Научная статья на тему 'Бюджет ҳисоби ва таснифи'

Бюджет ҳисоби ва таснифи Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
951
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бюджет ҳисоби ва таснифи»

М. Остона^улов

Тошкент давлат и^тисодиёт

университети,

профессор

БЮДЖЕТ ДОСОБИ ВА ТАСНИФИ

Бюджет таснифининг аналитик хисобдаги а^амияти

Давлат бюджети ижросида ^атнашувчи барча органларда давлат бюджетининг даромадлари ва харажатларини хисобга олиш асосида бюджет тас-нифи ётади. Бюджет таснифи давлат бюджетини тузиш, куриб чи^иш, ^абул ^илиш хамда ижро этиш ма^садида бюджет маълумотларини бир ти-зимга солиш учун фойдаланиш ва у бюджет маъ-лумотлари хал^аро тасниф тизимларининг айнан шундай маълумотлари билан ^иёсланишини таъ-минлаш ма^садида давлат бюджети тузилмасига кирувчи бюджетлар даромадлари ва харажатларини, шунингдек унинг та^чиллигини молиялашти-риш манбаларини гурухлаш хисобланади. Бюджет таснифи хамма бюджетларни бир ягона давлат бюджетига жамлаш имкониятини яратадиган асо-сий ташкилий функцияни амалга оширувчи хуж-жатгина булиб ^олмай, у катта и^тисодий ахамият-га хам эгадир. Таснифда давлат бюджети даромадлари ва харажатлари бир хил аломатлари буйича гурухланади ва улар булинмалар деб юритилади. Булимлар, тоифалар, параграфлар, моддалар, ки-чик моддалар ва элементлар бюджет таснифи булинмалари булиб хисобланади.

Бюджет таснифи ^онунчиликда белгиланган тар-тибда Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан ишлаб чи^илади ва тасди^ланади. Тур-ли даражадаги бюджетлар ягона бюджет таснифи курсаткичлари доирасида шакллантирилади ва ижро этилади, яъни тасниф объектларига берилган гу-рухлаштириш кодлари буйича даромадлар ва ха-ражатлар гурухланади.

Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил II октябрда 2146-сон билан руйхатга

олинган "Узбекистон Республикаси Давлат бюджети таснифини ^уллаш буйича йури^нома"да Узбекистон Республикаси Давлат бюджети даромадлари таснифи, маблаглар манбалари ва бюджетлар даражаси таснифи, харажатларнинг вазифа жихат-дан таснифи, худудий тасниф, харажатларнинг и^ти-содий таснифи ва харажатларнинг и^тисодий таснифи (харажатлар гурухи буйича) хамда давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш манбалари таснифи берилган. Бу таснифлар ХВФнинг "Давлат молияси статистикаси буйича ^улланма -2001"га, асосан, мослаштирилган холда ишлаб чи^илган.

Бюджет таснифи Узбекистон Республикаси давлат бюджети, давлат ма^садли фондлари тузилмасига кирувчи бюджетлар даромадлари ва харажатларини, шунингдек унинг та^чиллигини молиялаштириш манбалари гурухланиши булиб, у давлат бюджети даромадларининг таснифини, давлат бюджети харажатларининг вазифа жихатидан, ташкилий ва и^тисодий таснифини хамда давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш манбалари таснифини уз ичига олади.

Бюджет таснифи Давлат бюджетини тузиш, куриб чи^иш, ^абул ^илиш хамда ижро этиш ма^садида бюджет маълумотларини тизимга солиш учун фой-даланилади ва у бюджет маълумотлари хал^аро тасниф тизимларининг айнан шундай маълумотлари билан ^иёсланишини таъминлайди.

Бюджет таснифини тузишнинг асосий принцип-лари булиб тули^лик, ягоналик ва узаро мувофи^-лик хисобланади. Бу принципларга кура бюджет таснифи бюджет жараёнининг барча иштирокчи-ларини ^амраб олиши, бюджет жараёнининг барча иштирокчилари учун ягона булиши ва бюджет

таснифининг кодлари бир ва^тнинг узида бюджет жараёнининг хар хил операцияларини акс этти-риш учун ^улланилмаслиги керак, яъни бюджет таснифининг хар бир коди узига хос булиши ло-зим.

Давлат бюджети даромадларининг таснифи де-ганда ^онун хужжатларига мувофи^ давлат бюджети даромадларининг турлари ва манбалари буйи-ча гурухлаштириш тушунилади. Давлат бюджети даромадларининг таснифи барча даражадаги бюд-жетлар даромадлари, давлат ма^садли фондлари хамда бюджет ташкилотларининг бюджетдан таш-^ари даромадларининг гурухланишидан иборат.

Давлат бюджети харажатларининг вазифа жи-хатидан таснифи деганда давлат бош^аруви орган-лари, махаллий давлат хокимияти органлари, шу-нингдек, бош^а бюджет ташкилотлари томонидан ижро этиладиган асосий вазифалар буйича давлат бюджети харажатларини гурухлаштириш тушунилади. Давлат бюджети, давлат ма^садли ва бош^а бюджетдан таш^ари фондлар харажатлари таснифи (харажатлар таснифи) барча бюджет даражала-ри харажатлари гурухланишини узида ифодалайди хамда давлат бош^аруви ва махаллий узини узи бош^ариш сектори бирликлари асосий функцияла-рини бажаришига, ижтимоий-и^тисодий вазифалар-ни хал ^илишига бюджет маблагларини йуналти-рилишини акс эттиради. Харажатларнинг вазифа жихатдан таснифи икки даражадан иборат: вазифа жихатдан таснифнинг биринчи даражаси (булим-лар) давлатнинг асосий вазифасини бажариш учун молиявий ресурсларнинг йуналишини акс эттиради; кичик булимлар вазифа жихатдан таснифнинг иккинчи даражаси хисобланиб, давлат вазифала-рининг бажарилишида бюджет маблагларининг булимлар доирасидаги йуналишини ани^лаштира-ди. Вазифа жихатдан таснифнинг кичик булимлари-ни тузилиши давлатнинг асосий вазифаларини ани^-лаштириш принципига асосланган булади.

