Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА “ТИНЬКОФФ” БАНКИ ТАЖРИБАЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА “ТИНЬКОФФ” БАНКИ ТАЖРИБАЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
372
103
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
банк / рақамли банк хизматлари / мобил илова / интернет банкинг / банк хизматлари бозори. / banking / digital banking services / mobile application / internet banking / banking services market.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Меликов Отабек Махмадаминович, Касимов Азамат Абдукаримович

Ушбу мақолада рақамли банк хизматларининг мазмун-моҳияти очиб берилган. Маълумки XXI асрга келиб, ахборот оқимининг шиддат билан ошиши, интернет ва ахборот технологиялар (IT) нинг геометрик прогрессияда ривожланиши – турли хизмат ва технологиялар рақамлаштириш ҳамда интеграциялашуви объектив заруриятлиги ва муқаррар жараён эканлигини кўрсатиб бермоқда. Иқтисодиётнинг бошқа соҳалари сингари банк соҳаси ҳам шиддат билан рақамлашитирилиб, у ташкилий жиҳатдан бутунлай янги форматда яъни, рақамли банк хизматлари пайдо бўлишига олиб келди. Банк тизимида рақамли технологиялардан унумли фойдаланиш ва ўзига хос банк технологияларини яратиш ҳамда улар асосида инновацион рақамли банк хизматларини тақдим этиш республикамиз банклари олдидаги муҳим масалалардан биридир. Бу эса рақамли банк хизматларини ривожлантириш бўйича илмий тадқиқот ишларини олиб боришни тақозо этмоқда. Шу боисдан, ушбу мақолада рақамли иқтисодиёт шароитида масофавий банк хизматларининг афзалликлари, имкониятлари батафсил ёритилиб, унинг мамлакатимизда ривожланиши бўйича бугунги кундаги мавжуд муаммолари ўрганилган ва уларнинг ечимлари таҳлил қилинган. Шунингдек, рақамли банк хизматларини янада ривожлантириш борасида ҳалқаро ва маҳаллий экспертларнинг фикр-мулоҳазалари ўрганилиб, таҳлил қилинган ва шулар бўйича муаллифлар қарашлари баён этилган. Бундан ташқари, Россия Федерациясининг энг ривожланган “Тинькофф” рақамли банки тажрибалари ўрганилган ва улардан Ўзбекистон шароитида рақамли банк хизматларини ривожлантириш борасида самарали фойдаланиш йўллари келтирилган. Бунда асосий эътибор рақамли банк хизматларини диверсификациялаш, рақамли хизматлар сонини ошириш ва банк мобил иловаларини инмкониятларини янада кенгайтириб қулайликларини яхшилаш, мижоз ва банкнинг доимий ҳамкорлигини кучайтиришга қаратилган. Биргина банк мобил иловаси орқали мижозларнинг барча эҳтиёжлари ўрганилиб уларни тўлалигича қамраб олишга эътибор берилган. Россия Федерациясининг “Тинькофф” рақамли банки тажрибаларидан самарали фойдаланилган ҳолда мижозлар сонини чексиз кўпайтириш имкониятлари ҳамда ушбу кўп сонли мижозлар билан индивидуал тарзда 24/7/365 режимда иш олиб бориш имкониятлари таҳлил қилинган. Шу билан бирга мазкур тадқиқот доирасида мамлакатимизда рақамли банк хизматларини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш борасида илмий таклиф ҳамда амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article explains the essence of digital banking services. It is known that the rapid growth of information flow in the XXI century, the development of the Internet and information technology (IT) in a geometric progression shows that the digitization and integration of various services and technologies is an objective necessity and inevitable process. Like other sectors of the economy, the banking sector has been rapidly digitized, which has led to the emergence of a completely new organizational format, namely, digital banking services. One of the most important issues facing the banks of the country is the effective use of digital technologies in the banking system and the creation of unique banking technologies and the provision of innovative digital banking services based on them. This requires research on the development of digital banking services. Therefore, this article describes in detail the advantages and opportunities of remote banking services in the digital economy, studies the current problems of its development in our country and analyzes their solutions. In addition, the views of international and local experts on the further development of digital banking services were studied and analyzed, and the views of the authors were expressed. In addition, the experience of the most advanced digital bank of the Russian Federation "Tinkoff" was studied and ways to use them effectively in the development of digital banking services in Uzbekistan. The main focus is on diversifying digital banking services, increasing the number of digital services and improving the convenience of mobile banking applications by further expanding their capabilities, strengthening the constant cooperation between the customer and the bank. All the needs of customers are studied through a single mobile application of the bank, and attention is paid to their full coverage. Effective use of the experience of the digital bank Tinkoff of the Russian Federation, the possibilities of unlimited number of customers and the ability to work with this large number of customers individually 24/7/365 were analyzed. At the same time, in the framework of this study, a scientific proposal and practical recommendations for the further development and improvement of digital banking services in our country have been developed.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА РАҚАМЛИ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА “ТИНЬКОФФ” БАНКИ ТАЖРИБАЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА РАЦАМЛИ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА "ТИНЬКОФФ" БАНКИ ТАЖРИБАЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙУЛЛАРИ

