Научная статья на тему 'ЖАМОАТЧИЛИК ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ НАЗАРИЙ КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ'

ЖАМОАТЧИЛИК ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ НАЗАРИЙ КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

106
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жамият / жамоатчилик назорати / жамоатчилик экологик назорати / ижтимоийлашув / рақамлаштириш / корпоратив ижтимоий масъулият / маҳалла. / society / public control / public ecological control / socialization / digitalization / social corporate responsibility / mahalla (community)

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Аброр Уралович Ашуров

Ушбу мақолада Янги Ўзбекистоннинг 2022–2026 йилларга мўлжалланган тараққиѐт стратегиясида маҳалла тизимида жамоатчилик назоратига оид ижтимоий масалалар ва уларни амалга ошириш механизмлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларида ижтимоийлашув ҳамда унинг рақамлаштирилиши, хорижий тажриба, улардаги ижобий ва самарали ютуқларни Ўзбекистонда жамоатчилик экологик назоратини амалга оширишга тадбиқ этиш масалалари ижтимоий-фалсафий тадқиқ этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article outlines philosophical analysis of social issues and mechanisms of public control in mahallas (communities) identified in Development Strategy of New Uzbekistan for 2022-2026, socialization and digitalization local self-government bodies, international experience and implementation of its best practices in public control in Uzbekistan, particularly in public ecological control.

Текст научной работы на тему «ЖАМОАТЧИЛИК ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ НАЗАРИЙ КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-649-654

ЖАМОАТЧИЛИК ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ НАЗАРИЙ КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ

Аброр Уралович Ашуров

"Оила ва хотин-кизлар" илмий-тадкикот институти таянч докторанти, институт

кичик илмий ходими.

Ушбу маколада Янги Узбекистоннинг 2022-2026 йилларга мулжалланган тараккиёт стратегиясида махалла тизимида жамоатчилик назоратига оид ижтимоий масалалар ва уларни амалга ошириш механизмлари, махаллий узини узи бошкариш органларида ижтимоийлашув хамда унинг ракамлаштирилиши, хорижий тажриба, улардаги ижобий ва самарали ютукларни Узбекистонда жамоатчилик экологик назоратини амалга оширишга тадбик этиш масалалари ижтимоий-фалсафий тадкик этилган.

Калит сузлар: Жамият, жамоатчилик назорати, жамоатчилик экологик назорати, ижтимоийлашув, ракамлаштириш, корпоратив ижтимоий масъулият, махалла.

This article outlines philosophical analysis of social issues and mechanisms of public control in mahallas (communities) identified in Development Strategy of New Uzbekistan for 2022-2026, socialization and digitalization local self-government bodies, international experience and implementation of its best practices in public control in Uzbekistan, particularly in public ecological control.

Keywords: society, public control, public ecological control, socialization, digitalization, social corporate responsibility, mahalla (community)

^Hra y36eKHCTOHHH 6apno этнm Ba3H$anapn ^agannHK 6nnaH aManra OfflHpnnaeTraH xp3Hprn gaBpga ^aMHATHHHr TaaH^napn 6ynraH OMHnnap Ba ^apaeHnapHH HnMHH-Ha3apHH ypraHHm, Taxman Karam, xa^Kapo Ta®pn6anapHH ypraHH6 TaKKOcnaraH xpnga MaMnaKar h^THMOHH xaerara HMnnHMern^HA KHnnm эxтнe^н KynaHH6 6opMOKga. By эca ^aBnar pax,6apn TatKHgnaraHHgeK "^aMHAT -Hcnoxpraap Tama66ycKopn..."[1] ponnga My^accaM 6ynMOKga. By y3 HaB6araga ^aMH^THMH3 3HMMacnra MaMnaKar

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

April, 2022

тараккиётининг драйвери булиш вазифаси куйилганлигини англатади.

Жамият олдига куйилган ушбу масъулиятли вазифани бажариш учун унинг узига хос механизм ва воситаларини такомиллаштириш зарурияти пайдо булмокда.

Фукароларнинг жамоага бирлашиб жамоатчилик назоратини амалга ошириши жамиятнинг ушбу функциясини руёбга чикарувчи асосий механизм булганлиги боис, ижтимоий-сиёсий хаётда тобора долзарблашиб бормокда.

