Научная статья на тему 'Бюджетдан ташқари мақсадли жамғармалар ва уларни ғазна ижроси билан қамраб олиш масалалари'

Бюджетдан ташқари мақсадли жамғармалар ва уларни ғазна ижроси билан қамраб олиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3062
256
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ваҳобов А. В., Умаров Ж. Т.

Давлат молияси таркиби бюджет тизими, бюджетдан ташқари фондлар ва давлат кредитларидан иборат

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бюджетдан ташқари мақсадли жамғармалар ва уларни ғазна ижроси билан қамраб олиш масалалари»

Ва^обов A.B.

БМА Ректори, и.ф.д., профессор. Умаров Ж.Т.

Молия вазирлиги У^ув Маркази

БЮДЖЕТДАН ТАШКАРИ МАКСАДЛИ ЖАМРАРМАЛАР ВА УЛАРНИ РАЗНА ИЖРОСИ БИЛАН КАМРАБ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИ

1Давлат молияси таркиби бюджет тизими, бюджетдан ташцари фондлар ва давлат кредитларидан иборат.

Бюджетдан таш^ари ма^садли жамгармалар -бу бюджетдан алохидалашган холда тузилган, ма^-садли характерга эга ва умумдавлат ёки махаллий ахамиятга эга тадбирларни молиялаштиришга ^ара-тилган муста^ил молия муассасалари тизими, давлат томонидан айрим ижтимоий-и^тисодий эхти-ёжларни молиялаштириш учун жалб ^илинадиган ва оператив муста^иллик асосида комплекс хара-жат ^илинадиган молиявий ресурсларни ^айта та^-симлаш ва улардан фойдаланиш шаклидир.

Давлатнинг бюджетдан таш^ари ма^садли жам-гармалари - Давлат бюджети таркибида жамланти-риладиган жамгармалар булиб, уларнинг хар бири учун маблаглар манбалари, хар бир манбадан маб-лаг тушиши нормалари ва шартлари, шунингдек шу маблаглардан фойдаланилиши мумкин булган ма^садлар ^онун хужжатлари билан белгиланади1.

Жахон тажрибасида бюджетдан таш^ари фонд-ларнинг унлаб турлари маълум. Умуман, барча бюджетдан таш^ари фондларни, аслида, икки катта гурухга ажратиш мумкин:

• Ижтимоий йуналтирилган Фондлар.

• и^тисодий йуналтирилган Фондлар2.

1 Узбекистан Республикасининг 14.12.2000 йил "Бюджет тизими TyFpn-сида"ги № 158-11 сонли конуни 3-модда.

2 Ва^обов A.B. Бозор муносабатлари тизимидаги ижтимоий фондлар. - Т.: Шарк, 2003й. 85-бет.

Узбекистонда 4 та давлат ма^садли жамгарма-лари ташкил этилган булиб хозирги кунда улар фаолият курсатиб келмоеда3. Булар ^уйидагилар-дан иборат:

1. Узбекистан Республикаси бюджетдан таш^-ари Пенсия жамгармаси.

2. Республика йул жамгармаси.

3. Бандликка кумаклашиш давлат жамгармаси.

4. Давлат мулк ^умитасининг махсус хисоб разами.

Бюджетдан таш^ари ма^садли жамгармалар уз номига кура бюджетдан таш^ари бир ^анча манба-лар эвазига шаклланади. Уларнинг шаклланиш манбалари I-чизмада келтирилган.

Давлат ма^садли жамгармаларини тузиш, жам-гарма маблагларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш тартиби Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади4.

Бюджетдан таш^ари ма^садли жамгармалар би-рор ма^садни кузда тутган холда ташкил ^илинган булиб, уларнинг асосий ма^сади 2- чизмада акс эттирилган.

3 Узбекистон Республикасининг 14.12.2000 йил "Бюджет тизими ту^ри-сида"ги № 158-11 сонли Конуни 20-модда.

4 Узбекистон Республикасининг 14.12.2000 йил "Бюджет тизими ту^ри-сида"ги № 158-11 сонли КОНУНИ 20-модда.

Айнан юкоридаги максадларни амапга оширишни кузда тутган холда, жамгарма маблагларини тугри, аник ва энг асосийси максадли йуналтиришга эри-шиш максадида, 2008 йилнинг 29 декабрида Узбекистан Республикаси Президентининг ПК,-1024 сонли "Узбекистан Республикасининг 2009 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари ва давлат бюдже-ти параметрлари тугрисида"ги карори кабул килинди. Унга асосан газна ижросининг амал килиш доира-сини кенгайтириш хисобига бюджет тизимини янада ислох килиш, замонавий ахборот техналогиялари-дан фойдаланган холда, пул маблаглари сарфла-ниши устидан назоратни кучайтириш, даромад ва харажатларни бошкариш самарадорлигини ошириш максадида, Узбекистон Республикаси Молия ва-зирлигига 2009 йилдан бошлаб юкоридаги мак-садли жамгармаларнинг газна ижроси механизми-ни жорий этиш чораларини таъминлаш топширил-ди.

