CC BY
1ЭЭЖ 53:371.3
ЖАЦАРТЫЛГАН ОЦУ МАЗМ¥НЫ АЯСЫНДА ФИЗИКА ПЭН1НЩ Б1Л1М АЛУШЫСЫН ДАЯРЛАУДА ЭЛЕКТРОНДЬЩ РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
ALI CORUH
SakaryaUniversity,department of Physics Sakarya - Turkiye
ШАНГИШБАЕВА А.С., КВЕГЛИС Л.И., ИМАНЖАНОВА К.Т.
Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi
Аннотация. Мацалада физика сабагында оцушылардыц бглгмг мен цызыгушылыгын арттыру мацсатында цолданылатын электрондыц б1л1м беру ресурстары царастырылады.Оцу процестщ тшмдшгт арттыратын б1л1м беру платформалары мен жасанды интеллект цолдану туралы жан-жацты шолу усынылады. Тацдалган зерттеулер уйлес1мд1 цурылымды жасау уш1н талданып, синтезделед1. Элекрондыц ресурстардыц турлер1мен цатар, оган цойылатын талаптар да тус1нд1р1лед1.
Клт свздер. Электрондыц б1л1м беру ресурстары, 3D анимациялар, виртуальды зертханалар, жасанды интеллект, онлайн платформа.
Kipicne. Акпараттандырудыц непзп багыты ХХ1 гасырдыц талаптарына сэйкес когамды дамытудьщ жогаргы тиiмдi технологияларына CYЙенген жаца бшм стратегиясына кешу болып табылады. Дамыган елдердеп бiлiм беру жYЙесiнде ерекше мацызды мэселелердщ 6ipi -окытудыц акпараттандыру жYЙесi, ягни оку YPДiсiнде жаца акпараттык жYЙе технологиясын колдану.
Бшм беруде ец басты тулга - устаз болгандыктан, оныц басты мшдет1, кYш-жiгерi окушыларга акпаратты ец тYсiнiктi, кызыкты етiп жеткiзуге багытталган. Жаца когам акпараттык мэдениеттiц жогары децгешн мецгерген жэне акпараттык орта жагдайында шешiм кабылдауга кабiлеттi мамандарды кажет етедi.Сондыктан физика пэнiнiц окытушысын даярлау процесшде окытуды жекелендiруге, бiлiм алушыныц оку-танымдык кызметiн белсендi етуге, кэабилшке жакындатуга кемегiн тигiзетiн, акпараттык жэне телекоммуникациялык технологияларды ецгiзу керек екендшн зерттеу жумыстары керсетiп отыр.
Элекрондык ресурс - бул оку максатына жету Yшiн компьютерлiк багдарламаларды колданылатын мамандырылган ресурс. Электрондык бiлiм беру ресурстары (ЭББР) — электрондык-цифрлык нысандагы бiлiм беру ресурсы, оган мыналар кiредi: курылымы, пэндiк мазмуны жэне олар туралы метадеректер[1]. Электрондык ресурсты оку процесiнде оны пайдалану Yшiн кажеттi деректердi, акпаратты, багдарламалык жасактаманы камтиды. Сабакта электрондык ресурсты колданудыц басты максаты - бiлiм беру процесшщ децгейiн арттыру. Сабакты тиiмдi еткiзумен катар, бiлiм алушылардыц айналамыздагы элем туралы тYсiнiгiн кецейтедi[2]. Этшген сабакты ез беттерiнше зерттеудi жалгастыруга, езiн тесеруге де мYмкiндiк береди Электрондык ресурстарды колдану дэстYрлi окытуга караганда окушыларга кецiрек акпарат беру Yшiн тиiмдi жэне барлык материалдардыц бiр курылгыда болуы ыцгайлы болып табылады. Сондыктан заман талабына сай, жацартылган бiлiм мазмунына сэйкес электрондык бшм беру ресурстарын колдану устаздар Yшiн мiндеттi болып табылады.
Нетп бвлiм. Электрондык бiлiм беру ресурстарын оку процесшде колдану - бул оку процесш каркындатуга, окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттыруга, жаца такырыпты толык тYсiнуге, сабак каркынын арттыруга, езшдш жумыс келемiн арттыруга мYмкiндiк беретiн жолдардыц бiрiн усынуга жол ашады. Электрондык ресурстарды колдану кезшде кандай максаттарга кол жеткiземiз?
