Научная статья на тему 'БИР АСАР ЮЗАСИГА ЖО БЎЛГАН ШОНЛИ ТАРИХ'

БИР АСАР ЮЗАСИГА ЖО БЎЛГАН ШОНЛИ ТАРИХ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

65
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Устоз шогирд анъанаси / таълим кластери / таълим-тарбия / тасвирий санъат / иқтидорли талаба / композиция / рангтасвир / ватанпарварлик / миллий ғурур / Teacher-student tradition / educational cluster / education / fine arts / gifted student / composition / painting / patriotism / national pride

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Х. Э. Султанов, М. Ж. Махмудов

Мақолада Сovid-19 пандемияси туфайли юзага келган вазиятда “Устоз ва шогирд” ҳамкорлигда бажарилган бир маҳобатли рангтасвир асарининг иқтидорли талабаларни ижодкорликка қизиқтириш, мустақил билим олишга йўналтириш, ѐшларга таълим-тарбия бериш сифатини ошириш учун керакли восита эканлиги асослаб берилади. Шунингдек асарнинг институт талабаларининг маънавий дунѐқарашини шакллантиришда, уларда ватанпарварлик, миллий ғурур ҳиссини тарбиялашда аҳамияти ѐритиб берилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE GLORIOUS HISTORY OF A WORK

The article argues that in the situation caused by the pandemic of Sovid-19, a monumental painting "Teacher and Student" is a necessary tool to attract talented students to creativity, direct them to independent learning, improve the quality of education for young people. The importance of the work in shaping the spiritual outlook of students of the institute, cultivating in them a sense of patriotism and national pride is also highlighted

Текст научной работы на тему «БИР АСАР ЮЗАСИГА ЖО БЎЛГАН ШОНЛИ ТАРИХ»

БИР АСАР ЮЗАСИГА ЖО БУЛГАН ШОНЛИ ТАРИХ

Х. Э. Султанов

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти доценти

М. Ж. Махмудов

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти уцитувчиси

xayitsultanov@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мацолада Covid-19 пандемияси туфайли юзага келган вазиятда "Устоз ва шогирд" хамкорлигда бажарилган бир махобатли рангтасвир асарининг ицтидорли талабаларни ижодкорликка цизицтириш, мустацил билим олишга йуналтириш, ёшларга таълим-тарбия бериш сифатини ошириш учун керакли восита эканлиги асослаб берилади.

Шунингдек асарнинг институт талабаларининг маънавий дунёцарашини шакллантиришда, уларда ватанпарварлик, миллий гурур хиссини тарбиялашда ахамияти ёритиб берилади.

Калит сузлар: Устоз - шогирд анъанаси, таълим кластери, таълим-тарбия, тасвирий санъат, ицтидорли талаба, композиция, рангтасвир, ватанпарварлик, миллий гурур.

THE GLORIOUS HISTORY OF A WORK ABSTRACT

The article argues that in the situation caused by the pandemic of Sovid-19, a monumental painting "Teacher and Student" is a necessary tool to attract talented students to creativity, direct them to independent learning, improve the quality of education for young people.

The importance of the work in shaping the spiritual outlook of students of the institute, cultivating in them a sense of patriotism and national pride is also highlighted.

Keywords: Teacher-student tradition, educational cluster, education, fine arts, gifted student, composition, painting, patriotism, national pride.

КИРИШ

2019 йил охирларида курраи заминда яшовчи барча давлатлар ва халкларда синовли давр бошланди. Барча мамлакатларда карантин эълон цилинди. Карантин даври хаммага хар хил таъсир цилди. Тайинли касби,

кулида хунари йук инсонлар бу вазиятдан асабийлашди, кимдир зерикди, яна кимдир тушкунликка хам тушиб колди.

Карантин пайтида Чирчик давлат педагогика институти "Тасвирий санъат" кафедраси устозларида хам ижодий иш билан шугулланиш учун бир сабаб булди. жамоанинг ижодкор укитувчилари хамда талабалар ("Ёш муссаввир", "Сехрли муйкалам", "Китоб графикаси", "Амалий санъат" тугараклари рахбарлари ва аъзолари) институтнинг 3-биноси ички пештокига "АСРЛАРДА ТОБЛАНГАН АСЛ МАЪРИФАТ" деб номланган 30 квадрат метр хажмдаги махобатли рангтасвир композициясини яратдилар.

