CC BY
45ГТАХР 31.01.45
ЖАЦАРТЫЛГАН Б1Л1М БЕРУ ЖАГДАЙЫНДА ХИМИЯНЫ ОЦЫТУДАГЫ
ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Г.Е. Жумахан1, Б.Б. Исламова2, Ж.Ц. Куанышева3 122 курс магистранты «Химия» - 6М011200 3 п.г.к., ага оцытушы
1, 2, 3 Казац мемлекетпк цыздар педагогикалыц университетi, Алматы ц., Казахстан
email: bagila_islamova@mail.ru
Б^л мацалада жанартылган бiлiм беру жагдайында химиядагы оцу материалынын Yлгiсi арцылы тэуелаз танымдыц эрекеттердiн нэтижесiнде бiр немесе бiрнеше мэселенi шешуге мYмкiндiк беретш химияны оцытудын ойын технологиясын цолдану мYмкiндiктерi царастырылады. Сабацты ойын тYрiнде жYргiзу оцушылардын бiлiмге ынта-ыцыласын арттырады. Ойын арцылы ^йымдастырылган сабац балаларга женiл эрi тартымды, тYсiнiктi болады. Оцытудын тYпкi мацсаты -онын сапалы болуы, ягни сабацтын тYрлерi мен эдютерш, мазм^нын жетiлдiруге онын эдюкерлж танымдыц, бiлiмдiк, тэрбиелiк цызметi мен практикалыц багытын кYшейту де осы мiндеттерден туындайды. Осыган орай бiз б^л мацалада ойын технологиясын цолданып химияны оцытудын бiрнеше эдiс-тэсiлдерiн царастырамыз.
Туйт свздер: ойын технологиясы, дидактикалыц ойын, танымдыц ойын, гскерлгк ойын, оцытушы шеберлш, óinÍM алушыныц цабыетг, педагогикалыц технология, проблемалыц педагогика
Ка^рп жанартылган бшм беру жагдайында химияны оцытудын жана эдютемелш жYЙесi, кэсштш бiлiм алушыларга пэндi оцытып Yйретудiн тиiмдi жолдарынын бiрi оцушылардын iс-эрекеттерi белсендiру мен тиiмдiлiгiн арттыру, педагогикалыц технологиялармен ^штастыра жYргiзу ж^мысын практига енгiзу мэселесiне ерекше квнiл аудару цажетпгш квздейдi. Педагогика гылымында баланьщ жеке адам ретiнде дамуы Yшiн ойын ерекше орын алады. Жалпы вмiрде ойыннын да цогамдыц мэш бар. Ойын барысында белгiлi бiр эрекет жасай отырып, жасвспiрiм цогамдыц вмiрге цатысудын алгашцы Yлгiсiн алады, ересектермен арадагы царым-цатынас ц^рылымын тYсiнедi. Бала ойын арцылы взi вмiр CYрiп отырган, дамып отырган белгш бiр элеуметгiк ортадагы норма мен эрекетп цабылдайды. Ойын белгiлi бiр ^стамдыц тэртiптiн кврiнiсi болып табылады. Сондыцтан да химияны оцытудын эдю-тэшлдерш сан-салалы багытга, жан-жацты царастыру квзделш отыр. Оцушылар жолдастарынан цалып цоймау Yшiн сабацца белсендi цатысып, цойылатын с^рацтарга жауап iздеп, ойлана бастайды. Сабацта ойын тYрлерiн оцушылардын ой-врюш дамытуга эсер етедi. Ойын баланын психикасында сапалы он взгерiстер тугызады: онда мектеп жетекшi болатын оцу эрекетшщ негiздерi цаланады [1; 21].
