Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТ ТУРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТ ТУРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
56
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
РАЗВИТИЕ СПОРТА / СПОРТИВНАЯ ФЕДЕРАЦИЯ (АССОЦИАЦИЯ) / ПОПУЛЯРИЗАЦИЯ СПОРТА / МАРКЕТИНГОВЫЕ ОТНОШЕНИЯ / МАРКЕТИНГ В СПОРТЕ / КОМПЛЕКС МАРКЕТИНГОВЫХ КОММУНИКАЦИЙ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СПОРТИВНЫХ ФЕДЕРАЦИЙ(АССОЦИАЦИЙ) / МАССОВЫЙ СПОРТ / ЭЛЕМЕНТЫ МАРКЕТИНГА / ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА И СПОРТ / МОТИВАЦИЯ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тилляходжаев А.А.

Мақолада Ўзбекистон Республикасидаги спорт турлари бўйича Республика федерациялар (уюшмалар)нинг фаолияти спортни ривожлантириш учун масъул бўлган асосий ташкилотлар сифатида ўрганилади. Ўзбекистон Республикаси спорт федерациялари (уюшмалари) фаолиятида маркетинг комплексининг мослаштирилган модели ишлаб чиқилган. Спорт турларини оммалаштириш учун маркетинг коммуникацияларидан фойдаланиш таҳлил қилинган ва уларнинг асосий вазифалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА СПОРТ ТУРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Экономика и менежмент образования

TyprarnTOa^ машк K^rnarap™ хажми opтиб 6op-мoкдa. БУ эca мaълyм биp цикллap дoиpacидa 6OCK^-мa-бocкич cингдиpиб бopиm жapaëнлapини уфганиш буйича илмий-тадкивдт иmлapини pивoжлaнтиpиб бopиm coxa pивoжидa мухим ахамият кacб этади.

Умyмaн oлгaндa, жиcмoний тapбия вa cпopт coxaœ-дa xa^apo cтaндapтлap acocидa oлий мaълyмoтли мута-xaccиcлapни тaйëpлam, кайга тaйëpлaш вa мaлaкacини omиpиm тизимини йулга куйиш, илмий-педашгик ca-лoxиятни oшиpиш, укув жapaëнининг илм^-таджи^т фaoлияти билан узвий бoFликлигини кyчaйтиpиm, yкyв-ycлyбий ва axбopoт тaъминoтини яxmилam за-pyp. Хycycaн, жиcмoний тapбия ва cпopт coxacидaги югyклapгa acocлaнгaн таълим, илм-фан ва амалдат у^^адат интeгpaция жapaëнлapини кyчaйтиpиm малакали мyтaxaccиcлap тaйëpлamдa аотстй мeзoнлap булиб xизмaт килади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги "Жисмо-ний тарбия ва спорт г^рисида"ги (янги тахрири) крнуни. - Б.29.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 ян-вардаги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туфисида"ги ПФ-5924-сонли Фармони.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 17 февралдаги "Спорт-таълим муассасалари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туфисида"ги 90-сонли карори.

4. Керимов Ф.А. Спорт сохдсида илмий тадкикотлар. - Тошкент. Зар калам, 2004. - 334 б.

5. Курамшин Ю.Ф. Теория и методика физической культуры: учебник. - М.: Советский спорт, 2004. 464 с.

6. Лях В.И. Физическая культура. 10-11 классы: учеб. для общео-брозоват. Учреждений. - М: Просвещение, 2012. - 237 с.

7. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. - Л.: Омега, 2004. - 159 с.

8. Salamov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati.//Darslik.T: ITA-PRESS, 2015.

9. Шопулатов А.Н. Булажак тренерларда жисмоний тарбия ва спорт асосида маънавий кадриятларни ривожлантириш йуллари // "Фан-спортга" илмий назарий журнал. - Чирчик, 2019, 1-сон. 67-72 б.

УУК (УДК, UDC): 339.187:796

И^и^д^т фaнлapи буйича фaлcaфa дoктopи (PhD)

A.A. ТИЛЛЯХОДЖАЕВ1

1Узбeкиcтoн давлат жиcмoний тapбия ва

cпopт yнивepcитeти,

Ч^чик maxpи, Узбeкиcтoн

Муаллиф билан ботаниш учун:

Azizbarca@mail.ru

УЗБЕКИСТОНДА СПОРТ ТУРЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ АДАМИЯТИ

Aннoтaция

Annotation

В статье исследуется деятельность республиканских спортивных федераций (ассоциаций) в Республике Узбекистан как основных организаций, ответственных за развитие спорта. Разработана модель маркетингового комплекса в деятельности спортивных федераций (ассоциаций) Республики Узбекистан. Проведен анализ использования маркетинговых коммуникаций для продвижения спорта и даны их основные задачи.

