Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ АРХИВИНИНГ МУСТАҚИЛЛИК ДАВРИ ФОНДЛАРИ ТАСНИФИГА ДОИР'

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ АРХИВИНИНГ МУСТАҚИЛЛИК ДАВРИ ФОНДЛАРИ ТАСНИФИГА ДОИР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
208
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
сиёсий-ижтимоий / иқтисодий-маъмурий / маданий-сиёсий / жамғарма / йиғмажилдлар. / political-social / economic-administrative / cultural-political / fund / collections.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ш. Х. Жўраева

Мақолада Ўзбекистон Миллий Архиви Мустақиллик даври фондларининг маълум гуруҳлар бўйича таснифи ва фондлар ҳақида қисқача сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE CLASSIFICATION OF INDEPENDENCE FUNDS OF THE NATIONAL ARCHIVE OF UZBEKISTAN

The article briefly discusses the classification of funds of the National Archive of Uzbekistan of the Independence period by certain groups and funds.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ АРХИВИНИНГ МУСТАҚИЛЛИК ДАВРИ ФОНДЛАРИ ТАСНИФИГА ДОИР»

УЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ АРХИВИНИНГ МУСТАЦИЛЛИК ДАВРИ

ФОНДЛАРИ ТАСНИФИГА ДОИР

Ш. Х. Жураева

УзМУ Тарих факультети магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада Узбекистон Миллий Архиви Мустакиллик даври фондларининг маълум гурухлар буйича таснифи ва фондлар хакида кискача суз юритилади.

Калит сузлар: сиёсий-ижтимоий, иктисодий-маъмурий, маданий-сиёсий, жамгарма, йигмажилдлар.

ON THE CLASSIFICATION OF INDEPENDENCE FUNDS OF THE NATIONAL ARCHIVE OF UZBEKISTAN

ABSTRACT

The article briefly discusses the classification of funds of the National Archive of Uzbekistan of the Independence period by certain groups and funds.

Keywords: political-social, economic-administrative, cultural-political, fund, collections.

Тарих фани тараккиётини белгиловчи омиллар каторида архив материаллари алохида ахамиятли хисобланиб, уларда тарихий вокеаларга гувохлик берувчи маълумотлар мужассам этган. Шу сабабли, тарихий жараёнларни ёритишда архив хужжатларини тадкик ва тахлил килиш долзарб саналади. Архив хужжатларидан фойдаланиш хизмат, ишлаб чикариш, илмий, маданий, маърифий, таълим максадида ва конун хужжатларида такикланмаган бошка максадларда амалга оширилади1.

Таъкидлаш жоизки, Узбекистоннинг мустакиллик йилларида олиб борилаётган тадкикотларнинг аксарияти тарихий манбалар ва, шу жумладан, архив материалларига асолангани ва янгича, холис тарихий тараккиёт концепцияси заминида яратилаётгани туфайли, хозирги кунда Ватан тарихимизга кизикиш тобора ортиб бораяпти.

Узбекистон Миллий Архиви хужжатлари учта йирик булимда жамланган, булар - тарихий (И-фондлар), совет даври (Р-фондлар), мустакиллик даври (М-фондлар) ва шахсий фондлар.

Узбекистон Миллий архивида Узбекистоннинг мустакиллик даври тарихи билан бевосита боглик архив хужжатлари жамланган М-фондлари сони хозирда

1"Архив иши тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Крнуни «Халк сузи» газетаси 16.06.2010 й 119 (5034)

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 390

170 дан зиёд булиб, мазкур жамгармаларда давлат бошкаруви, халк хужалик тармоклари бошкарув органлари ва алохида давлат ташкилотлари томонидан мустакиллик йилларида топширилган архив хужжатлари мавжуд. Бу фондлар архив хужжатларида мустакиллигимизнинг илк даври ва ундан кейинги давриларда олиб борилган сиёсат, иктисодиёт, маданий хаёт ва ижтимоий жабхаларда олиб борилган ишларга оид ахборот уз аксини топиб, муайян соха ёки муассаса тарихи, ривожланиши, таркиби, фаолияти ва бошка жараёнларга тегишли маълумотлар урин олган. Айни вактда, бу хужжатлар расмий манба сифатида хакконий тарихни ёритишда мухим манба саналади.