К^рп кезде оцытудын тиiмдi эдютерш зерттеп, оны iс жYзiнде цолдануга ^сыну кYрделi мэселелердiн бiрiне айналды. Бiлiм алушыларды цоршаган орта заттарымен, ц^былыстарымен таныстырып, олар жайында гылыми ^гымдарын жYЙелеп, квзцарастарын цалыптастыруда кэсштш арнайы оцу орындарында оцытылатын химия пэншщ мэнi вте зор болып келедь Химиядагы ойындарды 3 топца бвлш царастыруга болады. Дидактикалыц, юкерлш жэне танымдыц болып. Дидактикалыц ойындарга келер болсац б^л ойындар ен алдымен оцушынын ой -врiсiн дамытуга квмектеседь Дидактикалыц ойындардын взiне тэн ерекшелiктерi бар. Бiр жагынан - ойында ойындыц эрекет негiзге алынган, онын квмегiмен жеке т^лганын белгш бiр сапалары: зейiн, байцагыштыц, ес, ойлау, iзденiмпаздыц, белсендiлiк цалыптасады. Екiншi жагынан - ойын сабацта белгш бiр дидактикалыц мiндеггi, жана материалды оцып - YЙрену, вткендi цайталау, iскерлiк пен дагдыны цалыптастыру, бiлiмдi iс жYзiнде пайдалану мiндеггерiн шешудi квздейдi. Дидактикалыц ойындардын манызы:
- дидактикалыц ойын балалардын ацыл-ойына кYш тYсiретiн мiндеггердi, цызыцты тапсырмаларды циындыцсыз орындауга мYмкiндiк бередц
- дидактикалыц ойын бYлдiршiндердiн танымын цалыптастырады. Эйткенi, олар эр тYрлi ойыншыцтармен, заттармен, цосалы суреттермен, кешцщ Yлгiлермен ойнайды.
Осындай ойын ус^нде олар тYCтердi ажыратуга, заттардыц пiшiнiн, квлемiн, ерекше белпсш, сипатын бiлуге жэне цурылымын жасауга дагдыланады;
- ойын балалардыц зетнш турацтандырады, есте сацтауын, iс-эрекетке икемдшгш, цабшетш дамытып, байцагыштыгын арттырады;
- ойын устшде бейнелеу внершщ мэнерлеу цуралдарын жецш мецгерш, эсемдiк пен сулулыцты сезiнiп, квркемдiк талгамы артады [2; 3;3-5].
Дидактикалыц ойындарга мысалы криптограмманы усынуга болады. Кейбiр аныцтамаларды оцушылардыц жадында сацтауы Yшiн мазмунды етiп цурастырылган криптограмманы усынуга болады. Мэселен, "Глюкоза "тацырыбына глюкоза терминiне жумбацталган криптограмманы пайдалану тиiмдi. Оцушылар бул криптограмманы шешу арцылы "Глюкоза" тацырыбындагы материалдарды еске тYсiрумен бiрге, регенерация жайлы аныцтаманы тауып оцып, естерiнде узац сацтайтын болады. Эрине, криптограмманы оцушылар жедел сызып ала алмайды, сондыцтан кейбiр эдiскер оны фотога тYсiрiп, эр оцушыга жеке-жеке таратуды усынады. Оцушылар ойын шартына байланысты криптограмманы уйде, сабацтан бос уацытта шешуге тапсырма алды. Келесi сабацта эр оцушыныц берiлген тапсырманы цалай орындагы тексерiлдi. Оцушылардыц криптограмма шешуш химия дэптерлерiне жазып, криптограммада жасырылган гидролиз жайлы аныцтаманы кврнектi бояумен цоршап цойгандыгы, диссоциация цубылысы тагы цандай заттарда жYретiндiгiне мысалдар келаре, конспектi жазуы олардыц берiлген тапсырмага уцыпты царагандыгыныц белгiсi болып табылады [3; 52-53].
Екiншi ойын тYрi болып iскерлiк ойындарды айтуга болады. 1скерлш ойындарды педагогтыц кэсiби шеберлшн дамытуда, цузырлылыгын аныцтауда пайдалану арцылы оц нэтижелерге цол жеткiзуге болатынын кYнделiктi тэжiрибенiц взi дэлелдеуде. 1скерлш ойындардыц взi бiрнеше топца бвлшедь Олар: иммитациялыц, операциялыц, рвлдердi орындау, iскерлiк театр, психо жэне социодрамалар. Iскерлiк ойындары - бул да белсендi оцытудыц бiр тYрi. Ойынныц бул тYрi эртYрлi практикалыц жагдайларды кврсету арцылы жYзеге асады. 