Ключевые слова: развитие спорта, спортивная федерация (ассоциация), популяризация спорта, маркетинговые отношения, маркетинг в спорте, комплекс маркетинговых коммуникаций в деятельности спортивных федераций (ассоциаций), массовый спорт, элементы маркетинга, физическая культура и спорт, мотивация.

Ма^олада Узбекистон Республикасидаги спорт турлари буйича Республика федерациялар (уюшмалар)нинг фаолияти спортни ривожлантириш учун масъул булган асосий ташкилотлар сифатида урганилади. Узбекистон Республикаси спорт федерациялари (уюшмалари) фаолиятида маркетинг комплексининг мослаштирилган модели ишлаб чи^илган. Спорт турларини оммалаштириш учун маркетинг коммуникацияларидан фойдаланиш та^лил ^илинган ва уларнинг асосий вазифалари келтирилган.

Калит сузлар: спорт турларини ривожлантириш, спорт федерацияси (уюшмаси), спорт турининг оммавийлиги, маркетинг алоцалари, спортда маркетинг, спорт федерациялари (уюшмалари) фаолиятидаги маркетинг коммуникациялари комплекси, оммавий спорт, маркетинг элементлари, жисмоний тарбия ва спорт, мотивация.

The article examines the activities of the republican federations (associations) for sports in the Republic of Uzbekistan as the main organizations responsible for the development of sports. The developed model of the marketing complex in activity of sports federations (associations) of the Republic of Uzbekistan is developed. The use of marketing communications for the promotion of sports is analyzed and their main tasks are given.

Keywords: development of sports, sports federation (association), popularization of sports, marketing relations, marketing in sports, complex of marketing communications in the activities of sports federations (associations), mass sports, marketing elements, physical education and sports, motivation.

О

<N

0

^

LO

01

F

О Q.

СП

Ишнинг долзарблиги. Узбекдотонда xoзиpги дaвpдa cпopтни oммaлaштиpиш ва унинг индивидуал тypлapини pивoжлaнтиpиш мyaммocи йилдан-йилга to6opb дoлзapб булиб бopмoкдa. Жиcмoний тapбия ва CTof^ юртимиз axoлиcи caлoмaтлигини мустахкамлаш, кaгтaлap хамда ëmлapни тapбиялam ва yлapнинг xap тoмoнлaмa pивoжлaниmи, шунингдек, coFлoм гypмym тapзини таъминлашдан ибopaт миллий дapaжaдa етказишни уз зиммacигa oлaди. Иккинчидан, тepмa жaмoaлapнинг xaлкapo мycoбaкaлapдa иштиpoк этиш

дapaжacини oшиpиш зapypaти, чунки cпopтчилap-нинг жaxoн apeнaлapидaги юкopи нaтижaлapи глoбaл ми^еда дaвлaтлap имиджини шaкллaнтиpaди ва Уз-бeкиcтoнни дyнë танишига oлиб келади. Учинчидан, ХХ acpдa cпopт aйpим дaвлaтлapдaн тaшкapигa чикиб, бугунги кунда глoбaл ижгимoий xoдиcaгa айланиб, y дeяpли жами инcoниятнинг жиcмoний ва маънавий ма-данияти, гyмaнигap aлoкaлap, гypли давлат ва xaлклap ypтacидaги y^apo тушунишини йулга куйишда мухим уфин эгаллайди [1].

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

№5^2020

8

Экономика и менежмент образования

Республика спорт федерациялари, Узбекистан спорт турларини ривожлантиришда маркетинг коммуникацияларининг барча воситаларидан кенг фойдаланишлари зарур.

Хозирги кунда мамлакатимизда спорт турларини ривожлантиришда спорт федерациялари томонидан маркетинг фаолиятини кенг куллаш муаммоси мавжуд.