Давлат бюджети харажатларининг и^тисодий таснифи деганда туловларнинг и^тисодий вазифа-си ва турлари буйича давлат бюджети харажатларини гурухлаштириш тушунилади. Харажатлар и^ти-содий таснифи Узбекистан Республикаси барча даражадаги бюджетлар харажатларини хужалик белгиларига, ишлаб чи^ариш элементларига кура фар^лашни назарда тутади, давлат бош^арувида амалга оширилаётган харажатларнинг и^тисодий мазмунидан келиб чи^иб бюджет харажатлари йуна-лишларини белгилаб беради.

Давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш манбалари таснифи деганда Давлат бюджети та^-чиллигини молиялаштириш манбаларини молия-лаштиришнинг ички ва таш^и манбалари буйича

гурухлаштириш тушунилади. Бюджет та^чиллиги деганда муайян даврда бюджет харажатларининг бюджет даромадларидан орти^ булганлиги тушунилади. Давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш манбалари таснифи булим ва параграф-лардан иборат булади. Булим - давлат бюджети та^чиллигини уни молиялаштириш манбалари буйича гурухланишидан иборат булади. Параграф - давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш турлари буйича гурухлашдан иборат булади.

Давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш-нинг ички манбалари булими давлат ^имматли ^огозларини жойлаштиришдан тушган маблаглар, марказий банк кредитлари, давлат мулкини хусу-сийлаштиришдан тушган маблаглар, Узбекистан Республикаси Республика бюджети маблагларининг ^олдиги, Узбекистон Республикаси Молия вазир-лиги хузуридаги бюджетдан таш^ари Пенсия фон-ди маблагларининг ^олдиги, иш билан таъмин-лашга кумаклашувчи давлат фонди маблагларининг ^олдиги, Узбекистон Республикаси Молия вазир-лиги хузуридаги Республика йул фонди маблагларининг ^олдиги, Узбекистон Республикаси Давлат мулк ^умитасининг махсус хисобвараги маблагла-ри ва бош^а ички манбалардан жалб ^илинадиган маблаглар деган параграфлардан иборат булади.

Давлат бюджети та^чиллигини молиялаштириш-нинг таш^и манбалари булими давлат ^имматли ^огозларини жойлаштиришдан тушган маблаглар, хал^аро молиявий институтлар, ташкилотлар кредитлари, хорижий давлатлар кредитлари ва бо-ш^а таш^и манбалардан жалб ^илинадиган маблаглар деган параграфлардан иборат булди.

Маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифи бюджетга тушаётган даромадларни ва амалга оширилаётган харажатларни тегишли маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаларига мансуб-лигини ани^лаш ма^садида ^улланилади.

Ташкилий тасниф бюджетга тушаётган даромадларни ва амалга оширилаётган харажатларни улар-ни бош^арувчи тегишли ташкилотларга мансубли-гини ани^лаш ма^садида ^улланилади.

Худудий тасниф тушаётган даромадларни маз-кур даромадларни тулаётган ва харажатларни амалга ошираётган тегишли худудларга мансублигини ани^-лаш ма^садида ^улланилади.

Давлат бюджети даромадларининг таснифи

Давлат бюджети даромадларининг таснифи - бу барча даражадаги бюджетлар даромадлари, давлат ма^садли фондлари хамда бюджет ташкилотларининг бюджетдан таш^ари даромадларининг гурухланишидир.

Даромадлар таснифи кодларида маблаглар ман-баси ва бюджетлар даражаси таснифи, даромадлар тури ва худудий тасниф уз аксини топган ва у йигирма битта ракамдан иборат булади.

Даромадлар таснифи тузилмасидаги 1-6 ракам-ларда маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифи курсатилади ва унинг кодларида бюджет-га тушаётган даромадлар маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаларининг кайси бюджет дара-жасига ёки давлат максадли фонди турига ёки бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташкари даромадлари турига мансублиги акс эттирилади.

Даромадлар таснифи тузилмасидаги 7-13 ракам-ларда даромад тури курсатилади ва унинг кодларида келиб тушган сумма даромаднинг кайси були-ми, параграфи ва турига мансублиги акс эттирилади. Бу кодлар давлат молиясини бошкаришнинг ахборот тизими тула татбик этилгунига кадар Узбекистан Республикаси давлат бюджети ижроси тугри-сидаги хисоботни тузишда факат шу кодларгина кулланилади.

Келиб тушиш манбалари буйича даромадлар соликлар (3 100 ООО), ижтимоий эхтиёжларга аж-ратмалар/бадаллар (3 200 ООО), грантлар (3 300 000), бошка даромадлар (3 400 000) хамда актив ва мажбуриятларга транзакциялар буйича тушум-лар (3 500 000) деган бешта булимга булиб гурух-ланади.

Х,ар бир булимга келиб тушган солик ёки бошка турдаги даромадлар даромадларни солила тортиш базаси буйича гурухланади ва бу пара-графлар деб юритилади.

Соликлар деган булимга келиб тушган даромадлар даромад, фойда ва капитал усишига соликлар (3 110 000), мол-мулкка солинадиган солик (3 130 000), товарлар ва хизматларга соликлар (3 140 000), халкаро савдо ва операцияларга солик-лар (3 150 000) ва бошка соликлар (3 160 000) деган параграфларга булиб гурухланади.