Устозлари ёнида туриб ижод килган талабалар картинани ишлашда нафакат устозларига ёрдам беришди, балки "эшитдим, курдим, бажардим" тамойили асосида тасвирий санъатнинг махобатли рангтасвир тури билан якиндан танишдилар, композиция яратиш усулларини эгалладилар, муаммоли масалаларда устозларидан сабок олиб, узларининг ижодий харакатлари билан бошка талаба ва укувчиларни жалб кила олиш куникмаларига хам эга булдилар. Композиция яратиш жараёнида улар перспектива, колорит, асосий гоя, олтин кесим тушунчаларига эга булишди ва картинани яратишда муаммонинг турли хил бадиий ечимлари мавжуд эканлигини англаб етишди. Бу ерда кафедранинг ижодкор рассом-педагоглари уз фикрларини сингдирмаган холда талаба ва укувчиларга эркин мулохаза юритиш, бахслашишга йул куйиб беришди, тугри томонга йуналтириб, керакли жойда "мастер-класс"лар курсатиб, уларга якиндан ёрдам беришди. Иш бошиданок талаба ва укувчиларга карор кабул килиш узларининг зиммасида эканлигини, шошкалоклик билан карорлар кабул килишнинг окибатларини тушунтирилди.

МЕТОДОЛОГИЯ

"Устоз ва шогирд" хамкорлиги тамойилидаги асосий эътибор талаба ёки укувчининг харакатлари тайёр билимларни узлаштиришга эмас, балки амалий жараён оркали уни янада ривожлантиришга каратилди. Бундай фаолият натижасида факат билимларни эгаллаш эмас, балки ишни тугри ташкил этиш, тасвирий санъат ашёлари ва воситаларидан самарали фойдаланиш, касбий ахлокини ривожлантириш билан бир каторда укув-тарбиявий ишлар хам амалга оширилди. Бундай куникмалар эса шубхасиз, талаба-ёшларнинг келажакдаги касбий фаолияти учун замин яратади.

wuiJL.

Санъат гулшани мисоли тоглар ховучидаги чаман. Талабалар ижодий ишлаш жараёнида унга етишиш накадар машаккатли ва завали эканлигини хис килишди. Азалдан тасвирий санъат тарихий вокеликларни хозирги пайтгача етиб келишида асосий воситачи вазифасини бажариб келган. Энг мухим тарихий вокеалар хар доим санъат асарларида акс эттирилган. Тасвирий санъат асарлари оркали биз бевосита утмишга сайр килиб, уша давр рухиятини хис килгандек буламиз. Тарихий вокеликлар билан биргаликда, мусаввирнинг махоратидан хайратланамиз, асардаги чизиклар ва ранглар жозибасидан бахраманд буламиз. Бундай санъат асарлари кишининг маънавий дунёсини

бойитади, ватанпарварлик, инсонийлик, гузалликни хис килиш хислатларини хар томонлама тарбиялайди, Факат томашабинда картинани "укий олиш", ха айнан укий олиш малакаси ва маданияти булиши лозим.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги ахборот технологиялари ва интернетнинг ёшлар хаётига чукур кириб бораётган глобаллашув даврида табиийки, уларни китоб укиш, санъат асарлари, табиат гузалликларидан бахраманд булиш истакларини сундириб бормокда, маънавий мерос масалалари, миллий кадриятлар уларни куп хам кизиктирмай куйди. Улар одоб-ахлокда хам, кийинишу, муомала, куйингки бутун хаёт тарзида хориждан кириб келган мазмунсиз гояларга богланиб колишди. Маъносиз нарсаларга таклид килиш холати кучайди. Бу муаммолар ечими сифатида санъатнинг кучидан тугри фойдаланган холда ёшлардаги санъат асарларидан бахраманд булишлари учун шароит яратиб бериш мухим ахамиятга эга. Санъат асарларини куриш, тахлил килиш, тушуниш, "укий олиш" малакаларини тарбиялаш учун авваломбор, шунга яраша мухит яратиш лозим.

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти асосий биносининг ички пештокига ишланган полотно айнан шундай мухит яратилишига сабаб булди. Институтда тахсил оладиган талабалар, унинг мехмонлари, укувчилар учун тарихни урганиш, эстетик завк олиш, бадиий асарни тахлил килиш имконияти пайдо булди.