Жамият эркин булган, узининг ва узи мансуб булган жамоанинг хукук ва манфаатлари йулида курашувчи инсонлардан иборат. Шунингдек, инсон ижтимоий организм булиб, жамиятдан, биологик организм сифатида эса табиатдан алохида мавжуд булиши мумкин эмас.

Инсон узининг яшаш шарти хисобланган атроф-мухитни сифатли ва бекаму куст булишидан манфаатдордир. Манфаатдорлик уни "табиат-инсон-жамият" учлигида мувозанат таъминланиши учун кузатув олиб бориш ва назорат килиш инстинктини пайдо килади. Айни пайтда инсон назорати жамиятнинг мохиятига хос булган мустакил назорат тури хисобланади.

Инсонларнинг турли жамиятларга бирлашиб, аъзоларнинг умумий хохиш-истаклари, орзу-умидларини руёбга чикариш учун амалга оширадиган фаолияти жамоатчилик назорати тарзида акс этади.

Жамоатчилик назорати шаклларидан бири хисобланган экологик назорат, уни куйи махаллий бошкарув идоралари билан хамкорликда амалга ошириш биз урганаётган тадкикот ишининг фокуси хисобланади. Шу уринда жамоатчилик экологик назорати атроф-мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш сохасидаги конун хужжатлари талаблари бузилишининг олдини олиш, уни аниклаш ва унга чек куйишга, табиатни мухофаза килиш фаолияти самарадорлигини оширишга доир чора-тадбирлар тизими эканлигини кайд этиб утиш лозим. Жамоатчилик экологик назорати фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлар хамда фукаролар томонидан амалга оширилиши мумкин. Шунингдек, у табиатдан окилона фойдаланиш ва атроф-мухитни мухофаза килиш масалаларида давлат органлари, жамоатчилик ташкилотлари ва фукаролик жамияти институтлари уртасидаги хамкорлик олиб боришнинг янги платформасидир.

Тегишли меъёрий-хукукий хужжатларда экологик назорат сохасидаги махсус ваколатли давлат органлари Узбекистон Республикаси Экология ва атроф-мухитни

April, 2022

650

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-649-654

мухофаза килиш давлат кумитаси, Узбекистон Республикаси Согликни саклаш вазирлиги, Узбекистон Республикаси Саноат хавфсизлиги давлат кумитаси, Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Узбекистон Республикаси Сув хужалиги вазирлиги, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Усимликлар карантини давлат инспекцияси, Узбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат кумитаси, Узбекистон Республикаси ^ишлок хужалиги вазирлиги махсус ваколатли давлат органлари,[2] жамоатчилик экологик назорати фаолиятини мувофиклаштириш фукароларнинг узини узи бошкариш органларига юклатилган. Улар уз ваколатлари доирасида тегишли худудда атроф-мухит мухофазасига оид конунчилик ижроси устидан назоратни амалга оширади, нодавлат нотижорат ташкилотларига атроф-мухит ифлосланиши ва табиий ресурслардан ноокилона фойдаланишга олиб келиши мумкин булган, фукароларнинг соглиги ва хаётига хавф солувчи фавкулодда вазиятларни кузатиб бориш ва олдини олиш, аниклашнинг самарали тизими яратилишида, шунингдек, жамоатчилик экологик назоратини ташкил этиш ва амалга оширишда, жамоатчи инспекторлар институтини шакллантириш ва уларнинг укувини ташкил этишда кумаклашади. Фукаролар йигинлари экологик назоратнинг бошка турлари амалга оширилишида, экологик назорат сохасидаги махсус ваколатли давлат органига таклифлар киритишда иштирок этади, ижро хокимияти органлари, тегишли худудда жойлашган муассаса ва ташкилот рахбарларининг атроф-мухитни мухофаза килиш ва худуднинг санитария холати, уни ободонлаштириш ва кукаламзорлаштириш масалалари юзасидан хисоботларини эшитади хамда уларнинг натижалари буйича карорлар кабул килади.[3]

Шу уринда махаллий бошкарув тузилмаларида жамоатчилик экологик назоратини амалга оширишнинг хориж тажрибасини урганиш мухим ахамиятга эга. Чунки ривожланган хорижий давлатларнинг табиатни мухофаза килиш конунчилигида мусаффо атроф-мухит хукуки хар бир фукаро ва инсоннинг фундаментал хамда ажралмас хукукларидан бири сифатида эътироф этилган. Уларда фукаролик жамияти институтлари жамоатчилик экологик назоратининг мустакил субъектлари сифатида белгиланган.