1скерлш ойыны сабацтыц дэстYрлi емес тYрiне жатады. Бул ойын цызыгушылыцты тудырып, шет тiлiн оцыту кезiнде цолдануга Yлкен мYмкiндiк бередi. Ойында ойыншынын кэшби-педагогикалыц ойлау образына ену^ бул ойынныц басты ерекшелiгi болып табылады. 1скерлш ойынныц негiзi - проблемалыц педагогиканыц ситуацияларды тудыру жэне оларды эртYрлi проблемалыц ролдiк шешудi жYЙесi. Ойында образга кiру ерекшелш басца ойындармеи салыстырганда проблемалыц жагдайларды шешушi фактор ретiнде царастырылады. Ойыншы белгiлi ережелердi цолдана отырып ойынныц толыц магынасын тYсiнiп, талдау жасап, алда болатын взгерiстердi жобалап отыруы цажет. ЭртYрлi педагогикалыц жагдайларды модельдеу болашац педагогтыц эрбiр ойын кэшби тYрде жеткiзе бiлуге жетелейдi. Осылай ойлау кабiлетi нэтижесiндс ойыншылар педагогикалыц образга толыгымен кiрiп, цандай взгерю болатынын тYсiне алады . Ойыншыларда педагогикалыц процесс моделiнiц бiркелкi образы ойьнда болган эртYPлi жагдайлар нэтижесшде калыптасады. Бул модель жеке тулгалыц сипатца ие болады жэне ойын кезшдеп ойыншыныц жасаган iс-эрекетiнiц тацбасына ойыншыныц взiн ойын барысында устай бшу^ ойын толыц жеткiзе бшуш жэне эр ойыншыныц взiне гана тэн ерекшелiктерiне байланысты калыптасады. Сонымен цатар iскерлiк ойынныц барысында эр ойыншыда взiн басцалардыц квмегiмен, ягни сырт квзбен цадагалау жэне басцаларды да танып бiлу цалыптасады. Эздерше берiлген тапсырмаларды бiрiгiп шешу жолында взiндiк нэтиже шыгарумен цатар басцалармен бiрiгiп жумыс iстеу жэне ой тудыру эрбiр ойыншыда цалыптасатын жайт. Ойынныц шартты модельдерi жэне ойын барысында жинацталган ю-эрекеттер ойыншылардыц квзцарасын едэуiр кецейтедi [5; 32-34].
1скерлш ойында ойыншыларда екi тYрлi квзцарас цалыптасады. Бiрiншiден, ойыншы образга юрш, ойын образын жасайды ягни осы образды толыц сiцiредi, басцалармен осы образда царым-цатынаста болады. Екшшщен, бул ойыншылар арасындагы нагыз царым-цатынас орныгады, себебi эр ойыншы образды взi деп есептейдi. Образга юру жолында ойын шарты тез угынылады сондай - ац твзiмдiлiк, басцалардыц ойын цурметтеу, бiрiгiп жумыс атцару, жауапкершшк цалыптасады. Мысалы iскерлiк ойынга «К'^рт цышцылын вндiрiсте алу эдюЬ> тацырыбы вндiрiстiк тацырыптардыц бiрi, осы сабацты iскерлiк - ойын сабагы тYрiнде вткiземiз. Iскерлiк - ойын сабагын вткiзу 3 кезецге бвлш царастырамыз. 1 - кезецi дайындыц кезецi: 1 апта бурын класс оцушыларын вз цалауларымен бiрiн «завод директоры», бiрiн «экономист», 3 оцушыны вндiрiстiц 3 сатысы бойынша «3 химик - технолог», ецщ бiрiн «цоршаган орта мен
ецбек ^оргау инженерш етш ^ызметтерге тагайындаймыз, олардыц мiндеттерi мен ма^саттарын белгшеп, нэтижеге жету Yшiн дайындалуга бiрнеше ^осымша эдебиеттер ^сынуымызга болады. 2 - кезендi ойын сэтi деп : ез кэсiбiне даярлыгы, белгш бiр ма^сат^а жетуi, мiндеттi орындауы, б^ны саба^ Yстiнде iскер - мамандар жYргiзедi. 3 - кезецдi ^орытынды деп. О^ушылардыц iзденiмпаздыFын, юкерлш жэне маман иесi ретiнде жауап беру ^абшеттерш баFалау. Саба^та кYкiрт ^ыш^ылы ендiрiсiндегi технологиялыщ Yрдiстердщ Fылыми негiздерiн толыщ ашу, о^ушылардыц юкерлтн, шыFармашылыFын, ой - ерiсiн дамыту, езiндiк ой ^оры^а, ма^сат ^оя бiлуге жэне коршаFан ортаны ^орFауFа тэрбиелеу мiндеттерi ^ойылды. «Куюрт ^ыш^ылын ендiру», «Куюрт ^ыш^ылыныц ^олданылуы» сызбаларымен ендiрiс орнындаFы ж^мыс iстеу технологияларын интерактивтi та^та ар^ылы керсету та^ырып мазм^нын ашуFа кец мYмкiндiк бердi [6; 1418].