Келинг биз хам махобатли рангтасвир асарига якинрок келамиз ва узимизга савол берайлик: тасвирий санъат инсон фаолияти учун нима беради? Тасвирий санъат - бу нафакат санъат, балки фалсафа, инсонларга психологик таъсир этувчи бир кучдир. У инсонларга атрофдаги барча жараёнларни шакллар, ранглар оркали тафаккур килиш, конструктив асосни тушунишга ургатадиган фандир. Шунинг учун тасвирий санъат асарлари кишиларнинг маънавий дунёсини бойитиш ва эстетик дидини тарбиялашда энг мухим восита хисобланади. Ушбу рангтасвир асари хам оламни чизиклар ва ранглар воситасида куриш оркали томашабинга хиссий жозибадорлик бахш этади, чизиклар, ранг, шакл ва рамзлар оркали ижодий асарни укиш, тушуниш имконини беради.

Ижодкор-педагоглар, талаба ва укувчилар томонидан яратилган ушбу асарни томоша килар экансиз, беихтиёр унинг ичига кириб кетгандек буласиз. Ушбу композициянинг максади нима? У рассомнинг тафаккури ва ижодий

махорати оркали томошабинга картинанинг ташки жозибаси ва композициядаги ички кечинмалар, буюк аждодларимизнинг шонли тарихини хикоя килиш учун мулжалланган.

Дархакикат, картина инсоният тарихи, хусусан туркий халклар тарихи, тамаддуни яралишидан хозирги кунгача булган тарихий тараккиётни узида акс эттирган. Картинани тахлил килиб турли даврларнинг, ривожланиш боскичлари, хар бир давр маданияти хакида тушунча хосил кила борасиз. Картинада хар бир элемент рамзий маънода кандайдир вокеликлар, уша даврда фанга киритилган янгиликларнинг канчалик мухимлиги, унинг илмий ахамиятидан сузлайди. Муаллифлар композициядаги хар бир элемент (шакллар, ёзувлар, ракамлар. буюмлар, кийимлар) оркали композициянинг асл мохиятини очиб беришга харакат килишган. Контраст рангларнинг ёнма-ён куйилиши, баъзан, бир-бирига енгил утиши, едириб юборилиши, илик ва совук туслар, оч ва туклиги оркали асардаги фигураларга улугворлик хисси берилган, уларнинг буюклигига ишора килинган.

Картинага боксангиз купгина белгилар мармардан ясалганга ухшайди. Композицияда колорит масаласи хам узининг чиройли ечимини топган. Фигуралар ва элементларнинг куплиги хамда рангдорлик картинанинг умумий яхлитлигига таъсир килмаган, аксинча, картина марказидаги глобусдан чикаётган нур оркали муаллифлар бутун куринишни яхлит композиция холатига келтирган. Бу нурлар оркали асар мазмунини фикран тахлил килиш унинг маъносини яхширок англашимизга, шунингдек рассомлар узи истаган максадга эришган усулларни бахолашимизга ёрдам беради.

Аввал уларни танкидий нуктаи назаридан тахлил киламиз, лекин аста-секин шакл ва мазмунга купрок эътибор беришни бошлаймиз, уларнинг хусусиятлари бир карашда тушуниш осон эмас. Тасвирий санъат асари таркибида хамма нарса мухим: расмнинг формати (тик ёки ётик), улчами, буюмларнинг фазодаги урни, "вазни", юзада жойлашиши, силуэтларнинг харакати, чизиклар ва ранг догларнинг ритмик алмашиниши, тасвирнинг макон ва замон нуктаи назардан ташкил этилиши, ёруглик ва соянинг таркалиши, ранг бериш усули, узига хос рамзий имо-ишоралар ва х к. Асарни томоша килар эканмиз, биз баъзида тасодифий булиб туюладиган тасвирларни учратамиз, чунки уларни мазмун ёки шакл жихатдан бир-бири билан боглаб булмайди, лекин айни пайтда улар асар мазмунини тугри тушунишга ёрдам беради ва шу оркали томашабин ундан завкланади.

