Научная статья на тему 'Ўзбекистонда ва жахонда суверен фондлар инвеститцион фаолияти'

Ўзбекистонда ва жахонда суверен фондлар инвеститцион фаолияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
62
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
фонд / суверен / суверенд фондлар / ифтисодиёт / молиявий ёрдам / тикланиш ва тараққиёт жамғармаси / инвеститция / тадбиркорлик / модеринизация

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Иномжон Тураевич Жуманиязов, Нозимахон Омонуллохоновна Садыкова

Жамғарма ёрдам бериш ва ёрдам олишга бўлган эхтиёжни қондириш учун зарур бўлган ресурсларни яратувчи ва амалга оширувчи восита ҳисобланади. Жамғарма ўзининг уставида белгиланган мақсадларда тўпланган маблағларни тақсимлаш мақсадида тузилган юридик мақомга эга бўлган нотижорат ташкилот ҳисобланади. Оддий тилда айтганда жамғарма (фонд)қайсидир маънода йиғиш воситасидир. Ушбу мақолада фондлар (жамғармалар) хаыида умумий маълумотлар, республикамиздаги ва жахондаги йирик суверен фондлар хақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда ва жахонда суверен фондлар инвеститцион фаолияти»

Узбекистонда ва жахонда суверен фондлар инвеститцион

фаолияти

Иномжон Тураевич Жуманиязов Нозимахон Омонуллохоновна Садыкова Тошкент молия институти

Аннотация: Жамгарма ёрдам бериш ва ёрдам олишга булган эхтиёжни кондириш учун зарур булган ресурсларни яратувчи ва амалга оширувчи восита хдсобланади. Жамгарма узининг уставида белгиланган максадларда тупланган маблагларни таксимлаш максадида тузилган юридик макомга эга булган нотижорат ташкилот хдсобланади. Оддий тилда айтганда жамгарма (фонд)кайсидир маънода йигиш воситасидир. Ушбу маколада фондлар (жамгармалар) хаыида умумий маълумотлар, республикамиздаги ва жахондаги йирик суверен фондлар хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: фонд, суверен, суверенд фондлар, ифтисодиёт, молиявий ёрдам, тикланиш ва тараккиёт жамгармаси, инвеститция, тадбиркорлик, модеринизация

Investment activities of sovereign funds in Uzbekistan and the

world

Inomjon Turaevich Jumaniyazov Nozimakhon Omonullochonovna Sadykova Tashkent Financial Institute

Abstract: A foundation is a vehicle that creates and distributes the resources necessary to provide assistance and meet the need for assistance. The Foundation is a non-profit organization with a legal status established for the purpose of distributing funds collected for the purposes specified in its charter. Simply put, the fund is, in a sense, a collection tool. This article provides general information about funds, information about large sovereign funds in our republic and the world.

Keywords: fund, sovereign, sovereign funds, economy, financial assistance, recovery and development fund, investments, entrepreneurship, modernization

Кириш

Фондлар хозирги даврдаги кенг таркалган молиявий ёрдам курсатувчи иктисодиётнинг тармоги сифатида ривожланган. Жамгармалар фукароларнинг

ижтимоий муаммоларини хал этиш, касалликларни даволашда кумаклашиш, таълим олиш, истеъдодларни ривожлантиришга хизмат килади. Давлат микиёсида оладиган булсак жамгармалар мамлакат ижтимоий иктисодий ривожланишига хизмат килади.

Суверен фонд (миллий фаровонлик фонди) молиявий активлари акциялар, облигациялар, мулклар, кимматбахо металлар ва бошка молиявий воситалардан иборат булган давлат инвеститция фондларидир. Купгина суверен фондлар мамлакатнинг экспорт операцияларидан тушган тушумлар оркали молиялаштирилади. Энг катта машхур жамгарма сифатида Ногвегия Давлат пенсия жамгармасини эътироф этиш мумкин.