Yшiншi ойын тYрiне танымдыщ ойындарды жат^ызуFа болады.Танымдьщ ойындар химия пэнiн о^ыту YДерiсiн жетiлдiру о^ушылардыц танымдыщ белсендiлiгi мен iзденiмпаздыFын арттыруFа негiзделген. О^у-танымдыщ ^ызмет барысында о^ушылар ^ажетп келемдегi бiлiмдi игерiп ^ана ^оймастан, танымдыщ ^абшет мен шы^армашылдыщ ойлауы да дамытылады. О^ушылардыц танымдыщ ^ызыFушыльщтарын дамытуFа арналFан. Танымдыщ ойындардыц о^ушыларFа деген мацызы:
- таным Yрдiсiндегi белсендiлiгi, бшмге ^ызыFушылыFы;
- ездiгiнен iзденушiлiк эрекет жасауFа ынтасы;
- о^у-танымдыщ ^ызметтеп негiзгi тYЙiндi мэселенi аныщтау бшп;
- игерiлген бiлiмдi талдай бшуц
- ез iс-эрекетiн ба^ылау, баFалау керсеткiштерiнде берiледi.
О^ушылардыц танымдыщ ^ызыFушылыFыныц ец жоFары децгеш танымдыщ мiндеттердi ездiгiнен шешуде угымды жолдарды ^олдана бiлуiмен, жацаны бiлуге деген ^ызыFушылыFыньщ жоFары болуымен жэне ез ю-эрекетш ба^ылап,баFалай бiлуiмен сипатталады. Орта децгейде о^ушы танымдыщ iс-эрекет децгешн ездшнен орындауды о^ытушыныц кемегiн ^ажет етуiмен сипатталады, теменгi децгейде о^ушы тапсырманы ^айталаумен шектелiп, о^ытушыныц кемегiмен орындайды. Мысалы «Юм кеп бiледi?», «Бшпр химик», «ЖYЗден жYЙрiк», «Б^л нелштен?», «Юм кеп бiледi?», «Юм жылдам?», «Не? Кайда? Кашан?», «Бiлгiр химик» сия^ты танымдыщ ойындарын ойнатуFа болады.
Мысалы: 9 сыныптарFа «Канывдан кемiрсутектер» та^ырыбында танымдыщ ойында о^ушыларFа ойынныц фотосуреттерi таратылады. Ойынныц ма^саты - ^анывдан кемiрсутектер атыныц д^рыс жазылуыныц о^ушы жадында ^стауына мYмкiндiк жасау жэне ол ^анывдан кемiрсутектердiц атын есте ^алдыру.
Ойынныц шарты: бес катарFа орналастырылFан тYрлi-тYCтi шарларFа «тYрлi эрiптердi» пайдаланып, тиiстi эрiптердi толтырып, бес ^анывдан кемiрсутегiнiц аттарын тез жэне ^атешз жазып шыFу ^ажет. Ойынныц д^рыс немесе ^ате екендшн о^ытушы езi саралап, эдiл баFасын бередi [7].
Корыта келгенде, о^у YPДiсiнде «ойын» тYрлерiн пайдалану, бiрiншiден, о^ушылардыц бiлiмiн берiк мецгерту ^¥ралы болса, екiншiден балалардыц сабавда деген ^ызыFушылыFын, белсендiлiгiн арттырып, бшм сапасын кетеру болып табылады.
Ойын технологиялары о^у процесiнiц тиiмдiлiгiн арттырудыц ^осымша эдiстемелiк К¥ралдарыныц ^атарына жатады. О^ушыларFа ^атысты ойын ^ызмет эмоционалдыщ, диагностика, релаксация, езiн-езi iске асыру функцияларын орындайды, педагог Yшiн ойын етюзу о^ушылардыц бiлiм децгейiн жэне пэндш бiлiмдi мецгеру кдбшетш талдауFа, балалардыц о^ытылатын пэнге танымдыщ ^ызыFушылыFын ынталандыруFа жэне дамытуFа, олардыц жеке ^асиеттерш жетiлдiру Yшiн жаFдай жасауFа мYмкiндiк бередi. Ойын технологияларыныц мYмкiндiктерi соншалыщты эртYрлi, б^л кез келген жеке ерекшелiктерi бар. О^ушыларды ойын процесше тартуFа мYмкiндiк бередi. Психологтардыц айтуы бойынша, бала ойын Yстiнде ^андай болса, ескенде ецбек Yстiнде сондай болады, — дейдi. Сондыщтан ойын - адамныц емiр танымыныц алFаш^ы вддамы. Баланыц емiрi ^оршаFан ортаны танып бiлуi, ецбекке ^атынасы, психологияла^ ерекшелiктерi ойын Yстiнде ^алыптасады. Ойын барысында ездерiн еркiн сезшед^ iзденпаздьщ, тащырлыщ эрекетi бай^алады. Ойын Yстiнде емiрдiц езiндегiдей ^уанып, ренжидь Сондыщтан м^атм баланы саба^та талабын шаттандыратындай, ойын оятындай, iскерлiгiн дамытатындай болу керек. О^ушылардыц белсендiлiгiн саналы ойлана бiлуiн, ой-ерiсiнiц дамуын, ^иындыщты жецу, тезiмдiлiкке баулуды Yйрету мYFалiмнiц негiзгi мiндетi. Бабаларымыздыц асыл ^азыналарына деген кез^арасын ^рметтеуге сез эсемдшн сезiнуге Yйретедi. Батылдывда, ежеттiкке тэрбиелейдь Ойын эрекетi езiндiк эрекет.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Филимонова Г.Г. Методика формирования познавательной самостоятельности школьников средством игрового обучения. Автореф. дисс. ... канд. пед.наук. Алматы. 2010. -21 с.