Муаллифлар учун, энг мухими, нафакат томашабиннинг картинадаги чиройли ранглар, барча учун таниш булган чехраларини томоша килиши, балки утмишимиз, шонли тарихимиз хакида тафаккур килишга йуналтириш асосий максад хисобланади. Чунки канчалик галати туюлмасин, купгина кузатувчиларда оддий мулохаза юритишнинг узи етарли эмас. Ишонамизки, пассив кузатувдан фаол идрок этишга утишнинг ягона усули бу санъат асарларини таърифлаш ва тахлил килиш учун зарур булган сузларни излашдир.

Маълумки, Узбекистон инсоният цивилизациясининг энг кадимий учокларидан бири саналади. Биз картинани кузатар эканмиз мил. ав. III-II минг йилликларда Марказий Осиёда вужудга келган вахий оркали эълон килинган жахон динларининг энг кадимийси булган зардуштийлик дини рамзларини курамиз. Ушбу санъат асарининг юкори кисмида бир-бирига караб турган кдзгиш зархал шер тасвири мавжуд ва уларнинг оркасида куёш чараклаб турибди. Асарда Урта Осиё меъморлигида куп учрайдиган куш услубдан фойдаланилган. Куёш бодомковок, кийик кузли юз шаклида тасвирланиб, зархал тусли ёгду билан хошияланган. Бу Самарканддаги XVII асрда аштархонийлар даврида Регистон майдонида курилган хашаматли иншоот -Шердор мадрасасидаги тасвир билан монанд.

Деворий суратнинг маркази буйлаб айланасига жахон илм-фани тараккиётига муносиб хисса кушган комусий олимлар ва уларнинг издошлари хамда шогирдларини куришимиз мумкин. Дархакикат Уйгониш даври мутафаккирлари уз даврлари учунгина эмас, балки келгуси авлодлар, келажак замон учун хам маънавий куч-кувват манбаи, бебахо мерос колдирганлиги, илмий, адабий ва фалсафий мерослари уз даврларидан кейин хам дунё халкларига йул курсатиб келаётганлигини бутун жахон жамоатчилиги эътироф этади. Композицияда Абу Наср Форобий фалсафаси, ал-Хоразмийнинг хисоб илми, Абу Али ибн Синонинг тиббиёт илми, Абу Райхон Берунийнинг аник фанлар ва тарихга доир карашлари, буюк шоир, давлат арбоби Алишер Навоийнинг нуроний чехраси, шоир, олим, йирик давлат арбоби хамда саркарда Захириддин Мухаммад Бобур, Урта Шаркнинг буюк мусаввири Камолиддин Бехзод сиймолари алохида мехр билан тасвирланган. Уларнинг ёзувлари, хисоб-китоблари, илмий изланишлари рамзлари ёрдамида буюк аждодларимизнинг жахон илми, Шарк маданияти тараккиётига кушган хиссаларига ишора килинганлигини курамиз. Аслида хам, бундай илмий маданий ва маънавий юксалиш урта асрлар учун кутилмаган, шу билан бирга

дунёни хайратда колдирган хол булиб, шунинг учун хам уйгониш, илк ренессанс деб тарихга кирган.

Кадимий иншоотлар, меъморий ёдгорликлар, археологик казилмалар ва хаттотлик намуналари, накшу-нигорлар, амалий санъат буюмлари композицияга алохида безак бериш билан бирга, бой маданий меъросимизга томашабин эътиборини тортиб, тарихий утмишимизга нисбатан гурур хисларини уйготади.

Муаллифлар утмиш ва келажакни мохирона боглаб, замонавий кахрамонлар образи оркали утмишдаги меърос давомчиларининг хам Ватанимиз тараккиётидаги урнига ишора килинади. Картинада шер - куч-кудрат, шижоат рамзи; Танга давлатчилик, бойлик рамзи; Мехроб - мукаддас Ватан; Авесто -эзгулик рамзи; Куёш - ёруглик, зиё; Юлдузлар - буюк шахслар рамзи сифатида картинанинг кийматини ошириб турибди.

Бутун композиция зангори асосда булиб, фируза ва зархал буёклар билан тасвирланган. Шунингдек, гуллаб турган дарахт тасвирида хаёт давомийлигини, устоз-шогирд анъаналарининг кадимийлигини куришимиз мумкин ва бу бир-бирига чирмашиб кетган новдалар, очилиб турган гулларда ифодаланган. Бунга гузаллик рамзи булган товус узгача рух багишлаган.