Ижтимоий эхтиёжларга ажратмалар/бадаллар деган булимга келиб тушган суммалар ижтимоий таъминотга ажратмалар/бадаллар (3 210 000) деган параграфда акс эттирилади. Грантлар деган булимга келиб тушган суммалар хорижий давлат-

лар хукуматларидан (3 310 000), халкаро ташки-лотлардан (3 320 000) ва давлат бошкаруви сек-торининг бошка бирликларидан (3 330 000) тушган грантлар деган параграфларга булиб гурухланади. Бошка даромадлар деган булимга келиб тушган суммалар мол-мулкдан даромадлар (3 410 000), товарлар ва хизматлар сотилиши (3 420 000), жа-рималар, пенялар ва неустойкалар (3 430 000), ихтиёрий трансфертлар (грантлар бундан мустас-но) (3 440 000), аниклаб булмайдиган ва бошка даромадлар (3 450 000) деган параграфларга булиб гурухланади. Актив ва мажбуриятларга транзакциялар буйича тушумлар деган булимга келиб тушган суммалар транзакциялардан активларга тушадиган тушумлар (3 510 000) ва мажбуриятларга транзакциялар буйича тушумлар (3 520 000) деган параграфларга булиб гурухланади. Юкорида курсатил-ган булим ва параграфларнинг хар бирини янада деталлаштирилиши ва тавсифи даромадлар тури буйича амалга оширилади.

Даромадлар таснифи тузилмасидаги 14-16 ра-камларда ташкилий тасниф бюджетга тушаётган даромадларни уларни бошкарувчи тегишли таш-килотларга (Узбекистан Республикаси Адлия ва-зирлиги, Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси, Узбекистон Республикаси Давлат бож-хона кумитаси, Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги ва ш.к.) тегишли эканлигини аник-лаш максадида кулланилади ва Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдикла-нади.

Узаро хисоб-китоблар буйича юкори (куйи) бюд-жетнинг куйи (юкори) бюджет олдидаги мажбури-ятининг кайтарилиши хисобига куйи бюджетларга дотация, субвенция, бюджет ссудалари ва маб-лаглари келиб тушганда Узбекистон Республикаси Молия вазирлигига бириктирилган коддан фойда-ланилади.

Даромадлар таснифи тузилмасидаги 17-21 ра-камларда худудий тасниф бюджетга тушаётган даромадларни мазкур даромадларни тулаётган тегишли худудларга мансуб эканлигини аниклаш макса-дида кулланилади.

Кодлар Номи

1 2 3 4

3 100 000 Соликлар

3 200 000 Ижтимоий эх,тиёжга бадаллар/^ратмалар

3 300 000 Грантлар

3 400 000 Бошк;а даромадлар

3 500 000 Активларга ва мажбуриятларга транзакциялар буйича тушумлар

Узбекистон Республикаси давлат бюджети даромадларининг таснифи булимлари

Давлат бюджети, давлат ма^садли ва бош^а бюджетдан таш^ари фондлар хара-

жатлари таснифи (харажатлар таснифи)

Давлат бюджети, давлат максадли ва бошка бюджетдан ташкари жамгармалар харажатлари таснифи (матнда "харажатлар таснифи" деб юритила-ди) барча бюджет даражалари харажатлари гурух-ланишини узида ифодалайди хамда давлат бошка-руви ва махаллий узини узи бошкариш сектори бирликпари асосий функцияларини бажаришига, ижтимоий-иктисодий вазифаларни хал килишига бюджет маблагларини йуналтирилишини акс этти-ради.

Узбекистон Республикаси Давлат бюджети тас-нифини куллаш буйича йурикномада Узбекистон Республикаси давлат бюджети даромадлари таснифи, маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифи, харажатларнинг вазифа жихатдан таснифи, худудий тасниф, харажатларнинг иктисодий таснифи ва харажатларнинг иктисодий (харажатлар гурухи буйича) таснифи хамда давлат бюджети такчиллигини молиялаштириш манбалари тас-нифи берилган.

Узбекистон Республикаси давлат бюджети тас-нифини куллаш буйича йурикномада харажатлар таснифи тузилмаси берилган ва унга мувофик харажатлар таснифи кодларида маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифи, худудий тасниф, харажатларнинг вазифа жихатидан таснифи, харажатларнинг иктисодий таснифи, харажатларнинг иктисодий (харажатлар гурухи буйича) таснифи ва ташкилий тасниф уз аксини топган ва у йигирма саккизта ракамдан иборат булади.

Давлат молиясини бошкаришнинг ахборот ти-зими татбик этилгунига кадар харажатлар сметаси-ни ва харажатлар сметаси ижроси тугрисидаги хисо-ботни (давлат бюджети ижроси тугрисидаги хисо-ботни кушган холда) тузишда харажатларнинг вазифа жихатдан таснифи, ташкилий тасниф ва хара-

жатларнинг иктисодий таснифи кодлари куллани-лади.

Харажатлар таснифи тузилмасидаги 1-6 ракам-ларда маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифи курсатилади ва унинг кодларида амалга оширилаётган харажатларнинг кайси маблаглар манбаси ва бюджетлар даражасига (тегишли бюджет даражасига, давлат максадли фонди турига ва ш.к.) мансублиги акс эттирилади.

Маблаглар манбаси ва бюджетлар даражаси таснифининг коди 6 та ракамдан иборат булиб, шундан 1 та ракам - маблаглар тури кодини, 3 та ракам - маблаг номи кодини, 1 та ракам - бюджет кодини ва 1 та ракам - бюджет даражаси кодини билдиради.

Харажатлар таснифи тузилмасидаги 7-13 ракам-ларда харажатларнинг вазифа жихатдан таснифи курсатилади ва унинг кодлари барча бюджет даражалари харажатлари гурухланишини узида ифодалайди хамда давлат бошкаруви ва махаллий узини узи бошкариш сектори бирликлари асосий функцияларини бажаришига, ижтимоий-иктисодий вазифаларни хал килишига бюджет ва бюджетдан ташкари маблагларни йуналтирилишини акс этти-ради.