Юкорида курсатилган давлат максадли жамгар-маларининг даромадлари ва харажатларининг газна хисобваракларини ишлатган холда, газна ижроси-га утиши билан, уларга илгари хизмат курсатаёт-ган банкларда очилган депозит хисобваракларини тегишли талаб килиб олингунча ишлатилиши тухта-тилди.

Шу билан бирга, жамгармаларнинг тушумлари хисобини юритиш ва харажатларини назорат килиш учун бевосита Узбекистон Республикаси Разначи-лиги ва унинг худудий булинмалари учун хозирги вактда тегишли банк хисобвараклари очилган.

Давлат бюджетининг ва максадли жамгармала-рининг газна ижроси консалидациялашган хисоби ва хисоб-китоби максадлари учун жамгармаларнинг даромад ва харажатлар таснифлари кайта ишлаб чикилиши биринчи навбатда республика ва ма-халлий бюджетларнинг даромадлари ва харажат-лари таснифи билан унификациялаш (бир хиллаш-тириш)га каратилган.

Мазкур жамгармаларнинг даромад ва харажат-лари газна ижросини тартибини тушунтириш мак-

1-чизма

садида, Узбекистон Республикаси Молия вазирли-ги Жамгармаларнинг маблагларини бош тасарруф-чилари билан биргаликда куйида келтирилган бир катор услубий курсатмалар тайёрланди.

2-чизма

Бюджетдан таш^ари максадли жамгармалар ва уларнинг асосий ма^сади

Пенсия жамгармаси

Давлат йул ясамгармаси

кумаклашиш

давлат жаигармасв

Давлат Мулк кумитасишшг махсус хнсоб раками

Ижтимоий таъминот тизнмидаги давлат кафолатларввв таъиинлаш

Умумий фодаляниш дяги аотомобнл йуллярн тариопши ршмпклантнриш ва уларнинг техник холатини ихшилаш буйича дастурлар ва тадбнрларни молиялангтириш

Ахолининт бандлиги сохасвда давлат снёсатинн амалта ошириш ва мехняг ортанларннинт самарали фаолияти буйича тадбнрларни модиялаштириш

Давлат мудки обьекгларининг хусусинлаппирилишидан гуппян маблагларни жамлаш хамда улярнн икгисодиёщяги таркибнн уэгаришлар билан бог лик ва хусусийлаштирилган корхоналарда янтн ракобатбардош ишлаб чикаришларни ярягишгя кумякляшиш тадбнрларига нунядтириш

3-чизма

Бюджетдан таш^ари максадли жамгармаларнинг газна ижросини тартибга солувчи меъёрий-услубий курсатмалар

Пенсия жамгармаси

Давлат йул жамгармаси

Бандликка кумаклашиш

давлат жамгармаси

Давлат Мулк к^митасининг махсус хисоб раками

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги 10.12.2008 йилдаги № 798, Узбекистон Решу бликаси Молия вазирлиги хузурвдаги бкэджетдан ташкари Пенсия жамгармаси 10.12.2008 йилдаги №30 -01/347 ва Узбекистан Республикаси Мезщат ва ацолини ижтимоий хдмоялаш вазирлиги 10.12.2008 йилдаги № 01-10/3166

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги 26.09.2008 йилдаги №618 ва Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги хузурвдаги йул жамгармаси 26.09.2008 йилдаги № 2467

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги 03.10.2008 йилдаги №644 ва Мехдат ва ахрлини ижтимоий химоялаш вазирлиги

03.10.2008 йилдаги № 01-07/3157

Узбекистон Республикаси Молия вазирли ги 13.10.2008 .. №681 ва Узбекистон Республикаси Давлат мулкини бопщариш кумитаси 13.10.2008 йилдаги № 01/11-18/16

Тасдикланган меъёрий-услубий кулланмалари ва бюджет таснифларига мувофик, Разначилик дасту-рий мажмуида Жамгармаларнинг маблагларининг тасарруфчилари ва олувчиларига, бюджет ташки-лотларининг шахсий хисобваракларига ухшаш шах-сий газна хисобвараклари очилди.

Даромадларнинг тушиши ва харажатларни амал-га ошириш хисоб-китоби тартиби кайта куриб чи-килди ва республика хамда махаллий бюджетларнинг даромадларини тушиши ва харажатларни амал-га ошириш хисоб-китоби тартибига якинлаштирил-ди. Яъни, жамгармаларнинг даромадлари ва хара-жатлари тегишли жамгармалар маблагларини олув-чиларнинг харажатлар сметаларига асосан амалга оширилади.