Меликов Отабек Махмадаминович

Денов тадбиркорлик ва педагогика институти мустакил тадкикотчиси Касимов Азамат Абдукаримович PhD, Тошкент давлат иктисодиёт университети

Аннотация. Ушбу маколада ракамли банк хизматларининг мазмун-мохияти очиб берилган. Маълумки XXI асрга келиб, ахборот окимининг шиддат билан ошиши, интернет ва ахборот технологиялар (IT) нинг геометрик прогрессияда ривожланиши - турли хизмат ва технологиялар ракамлаштириш хамда интеграциялашуви объектив заруриятлиги ва мукаррар жараён эканлигини курсатиб бермокда. Иктисодиётнинг бошка сохалари сингари банк сохаси хам шиддат билан ракамлашитирилиб, у ташкилий жихатдан бутунлай янги форматда яъни, ракамли банк хизматлари пайдо булишига олиб келди. Банк тизимида ракамли технологиялардан унумли фойдаланиш ва узига хос банк технологияларини яратиш хамда улар асосида инновацион ракамли банк хизматларини такдим этиш республикамиз банклари олдидаги мухим масалалардан биридир. Бу эса ракамли банк хизматларини ривожлантириш буйича илмий тадкикот ишларини олиб боришни такозо этмокда. Шу боисдан, ушбу маколада ракамли иктисодиёт шароитида масофавий банк хизматларининг афзалликлари, имкониятлари батафсил ёритилиб, унинг мамлакатимизда ривожланиши буйича бугунги кундаги мавжуд муаммолари урганилган ва уларнинг ечимлари тахлил килинган. Шунингдек, ракамли банк хизматларини янада ривожлантириш борасида халкаро ва махаллий экспертларнинг фикр-мулохазалари урганилиб, тахлил килинган ва шулар буйича муаллифлар карашлари баён этилган. Бундан ташкари, Россия Федерациясининг энг ривожланган "Тинькофф" ракамли банки тажрибалари урганилган ва улардан Узбекистон шароитида ракамли банк хизматларини ривожлантириш борасида самарали фойдаланиш йуллари келтирилган. Бунда асосий эътибор ракамли банк хизматларини диверсификациялаш, ракамли хизматлар сонини ошириш ва банк мобил иловаларини инмкониятларини янада кенгайтириб кулайликларини яхшилаш, мижоз ва банкнинг доимий хамкорлигини кучайтиришга каратилган. Биргина банк мобил иловаси оркали мижозларнинг барча эхтиёжлари урганилиб уларни тулалигича камраб олишга эътибор берилган. Россия Федерациясининг "Тинькофф" ракамли банки тажрибаларидан самарали фойдаланилган холда мижозлар сонини чексиз купайтириш имкониятлари хамда ушбу куп сонли мижозлар билан индивидуал тарзда 24/7/365 режимда иш олиб бориш имкониятлари тахлил килинган. Шу билан бирга мазкур тадкикот доирасида мамлакатимизда ракамли банк

хизматларини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш борасида илмий таклиф хамда амалий тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: банк, ракамли банк хизматлари, мобил илова, интернет банкинг, банк хизматлари бозори.