1. Оку акпараты мультимедиялык технологиялар аркылы берiледi;
2. Керi байланысты интерактивт кооперация аркылы жYзеге асыруга болады;
3. Нэтижелердi тексерудi жузеге асыру;
4. Акпараттык-эдютемелш камтамасыз ету автоматты турде етедЦЗ].
Электрондык бiлiм беру ресурстарын сабактыц эр кезещнде колдануга болады: жаца
материалды тYсiндiру, кайталау, бекiту, бакылау.
ЭОР колдану аркылы мыналарды жYзеге асыруга болады:
— дэл жэне шынайы бакылау;
— оку процесш жекелендiру;
— эртYрлi оку мшдеттерш шешу Yшiн колдану;
— эртYрлi эдiстемелiк эдiстердi бiрiктiру;
— бшм алушылардыц iс-эрекетiн эртараптандыру[4].
Болашак мyFалiмдер Yшiн оку-тэрбие процесiн курудыц жаца уйымдастырушылык формаларын мецгеру мацызды.Жаца буын физик-мyFалiмдерiн даярлаудыц тYпкi максаты -окыту практикасында цифрлык куралдар мен желшк технологияларды жYЙелi жэне тиiмдi пайдалануда керiнiс тапкан педагогтердщ кэаби кызметiнде туракты езгерiстердi камтамасыз ету.Осылайша, электронды бiлiм беру ресурстары барFан сайын танымал бола бастады, олар муFалiмнiц жумысын жещлдетед^ жаца нэрсеш Yйренуге мYмкiндiк бередi, усынылFан материалдан асып тYседi, осылайша окушылардыц езшдш жэне шыFармашылык жумыс даFдыларын калыптастыруFа ыкпал етедi[5,6].
Физика сабаFы жоFары сыныптарFа окытылатындыктанокушылардыц бiлiм алудаFы талабы да жоFары. ХХ Fасыр окушылары - окушы болса, ХХ1 Fасыр окушылары - кiшiгiрiм муFалiм. Эздшнен бiлiм iздейтiн езiндiк кезкарасы бар, ойын ашык бiлдiретiн, жаца технологиялардан да хабары бар бшм алушылар. Сондыктан дэстYрлi сабак беру аркылы сабакка кызыFушылыктарын арттырып, бэсекеге кабшетп окушы дайындау мYмкiн емес. Жаттанды сабак беру, жаттанды бiлiм беру цифрлык Fасырда ете тиiмсiз тэсш[7]. Осы турFыда зерттеу жумысын бастамас бурын болашак физика муFалiмдерi, яFни 4-курс студенттерiнен сауалнама алынды.
Сурет1. Электрондык бiлiм беру ресурсын пайдалану туралы сауалнама
нэтижесi.
Сауалнама нэтижес студенттер электрондык ресурстардыц колдану тшмдшп мен кезецдерiнжаксы бiлгенiмен, физика сабагында колданылатын ЭББР тYрлерi мен оны уйымдастыру шартын теория тYрiнде гана бiлетiндерiн кeрсеттi. Студенттермен жумыс барысында болашак физика пэнi муFалiмдерiне ец кажетп платформалар мен жасанды интеллект туралы бшм бершдь Студенттерге Yйретiлген жаца заманFа сай соцFы уакытта кеп сураныска ие жасанды интеллект жэне онлайн платформаны сабакта колдану мысалдары теменде кeрсетiлдi.
Сабак беру барысында ютаппен де жумыс жасап, тYрлi ойындар ойнатып, 3D анимациялар, объект, бейнелердi KepceTÏn, тэж1рибе жасатып, есептер шыгарып, трендтегi эдiс-тэсiлдердi колданып сабак ететш болсацыз, онда сабак окушыларга кызыкты болып, белсендiлiгiн бiрден байкайсыз. Осы айтылган ресурстарга сабактыц эр кезещнде тиiмдi колдануды ынталандыру Yшiн усынуга болады:
1. Сабак басталганда уйымдастыру кезецiнде окушыларга психологиялык тургыда кeцiлдi ахуал тугызып, жалпы кещл-^йлерш бiлу мацызды. Бул орайда тек 2 минут уакытты алатын жэне барлык сыныпты камтитын https://www.mentimeter.com/ сайты кемекке келедь Осы платформа аркылы эр окушыдан бiрнеше суракка 2-3 жауапты алып, азуакыт аралыгында интерактивт тактадан кере аламыз.