Харажатларнинг вазифа жихатдан таснифи икки даражадан иборат булади. Вазифа жихатдан тас-нифнинг биринчи даражаси (булимлар) давлатнинг асосий вазифасини бажариш учун молиявий ре-сурсларнинг йуналишини акс эттиради. Кичик булимлар вазифа жихатдан таснифнинг иккинчи даражаси хисобланиб, давлат вазифаларининг бажарили-шида бюджет маблагларининг булимлар доираси-даги йуналишини аниклаштиради.

Харажатларнинг вазифа жихатдан таснифининг коди 7 та ракамдан иборат булиб, шундан 4 та ракам - булим кодини, 3 та ракам эса - кичик булим кодини билдиради.

Харажатларнинг вазифа жихатдан таснифининг

Код Тавсиф

1 2 3 4

7 010 000 Умумий ахамиятдаги давлат хизматлари

7 020 000 Мудофаа

7 030 000 Жамоат тартиби ва хавфсизлиги

7 040 000 Иктисодий масалалар

7 050 000 Атроф мух,итни мухрфаза к;илиш

7 060 000 Уй-жой ва коммунал хизматлар

7 070 000 Сот икни саклаш

7 080 000 Дам олиш,маданият,спорт ва дин

7 090 000 Таълим

7 100 000 Ижтимоий химоя

Узбекистон Республикаси давлат бюджети харажатларининг вазифа жихатдан таснифи булимлари

булимлари ва кичик булимлари ягона булиб, бюджет жараёнининг барча иштирокчилари томони-дан Узбекистон Республикаси Давлат бюджетини тузишда, тасдиклашда ва ижро килишда фойдала-нилади.

Узбекистон Республикаси давлат бюджети ха-ражатларининг вазифа жихатдан таснифи булим-ларининг хар бирида кандай харажатлар акс этти-рилиши куйида берилган.

Умумий ахамиятдаги давлат хизматлари (7 010 ООО) булими буйича: ижро этувчи ва конунчилик органлари, бюджет-молиявий масалалар; халкаро муносабатлар; халкаро фаолият; умумий хизматлар; фундаментал тадкикотлар; умумий ахамиятдаги давлат хизматлари билан боглик илмий-тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари; бошка тоифалар-га киритилмаган умумий ахамиятдаги давлат хизматлари, давлат карзлари билан боглик операция-лар; турли даражадаги давлат бошкарув органлари уртасидаги умумий тусдаги трансфертлар ва карз олишлар ва бошка харажатлар акс эттирилади.

Мудофаа (7 020 ООО) булими буйича куролли кучлар, фукаро мудофааси, хорижий харбий ёрдам, мудофаа сохасида илмий-тадкикот, тажриба-конст-рукторлик ишлари хамда бошка тоифаларга киритилмаган бошка масалалар учун харажатлар акс эттирилади.

Жамоат тартиби ва хавфсизлиги (7 ОЗО ООО) булими буйича ички хавфсизлик, ёнгинга карши химоя, суд хокимияти, давлат хавфсизлик органлари, чегара хизмати органлари, адлия органлари, прокуратура органлари, жамоат тартиби ва хавфсизлиги масалалари билан боглик илмий-тад-кикот, тажриба-конструкторлик ишлари ва бошка тоифаларга киритилмаган жамоат тартиби ва хавфсизлиги масалалари харажатлари акс эттирилади.

Иктисодий масалалар (7 О4О ООО) булими буйича умумиктисодий ва тижорат масалаларига, жумла-дан ишчи кучига оид умумий масалаларга, кишлок ва урмон хужалиги, баликчилик ва овчилик харажатлари, ёкилги ва энергетика, кончилик саноа-ти, кайта ишлаш саноати ва курилиш, транспорт, информатика ва алока, иктисодий фаолиятнинг бошка тармоклари, иктисодий масалалар билан боглик илмий-тадкикот, тажриба-конструкторлик ишланмалари хамда бошка тоифаларга киритилмаган иктисодий масалаларга харажатлари акс эттирилади.

Атроф мухитни мухофаза килиш (7 О5О ООО) булими буйича чикиндиларни йигиш ва йукотиш-ни ташкиллаштириш, окова сувларни тозалаш ва йукотиш, атроф мухитни ифлослантиришга карши кураш, биологик рангбарангликни ва ландшафтни мухофаза килишни, табиатни мухофаза килиш со-

хасидаги илмий-тадкикот, тажриба-конструкторлик ишлари, шунингдек бошка тоифаларга киритилмаган атроф мухитни мухофаза килиш масалалари харажатлари акс эттирилади.

Уй-жой ва коммунал хизматлар (7 О6О ООО) булими буйича уй-жой курилиши, коммунал ривож-лантириш, сув таъминоти, кучаларни ёритиш, шахар ва туманларни ободонлаштириш, уй-жой ва коммунал хужалиги сохасидаги илмий-тадкикот, тажриба-конструкторлик ишлари, шунингдек бошка тоифаларга киритилмаган уй-жой ва коммунал хизматлари тулови харажатлари акс эттирилади.

Согликни саклаш (7 О7О ООО) булими буйича тиббиёт буюмлари, асбоб-ускуналари ва аппарат-ларини сотиб олиш, умумий сохадаги тиббиёт ва касалхоналар хизматлари, амбулатория хамда мах-сус амбулатор-поликлиник хизматлари, тез ёрдам ва кечиктириб булмайдиган тиббий ёрдам муасса-салари ва кон куйиш муассасаларининг хизматлари, тугрукхоналар ва болалар уйлари (оналик ва болаликни химоя килиш) хизматлари, санатория-лар ва беморларни даволовчи уйлар хамда согликни саклаш сохасидаги бошка хизматлар, санитария-эпидемиология назорати, согликни саклаш сохасидаги илмий-тадкикот, тажриба-конструктор-лик ишлари, бошка тоифаларга киритилмаган согликни саклаш масалалари харажатлари акс этти-рилади.