Abstract. This article explains the essence of digital banking services. It is known that the rapid growth of information flow in the XXI century, the development of the Internet and information technology (IT) in a geometric progression - shows that the digitization and integration of various services and technologies is an objective necessity and inevitable process. Like other sectors of the economy, the banking sector has been rapidly digitized, which has led to the emergence of a completely new organizational format, namely, digital banking services. One of the most important issues facing the banks of the country is the effective use of digital technologies in the banking system and the creation of unique banking technologies and the provision of innovative digital banking services based on them. This requires research on the development of digital banking services. Therefore, this article describes in detail the advantages and opportunities of remote banking services in the digital economy, studies the current problems of its development in our country and analyzes their solutions. In addition, the views of international and local experts on the further development of digital banking services were studied and analyzed, and the views of the authors were expressed. In addition, the experience of the most advanced digital bank of the Russian Federation "Tinkoff' was studied and ways to use them effectively in the development of digital banking services in Uzbekistan. The main focus is on diversifying digital banking services, increasing the number of digital services and improving the convenience of mobile banking applications by further expanding their capabilities, strengthening the constant cooperation between the customer and the bank. All the needs of customers are studied through a single mobile application of the bank, and attention is paid to their full coverage. Effective use of the experience of the digital bank Tinkoff of the Russian Federation, the possibilities of unlimited number of customers and the ability to work with this large number of customers individually 24/7/365 were analyzed. At the same time, in the framework of this study, a scientific proposal and practical recommendations for the further development and improvement of digital banking services in our country have been developed.

Key words: banking, digital banking services, mobile application, internet banking, banking services market.

Кириш

Кейинги йилларда жахондаги ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг глобаллашуви онлайн шаклда шиддат билан тобора чукурлашиб, кенгайиб бормокда. Ушбу онлайн глобаллашувнинг энг кузга куринган ва унинг мамлакат ялпи ички махсулоти (ЯИМ)да улуши ошиб бораётган йуналиши бу -электрон тижоратдир. Табиийки, тижорат бу пул-товар муносабатлари хисобланади. Бу эса шу жараён субъектларининг электрон туловларга

эхтиёжини шакллантиради, яъни, турли туловларни масофадан туриб амалга ошириш имконини берувчи банк хизматларини ракамлаштиришни такозо этади.

Таъкидлаш жоизки, ракамли технологиялар билан иктисодиёт тармокларини модернизация килиш юкори самарадорликка эришиш имконини бермокда. Шу боисдан, бугунги давр мутахассислар томонидан "ракамли иктисодиёт" даври деб эътироф этилмокда. Вахоланки, ушбу ракамлаштириш жараёни нафакат иктисодиёт тармокларида, балки, ижтимоий сохаларда хам кенг микёсда амалга оширилмокда. Жумладан, ижтимоий сохаларда онлайн алока, онлайн таълим, электрон хукумат.

Республикамизда хам ракамли индустрияни жадал ривожлантириш, миллий иктисодиёт тармокларининг ракобатбардошлигини ошириш, шунингдек, ишлаб чикарилаётган махсулотлар сифтини яхшилаш ва таннархни пасайтиришга эришиш буйича кенг камровли ислохотлар олиб борилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6079-сонли фармони кабул килинган булиб, ушбу фармон билан иктисодиёт тармокларини жадал ракамли ривожланишини таъминлаш, ракамли технологияларни янада кенг жорий этиш буйича устувор йуналишлар хамда урта ва узок муддатли истикболли вазифалари белгилаб берилган.