Мустакиллик даври архив фондларининг куп сонлилиги хамда мунтазам тулдириб борилишини эътиборга олиб, уларни маълум гурухларга таснифланган холда тадкик этиш максадга мувофик. Хусусан, жамгармаларнинг фонд ташкилотчиси фаолияти сохасига кура, уларни сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маданий хаёт билан боглик архив фондларига тавсифлаш кулай. Айни вактда, айрим жамгармаларнинг ташкилотчилари бир канча йуналишда фаолият юритганини эътиборга олган холда, уларнинг фондларини бир вактнинг узида иккита сохага тегишли, деб бахоланиб, улар аралаш фондлар гурухини ташкил этади. Узбекистон Миллий архивидаги хозирга кадар жамланган мустакиллик даври архив фондларини куйидагича таснифлаш мумкин (жадвалга каранг).

Жадвал

Узбекистон Миллий архиви Мустакиллик даври фондлари таснифи

№ Таснифий гуруу Гуруудаги фондлар сони Фондлар номи (мисоллар)

1 Сиёсий 4 М-37 - Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси .

2 Сиёсий-ижтимоий 1 М-125 - Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий Маркази

3 Сиёсий-маъмурий 4 М-41 - Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги наркотик моддаларни назорат килиш Миллий ахборот-тахлил маркази

4 Иктисодий 68 М-4 - "Узсаёхатинвестбанк" акциядорлик-тижорат инвестисия банки

5 Иктисодий-маъмурий 32 М-128 - Узбекистон Республикаси

энергеткa Ba эпeктp cTaHcuanapu

Ba3HpnurH

6 M-58 - Y3ÔeKHCTOH PecnyönuKacu

KKTHCogHH-H^THMOHH 1 ano^a Ba3HpnurH "Y36eKMax,annHH-TeneKOM" Maxarnufi тeпeкoммyннкaцнaпap gaBnaT ôupnamMacu (rOEC "Y36eKMaxannuH-TeneKOM")

7 KKTHCogHH-H^THMOHH-MatMypufi 1 M-108 - Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu ano^a Ba3HpnurH

8 M-2 - Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu

MagaHufi 18 xan^apo MagaHHH-Mapu^HH ano^anap Munnufi accoцнaцнacн

9 M-7 - Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu

MagaHufi-MatMypufi 11 MagaHuaT Ba3HpnurH M-17 - Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacu xy3ypugaru Y3apxuB areHTnuru

10 MagaHufi-uKTHcogHfi 1 M-33 - Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacu xy3ypugaru OaH Ba TexHonoruanap MapKa3u

11 RmuMOHH 13 M-21 - Y36eKHCTOH KU3un apuM ofi ^aMuaTH

12 M-150 - Oy^aponuK ^aMuaTH

RmuMOHH-CHëCHH 1 maKnnaHHmuHH MoHHTopuHr Kunum MycTa^un HHCTHTyT (HHMOOrO)