Таъкидлаб утиш жоизки, жамгармаларнинг да-ромадлари ва тушумларини йигиш тартиби газна ижроси билан камраб олинганлиги билан жиддий узгартирилмади, факат хозирги вактда тушаётган маблаглар жамгармаларнинг банк хисобваракларига эмас, балки газначилик ва унинг худудий булин-маларининг жамгармалар маблаглари буйича хисоб-варакларида хисобга олинмокда.

Жамгармалар маблагларининг тасарруф этувчи-лари ва олувчиларининг куйи мансабдорларнинг юкори мансабдорларга боскичма-боскич буйсуни-шини батафсилрок куриб чикамиз.

Узбекистон Республикаси молия вазирли-ги хузуридаги бюджетдан таш^ари Пенсия жамгармаси буйича:

Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги хузу-ридаги бюджетдан ташкари Пенсия жамгармаси маблагларининг бош тасарруф этувчиси Жамгарма дирекцияси хисобланади.

Уз навбатида жамгарма маблагларининг куйи тасарруфчиси:

- Жамгарманинг вилоят (Тошкент ш, Коракал-погистон Республикаси) бошкармалари;

- Жамгарманинг туман (шахар) булимлари;

- "Узбекистон почтаси" туман (шахар) булим-лари хисобланади.

Узбекистон Республикаси молия вазирлиги хузу-ридаги Йул жамгармаси буйича:

Узбекистон Республикаси молия вазирлиги хузу-ридаги йул жамгармаси маблагларининг бош тасарруфчиси жамгарма ижро дирекцияси саналади. Мазкур жамгарма маблагларининг биринчи дара-жали тасарруфчилари:

- "Узавтойул" ДАК

- Кора^алпогистон Республикаси Вазирлар махкамаси, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимия-ти хузуридаги "Ягона буюртмачилар хизматлари" ИК.

Мазкур жамгарма маблагларининг биринчи да-ражали тасарруфчилари эса:

- "Узавтойул" ДАК хузуридаги худудий йул-эк-сплуатация ташкилотлари;

- Халкаро ва давлатлараро ахамиятга эга йулларни саклаш буйича махсус таъмирлаш эксплуатация корхоналари.

Бандликка кумаклашиш давлат жамгармаси буйича:

Бандликка кумаклашиш давлат жамгармаси маблагларининг бош тасарруфчиси Узбекистон Республикаси мехнат ва ахолини ижтимоий химоя килиш вазирлиги хисобланади.

Жамгарма маблагларининг биринчи даражали

тасарруфчилари Коракалпогистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий химоялаш вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шахар мехнат ва ахолини ижтимоий химоялаш Бош бошкармалари хисоб-ланади.

Жамгарма маблагларининг иккинчи даражали тасарруфчилари ахолини иш билан таъминлаш марказлари хисобланади.

Узбекистон Республикаси Давлат мулкини

бош^ариш ^умитасининг махсус ^исоб разами буйича:

Узбекистон Республикаси Давлат мулкини бо-шкариш кумитасининг махсус хисоб разами маблагларининг бош тасарруфчиси Узбекистон Республикаси Давлат мулкини бошкариш кумитаси хисобланади.

Жамгарма маблагларининг куйи тасарруфчиси Коракалпогистон Республикаси Давлат мулкини бошкариш кумитаси, вилоятлар ва Тошкент шахар буйича Узбекистон Республикаси Давлат мулкини бошкариш кумитасининг бошкармалари хисобла-нади.

Жамгармалар маблагларидан фойдаланиш сама-радорлигини ошириш максадида газна ижроси билан камраб олиш оркали жамгармалар учун шах-сий хисобваракларни очиш, юридик ва молиявий мажбуриятларни руйхатга олиш, туловларни амал-га ошириш ва жамгарма маблагларидан фойдала-нувчилар жавобгаликлари алохида-алохида бел-гилаб берилди.

Жамгармалар маблагларини шакллантириш ва ишлатилишини тартибга солиш максадида илгари ишлатилган банк хисобваракларининг урнига шах-сий хисобвараклар очилди. Шахсий хисобвараклар-ни очиш учун жамгарма маблагларини олувчилар газначилик булинмасига шахсий хисобвараклар олиш учун суровнома такдим этилади. Шахсий хисоб-варак очилгандан сунг, жамгарма маблагларини олувчилар газначилик булинмаларига имзо наму-налари ва мухр изи карточкалари белгиланган шаклда икки нусхада такдим этилади.