Адабиётлар шаруи. Тадкикотчилар давлат суверен фондларини шакиллантиришнинг бир неча боскичлари борлигини таъкидлашади. Улардан бири иктисодчи Руслан Ибраев1 ривожланишнинг уч боскичи борлигин такидлайди. Улар 1953-60 йиллар, 1961-90 йиллар ва учинчи боскич 2000 йилдан бошланиб то хозирги кунгача булган даврни ичига олади. П.А. Левчаевнинг «Внебюджетные фонды» асарида нодавлат фондларнинг теоретик, методологик ва бюджетдан ташкари фондларнинг амалий асослари очиб берилган.2

М.В.Данилиниа 2020 йилда чоп эттирган "суверен фондлар мамалакат иктисодий хавфсизлиги механизми" номли укув кулланмасида асосий эътиборни суверен жамгармалар томонидан активларни тугри таксимлашнинг самарадорлигин ошириш, шунингдек давлат бюджетига нефт ва газ оркали тушудиган тушумларни баркарорлаштиришга каратиш келтирилган3.

Тижорат самарадорлиги - у ёки бу дастур ёки лойиханинг молиявий харажатларни коплашни ифодаласа, бюджет самарадорлиги - куйилган максадни амалга ошириш учун бюджет даромадлари харажатларидан юкори булишини ифодалайди. Ижтимоий самарадорлик эса - жамиятнинг куйган ижтимоий максадлари ва манфаатларини кондириш учун ижтимоий неъматлар яратишнинг унумдорлигини ифодалайди.

Таулил ва натижалар. Илк маротаба суверен фонд атамаси 2005 йилда Andew Rozanovнинг маколасида иктисодий термин сифатида ишлатилган.4

Бутун дунёда йигирмадан ортик суверен фондлар фаолиятини олиб бориб келмокда. Улардан энг йириклари молиялаштириш манбааси нефт булиб Араб давлатларига тугри келади. Куйида суверен фондлар маблаглари кулами куринишида келтирилган.5

1 https://ria.ru/20210603/blagosostoyanie-1735494319.html

2 П.А. Левчаев «Внебюджетные фонды» НИЦ ИНФРА-М. 2021й.

3 Данилина М.В. "Суверенные фонды как механизм обеспечения экономической безопасности страны" Русайнс. 2020й.

4 «Who holds the wealth of nations» Central Banking Journal май 2005 йил, 4-сон

5 https://ru.wikipedia.org

ЭНГ MMPMK 0OHfl^AP

GPF ADIASAMA KIA

1-расм. Жахондаги энг йирик фондлар.

Иктисодиётнинг етакчи, энг аввало базавий тармокларини модернизациялаш ва техникавий кайта куроллантириш лойихалари амалга оширилишини таъминлаш, мамлакатни муттасил, баркарор ва мутаносиб равишда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришга эришиш, шунингдек, самарали таркибий ва инвестициявий сиёсатни амалга ошириш максадида 2006 йил 11 майда Президентнинг ПФ-3751 сонли фармони имзоланиди. "Узбекистон Республикасининг тикланиш ва тарккиёт жамгармаси ташкил этиш тугрисида"ги карор асосида ташкил этилган жамгарма шу кунгача фаолият олиб бориб келмокда. Ташкилот юридик шахс хукукларига эга булиб бевосита Узбекистон Республикаси Хукуматига буйсуниб Вазирлар Махкамаси унинг муассиси хисобланади.

Тикланиш ва тараккиёт жамгармаси фаолияти давомида ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш инфратузилмасини, биринчи навбатда истикболли лекин ривожланмаган худудларда шакиллантириш, транспорт ва телекоммуникация инфратузилмасини модеринизация ва ривожлантириш, ижтимоий ахамиятга молик миллий ижтимоий ахамиятга эга давлат дастурлари ва лойихаларини амалга оширишни молиялаштиради бундан ташкари Республиканинг халкаро алока тармогига интеграциялашуви учун шарт шароитлар яратиш, халкаро транспорт йулакларига ва жахон бозорларига энг киска муддатларда чикишини таъминлаш. Узбекистон Республикаси тикланиш ва тарккиёт жамгармаси халкаро молия институтлари, республика ва хорижий давлатларнинг кредит ташкилотлари билан биргаликда лойихаларни молиялаштиришни ташкил этишда иштирок этиши мумкин.

Ташкилотининг энг йирик лойихаларидан баъзиларини куриб чикамиз:

• Тахиатош иссиклик электр станциясида хар бирининг куввати 280 МВт булган иккита буг-газ курилмасини куриш инвестицион лойихасининг амалга

■ ■■■""""SS??

