, менда сизга сув ёк" Мазкур сузлар гуё Жамол Усмонов асарлари томонидан айтилгандек туюлади. Чунки ижодкорнинг асарлари хам гуё рух чанкогини босувчи сув кабидир. Томошобин рассомнинг Семруг кушлари билан бирга киска вакт ичида оламни кезиб, мушохадага чорлайди.

REFERENCES

1. Н. Комилов. Тасаввуф (1 китоб), Т., 1999й

2. УзМЭ.Биринчи жилд.Тошкент, 2000 й

3. www. ziyouz. com. Лисон ут -тайр асари

Uzbekistan

www.scientificprogress.uz

Page 1001

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.