Хусусан, мазкур стратегия доирасида 2020-2022 йилларга мулжалланган «Йул харитаси»да туртта асосий сохани ривожлантириш назарда тутилган булиб, улар "Электрон хукумат", "Ракамли индустрия", "Ракамли таълим" ва "Ракамли инфратузилма"лардир.

Эътиборли жихати шундаки, "Ракамли индустрия"ни ривожлантиришда масофадан кредит махсулотларини реализация килиш, омонатлар ва хисобракамларни очишни уз ичига олган кенг турдаги онлайн хизматлар курсатишни таъминлаш оркали тижорат банкларининг ракамли трансформацияси тулик амалга оширишга алохида эътибор каратилмокда.

Бундан ислохотлар натижаси уларок, 2020 йил давомида ахборот иктисодиёти ва электрон тижорат сохаларида яратилган ялпи кушилган киймат хажми 11121,9 млрд. сумни ташкил этиб, бу 2019 йилга нисбатан карийб 1,3 бараварга ошган. Шундан, электрон тижоратнинг улуши 602,0 млрд. сум булиб, 2019 йилга нисбатан 2,3 бараварга ошган. Бу эса уз навбатида мамлакатимизда ракамли банк хизматларини хамкаро тажрибалар асосида янада ривожлантиришни такозо этади ва мазкур тадкикот мавзусининг долзарблигини ифодалайди.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили. Ракамли индустрияни ривожлантириш, хусусан ракамли банк хизматларини кенгайтириш ва такомиллаштириш буйича хорижий олимлардан A.Bastaria, А.ЕНуапаЬ, A.Syabarrudinc, Z.Ariefd, A.P.Emur [1], W.Wodo, P.Blaskiewicz, D.Stygar, N.Kuzmaлар [2], махаллий олимлардан Н.Х.Жумаев [3], Н.Шарипова [4],

Н.Р.Икрaмовa [5], А.Азлaровa [6], АДосимов [7], З.Мaмaдияровлaр [S] илмий тaдкикот ишлaрини олиб боргaн.

Xycyca^ А.Азлaровaнинг фикричa, Узбекистон бaнк тизимидa сунгги йиллaрдa бaнк хизмaтлaрини сифaтини Ba кулшини ошириш бyйичa кдтор ишлaр aManra оширилди. Лекин, жaх1ондa бyлaётгaн yзгaришлaр, глобaллaшyв жaрaёни, рaкобaтбaрдошликни хдддaн зиёд ривожлaниши, тижорaт бaнклaрининг тржсформадия жaрaёнини янaдa фaоллaштириш, мижaозлaргa кyрсaтилaётгaн бaнк хизмaтлaрини янги боскдчга олиб чикиш зaрyрaтини юзaгa келтирaди [9].

бугунги кyндa aнъaнaвий бaнк хизмaт тyрлaрининг урнини рвкдмли бaнкинг хизмaт тyрлaри эгaллaмокдa. Чунки бaнклaр хизмaт тyрлaрини тaкомиллaштириб бормaс эган, yлaр дaромaдини Ba мижозлaр сонини кескин ошириб бориш имкониятидaн MaxßyM булиши мумкин. Молиявий хизмaтлaр сaноaтининг ривожлaниши боис жaдaллaшмокдa. Биз юкоридa Myx^aMa килгад FinTech тенденциялaри мижозлaр тaлaбигa жaвобaн пaйдо булди. Угар aслидa провaйдерлaргa молиявий мaълyмотлaрдaн фойдaлaниш имкониятлaрини ошириш, шaффофликни ошириш, трaнзaкциялaрни тезкор M;ama ишлaш, мaсофaдaн хизмaтлaрни кyрсaтиш, идентификадия килишнинг ишончли yсyллaри Ba мижоз хдётининг aйлaниш жaрaёнини яхширок кУллaбкyввaтлaшгa имкон берaдигaн янaдa сифaтли хизмaтлaрни тaкдим этишгa ёрдaм берaди [10].