Умуман, ушбу бетакрор санъат асари кишида халкимизнинг буюк алломалари, уларнинг издошлари томонидан буюк тарих пиллапояларидан ёркин келажак сари кадам ташлаётгандай тасаввур колдиради.

Бу асарга факат институтимиздагина эмас, балки, жахон микёсида хам эътибордан четда колмади. Дунёнинг сара тасвирий санъат асарлари каторида ЮНЕСКО томонидан нашр этиладиган 2021 йил календарида асарнинг сурати чоп этилди.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш мумкинки, ушбу асар институтимиз талабаларининг маънавий дунёкарашини шакллантиришда, уларда ватанпарварлик, миллий гурур хиссини тарбиялашда ахамияти жуда катта деб уйлаймиз. Зеро, таълим сохасининг барча йуналишлари учун уз касбининг тарихий ривожланиши ва мазкур сохада аждодларимизнинг бой меросларини, жахон тарихида колдирган буюк хизматларини хис килишлари учун бир "тасвирий восита-кулланма" вазифасини утайди деб умид киламиз.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 14-сон, 230-модда; Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 25.10.2018 й., 09/18/858/2095-сон, Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.09.2019 й., 09/19/821/3833-сон; 30.09.2019 й., 09/19/822/3840-сон;

2. SK Eralievich, MI Mukhamatsultonovna, BI Saidazimovich, AR Turgunovich, The Need for Creation of a

3. Байметов Ботир Болтабаевич, Султанов Хайтбой Эралиевич, Муратов Хусан Холмуратович, Собиров Сарвар Турсунмуротович. Научно-теоретические аспекты формирования Cluster of Pedagogical Innovations in the System of Continuous Education /International Journal of Psychosocial Rehabilitation// Том 24 №5 -2020: -ст. 6586-6591;композиционных способностей у студентов на занятиях по живописи. Журнал СОВРЕМЕННАЯ НАУЧНАЯ МЫСЛЬ. -2018. Том 1, № 1. Страницы- 83-94

4. Sultanov Kh.E. Innovation technology clusters use of technology in illustration/ International Journal of Psychosocial Rehabilitatio//- Vol. 24, Issue 04, 2020 ISSN: 1475-7192: -3877;

5. Sultanov Kh.E., Sobirov S.T., Marasulova 1.М. Theoretical basis of cluster approach in fine arts education / Journal of Critical Reviews// Vol 7, Issue 9, 2020: -p 109.;

6. Г.И.Мухамедов. Педагогик таълим инновацион кластери: эхтиёж, зарурат, натижа. Халк сузи газетаси, №93. -2019 йил,15 февраль;

7. Султанов Х.Э., Пак В.Ш., Кукиев Б.Б. Использование новых информационных коммуникативных технологий на уроках изобразительного искусства // МОЛОДОЙ УЧЁНЫЙ научный журнал №4 2016. С-829-833;

9. Байметов Б.Б.,Султанов Х.Э., Муратов Х.Х., Сабиров С.Т. Научно-теоретические аспекты формирования композиционных способностей у студентов на занятиях по живописи //Современная научная мысль Всероссийская научно-практическая конференция -с.87;

10. Султанов Х.Э. Развитие живописи Узбекистана в период независимости /МОЛОДОЙ УЧЁНЫЙ научный журнал// №4 -2016: -С. 874-876;

12. Султанов Х.Э. Талабаларнинг ижодий кобилиятларини ривожлантириш учун тасвирий санъат машгулотларида инновацион технологиялардан фойдаланиш /Замонавий таълим илмий-амалий, оммабоп журнал// Т. №11 -2016. Б.-59-65;

13. SS Tursunmurotovich, SX Eraliyevich, IU Shuhratovich, Illustration and the Influence of Illustrator on Children's Understanding of Fairy Tales and Works of Art in Books / International Journal of Psychosocial Rehabilitation// Том 24 №5 -2020: -ст. 3526-3533;

14. Султанов Х. Э., Худайбердиев П. У., Собиров С. Т. Непрерывное образование в Узбекистане как требование времени // Педагогика «Молодой учёный» . № 4 (138) . Январь, 2017.-с.385-388.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.