Тадкикотнинг максади. Спортни узига хос ху-сусиятларини хисобга олган холда юртимизда спорт турларини ривожлантиришда Республика спорт феде-рациялари томонидан маркетинг коммуникациялари воситаларидан кенг фойдаланиш йулларини курса-тишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифаси. Максаднинг купкиррали характерга эга эканлиги хамда муаммонинг етарлича урганилмаганлиги, маколада спорт федерациялари, спорт маркетинги, маркетинг коммуникацияси, маркетинг коммуникациялари элементлари ва уларни спорт турларини ривожлантиришдаги вазифаларни белгилаш хамда хал этишни кузда тутади.

Оммавийлик-спорт турининг асоси хисобланади. Спорт захирасини шакллантиришга ёрдам беради, мусобакаларда, шу жумладан терма жамоа таркибига киришда ракобатни кучайтиради. Юкори ракобат мил-лий даражадаги натижаларнинг умумий даражаси ва халкаро мусобакаларда юкори даражали медалларни кулга киритиш эхтимолини оширади.

Юкоридаги фикрлардан келиб чиккан холда, спортнинг оммавийлигини ошириш буйича максадли тадбирлар миллий даражада натижаларнинг ошиши ва терма жамоаларнинг натижаларини оширишга ёрдам беради, деган хулосага келиш мумкин. Бундан ташкари, машхурликнинг узи нафакат ривожланиш даврини такрорлашга кодир, балки оммавий ахборот воситалари ва кенг аудиториянинг кизикиши орти-ши билан боглик тижорат имкониятларини берувчи мухим жихат хисобланади. Шу сабабли оммавий спортни ривожлантириш ва спортни оммалаштириш купгина спорт федерацияларининг асосий устувор максадларидан биридир.

Спорт турларини ривожлантириш, уларнинг оммавийлиги ва оммабоплигини ошириш, шунга ух-шаш максадларда маркетинг воситаларидан фойдала-нувчи тижорат корхоналари товарлари ва хизматларини илгари суриш буйича харакатлар билан бир каторда, уларнинг асосийси маркетинг комплекси (марке-тинг-микс ёки «4Р»модели) хисобланади.

Маркетинг комплекси - бошкарилиши мумкин булган узгарувчан маркетинг элементлари туплами, уларнинг баъзиларига таъсир этган холда, бахсни, маз-кур холатда жисмоний тарбия ва спорт хизматларини бошкариш мумкин.

Маркетинг комплекси махсулотга ёки хизматга булган талабни шакллантириш йулларини излаш учун узига хос "назорат руйхати" сифатида кулланилади [4].

Федерациялар фаолиятининг хусусиятларига ва «4Р» моделидаги турли хил узгаришларга асосланиб, федерациялар фаолиятига мослаштирилган маркетинг комплексини шакллантириш мумкин.

Спорт ташкилотлари - моддий махсулотлар ишлаб

чикармайдилар, улар хизмат курсатадилар (мусобака ёки уйинлар).

Томошабинларни ва спорт тадбирлари иштирокчи-ларини хамда шунингдек, хомийларни эхтиёжларини кондириш учун ишлаб чикарилган товар ёки хизмат-ларни - спорт максулотлари дейилади.

Ким спорт мщсулотларини истеъмол цилади?

Спорт бозоридаги истеъмолчиларни турт кате-горияга булиш мумкин - булар спортчилар, спорт тадбирларининг томошабинлари, хомийлар ва спорт шархловчилари.

Спорт билан шугулланишнинг оммавийлиги бево-сита бир катор омилларга боглик, улар орасида объектив ва субъектив омилларни ажратиш мумкин [5].

Масалан:

- жисмоний тарбия ва спорт инфратузилмаси ва моддий-техник таъминоти даражаси;

- профессионал кадрлар тайёрлаш, уларнинг сони, малакаси ва таълим сифати;

- жисмоний маданият ва спорт кадриятларини ривожлантириш билан боглик жамоатчилик фикри ва индивидуал онгни шакллантириш;

- спорт учун баркарор мотивацияни, ахолининг жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланишга эъти-борини шакллантириш;

- ахолининг жисмоний тарбия ва спортга эхтиёжини тарбиялаш ва бошкалар.