13 H^THMOHH-MatMypHH 10 M-39 - Y3ÖeKHCToH nonTacu Ba тeпeкoммyннцнa areffrauru

14 RmuMOHH-HKTHCogHH 3 M-80 - Y3ÖeKHCToH PecnyönuKacu Agnua Ba3HpnurH

15 RmuMoHfi-MagaHufi 1 M-144 - Y36eKHCTOH PecnyönuKacu yfi-^ofi KoMMyHan xy^anuru Ba3HpnurH

16 RmuMoHfi-MagaHufi-MatMypufi 1 M-136 - Y3ÖeKHCToH PecnyönuKacu gaBnar MaTÖyoT KyMHTacu Y^HTyBHu HampuëTH

K a m h 170

Узбекистан Миллий архиви мустакиллик даври фондлари таркибидаги сиёсий, сиёсий-ижтимоий, сиёсий-маъмурий гурухларга тааллукли фондларга куйидагилар тегишли: М-37 - Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси, М-41 - Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги наркотик моддаларни назорат килиш миллий ахборот-тахлил маркази, М-50 - Узбекистон Республикаси Мудофаа ёрдами ташкилоти Марказий Кенгаши "Ватанпарвар", М-69 - Узбекистон Республикаси Олий Совет Президиуми, М-72 - Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди, М-76 - Узбекистон Республикаси Прократураси, М-125 - Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, М-160 - Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Амалдаги конун Узбекистон Узбекистон хужжатлари мониторинги институти ва Фукаролик жамиятини ривожлантириш маркази, М-164 - Суд департаменти. Мазкур жамгармаларда республиканинг сиёсий хаёти ва маъмурий жихатдан ахамияти юкори булган ташкилотларнинг хужжатларнинг тупланганлиги, улар ёрдамида Узбекистоннинг мустакиллик йилларида сиёсий бошкаруви ва турли сохаларнинг маъмурий тизимлари фаолияти тарихини архив манбалари асосида атрофлича ёритиш мумкинлигидан далолат беради.

Хусусан, мисол тарикасида, М-72 - Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди фондига тухталадиган булса, хозирда ушбу жамгармада 1992-2003 йилларга тегишли 107 дан зиёд йигмажилдлар мавжуд. Тури ва мазмунига кура, ушбу хужжатлар куйдагича таснифланади: уларда Узбекистон Республикаси Олий Мажлисинин суд сохасига оид карорлари, Узбекистон Республикаси Прездентининг сохага доир фармон ва фармойишлари, Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленуми ва Раёсатининг мажлис баёнлари, карорлари, Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди иш режалари, штатлар жадвали, хисоб-китоб буйича хисоботлари, асосий фаолияти буйича буйруклари, суд карорларини ижро этиш буйича статистик хисботлар ва тахлиллар, Олий хужалик суди ва хужалик судларида утказилган семинар хужжатлари, хусусий ажрим ва хабарномалар, ахборотномалар, Узбекистон Республикаси Презденти Девони ва Вазирлар Махкамаси билан хужалик судлари фаолияти хакида ёзишмалар, Олий хужалик суди иш юритиш Йурикномаси ва йигмажилдлар номенклатураси, касаба уюшмаси кумитаси мажлисининг баённомаларидан иборат.

1992 йил 8 декабрьда Узбекистон Республикаси конунига асосан хакамлик

V t 2

судлари, Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди деб кайта номланган . Уларнинг макоми 1992 йил декабрда кабул килинган Узбекистон Республикасининг Конституцияси, 1993 йил 2 сентябрда кабул килинган "Судлар тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конуни хамда 1993 йил 2 сентябрда кабул килинган Узбекистон Республикаси Хужалик процессуал кодекси билан

2 УзМА. 67-жамгарма, 1-руйхат, 285-йигмажилд, 19-варак.

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

мустахкамланди. Узбекистон Республикаси Олий хужалик судининг асосий вазифаси одил судловни амалга ошириш, суд химояси самарадорлигини таъминлаш, иктисодий хукук тартиботини урнатиш ва мустахкамлашдан иборат3. Суднинг фаолияти ижтимоий адолатни, тинчлик ва тотувликни таъминлашга, хукукий тартиб ва конунийликни барча чоралар билан мустахкамлашга каратилган. Шунингдек, Узбекистон Республикасида суднинг фаолияти Узбекистон Республикаси Конституцияси ва бошка конунларда хамда инсон хукуклари тугрисидаги хакаро хужжатларда эълон килинган фукароларнинг хукук ва эркинликларига, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари хамда конун билан курикланадиган манфаатларига риоя этилишини кафолатлашга каратилган.