Бугунги кунда энг кам ифлосланган мамлакат сифатида дунёда Финляндия етакчилик килиб келмокда. Хельсинки шахри

Британиянинг Money.co.uk компанияси мутахассислари томонидан хавонинг ифлосланиш даражаси, умр куриш

April, 2022

давомийлиги, мамлакатдаги хавфсизлик холати, йиллик куёшли кунлар сони каби омилларга асосланиб 2022 йилда соглом хаёт кечириш учун энг тоза хавога эга шахар деб топилган. [4] Ушбу мамлакат кайта тикланадиган энергия манбалари, электр транспорт воситалари ва атроф-мухитни мухофаза килиш каби катъий экологик коидалар асосида яшаб келмокда. Бунинг натижасида ахоли тоза хаводан нафас олишдек бахтга эга. Ахолининг табиатга хазина сифатида караши, атроф-мухитни мухофаза килиш хар бир финнинг хакки (Jokamiehenoikeus - хамманинг хакки!) ва вазифаси эканига оид менталитетга хос карашлар ва кадриятлари сабабли бугунги даражага эришган. Бу жихатдан узбек халки кадимий манбаа хисобланган "Авесто"да акс этган табиатга, табиат кучларига булган муносабатни кадрият даражасига кутариб, асраб авайлаб бугунги авлодга етказиб келинган тамойиллар билан уйгун эканлигини куришимиз мумкин.

Козогистоннинг ракамлаштириш давлат дастурининг бешинчи йуналиши - Инновацион экотизимни яратиш. Бу бизнес, илмий соха ва давлат уртасида баркарор гаризонтал алокаларга эга булган технологик тадбиркорлик ва инновацияларни ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш йуналиши. Давлатнинг яратиш, мослаштириш, кушишга кодир ишлаб чикариш инновацияси экотизим катализатори сифатида рол уйнайди.[5]

Белоруссияни 2021-2025 йилларда ракамли ривожлантириш давлат дастурининг 5 йуналиши Давлат бошкарувини ракамлаштириш булиб, унинг натижасида автоматлаштирилган режимда бир-бири билан узаро алокада булган давлат ракамли платформалари негизида курилган давлат ракамли ахборот экотизимини шакллантириш имконини бериши назарда тутилган. "Smart city" лойихасини амалга ошириш натижасида шахарлар экотизимини аклли бошкариш мулжалланган. [6]

Крзогистон ва Белорус республикаларида жорий этилаётган ракамлаштириш сиёсати Узбекистонда олиб борилаётган "Ракамли Узбекистон 2030" дастури билан ухшашликда эканлигини куриш мумкин. Бу давлатлардаги "Аклли шахар" гояси "Ракамли Тошкент" билан хамоханг булиб, аклли технологияларни жорий этиш, экологик тоза энергия ишлаб чикариш хамда экотранспорт тизимини такомиллаштириш оркали шахарнинг тоза экотизимини яратиш максадларини ифодалайди. [7]

Ривожланган Гарб давлатларида Корпоратив Ижтимоий Масъулият тушунчаси (бизнеснинг ижтимоий масъулияти, корпоратив масъулият, масъулиятли бизнес ва

April, 2022

652

корпоратив ижтимоий имконият деб хам номланади) кулланилиб келади. КИМ бу фирмалар, ташкилотлар, компаниялар уз фаолиятини бошка манфаатдор жамоатчиликка таъсири учун узларини жавобгар, узларини масъул деб хисоблашини акс эттирадиган тушунчадир. Ушбу мажбурият конун хужжатларига риоя килиш мажбуриятидан ташкари ташкилотлар, фирмалар, компанияларнинг ихтиёрий равишда ишчилар ва уларнинг оилалари, шунингдек, махаллий хамжамият ва умуман жамиятнинг хаёт сифатини яхшилаш учун кушимча чоралар куришни назарда тутади. Ижтимоий масъулият ташкилот ёки корхона, фирманинг жамият баркарор ижтимоий ривожиши учун уз фаолияти окибатларини бахолаш кобилиятини англатади. Ижтимоий масъулият кенг тушунча булиб, у экология, ижтимоий адолат ва тенглик каби масалаларни хам камраб олади. Ташкилотлар уз фаолиятини 3 та йуналишда - молия, уз фаолиятининг жамият ва атроф-мухитга таъсирида ва шу таъсирида уз масъулиятини курсатиши керак. Бу нафакат бизнесга, давлат, жамоат ва ихтиёрий ташкилотларга хам бирдек тегишли.