Зaмонaвий aхборот технологиялaри, янги бaнк мaх1сyлотлaри Ba хизмaтлaрининг жорий этилиши мaмлaкaтимиз бaнк хизмaтлaри бозори кенгaйишигa шaроит ярaтмокдa. Респyбликaмиздa бозор икктисодиёти мyносaбaтлaри ривожлaнгaни сaри тижорaт бaнклaри хдм чaкaнa aмaлиётлaр, мижозлaргa тaкдим этилaдигaн хизмaтлaр турини ошириш оркдли уз фaолиятини диверсификaциялaшгa эришмокдa [11].

М. Ковалев, Г. Головенчикларнинг фикрича, рaкaмли бжк бу -мобaйл Ba онлвйн плaтформaдaн фойдaлaнгaн х1олдa молиявий хизмaтлaрни aManra ошириш, бу бaнкнинг мижоз билaн ишлaш сифaтини яхшилaйди, Ba^r Ba хaрaжaтлaрни тежaйди, шaхсий мaълyмотлaрни хaвфсизлиги х1aмдa хизмaтлaр сифaти Ba тезлигини оширади [12].

Бaнк фaолиятини илмий-техник тaрaккдётнинг сунгги ютyкдaрини жaдaл тaтбик этмaсдaн модернизaция килиш мумкин эмaс. Жaх1он aмaлиётидaн куриниб турибдики, илмий-техник тaрaккиёт Ba янги aхборот технология ^Т^рининг жaдaл усиши бжкнинг жозибадорлигини умумий бaх1олaшгa сезилaрли тaъсир кyрсaтмокдa. Технологик жaрaённинг ривожлaниши нaфaкaт хyжжaтлaрни рaсмийлaштириш Ba кaссa оперaциялaрини уткозиш тезлигини оширишгa, бадки мижозлaр доирaсини кенгaйтиришгa хдм имкон берaди [13].

Шунингдек, рaкaмли бaнк хизмaтлaри фойдaлaнyвчилaр учун кyйидaги жихaтлaри билaн xaM yзигa хосдир: иктисодий ^tóMa^ фойдaлaниш кyлaйлиги, ижтимоий тaъсир, фирмa обруси, реклaмa, хyсyсиятлaр, кдзикдш Ba мукофот [14] шyлaр жyмлaсидaн.

Таъкидлаш лозимки, бугунги кунда жахонда банк хизматларининг ракамли трансформацияси буйича мухим ишлар амалга оширилмокда. Баъзи банклар бутунлай банк офис ва филлиалларидан воз кечиб, факатгина интернет оркали онлайн банк фаолиятини курсатаётган булса, бошка банклар эса анъанавий хизмат куратиш билан онлайн хизматларни бараварига олиб боришни афзал куришмокда. Уз навбатида банк хизматларидан фойдаланувчиларнинг аксарияти банк филиалларига бориб, навбатлар кутиб вактини утказишдан кура, вактдан унумли фойдаланишни, яъни вактини уз бизнесларига, спорт, маданият ва шу сингари фойдали ишлари учун сарфлашни афзал курмокдалар.

Тадкикот методологияси. Мазкур тадкикотда аналитик таккослаш, мантикий ва таккослама тахлил, гурухлаш ва эксперт бахолаш усулларидан фойдаланилган. Шунингдек, мавзуга оид хорижий ва махаллий олимларнинг тадкикот ишлари кенг урганилган ва тахлилий хулосалар баён этилган. Ракамли банк хизматларини ривожлантириш буйича "Тинькофф" банки тажрибалари урганилиб, улардан мамлакатимизда самарали фойдаланиш йуллари ишлаб чикилган. Тахлиллар учун Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси, Узбекистон Республикаси Марказий банки, "Тинькофф" банк ва халкаро рейтинг нашрлари маълумотларидан фойдаланилган.