I.....

PIF SAFE CICHKMAGICRNWFQIA TH CDPQNSSF AFF SK LIA NDFI RRF IPIC

оширилиши Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 11 сентябрдаги №П^-3264 сонли карори асосида амалга оширилган. Лойиханинг асосий максади ^оракалпогистон Республикаси, Хоразм вилояти истеъмолчиларини узлуксиз ва сифатли электр энергияси билан таъминлаш, электр ва иссиклик энергия ишлаб чикариш хажмини ошириш, ёкилги ресурсларини тежаш хамда улардан самарали фойдаланишдан иборат булиб лойиханинг умумий киймати 678,2 миллион А^Ш долларини ташкил этиб, шундан 300 миллион А^Ш доллари Осиё тараккиёт банкининг инвестиция маблаглари, 230,7 миллион А^Ш доллари Узбекистон Тикланиш ва тараккиёт жамгармасининг кредит маблаглари, 27,3 миллион АКШ доллар уз маблаглари ва 120,2 миллион А^Ш доллари Узбекистон Республикасининг лойихани куллаб-кувватлашдаги улуши хисобланади.

Юкоридагилардан ташкари президент фармонлари асосида Сургул кони негизида Устюрт газакимёкомплексини ташкил этишда иштирок этган. Ушбу комплекс 2015 йилдан буён фаолият курсатиб келмокда. Лойихднинг умумий киймати 4 миллирад доллардан ортик булиб уни 19 та халкаро банк ва молия институтлари, жумладан Hermes, China Development Bank (Хитой тараккиёт банки), Korean Export-Import Bank (Корея экспорт-импорт банки), K-Sure, ADB (Осиё тараыыиёт банки) дан иборат консорциюм молиялаштирган. Лойиха "Project Finance International" журнали томонидан "Энг яхши газ-кимё йуналиши буйича энг яхши битим" мукофоти хамда "Euromoney" журналининг "Йилнинг нефт-кимё битими" номинациялари голиби булган.

Мамлакатимизда ягона булган миллий АЖ "Uzbekistan Airways" авиакомпаниясига тегишли 2та Dreamliner фонд томонидан молиялагтирилган. Самалётлар 13 600 километрлик масофани юкори кулайликларда бошка самалётларга нисбатан 30 фоиз камрок сарф харажатлар асосида амалга оширади.

Хулоса. Жахон бозорида ва мамлакатимиздаги фондлар фаолиятини урганиш якунида шуни хулоса сифатида айтиш мумкинки, фондлар барча мамлакатлари сингари мамлакатимиз иктисодининг, ижтимоий ахволнинг ривожланишида катта ахамиятга эга ва молия бозорининг ривожланишида ажралмас давлат бюджети кумакчиси сифатида намоён булади. Бундан ташкари суверен фондларни ташкил килиш бугунги кунда мамлакатимиз ахолиси кулида тупланиб колаётган буш пул маблаглари, мамлакатимиздаги мавжуд юкори инвестицион манбаалар (арзон хомашё ва табиий бойликлар, кишлок хужалиги сохасидаги юкори имкониятлар, иктисодий-ижтимоий сиёсат) инобатга олиб, иктисодиётга инвестицияларни кенг ва самарали жалб килишнинг дунё тажрибасидан келиб чикиб энг синалган жамоавий инвестициялашнинг энг самарали тури булиб хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистан Республикаси президентининг 2016 йил 11 майдаги ПФ-3751 сонли "Узбекистан Республикасининг тикланиш ва тарккиёт жамгармаси ташкил этиш тугрисида"ги карори.

2. LEX.uz интернет портали.

3. Wikipedia.org

4. Узбекистон Республикаси банк-молия академияси ва Тошкент давлат иктисодиёт университети хузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.27.06.2017.I.15.01 ракамли кенгаши. Султонбоева М.Б. "Узбекистонда инвеститция фондларини ривожлантиришнинг концептуал жихатлари"

5. "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2018 йил. Жуманиёзов И.Т. "Суверен фондлар фаолият самарадарлигини бахолаш мезонлари"

6. П.А. Левчаев «Внебюджетные фонды» НИЦ ИНФРА-М. 2021й.

7. Данилина М.В. "Суверенные фонды как механизм обеспечения экономической безопасности страны" Русайнс. 2020й.