Имзо намунаси карточкасида жамгармалар маблагларини олувчи ташкилот рахбари, бош хисоб-чиси ва юристконсультанти ёки рахбар томонидан ваколат берилган ва имзо куйиш хукукига эга булган шахсларнинг имзо намуналари куйилади ва ташкилот мухри билан тасдикланади. Агар ташкилотда юристконсультант штати булмаса, унинг имзоси намунаси карточкада булиши талаб килинмайди.

Жамгармалар маблаглари тасарруф этувчилари томонидан кабул килинадиган юридик мажбурият-лар хажми жамгармаларнинг харажатлар сметаси-да кузда тутилган маблаглардан ошиб кетмаслиги

ва уша доирада амалга оширилиши лозим.

Жамгармалар маблагларини таксимловчилар томонидан молиявий мажбуриятларни руйхатга олиш ва туловлврини амалга оширишда уларга товар (иш, хизмат)лар етказиб берилганлигини тасдикловчи хужжатлар, иш хаки ва унга тенглаш-тирилган харажатлар буйича хисоб ведмостлар асосида кабул килинади.

Жамгармаларнинг молиявий мажбуриятлари буйича туловларни амалга ошириш яъни пул маблагларини утказиш газначилик булимлари томонидан куйидаги холларда амалга оширилади:

• Тулов топширикномасида бюджет таснифи-нинг тегишли кодлари тугри курсатилганда;

• Тулов топширикномасида курсатилган сумма газначилик булинмасида руйхатга олинган шар-тномага асосан олдин утказилган маблагларни хисобга олган холда, туланиши лозим булган пул маблагларидан ошмаса;

• Курилишларнинг тасдикланган манзилли ва титул руйхатлари асосида ва тегишли объектлар буйича шахсий газна хисобваракларида колган маблаглар суммалари доирасида булганда;

• Буюртмачининг пудратчи олдидаги кредитор-лик карзининг мавжудлигини тасдикловчи хисоб-варак-фактура ва бошка хужжатлар ёки буюртма-чини пудратчига бунак(аванс) туловларини тасдикловчи хужжатлар булганда;

• Тулов топширикномасида курсатилган пуд-

ратчининг номи ва реквизитлари шартномада курсатилган пудратчининг номи ва реквизитларига му-вофик булганда.

Бунда бажарилган ишлар учун харажатлар туловларини тулаш урнатилган тартибда расмийлашти-рилган ва буюртмачи томонидан газначилик були-мига такдим этилган тулов топширикномалари асосида амалга оширилади. Тулов топширикномасида тулов номи, туловчининг хисоб раками, тулов мак-сади, шахсий хисобвараги, жамгарманинг номи, бюджет таснифининг тегишли коди ва туловни амалга оширишга асос буладиган хужжатлар курса-тилиши лозим.

Албатта мазкур маблагларни тугри максадли сарфланишини таъминлашга жамгарма маблагларини тасарруфчилари жавобгар хисобланади. Жамгарма маблагларини тасарруфчи ташкилотлар рах-барлари ва бош хисобчилари маблаглардан окилона фойдаланиш, мол етказиб берувчилар билан ту-зилган шартномаларнинг амалдаги конунчиликка мувофик тугри расмийлаштирилиши ва асослили-ги, товар (иш, хизмат) етказиб берганлигини тасдикловчи хужжатлар конунийлигига, чек дафтари-нинг сакланганлигига, тулов топширикномалари, мол етказиб берувчилар олдидаги карздорлгининг тугри аникланганлигига, кискача килиб айтганда мажбуриятларни белгиланган тартибда уз вактида бажарилишига мажбурдирлар.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг 2009 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари ва давлат бюджети параметрлари тугрисида"ги 29.12.2008 йилдаги ПК.-1024 сонли Карори

2. Узбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрдаги № 158-11 сонли "Бюджет тизими тугрисида"ги Конуни 3-модда, 20-модда.

3. Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг "Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Давлат бюджетининг маблаглари манбалари, бюджет даражаларининг таснифи ва Коракалпогистон Республикаси бюджети, вилоятлар-нинг ва Тошкент шахрининг махаллий бюджетлари учун Узбекистон Республикасининг худудий таснифи буйича 2006 йил б декабрида №112 сон билан тасдикланган буйругига узгартиришлар ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги 2010 йил 29 мартдаги №51 сонли буйруги.

4. Вахобов А.В. Бозор муносабатлари тизимидаги ижтимоий фондлар. - Т.: Шарк, 2003 - 320 б.

5. Абруев У. "Давлат максадли ва бошка жамгармаларнинг даромадлари ва хара-жатларининг газна ижроси" Soliq solish va buxgalteriya hisobi №8 (38) 2009 йил, 2025 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.