2. Yй тапсырмасын сурау кезецiнде https://www.flippity.net/ пайдалануга болады. Спинер аркылы алдын-ала бшм алушылардыц атын жазып, айналдыру аркылы тацдалган окушыдан сабак сурау. ^осымша бул платформа акылы топка да, командага да белуге болады.
3. https://kahoot.com/, https://wordwall.net/, Learnigs.apps платформаларымен сабакта кызыкты интерактивтi ойындар ойнатуга, формативт жумыстар жасауга болады. Iшiндегi дайын жумыстармен катар, кызыкты тапсырмалар жасап, жаттыгулар, красвордтар жасап окушылардыц белсендшгш арттыруга таптырмас электрондык ресурстар.
4. Эзшщ негiзiнде физика эксперименталды гылым болып табылады: оныц барлык зацдары мен теориялары эксперименталды деректермен непзделген жэне дэлелденген. Сондыктан физикада ютаппен жаца такырып тYсiндiру бiлiм сапасыныц тYсуiне экелуi мYмкiн. Эр сабакта электрондык бшм беру ресурсыныц мультимедиялык, визуалды жэне дыбысты тYрiн колдануга болады. https://www.canva.com/программасы аркылы анимациялы презентация, видеолар жасап, https://nearpod.com/ платформасындагы 3 D модельдердi косса сабак тYсiнiктiде, кызыкты eтедi. Зертханалык жумыстар жасау кезiнде кажеттi курал-жабдыктардыц тапшылыгы немесе атомдык физика сабактарында сынып бeлмесiнде жасалынбайтын тэжiрибелердi виртуальды зертханаларды колдануга болады. Муныц басты ерекшелiгi окушылар, студенттер бершген тапсырманы ыцгайлы уакыт режимiнде, уакытты жылдамдату немесе баяулату, объект параметрлерш езгерту, параметр мэндерiн елшеу жэне графика алу аркылы компьтер кемепмен жасай алады. Virtual Labs, а https://www.ises.info/, http://school-collection.edu.ru/, http://www.all-fizika.com/), т.б. ете кеп виртуальды тэжiрилерi бар сайттарды сабакта колдануга болады.
5. Сабакты корынытындылауда керi байланыска https://padlet.com/, https://answergarden.ch/ платформалары ете тиiмдi.
Соцгы уакытта муFалiмдердiц кецiнен колданып жYрген электрондык ресурстарыныц бiрi https://www.magicschool.ai/, https://chatgpt.com/g/g-mzFm1dKjW-chat-gpt платформалары. МуFалiмдердiц кеп уакытын алатын кыска мерзiмдi жоспар, окушыларFа косымша тест тапсырмаларын, практикалык тапсырмаларын жасау казiргi тацда осы сайттар аркылы ете оцай болып отыр. АFылшынша сайт болса да, аудармашы аркылы кез келген тiлде колдануFа болады. АталFан жасанды интелект аркылы уакытыцызды Yнемдеуге болады.
https://www.jig.space/ платформасына почтацыз аркылы тiркелiп, кез келген такырыпта кецейтiлген шындык форматында окушыларFа сабакка катысты кез келген объекта жан-жакты керсетуге болады. Мысалы, оптика сабаFында кeздiц 3D кершюш эр тYрлi бeлiктерiн керсете отырып, алыстан кeргiштiк, жакыннан кeргiштiк тYсiндiрсе сабак ете кызыкты eтедi. Будан баска платформаныц мYмкiндiктерi кеп.
Келеаешмдшп жэне жылдамдыFы жаFынан алда келе жаткан электрондык ресурстардыц бiрi https://publuu.com/ болып табылады. Ескеретш жаFдай эр почтамен пркелгенде тек 2 апта Fана тегiн колдануFа болады. МуFалiмдерге электрондык кiтапшалар жасау кезiнде ете кажетп. Видео жэне фото барль^ын койып iстеуге болады.
1 ай келемшде студенттердiц бiлiмi толыFып, электрондык ресурстарFа деген KызыFушылыктары артты. МуFалiм болуFа деген кулшыныстары артып, ездерше сенiмдi бола
тусп. ^андай платформаны сабактыц кай кезещнде колданган тиiмдi, окушы кызыгушылыгын арттыру Yшiн кандай жасанды интеллект колдану керектшн тYсiндi.