Дам олиш, маданият, спорт ва дин (7 О8О ООО) булими буйича дам олиш ва спорт билан шугулла-ниш буйича хизматлар, маданият сохасидаги хизматлар, жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги хизматлар, радиоэшиттириш ва телевизион курсатув-лар хамда нашриёт ишлари хамда киномахсулот яратиш билан боглик хизматлар, дин билан боглик хизматлар ва бошка жамоатчилик хизматлари, дам олиш, маданият, спорт ва дин сохасидаги ил-мий-тадкикот, тажриба-конструкторлик ишланмалари, шунингдек бошка тоифаларга киритилмаган дам олиш, маданият, спорт ва дин масалалари харажатлари акс эттирилади.

Таълим (7 О9О ООО) булими буйича мактабгача таълим, умумий урта таълим, олий таълим, боск-ичларга булинмаган таълим, таълим тизимида ёрдамчи хизматлар, таълим сохасидаги бошкарув хизматлари, таълим сохасидаги илмий-тадкикот, тажриба-конструкторлик ишланмалари, шунингдек, бошка тоифаларга киритилмаган таълим харажатлари акс эттирилади.

Ижтимоий химоя (7 1ОО ООО) булими буйича касаллик, мехнатга лаёкатсизлик ва кам таъмин-ланганлик харажатлари, жумладан, вактинчалик мехнатга лаёкатсизлик буйича нафакалар ва кам таъминланганларни куллаб-кувватлаш, карилик

тaъминoти, oилa вa бoлaлapни кyллaб-кyввaтлaш, ишcизлик, yй-жoй билaн тaъминлaш бyйичa ëpдaм xapaжaтлapи, Чepнoбиль АЭС xaлoкaти oi^a^a-pини бapтapaф этишдa |aтнaшгaнлapни ижтимoий Xимoя |илиш бyйичa xapaжaтлap, ижтимoий мyxo-фaзa coxacидa илмий-тaд|и|oт, тaжpибa-кoнcтpyк-тopлик ишлaнмaлapи, бoш|a тoифaлapгa киpитил-мaгaн ижтимoий мyxoфaзa мacaлaлapи xapaжaтлa-pи aкc эттиpилaди.

Xapaжaтлapнинг вaзифa жиxaтдaн тacнифининг кичик бyлимлapининг тузилиши дaвлaтнинг aco-™й вaзифaлapини aниклaштиpиш тaмoйилигa acoc-лaнгaн.

Xapaжaтлap тacнифи тyзилмacидaги IR-IT pa-|aмлapдa тaшкилий тacниф кypcaтилaди вa унинг кoдлapи aмaлгa oшиpилaëтгaн xapaжaтлapни yлap-ни бoш|apyвчи ^й™ тaшкилoтлapгa тeгишли э^н-лигини aниклaш мa|caдидa кyллaнилaди. Taшкилий тacнифнинг кoди З тa pa|aмдaн ибopaт бyлaди.

Xapaжaтлap тacнифи тyзилмacидaги 17-PЗ pa-|aмлapдa xapaжaтлapнинг иктигадий тacнифи i<ypca-тилaди вa унинг кoдлapи Узбeкиcтoн Pecпyбликa-cи бapчa дapaжaдaги бюджeтлapи xapaжaтлapини xyжaлик бeлгилapигa, ишлaб чик^иш элeмeнтлa-pигa i<ypa фapклaшни нaзapдa тугади, дaвлaт бoш-|apyвидa aмaлгa oшиpилaëтгaн xapaжaтлapнинг иктиcoдий мaзмyнидaн кeлиб чи|иб бюджeт xapa-жaтлapи йyнaлишлapини бeлгилaб бepaди. Дaвлaт бюджeти xapaжaтлapининг и^тигадий тacнифи ту-зилмacигa i<ypa xapaжaтлapнинг иктиcoдий тacни-фи тoифaлap, мoддaлap вa кичик мoддaлap кoдлa-pини уз ичигa oлгaн 7 тa pa|aмдaн ибopaт бyлaди. Бyндa, P тa pa|aм - тoифa щцини, I тa pa|aм -мoддa кoдини, I тa pa|aм - кичик мoддa кoдини вa ^лган З тa pa|aм 3ca - элeмeнт кoдини билди-paди.

Xapaжaтлap тacнифи тyзилмacидaги PR-P8 pa-|aмлapдa xyдyдий тacниф кypcaтилaди вa унинг кoдлapи aмaлгa oшиpилaëтгaн xapaжaтлapни yлap-ни бoш|apyвчи KopaкaлпoFиcтoн Pecпyбликacигa

ëw ^й^ вилoятгa ëки Toшкeнт шaxpигa xaмдa унинг ^й™ тyмaни ë^/i шaxapигa тeгишли э^нли-гини aниклaш мa|caдидa кyллaнилaди. Х,удудий тac-ниф тyзилмacигa i<ypa xyдyдий тacниф Kopa|oлпo-Fиcтoн Pecпyбликacи, вилoятлap вa ^ш^нт шax-pи вa yлapнинг тyмaн вa шaxapлapи кoдлapини уз ичига oлгaн 5 тa pa|aмдaн ибopaт бyлaди. Бyндa, P тa pa|aм - Kopa|aлпoFиcтoн Pecпyбликacи кoдини ëw вилoятлap кoдлapини ëки Toшкeнт шaxap га-дини, ^лган З тa pa|aм 3ca - тyмaн вa шaxapлap-нинг кoдлapини билдиpaди.

Узбeкиcтoн Pecпyбликacи дaвлaт бюджeти xa-paжaтлapининг иктиcoдий тacнифини ишчилap мexнaтигa xai тyлaш тoифacи вa yнгa киpгaн мoд-дa, кичик мoддa вa элeмeнтлapи миcoлидa yлapдa |aндaй xapaжaтлap aкc эттиpилиши вa гypyx1лaни-шини кypиш мумкин.