Узбекистон Миллий архиви мустакиллик даври фондларининг энг катта кисмини ицтисодий, щтисодий-маъмурий, щтисодий-маъмурш-ижтимош жамгармалар ташкил этади. Масалан, куйидагиларни санаб утиш мумкин: М-4 -"Узсаёхатинвестбанк" акциядорлик-тижорат инвестиция банки, М-5 - Узбекистон Республикаси кимматбахо металлар давлат кумитаси Тошкент, М-6 - Узбекистон "Узалмаззолото" Олтин казиб олиш ва олмосни кайта ишлаш корхоналар уюшмаси, М-8 - Узбекистон хом пахтани кайта ишлаш ва пахта махсулотларни сотиш Давлат акциядорлик жамияти "Узгосхлопкопромсбыт", М-10 -"Узбекмебел" Узбекистон давлат акциядорлик жамияти, М-67 - Хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни куллаб-кувватлаш фонди - "Бизнес-фонд".

Булардан М-67 - "Бизнес-фонд" - очик турдаги акциядорлик жамиятининг хужжатлари даврийлиги 1993-2004 йилларни ва 393 та йигмажилдларни уз ичига олади. Мазкур архив жамгармасида "Бизнес-фонд" акциядорлик жамияти низоми, асосий фаолиятга оид буйруклар, Кузатув ва бошкарув кенгаши баёнлари, кредит ажратиш тугрисидаги, молиявий натижалар тугрисидаги жамлама, йиллик хисоботлар, бошкармалар хакидаги Низомлар, "Бизнес-фонд" марказий Махкамаси, ^оракалпогистон Республикаси ва вилоят бошкармалар бухгалтерлик жамлама, йиллик хисоботлар ва баланслар, ажратилган кредитларнинг иктисодий самарадорлиги натижалар хакида статистик хисоботлар, вилоятларда утказилган семинар-кенгаш йигилишлар хужжатлари, Бизнес-фонднинг умумий йигилиши баёнлари, кимматли когозлар чикариш хакида жамлама йиллик хисоботлар, кредит линиялар очиш ва кимматли когозлар сотиш буйича йиллик хисоботлар, Бизнес-фонд касаба уюшмаси умумий мажлиси ва кумита йигилиши баёнлари ва молиявий хисоботлар мавжуд.

Ушбу фонд кичик ва урта тадбиркорликни ривожлантиришга кумаклашувчи жамгарма сифатида Узбекистон Республикаси Прездентининг 1993 йил 21 июлдаги УП-629-сонли Фармони, Узбекистон Республикаси Вазирлар

3 М.Абдусаломов. Узбекистон Республикаси хужалик судлари. Т., 1998, 4 б.

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

Махкамасининг 1993 йил 30 июль 380-сонли ^арори хамда Таъсисчилар мажлисининг 7 август 1993 йил карорига мувофик тузилган.

"Бизнес-фонд" кичик ва урта тадбиркорликни куллаб-кувватлаш оркали боскичма-боскич бозор муносабатларига утишни ривожлантириш давлат сиёсатини утказишга кумаклашиш, бозор инфраструктурасини шакллантириш учун сармояларни ажратиш борасида халкаро молиявий ташкилотлари билан хамкорлик килиш максадларида ташкил этилган4. "Бизнес фонд" ташки иктисодий фаолият юритиш, лизинг, траст, холдинг, инвестция ва молия-саноат компанияларининг тузилишида, кредитлар бериш асосида инвестиция лойихаларини молиялаш, консалтинг, ахборот ва бошка хизматларни курсатиш йули билан республика минтакаларида хусусий тадбиркорлик хамда кичик бизнеснинг кенг инфраструктурасини яратиш ва уни ривожлантиришда кумаклашиш каби фаолиятлар амалга оширган. "Бизнес-фонд" уз фаолиятида Узбекистон Республикаси "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлик хукукларини химоя килиш тугрисида"ги конунга, Узбекистон Республикаси Прездентининг фармонларига конунчилик хужжатларга ва уз Низомига амал килиб фаолият олиб борган.