ЭББР туралы студенттердщ TYCiHiri йэо/ 87% 88% 91% 93%
HI I I I I I.
Сурет 2. Электронды; бшм беру ресурсын пайдалану туралы сауалнама нэтижеа.
ТYсiнуге де, Yйретуге де киын мектеп пэндершщ бiрi болып саналатын физика сабагында электрондык бшм беру ресурстарын (ЭББР) белсендi пайдалану мрашмнщ жумысын жещлдетуге, окушылардыц ынтасын ынталандыруга жэне физиканы окыту сапасын жогары заманауи талаптарга оцай сэйкестендiруге мYмкiндiк бередi.
Тагы ескеру керек жагдай ол - бiлiм беру процесше электронды; ресурс к¥ру жэне енпзу кезiнде арнайы нормативтiк к¥жаттарга CYЙену кажет. Жэне де дидактикалык, психологиялык, эргономикалык, эстетикалык талаптарга, эдютемелш жYЙеге сэйкес келуi керек.
МYFалiмнiц, окытушылардыц бiлiмiмен катар, окуды кызметiн жоспарлау кезшде, сабакта колданатын электрондык ресурстарды жобалауды жоспарлай жэне жYзеге асыра бiлу керек. Жобалаудыц eзi педагогикалык дизайн сиякты жаца Fылыми пэнге непзделген. Бул жаFдайда педагогикалык дизайн деп оку процесш бiр мезгшде каркындандыра отырып, оку децгешн, сапасын арттыру максатында ЭББР оцтайлы жобаларын к¥PУFа баFытталFан кэсiби кызметтi тусшу керек[8]. ЭББР-ны эзiрлеу кезiнде эзiрленiп жаткан жобаныц децгешн накты тусшу кажет, осыFан байланысты алдымен талдау жYргiзiп, бiлiм алушыларды талдау жэне электрондык контентке койылатын талаптарды карастыру кажет.
Бшм алушыларды талдау терт компоненттен тирады:
1. Акпаратты жаксы кабылдау Yшiн окыту эдiстерiн талдау (дэрю, практикалык тапсырма, тест сурактары, кецес беру).
2. Мотивациялык талдау - окуFа деген кызыFушылыкты жэне бшм алушыныц жетiстiкке жету мYмкiндiгiн зерттеу (аудиториялык сабак немесе eзiндiк жумыс).
3. Бiлiм алушыныц базалык бшмш талдау.
4. Оку кабiлеттерiн талдау - eзiн-eзi окыту децгейi аныктау.
Окытуды талдауда зерттеледi:
1) Бшм саласы - мазмунын аныктау (пэндш саланыц атауы, оку-эдiстемелiк кешендi курастыру жэне т. б.).
2) Окыту максаттары - оку курсынан еткеннен кешн бiлiм алушылардыц бiлуi, кандай кузыреттшкке ие болуы керек екенш сипаттау.
3) Уакыт жэне кещспкпк шектеулер (сабак узактьны, оку орындарыныц географиялык орналасуы жэне т.б.)[11].
МуFалiмнiц болашак кэаби кызметшщ ерекшелiгiн ескере отырып, электрондык оку-эдiстемелiк материалдарFа койылатын eзгермелi талаптарды бeлiп керсетуге болады. Осы талаптарды есепке алу колледж студенттерш электронды ресурс куруFа дайындау процесiнде мацызды. ОкушыларFа арналFан ЭР мiндетi - зерттелетiн пэнге кызы^ушылыкты арттыру болса, студенттер Yшiн eзiндiк жумысты уйымдастыру Yшiн теориялык материалдармен камтамасыз ету.