Тахлил ва натижалар. Бугунги кунда Республикамиз тижорат банклари томонидан мижозларга курсатилаётган хизмат турларини сифатини янада яхшилаш, янги банк хизматларининг турларини купайтириш асосий максад килиб олинган. Бу максадларга эришишда банкларни замонавий модернизациялаш, ракамли трансформациялаш жараёнлари жадаллик билан амалга оширилмокда. Республикамиздаги барча банклар узларининг ракамли хизматларини банк мобил иловалари ва банк сайтлари, интернет банкинг, СМС банкинг ва бошка воситалар оркали курсатиб келмокда.

Ахборотлар окими ва интернетнинг жадал рифожланиши хамда аклли смартфонларнинг ривожланиши, ахолини банк мобил иловалари оркали банк хизматларидан масофадан 24/7 режимида фойдаланиш эхтиёжлари кундан кунга ошиб бормокда.

Банкларнинг веб-сайт ва мобил илова оркали банк хизматларини курсатиш холатини тахлил килганимизда деярли бир хилликка, бир бирига жуда хам якин хизмат турлари хамда банк хизмат турларининг кам сонлилиги билан ажралиб колмокда.

Веб-сайт, мобил иловалар оркали хизматлар курсатишда идентификациялашнинг мукаммал тизимлари ишлаб чикилмаганилиги сабабли банкларнинг кредитлаш ва депозитлаш билан боглик хизматларида хар хил асоссиз чекловлар мавжудлигини куришимиз мумкин. Булар жумласига Банк филиалига бориб идентификциядан утиб келинг, сиз бошка банк картасида булганлигингиз сабабли сизга депозит ёки кредит хизматлари курсатилмайди ёки асоссиз равишда бу хизмат турлари вактинчалик курсатилмаётганлиги тугрисида хабарлар ёки банк йил боши ёки бошка сабаб билан кредит ёки

депозит сиёсатларининг уз вактида ишлаб чикилмаганлиги юзасидан хизмат турларини вактинча блоклаб куйиш холатлари вужудга келмокда.

Иккинчи томондан олиб карайдиган булсак банк ракамли хизматларига туликлигича тайёр эмаслиги ёки хавфсизлик нуктаи-назаридан жуда катта хадиклар борлиги сабабли юзага келмокда. Бу хизматлар юзасидан кенг реклама ва эълонлар мавжуд булсада, амалда виртуал хизматдан фойдаланишда "бу хизмат вактинча ишламаяпти" каби холатлар кузатилмокда.

Бу муаммоларни бартараф этишда бир канча банклар "MY ID" мобил иловаси билан интеграциялашуви натижасида банк мобил хизматларининг хавфсизлиги муаммосини бартарараф этмокда. Хусусан, Асака банк, Азия Аллиансбанк, Буюк ипак йули банклари кабилар. Ушбу банклар мижозларнинг ортикча харажатларсиз масофадан идентификациялашни амалга оширмокда. Бунинг натижаси сифатида нафакат уз банкида банк карталари булган мижозларга, балки, республикамиз банклари томонидан берилган барча пластик картага эга булган мижозларга банк депозит ва кредит хизматларини курсатиш имкониятлари яратиш мумкин.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикасининг "Банклар ва банк фоалияти тугрисида"гиконуннинг 7-моддасида банк фаолиятига чекловлар урнатилган булиб яъни "Банклар бевосита ишлаб чикариш, савдо, сугурта фаолияти хамда банклар ва банк фаолияти тугрисидаги конунчиликда назарда тутилган молиявий операцияларни амалга ошириш билан боглик булмаган бошка фаолият билан шугулланишга хакли эмас". Аммо, амалиётда бу чекловлар сабабли конуний фаолият юритиш учун 1-Расм- "MY ID" мобил иловасига банклар кошида банкларнинг уланган ресурслар.

таъсисчилигида яратилган сугурта корхоналарини ва бошка кушимча фаолият турларини куришимиз мумкин.

Зеро, ракамли иктисодиёт шароитида банк хизматларини курсатишдаги бир хилликларни енгиш, янги инновацион хизматлар сонини шакллантиришда илгор хорижий банкларнинг тажрибаларидан самарали фойдаланишимиз мухим хисобланади.