Ишчилap мexнaтигa xai тyлaш (RI ОО ООО) тои-фacи мexнaт |oнyнчилигигa мyвoфи| бюджeт тaш-килoтлapи ишчилapигa бaжapгaн (бaжapилaëтгaн) ишигa пул ëки нaтypa кypинишидa тaкдиpлaш лo-зим булган xapaжaтлapни aкc эттиpaди. Maзкyp то-ифaгa ижтимoий cyFypтa дacтypигa ишчилap нoми-дaн иш бepyвчилapнинг aмaлгa oшиpaдигaн Иш xai^ (RI 1О ООО) вa Ижтимoий эxJиëжлapгa aжpaт-мaлap/бaдaллap (RI PO ООО) мoддaлapи киpaди.

Иш xai^ (RI 1О ООО) мoддacи иш бepyвчи то-мoнидaн дaвлaт xизмaтчилapигa бepилaдигaн бap-чa тyлoвлapни уз ичигa oлaди вa yнгa "Пул шaкли-дaги иш xa^z" (RI II ООО) кичик мoддacи xaм киpaди.

Пул шaклидaги иш xai^ (RI II ООО) кичик мoд-дacи acocий иш xai^ (RI II 1ОО), иш xai^a ycra-мa вa |yшимчa тyлoвлap (RI II POO), yмyмтaъ-лим, ypтa мaxcyc, кacб-xyнap тaълими мyaccacaлa-pининг ypнaк кypcaтгaн xoдимлapини paFбaтлaнти-pишнинг Диpeктop жaмFapмacи мaблaFлapи (RI II PIO), тиббиëт тaшкилoтлapи xoдимлapигa ycтaмa вa |yшимчaлap (RI II PPO) элeмeнтлapдaн ибo-pa^

Дaвлaт бюджети xapaжaтлapининг и^тисодий тacнифидa xapaжaтлap тoифaлapи

Тоифанинг коди Тоифанинг номи

1 2 3 4

41 OO OOO Ишчилар мехнатига хак; тулаш

42 OO OOO Товар ва хизматлар буйича харажатлар

43 OO OOO Асосий воситалар активлар буйича харажатлар

44 OO OOO Фоизлар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

45 OO OOO Субсидиялар

46 OO OOO Грантлар

47 OO OOO Ижтимоий нафак;алар

48 OO OOO Бошк;а харажатлар

49 OO OOO Молиявий активлар ва мажбуриятлар буйича харажатлар

Асосий иш хаки (41 11 1ОО) элементи - бу Узбекистан Республикаси конунчилигига мувофик мехнат шартномаси ёки фукаролик-хукукий битим-лари буйича жисмоний шахсларга хисобланадиган ва туланадиган туловлар хисобланиб, предмети иш бажариш ва хизмат курсатиш булиб хисобла-нади, шу жумладан: туловлар: лавозим маошла-ри, ягона тариф сеткаси буйича тариф ставкалари, соатбай хак тулаш, харбий ва махсус унвонлар буйича; мукофотлар, моддий ёрдамлар, йиллик иш якунлари буйича такдирлаш, муаллифлик, ижро-чилик ва постановка учун мукофотлар ва бошка мукофот ва рагбатлантириш туловлари; йиллик мехнат таътиллари, укув таътиллари, фойдаланил-маган таътил учун компенсация туловлари; ходим-ларнинг касбий тайёргарлик, малака ошириш, ёки бошка касбларга урганиш даври учун, тиббий тек-ширув кунлари, кон топшириш ва донор-ходим-ларга такдим килинадиган дам олиш даври, дав-лат ёки жамоат мажбуриятларини бажаришда иш-тирок этиш кунлари учун туловлар ва бошка шун-га ухшаш харажатлар.

Узбекистон Республикаси давлат бюджети ха-ражатларининг иктисодий таснифи тоифаларининг хар бирида кандай харажатлар акс эттирилиши куй-ида берилган.

Юкорида айтилганидек, Ишчилар мехнатига хак тулаш (41 ОО ООО) тоифаси мехнат конунчилигига мувофик бюджет ташкилотлари ишчиларига бажар-ган (бажарилаётган) ишига пул ёки натура курини-шида такдирлаш лозим булган харажатларни акс эттиради. Мазкур тоифага ишчилар номидан иш берувчиларнинг амалга оширадиган иш хаки ва ижтимоий эхтиёжларга ажратмалар/бадаллар де-ган моддалари киради. Иш хаки моддаси иш бе-рувчи томонидан давлат хизматчиларига берила-диган барча туловларни уз ичига олади ва унга пул шаклидаги иш хаки кичик моддаси хам киради. Пул шаклидаги иш хаки кичик моддаси асосий иш хаки, иш хакига устама ва кушимча туловлар, умум-таълим, урта махсус, касб-хунар таълими муасса-саларининг урнак курсатган ходимларини рагбат-лантиришнинг директор фонди маблаглари, тиб-биёт ташкилотлари ходимларига устама ва кушим-чалар элементлардан иборат. Асосий иш хаки элементи - бу Узбекистон Республикаси конунчилигига мувофик мехнат шартномаси ёки фукаролик-хукукий битимлари буйича жисмоний шахсларга хисобланадиган ва туланадиган туловлар хисобланиб, предмети иш бажариш ва хизмат курсатиш булиб хисобланади, шу жумладан туловлар: лавозим маошлари, ягона тариф сеткаси буйича тариф ставкалари, соатбай хак тулаш, харбий ва махсус унвонлар буйича; мукофотлар, моддий ёрдамлар,

йиллик иш якунлари буйича такдирлаш, муаллифлик, ижрочилик ва сахналаштириш учун мукофотлар ва бошка мукофот ва рагбатлантириш туловлари; йиллик мехнат таътиллари, укув таътиллари, фойдаланилмаган таътил учун компенсация туловлари; ходимларнинг касбий тайёргарлик, малака ошириш, ёки бошка касбларга урганиш даври учун, тиббий текширув кунлари, кон топшириш ва донор-ходимларга такдим килинадиган дам олиш даври, давлат ёки жамоат мажбуриятларини бажаришда иштирок этиш кунлари учун туловлар ва бошка шунга ухшаш харажатлар.