Кесте 1 - ЭББР талаптары
ОкушыларFа арналFан ЭББР талаптары Студенттерге арналFан ЭББР талаптары
теориялык материалды тYсiнiктi, кыска тYPде усыну; теориялык материалдар мен практикалык тапсырмаларды усыну жоспарыныц болуы
усынылFан материалдыц эртYрлi децгейiнiц болуы усынылFан терминдердiц сездш корын орналастыру
усынылFан акпараттыц колжетiмдiлiгi семинарлар мазмуныныц кыскаша сипаттамасыныц болуы;
¥сынылFан материал кызыкты болуы керек осы такырып бойынша эдебиеттер тiзiмiнiц болуы
алыетан бiлiмдi бакылаудыц жеделдш алынFан бiлiмдi бакылаудыц жеделдiгi
Болашак муFалiмдер Yшiн ЭР-Fа койылатын талаптарды бшу ЭББР iрiктеудi жэне оларды талдауды жYзеге асырып кана коймай, сонымен катар жоFары сапалы ЭР куру мYмкiндiк бередi. Бул ретте студенттердi электрондык бiлiм беру ресурстарын куру жэне колдануFа дайындау процесi акпараттык бiлiм беру ортасын дамытуда педагог кадрларFа ец мацызды талап болып табылады.
^орытынды. Бул макалада оку процесiн каркындатуFа, окушылардыц пэнге деген KызыFушылыFын арттыруFа, жаца такырыпты толык тYсiнуге, сабак каркынын арттыруFа, eзiндiк жумыс кeлемiн арттыруFа мYмкiндiк беретiн окыту платформалары мен жасанды интелекттердi карастырдык.Жас ерекшелiктерiне, оку кабшеттерше карай электрондык ресурстарды колдану талаптарын да айта eттiк. Болашак физика пэш муFалiмдерi сабакка дайындалу кезецi мен катар сабактыц барысында электрондык ресурстарды тиiмдi колдану туралы толык маFлуматтар ала алды. Макаладан окырман кeмекшi жасанды интелект пен нейрожелшер туралы тыц акпараттарды тYсiндi. Бул маFлуматтар болашак муFалiмдерге кажет болады деген сенiмдемiз.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Электронный образовательный ресурс [Электронный ресурс]. URL: https://32ber.uralschool.ru/site/pub?id=34 (дата обращения25.08.2019).
2. Ахметжанова Г.В., Юрьев А. В. 2018. Бшмберудеп цифрлык технологиялар. Балтык гуманитарлык журналы, 3 (24), 7 том: 335-336.
3. Панкова Е.В. Использование электронных образовательных ресурсов (ЭОР) в образовательном процессе. Библиотеки и информационные ресурсы в современном мире науки, культуры, образования и бизнеса. Available at: http://www.gpntb.ru/win/inter-events/ crimea2013/disk/012.pdf
4. Захарова, И.Г. Информационные технологии в образовании: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб, заведений. — М.: Издательский центр «Академия», 2003. - 192 с.
5. Карабельская И.В. 2017. Жогары мектептщ бшм беру процесшде цифрлык технологияларды колдану. УГНТУ хабаршысы. Еылым, бшм, экономика. Серия: Экономика, 1 (19): 127-131.
6. Лисовская, Н.Б., Кузнецова, О.В. (2017). Акпараттык кузыреттшк жас маманныц кэаби жет1сттнщ факторы ретiнде. Кiтапта.: Т.А. Фленина Ашык педагогикалык бiлiмберудегi электрондык орта. Санкт-Петербург.: Басылым. А. И. Герцен, 132-136.
7. Стрелчук Е. Н., Поначугин, А.В. (2019). Цифрлык технологиянъщ оку процесiне эсерi. Педагогикалык куралдар: орыс жэне шетелдiк педагогикадагы тужырымдаманыц мэнi, колданылуы жэне рeлi. Еылым мен бшмнщ болашагы, 1 (37): 10-19
8. Ленкина, И.А. Использование ЭОР в учебно-образовательном процессе. - Режим доступа: http://lenkina-irmajimdo.com/электронные-образовательные-ресурсы/ (Дата обращения 1.06.21).
9. Филатова, О.Н. Применение нейросетей в профессиональном образовании / О.Н. Филатова, М.Н. Булаева, А.В. Гущин // Проблемы современного педагогического образования. - 2022. - №77-3. - С.243-245
10. Баррат Дж. Последнее изобретение человечества: Искусственный интеллект и конец эры Homosapiens. - М.: Альпинанонфикшн, 2015. - 304 с.
11. Булаева, М.Н. Методические рекомендации применения цифровых платформ в профессиональных образовательных организациях обучения / М.Н. Булаева, О.Н. Филатова, П.В. Канатьев // Проблемы современного педагогического образования. - 2022. - №72(4). - С. 34-36