8. Jumaniyazov, I. T. (2021). The Progressive Foreign Experiments in the Activity of Sovereign Wealth Funds. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 109116.

9. Jumaniyozov, I. (2018). Impact of Development Finance Institutions on Economic Growth: Implications for Reconstruction and Development Fund of Uzbekistan. International Journal of Management Science and Business Administration, 4(2), 84-88.

10. Jumaniyozov, I. (2020). ISSUES OF ENSURING THE TRANSPARENCY OF SOVEREIGN WEALTH FUNDS. International Finance and Accounting, 2020(5), 1.

11. Jumaniyazov, I. (2020). FOREIGN EXPERIENCE IN THE ACTIVITIES OF SOVEREIGN FUNDS. International Finance and Accounting, 2020(2), 1.

12. Jumaniyazov, I. T. (2021). Transparency Is A Key Indicator Of The Activity Of Sovereign Wealth Funds. The Am erican Journal of Management and Economics Innovations, 3(05), 30-37.

13. Жуманиязов, И. Т. (2016). Основные задачи Фонда реконструкции и развития Республики Узбекистан. Наука, образование и культура, (7 (10)), 27-28.

14. Жуманиязов, И. Т. (2016). Направления использования средств Фонда реконструкции и развития Республики Узбекистан. Economics, (7 (16)), 28-29.

15. Jumaniyazov, I. T. (2022). O'zbekistonda davlat moliya tizimidagi islohotlar va rivojlantirish istiqbollari. Science and Education, 3(5), 1637-1645.

16. Inomjon Turaevich Jumaniyazov, & Bexruz Hazratov (2022). Foreign experience in the development of special economic zones in Uzbekistan. Science and Education, 3 (5), 1628-1636.

17. Jumaniyazov Inomjon Turaevich, & Juraev Maqsud Annaqulovich (2022). Korxonalarda moliyaviy qarorlar qabul qilish va risklarni baholash usullari. Science and Education, 3 (5), 1646-1654.

18. Jumaniyazov, I. T. (2019). The impact of Uzbekistan Reconstruction and development fund's expenditure on GDP growth. Science, research, development № 16. Monografiya pokonferencyjna.

19. Jumaniyazov, I., & Xaydarov, A. (2023). The importance of social insurance in social protection. Science and Education, 4(1), 1033-1043. Retrieved from https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/4941

20. Inomjon, J. (2023). GENDER BYUDJETLASHTIRISHDA DAVLAT MOLIYAVIY NAZORATINING O'RNI. Новости образования: исследование в XXI веке, 1(6), 1187-1191.

21. Бахронов, Ж., & Жуманиязов, И. (2023). Партисипатор бюджетлаштириш ва уни Узбекистонда куллаш долзарблиги. Science and Education, 4(2), 1486-1493. Retrieved from https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/5234

22. Davlatboyeva, M. S. qizi, & Jumaniyazov, I. T. (2023). Yashil byudjetlashtirish va uni O'zbekistonda joriy etish istiqbollari. Science and Education, 4(2), 1509-1516. Retrieved from https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/5237

23. Jumaniyazov, I. T. (2019). Evaluation criteria for the efficiency of sovereign funds. Global science and innovations 2019: Central Asia. In International scientific conference.-Nur-Sultan (Kazakhstan) (Vol. 340, pp. 226-229).

24. Jumaniyazov, I. T. The significance of Uzbekistan reconstruction and development fund's financial capital on economic growth of Uzbekistan. International Journal of Economics, Commerce and Management United Kingdom ISSN, 2348, 0386.

25. Jumaniyazov, I., & Mahmudov, M. (2022). Experience of foreign countries in attracting foreign investment. Asian Journal of Research in Banking and Finance, 12(5), 32-37.

26. Jumaniyozov, I. T., & Abdumannobov, A. M. (2020). MANAGING PUBLIC DEBT. In Ключевые проблемы современной науки (pp. 3-7).

27. Jumaniyozov, I. T., & Bakhodirkhujayev A.F. (2020). ISSUES AND CHALLENGES FOR THE IMPLEMENTATION OF MACROPRUDENTIAL POLICY IN UZBEKISTAN. In Ключевые проблемы современной науки (pp. 811).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.