Товар ва хизматлар буйича харажатлар (42 ОО ООО) тоифаси бюджет ташкилотлари томонидан товарлар ва хизматлар ишлаб чикариш учун сотиб олинган товарлар ва хизматлардан таркиб топади ва хизмат сафарлари харажатлари, коммунал хиз-матлари, саклаб туриш ва жорий таъмирлаш, ижара буйича харажатлар, моддий айланма воситалар захираларига харажатлар хамда товар ва хизматлар сотиб олиш учун бошка харажатлар деган моддаларни уз ичига олади.

Асосий воситалар буйича харажатлар (4З ОО ООО) тоифасига бюджет ташкилотларида мавжуд булган активларни (моддий айланма воситалар бундан мустасно) ортишига олиб келадиган барча операциялар, шу жумладан, асосий воситаларни лойихалаштириш, куриш ва реконструкция килиш, капитал ва урта таъмирлаш, сотиб олиш ва асосий воситалар буйича бошка харажатлари киради.

Фоизлар (44 ОО ООО) тоифаси ички ва ташки манбалардан олинган кредитлар ва карзлар буйича фоизларни тулаш харажатларини уз ичига олади. Фоизлар кредитор томонидан такдим этилган карзнинг туланмаган асосий кисмидан фойдаланил-ганлик учун туловлар, яъни иктисодий бахосидир. Туланадиган фоизнинг умумий суммаси норезиден-тларга туланадиган фоиз туловлари, резидентлар-га туланадиган (давлат бошкарув сектори бундан мустасно) фоиз туловлари ва давлат бошкаруви секторининг бошка бирликларига туланадиган фо-изларга деган моддаларга булинади.

Субсидиялар (45 ОО ООО) тоифасига давлат ва муниципиал ташкилотларнинг зарарларини коплаш харажатлари (уй-жой коммунал хужалиги, транспорт ташкилотлари ва бошкалардан келиб туша-диган даромадлар) киритилади. Субсидиялар ташкилотларнинг ишлаб чикариш фаолияти даражаси-дан ёхуд улар ишлаб чикарадиган, сотадиган, экспорт ёки импорт киладиган товар ва хизматлар-нинг микдори ёки нархидан келиб чиккан холда мазкур корхоналарга жорий бегараз туловларни ифодалайди. Субсидиялар факат жорий трансферт булади.

Грантлар (46 ОО ООО) тоифаси бир давлат бирли-гидан бошкасига ёки хорижий давлатлар хукумат-лари ва халкаро ташкилотларга такдим этиладиган мажбурий булмаган жорий ёки капитал трансферт-ларни ифодалайди. Грантлар аввало грант олувчи институционал бирликнинг турига кура, сунгра грантнинг жорий ва капитал грантлигига караб тас-нифланади. Грант олувчилар хорижий давлатлар хукуматларига грантлар, халкаро ташкилотларга грантлар, нодавлат нотижорат ташкилотларига грантлар ва давлат бошкаруви секторининг бошка бир-ликларига грантлар деган турт турдаги моддаларга булинади. Жорий грантлар жорий харажатларни амалга ошириш учун бериладиган ва уларни олувчи томонидан бирор-бир активни сотиб олишга кара-тилмаган, шунингдек бундай сотиб олишга боглик булмаган максадларга берилади. Капитал грантлар олувчи томонидан бирор-бир активни сотиб олиш-ни, ёки олувчи актив ёки активларни сотиб оли-ши учун (моддий айланма воситалари бундан мус-тасно) пул утказиш ёхуд активларни узатишни (моддий айланма маблаглар ва пул маблаглари бундан мустасно), шунингдек кредитор ва дебитор урта-сидаги узаро келишувга кура мажбуриятларни бе-кор килишни ёки бошка институционал бирликнинг карзини узига олишни назарда тутади

Ижтимоий нафакалар (47 ОО ООО) тоифасида бюджет маблаглари хисобидан ижтимоий ва тиб-бий сугурта доирасида, жумладан давлат пенсия таъминоти буйича пенсияга харажатларни уз ичига олади. Ижтимоий нафакалар тулов амалга оши-риладиган дастурларнинг турига кура таснифлана-ди, дастурлар ичида иш ижтимоий таъминот, ижтимоий мухофаза, иш берувчи амалга оширадиган ижтимоий сугурта дастурлари ажратилади. Ижтимоий нафакалар пул ёки натура куринишида ахолини тулигича ижтимоий мухофаза килишга ёки алохи-да тоифадаги фукароларни муайян ижтимоий хав-флардан химоялашга каратилган трансфертлардир. Ижтимоий хавф - бу кушимча харажат килишга эхтиёж пайдо булиши ёки даромадларининг ка-майиши окибатида маълум бир шахсларнинг мул-кий ахволига салбий таъсир килувчи ходиса ёки вазият. Барча ижтимоий нафакалар жорий транс-фертлар хисобланади. Ижтимоий таъминот буйича нафакалар деган модда - бу ахолига ижтимоий таъминот дастури доирасида пул куринишида бериладиган ижтимоий нафакалар булиб, у уз навбати-да нафакалар пенсияларга деган элементларга булинади.

Бошка харажатлар (48 ОО ООО) тоифаси ишчи-лар мехнатига хак тулаш, товар ва хизматлар буйича харажатлар, асосий воситалар буйича харажатлар, фоизлар, субсидиялар, грантлар, ижтимоий

нафакалар хамда молиявий активлар ва мажбури-ятлар буйича харажатлар деган тоифаларда курса-тилмаган бошка барча харажатларни уз ичига олади. Бу тоифа мулк билан боглик харажатлар (фоиз бундан мустасно) ва бошка турли харажатлар деган моддаларга булинади. Мулк билан боглик харажатлар (фоиз бундан мустасно) моддаси, давлат бошкаруви сектори бирлигининг молиявий актив ёки номоддий ноишлаб чикариш актив эгасига ушбу активдан фойдаланганлик учун туловига доир харажатлар булиб, дивиденд, даромадлардан ажрат-малар ва рента шаклида булиши мумкин. Бошка турли харажатлар моддаси эса бошка тоифаларга киритилмаган операциялар буйича барча харажатларни уз ичига олади ва мохиятан жорий (кичик модда) ва капитал (кичик модда) харажатларга були-нади.