Мустакиллик даври фондлари сирасига республика маданий хаётига алокадор ташкилотларнинг жамгармалари киради ва уларда маданий, маданий-сиёсий, маданий-ицтисодий гурухларни ажратиш мумкин. Хусусан: М-2 -Узбекистон Республикаси Халкаро маъданий-маърифий алокалар миллий ассоциациси, М-7 - Узбекистон Республикаси Маъданият вазирлиги, М-38 -Узбекистон Республикаси Маъданият ва спорт ишлар вазирлиги, М-64 -Узбекистон Республикаси давлат кинокомпанияси, М-96 - "Узбекфильм" Очик акциядорлик жамияти фондлари шулар жумласидан.

М-96 - "Узбекфильм" фондини шархлайдиган булса, ушбу жамгарма хужжатлари жами 363 та йигмажилдга тупланган ва улар буйича 4 та руйхат иборат. Руйхатлар даврий жихатдан чегараланган: 1-руйхатга №1 дан - 81 тагача йигмажилд (1987-1993 йиллар), 2-руйхат №12-81 гача йигмажилд (1994-2000 йиллар), 3-руйхат №82-143 гача йигмажилд (2001-2003 йиллар), 4-руйхат №144363 гача йигмажилд (2004-2010 йиллар) архив сакловига топширилган.

"Узбекфильм" очик акциядорлик жамияти Узбекистон Республикаси Презденти фармонига мувофик 1996 йил 17 октябрда ташкил этилган5. "Узбекфильм" - республикадаги кино санъати ва кино-видео сохасидаги фаолият олиб борувчи ташкилот. Унинг вазифаларидан бири, Узбекистонда миллий кино ривожлантиришнинг устувор йуналишларини ишлаб чикиш ва юкори сифатли кино махсулотларни яратишга хисса кушишдан иборат. Мустакиллик йилларида

4 УзМА. М-67-жамгарма, 1-руйхат, 1-йигмажилд, 1-1 б-вараклар.

5 УзМА. М-96-жамгарма, 1-руйхат, 2-йигмажилд, 2-варак.

"Узбекфильм" томонидан менталитетимизга мос, мазмунан чукур маъно акс этган «Воиз» (Ю. Розиков), «Ёлгиз ёдгорим» (С.Назармухамедов), «Чимилдик» (М.Абзалов), «Дилхирож», «Урток Бойкенжаев» (Ю.Розиков), «Ёдгор» (Х.Насимов), «^ор устидаги лола» (Э.Туйчиев, А.Шахобиддинов) ва «Алпомиш» (Х,.Файзиев), «Осмондаги болалар», «Осмондаги болалар — 2» (З.Мусоков), «Дев билан пакана» (Ж.Косимов), «Феллини» (Н.Аббосов), «Космат» (А.Акбархужаев, А.Исмоилов) каби бир катор филъмлар яратилган6.

Умуман олганда, Узбекистон Миллий архивида ташкил этилган мустакиллик даври фондлари Узбекистон давлатининг суверенитети, ташки ва ички сиёсати, амалга ошириб келаётган ислохотлари, жамият хаётининг турли сохаларидаги тараккиёт омилларини тадкик этишда ва уларни аник манбалар асосида ёритишда мухим ахамиятга эга. Ушбу давр фондларининг маълум гурухлар буйича таснифи тадкикотчи учун республика мустакиллик даври тараккиёти тарихини сохалар буйича яратишда услубий ва даврий жихатдан алохида ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Архив иши тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Конуни «Халк сузи» газетаси 16.06.2010 й 119 (5034)

2.М.Абдусаломов. Узбекистон Республикаси хужалик судлари. Т-1998

3.УзМА 67-фонд, Руйхат 1,иш 285,бб- 1-16,19

4.УзМА Фонд№96-М., руйхат№1, иш№2., бб.2.

5. Узбекистон Миллий энциклопедияси. -Тошкент, 2004.

6 Узбекистон Миллий энциклопедияси. -Тошкент, 2004. 109-111 бб.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.