2 Нурмагамбетова Э.М. Ацпараттыц-коммуникативтш технологияны оцу урдганде пайдалану АРабитцызы. Кэсiби цузыреттшк жэне жаца ацпараттыц технологиялар. // Казацстан мектебi, №11, 2012. 5-бет.
3 Ибраимова Б. Ацпараттыц технология - нэтижелi бшм берудщ квзi. Казахстан мектебi. №6. 2012. 3- бет.
4 Кенжебекова А. Химиялыц танымдыц ойындар мен свзжумбацтар. Химия мектепте: гылыми- педагогикалыц журнал. №5 , цыркуйек-цазан, 2011, 52-53 бет.
5 Асан Г. 1скерлш ойын сабагы // Химия мектепте: гылыми педагогикалыц журнал, №5, цыркуйек-цазан, 2012, 32-34 бет.
6 Турсынбекова А. Ойын технологиясын химия пэнш оцытуда цолдану// Химия аныцтамалыгы: гылыми-педагогикалыц журнал, №5, цыркуйек-цазан, 2013. 14-18 бет.
7 Ляпина О.А., Рогачева Н.А., Яковлев К.В. Использование игровых технологий при обучении химии. // Современные проблемы науки и образования. - 2018. - № 4.
ИГРОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ОБУЧЕНИИ ХИМИИ В УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕННОГО СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
Г.Е. Жумахан1, Б.Б. Исламова2, Ж.К. Куанышева3 1 2 магистрант 2 курса «6М011200 - Химия» , 3 к.п.н., ст. преподаватель 1 2 3 Казахский национальный женский педагогический университет, г. Алматы, Казахстан
email: bagila_islamova@mail.ru
В статье рассматриваются возможности применения игровых технологий в обучении химии, позволяющие решать одну или несколько задач в результате независимой познавательной деятельности в условиях обновленного образования. Проведение урока в игровой форме повышает мотивацию учащихся к знаниям. Занятия, организованные через игру, становятся легкими, привлекательными и понятными для детей. Конечная цель обучения - это качественное обучение, то есть усиление методологической познавательной, образовательной, воспитательной деятельности и практической направленности на совершенствование содержания, видов и методов урока. В этой связи мы рассматриваем несколько способов и методов обучения химии с использованием игровых технологий.
Ключевые слова: игровые технологии, дидактическая игра, познавательная игра, деловая игра, мастерство преподавателя, способности обучающегося, педагогические технологии, проблемная педагогика
GAMING TECHNOLOGY IN THE TEACHING OF CHEMISTRY IN TERMS OF UPDATED EDUCATION
G.E. Zhumakhan1, B.B. Islamova2, Zh.K. Kuanysheva3 1 2 Master student, 2nd course "6M011200-Chemistry", 3 PhD, senior lecturer 1 2 3 Kazakh State Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan email: bagila_islamova@mail.ru
This article discusses the possibility of using game technology of teaching chemistry, allowing to solve one or more problems as a result of independent cognitive activity through the model of educational material in chemistry in a renewed education. Conducting a lesson in a playful way increases the motivation of students to knowledge. Classes organized through the game become easy, attractive and understandable for children. The ultimate goal of training is the quality of training, that is, strengthening methodological cognitive, educational, educational activities and practical focus on improving the content, types and methods of the lesson. In this regard, we consider several ways and methods of teaching chemistry using gaming technologies.
Key words: gaming technology, didactic game, educational game, business game, the skill of the teacher, the ability of the learner, educational technologies, problem-based pedagogy
PegaKUHara 01.02.2019 Ka6bmgaHgbi.