КИМ - бу биринчидан ташкилотларнинг конун хужжатларида белгиланган ижтимоий мажбуриятларини бажариши ва тегишли мажбурий харажатларни уз зиммасига олишга катъий тайёрлиги. Иккинчидан КИМ бу конун талабларига эмас, балки маънавий-ахлокий асосларга кура, солик, мехнат, экология ва бошка конун хужжатларида белгиланган чегаралардан ортик ижтимоий эхтиёжлар учун кераксиз харажатларни ихтиёрий равишда коплашга тайёр булишлик.

Айтиш мумкинки, корпоратив масъулият компания, фирма, жамоанинг нафакат узи дуч келадиган асосий принциплар туплами балки, ахолининг муносиб турмуш даражасини таъминлаш, бутун жамиятни ривожлантириш ва келажак авлод учун атроф-мухитни саклаш хакида кайгурадиган барча компания, ташкилот, жамоаларнинг амал киладиган ижтимоий доктринаси хамдир. [8]

Урганилган хориж тажрибасидан келиб чиккан холда Узбекистонда жамият хаётининг ижтимоийлашуви жараёнида жамоатчилик экологик назорати самарадорлигини ошириш максадида куйидагилар тавсия этилади:

- Ижтимоий грантлар хажмини оширган холда Узбекистондаги нодавлат-нотижорат ташкилотларини фаол жалб килиб, ахолининг экологик масъулияти борасида суровномалар утказиш;

- Махаллалардаги кенгаш раислари ва шу худудда ишлаб чикариш, хизмат курсатиш сохаларида фаолият

April, 2022

653

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-649-654

курсатаётган ёки келгусида фаолиятини шу ерда амалга оширмокчи булган тадбиркорлар, бизнес эгалари, жумладан юридик шахслар уртасида ижтимоий масъулият шартномасини имзолаш;

- Махаллалардаги хар бир хонадон эгаларининг экологик саводхонлиги, ховлисида парваришлаётган дарахт кучатлари, оила аъзоларининг атроф-мухит, табиатга муносабатини бахолаш тизимини йулга куйиш;

- Махаллалар тизимида Экология кумитаси билан хамкорликда "Экохудуд" анъанавий танловини жорий этиш - унда "Энг яхши экохонадон", "Энг яхши экомахалла", "Энг яхши экотуман", "Энг яхши эковилоят" номинациялари оркали голибларни рагбатлантириб бориш;

- Махалла тизимида "Экомахалла" электрон порталини яратиш, унинг мобил иловасини жорий этиш; махалладаги хар бир хонадонни шу иловага аъзолигини таъминлаш; илова оркали экокоидабузарлик ёки экологик жихатдан намуна буладиган холатларни хар бир ахоли вакили киритиб боришини йулга куйиш.

REFERENCES

1. www.lex.uz

2. www.uznature.uz

3. www.ziyonet.uz

4. www.philosophy.ru

5. www.falsafa.dc.uz

6. "Ижтимоий фалсафа" Б.Очилова ва С.Маматкулов, Тошкент "Ношир" 2016.

7. "Жамият фалсафаси" Ж.Туленов, Тошкент 2001.

8. https://uza.uz/uz/posts/prezident-zhamiyat-islo-otlar-tashabbuskori-degan-yangi-oya--24-01-2020

9. https://lex.uz/acts/2304953

10. https://lex.uz/docs/2784434

11. https://www.money.co.uk/mortgages/healthiest-places

12. https://digitalkz.kz/o-programme/

13. https://www.mpt.gov.by/ru/gosudarstvennaya-programma-cifrovoe-razvitie-belarusi-na-2021-2025-gody

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.