Барча омиллар бир хил даражада мухим, чунки уларнинг самарадорлиги тизимдаги фаолиятда намо-ён булади. Бирок, хозирги шароитда, хаётнинг барча сохаларини бутун дунё хамжамиятининг мукаррар эволюцион жараёнларига мослаштиришнинг мурак-каб жараёни содир булганда, объектив омилларнинг ахамиятига (моддий-техник база, малакали кадрлар мавжудлигига) карамай, ахборот окими хажмининг доимий ошиб бориши ва доимий равишда янги алока воситалари пайдо булиши, субъектив омиллар - маъ-лум бир спортнинг оммавийлиги, унинг машхурлиги ва имиджи, муайян турдаги спорт мухлисларининг хиссиёти ва соглом турмуш тарзига амал килиш купрок таъсирга эга булмокда [6].

Маркетинг коммуникациялари - бу маркетинг самарадорлигига таъсир этувчи максадли аудитория-ларни барча томонлари буйича ахборотларини айир-бошлашдир.

Маркетинг коммуникациялари комплекси анъана-вий равишда бешта асосий воситани уз ичига олади: реклама, сотишни рагбатлантириш, PR-жамоатчилик билан алокалар, шахсий сотувлар ва тугридан-тугри маркетинг шулар жумласидандир.

Маркетинг коммуникациялари жамоавий тушун-ча булиб [10], у нафакат жисмоний тарбия ва спорт хизматларининг хакикий истеъмолчиларига, балки ташкилот билан узаро алокада булган бошка максадли аудиторияларга каратилган.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда, биз бутун Узбекистон спорт федерациялари томонидан спортни ахоли орасида кенг оммалаштириш буйича ташкил-лаштирилган тадбирлар спортни оммалаштириш буйича низомдаги вазифаларини бажаришга катта хисса кушади

e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz

9

ва барча асосий сохаларда унинг ривожланиши жараёнини такрорлашга хисса кушади, деган хулосага келиш мумкин.

Бундан ташкари, Халкаро спорт федерациялари фао-лиятидаги мухим масала Олимпия дастурига кириш ёки Олимпия харакатидаги мавкеини мустахкамлашдир. Олимпия кумитаси нафакат федерацияларни ягона гоя ва шиорлар остида бирлаштирибгина колмай, балки уларни кисман молиялаштиради. Статистик хужжат-ларга кура, Халкаро Олимпия кумитаси (ХО^) даро-маднинг 90% ини Олимпия харакати иштирокчилари уртасида таксимлайди, улар Миллий Олимпия куми-талари ва Олимпия уйинлари Ташкилий кумиталари билан биргаликда халкаро спорт федерацияларини хам уз ичига олади [7] (1-расм).

МОК, ХФ, ООТ;

хок;

о

(N О СЧ Ю

F

О Q.

СО

1-расм. Халкаро олимпия кумитаси ва Олимпия ^аракатининг бош^а иштирокчилари уртасида даромадларнинг та^симланиш нисбати. [8]

Хозирги кунда ХО^ уз маркетинг дастурларидан олган даромадларини Олимпия уйинлари дастурига ки-ритилган спорт турлари буйича 28 та халкаро федерация ва ^ишки Олимпия уйинлари дастурига киритилган 8 та халкаро федерация уртасида таксимламокда. Баъзи халкаро федерациялар фаолияти ХО^нинг даромад-ларига боглик, аммо уларсиз хам самарали фаолият юрита оладиган ва уларсиз фаол булишга кодир булган федерациялар хам мавжуд.

Халкаро спорт федерацияларининг молиявий мус-такиллик курсаткичи спортнинг тижорат жозибадорлиги-ни ифодалайди, у Олимпия брендининг кучи билан бирга федерация ва ХО^ хамкорлигидан синергик самарани таъминлайди. Бунинг сабаби, Олимпия уйинларининг тижоратдаги муваффакияти ва ХО^нинг фаолияти, Олимпия брендидан ташкари, уйинлар дастурига кири-тилган спорт турининг оммавийлиги ва мусобаканинг боришини кузатувчи мухлислар сонига боглик. Шундай килиб, спорт тури канчалик оммалашган булса, ХО^да халкаро спорт федерациялари шунчалик обру козонади, Олимпия уйинлари дастурида спорт интизоми позицияси шунчалик кучли булади.

Турли даражадаги федерациялар спортни ривожлан-тириш ва илгари суришда турли имконият ва ваколат-ларга эга. Масалан, Халкаро спорт федерация ХО^да вакиллик функцияси эга ва Олимпия харакати доирасида кенг ваколатларга эга, хусусан, улар Олимпия Хартиясида баъзи коидалар, Олимпия пойтахтини танлаш, хусусан, номзод шахарларнинг техник имкониятлари тугрисида таклифлар киритиш, тегишли спорт турлари буйича мусобакалар утказиш хукукига эга.