Молиявий активлар ва мажбуриятлар буйича харажатлар (49 ОО ООО) тоифасига молиявий активларни такдим килиш ва мажбуриятларни тулашга доир харажатлар киради. Молиявий активлар (модда) булиб институционал бирликлар уртасидаги шартнома коидаларига мувофик актив эгаси булган (яъни кредитор) бир институционал бирликка бошка бирликдан (дебитордан) бир ёки бир нечта туловларни олиш хукукини берувчи активлар ёки молиявий талаб хисобланади. Молиявий активлар-га ички, депозитлар, кимматли когозлар (акция-лар бундан мустасно), кредит ва карзлар хамда акция ва капиталда иштирок этишнинг бошка шак-ллари деган элементлар киради. Ташки кичик моддаси депозитлар, кимматли когозлар (акциялар бундан мустасно), кредит ва карзлар хамда акция ва капиталда иштирок этишнинг бошка шакллари деган элементларни уз ичига олади.

Харажатларнинг иктисодий таснифини кодлари турт гурух буйича таксимланади. Узбекистан Рес-публикаси давлат бюджети харажатларининг иктисодий (харажатлар гурухи буйича) таснифини I гурухи "Иш хаки ва унга тенглаштирилган тулов-лар" таркибига: асосий иш хаки (41 11 1ОО); Иш хакига устама ва кушимча туловлар (41 11 2ОО) (?умумтаълим, урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларининг урнак курсатган ходимларини рагбатлантиришнинг директор фонди маблаглари (41 11 21О), тиббиёт ташкилотлари ходимларига устама ва кушимчалар (41 11 22О)); уй-жой-комму-нал хизматлар буйича хар ойлик компенсация тулов-лари (42 99 1ОО); нафакалар (47 11 1ОО) (ишсиз-лик буйича нафака (47 11 11О), вактинча мехнатга кобилиятсизлик нафакаси (47 11 12О), бола тугил-гани учун нафака (47 11 1ЗО), дафн маросими учун нафака (47 11 14О), хомиладорлик ва тугиш буйича нафака? (47 11 15О), ногирон боласини тарбия-

лаётган ишловчи ота-онанинг бирига (васийга, хомийга) бола ун олти ёшга тулгунга кадар ойига кушимча бир дам олиш куни учун нафака (47 II 160), болаликдан ногиронлар, пенсия тайинлаш учун зарур булган иш стажига эга булмаган кария-ларга ва мехнатга лаёкатсизларга нафака (47 11 170)); пенсиялар (47 11 400) (муддатидан олдин тайинланган пенсиялар (47 11 410), ишламайди-ган пенсионерларга пенсиялар (47 11 420), ?иш-ловчи пенсионерларга 50 фоиз микдорида пенсия тулови (47 11 430), ишловчи пенсионерларга 100 фоиз микдорида пенсия тулови (47 11 440)); ишламайдиган оналарга, шунингдек бюджет таш-килотларида ишлайдиган оналарга бола икки ёшга тулгунга кадар уни парваришлаш учун берилади-ган ойлик нафака (47 21 100); вояга етмаган 16 (18) ёшгача болалари булган оилаларга нафакалар (47 21 200); кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам (47 21 300) ва стипендиялар (48 21 400) киради.

Узбекистан Республикаси давлат бюджети ха-ражатларининг иктисодий гурухлари таснифини II гурухи "Иш хакига кушимчалар" таркибига ижти-моий эхтиёжларга хакикатда килинадиган ажрат-малар/бадаллар (41 21 000) (ягона ижтимоий тулов (41 21 100); ижтимоий эхтиёжларга бошка ажрат-малар/бадаллар? (41 21 200)) ва шартли хисобла-

надиган ижтимоий эхтиёжларга ажратмалар/бадал-лар (41 22 000) киради.

Узбекистон Республикаси давлат бюджети ха-ражатларининг иктисодий гурухлари таснифини III гурух "Капитал куйилмалар" таркибига: тураржой бинолари (43 11 100), нотурар жой бинолари (43

11 200), умумий фойдаланишдаги автомобиль йуллари (43 12 100?) ва бошка иншоотларни (43

12 900) лойихалаштириш билан боглик харажат-лар, лойихалаштириш ва кидирилишув ишлари харажатлари (43 12 110) ва асосий воситаларни лойихалаштириш буйича бошка харажатлар (43 19 000); тураржой бинолари (43 21 100), нотурар жой бинолари? (43 21 200), умумий фойдаланишдаги автомобиль йуллари (43 22 100), бошка иншоотларни (43 22 900) куриш ва реконструкция килиш билан боглик харажатлар ва асосий воситаларни куриш ва реконструкция килиш билан боглик бошка харажатлар (43 29 900) киради.

Узбекистон Республикаси давлат бюджети ха-ражатларининг иктисодий таснифида кузда тутил-ган харажатларнинг "Иш хаки ва унга тенглашти-рилган туловлар", "Иш хакига кушимчалар" ва "Капитал куйилмалар" гурухлари таркибига кирмаган-лари IV гурух "Бошка харажатлар" таркибига кири-тилган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН МЕЪЁРИЙ ^УЖЖАТЛАР ВА АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Давлат бюджети таснифини куллаш буйича йури^нома (Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 11 октябрда 2146-сон билан руйхатга олинган).

2. Остона^улов М. Давлат бюджети газна ижросининг бухгалтерия х,исоби. -Т.: ^код-тоНуа, 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.