Улар жахон чемпионатлари ва бошка халкаро мусо-бакаларнинг телевизион курсатувлари, халкаро микёсда уз хомийлигида олиб борилаётган маркетинг дастур-

Экономика и менежмент образования

ларидан олинадиган даромадлар, яъни уз спортлари доирасидаги тулик кучга эга булиш хукукига эгадир [9].

Аммо реклама тадбирларини амалга оширишда улар бир катор чекловларга дуч келади:

- бир катор миллий федерацияларни бирлаштирган холда, улар уз хабарларини дунёнинг барча тилларига таржима кила олмайди;

- факат айрим давлатларда спортнинг ривожланиши-га хисса кушиши, миллий федерацияларни турли усуллар билан фаол харакатларга ундаши мумкин.

Хулосалар.

Спортни ривожлантириш давлат тузилмалари ва жамоат ташкилотлари томонидан амалга оширилади. Шахсий спорт турлари ва фанларни ривожлантиришни спорт федерациялари амалга оширади. Федерациялар турли даражаларда (махаллий, минтакавий, бутун Узбекистон ва халкаро) фаолият юритиши мумкин. Федерацияларнинг битта спорт тури буйича фаолия-ти узаро боглик, чунки уларнинг барчасини умумий максад - тегишли спорт турларини ривожлантириш бирлаштиради.

Спортни ривожлантиришда маркетинг коммуника-цияларининг урни барча даражаларда намоён булади ва унинг машхурлигини оширишдан иборат. Спортни оммалаштириш барча спорт федерацияларининг асо-сий максадларидан бири хисобланади, аммо федерация даражасига караб турли функцияларга эга. Узбекистон федерациялари фаолиятида бу оммабопликнинг ривож-ланишига ёрдам беради, бу эса уз навбатида юкори самарали спорт турларини ривожлантириш учун асос булади. Оммабоплик спортнинг тижорат салохиятини ошириши мумкин, чунки у бир вактнинг узида оммавий ахборот воситалари ва спорт билан шугулланувчи кенг жамоатчилик хисобланган хомийларнинг кизикишини оширади.

Республика спорт федерациялари ва ташкилотлари ходимлари таркибида маркетинг сохасидаги мутахас-сисларнинг етишмаслиги ёки йуклиги спорт турларни ривожланишига таъсири булмокда.

Республика спорт федерациялари ва ташкилотларида юкорида келтирилган таклиф ва тавсияларни амалиётга куллаш ижобий самара беради.

Адабиётлар:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Ищенко, 2003; Голощапов Б.Р. (2004). История физической культуры и спорта. М.: Academia.

2. Блеер А.Н., Кузьмичёва Е.В., Новиков П.П., Ушакова Н.А. (2014). Управление спортивной организацией. М.: РГУФкСМиТ; Голощапов Б.Р. (2004). История физической культуры и спорта. М.: Academia.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги ПФ-5368-сон.

4. Концепция маркетинг - микс (4P, 5P, 7P) // Powerbranding.ru

5. Лубышева, 1998; Минспорттуризм России. (2011). Изучение эффективности пропаганды физической культуры и спорта средствами массовой информации. Режим доступа: http://www.sportrk.ru/content/ menu/280/effektivnost-propagandy.pdf

6. Лубышева, 1998; Минспорттуризм России. (2011). Изучение эффективности пропаганды физической культуры и спорта средствами массовой информации. Режим доступа: http://www.sportrk.ru/content/ menu/280/effektivnost-propagandy.pdf

7. Нуреев, Маркин, 2014; Olympic Marketing Fact File (2014). Retrieved from: http://www.olympic.org/

8. Olympic Marketing Fact File (2014). Retrieved from: http://www. olympic.org/

9. Шаппле Ж. - Л., Кюблер-Маббот, Б. (2012). Международный олимпийский комитет и Олимпийская система. Управление мировым спортом. М.: Рид Медиа.

10. Тилляходжаев А.А., Юсупов М., Акбаров H.F. Маркетинг. Укув кулланма. - T.:Iqtisodiyot, 2019. - 204 бет.

10 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №5-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.