Буни Россия Федерациясида тулалигича ракамли банк сифатида фаолият юритиб келаётган, мижозлар сони буйича дунёда етакчи булган банклардан бири "Тинькофф" банки тажрибаларида куриш мумкин.

Тинькофф - молиявий ва турмуш тарзи хизматларига асосланган онлайн экотизим. Тинькофф банки бутун Россия буйлаб 19 миллиондан ортик инсонларга ракамли банк хизматларини такдим этади. Тинькофф фаол мижозлар сони буйича мамлакатдаги учинчи йирик банкдир.

Тинькофф - бу банк лицензиясига эга технология компанияси. Бош офис ходимларининг тахминан 70 фоизи хар куни Россияда энг яхши ракамли махсулотларни яратадиган ИТ-мутахассисларидир. Технологияни урганиш ва сунъий интеллект деярли барча жараёнларда колланилади. Тинькоффга барча кунгирокдар сунъий интеллект томонидан кайта ишланади. Уттиз фоиз холларда хатто оператор ёрдами хам талаб килинмайди.

Тинькофф банки кунгироклар ва хабарларга 7/24 режимида жавоб беради. Бу шундан далолат берадики, банк хар бир мижоз учун индивудал тарзда ёндашганлиги, хар бир мижознинг таклиф, шикоаят ва эхтиёжлари билан алохида шугуллана олганлиги боис виртуал оламда бирорта хам филиаллар мавжуд булмасада, барча мижозлар билан якиндан хамкорлик урната олган. Бу Республикамиз банклари томонидан урнак олса буладиган энг яхши жихатлардан биридир. Шунингдек, Тинькофф банкнинг куйидаги узига хос жихатларини келтириш мумкин:

- кулай шартларда онлайн банкинг;

- кичик ва урта бизнес учун макбул экотизим;

- акция брокери яъни, бирта харакат билан етакчи рус ва жахон компанияларининг акцияларини сотиб олиш имконини беради;

- оилавий банкинг.

Тинькофф банкининг молиявий холатини ва рейтингига кура, 2020 йилнинг 1-чораги якунлари буйича банкнинг соф фойдаси 12,2 млрд. рублни, уз капиталининг рентабеллиги эса 46,7 фоизни ташкил этган. 2019 йил буйича Тинькофф энг йирик "Banki.ru" молиявий портали томонидан "Йил банки" молиявий мукофотининг учта номинацияси голиб булди: "Йил банкири - 2019" йилнинг энг яхши банкири Тинькофф бошкарув кенгаши раиси Oliver Xyuz эътироф этилди. "Йилнинг энг яхши инвестиция компанияси" - 2019 йилда инвестиция бозоридаги энг муваффакиятли иш натижалари учун "Tinkoff Investments" иккинчи йил кетма-кет голиб булди. "Global Finance" халкаро банк журнали уни ва унинг "Tinkoff.ru" сайтини корпоратив мижозлар учун ахборот хавфсизлиги ва фирибгарликка карши кураш сохасида 2019 йилда дунёдаги "Энг яхши онлайн-банк" шунингдек, 2019 йилда "Энг яхши онлайн чакана банк" деб хисоблайди. "Markswebb Rank & Report" агентлиги ва "Deloitte" Тинькофф мобил иловасини сунгги 4 йил ичида Россиядаги энг илгор дастур деб топди.

Мазкур банкда яратилган кулайликлардан бири дебит ёки кредит картасини онлайн режимда расмийлаштириш ва мижознинг талабига асосан унинг манзилига бепул етказиб бериш. Умуман олганда банкнинг мижозларга курсатиладиган хизматлари 2 турга булинади:

- банк хизматлари

- нобанк хизматлар

Банк хизматларига:

-дебит ёки кредит карта расмийлаштириш;

- омонатлар;

- истеъмол кредитлари ва автокредит.

- туловлар, шу жумладан QR-код оркали туловлар.

Нобанк хизматларга

- кино ва концертлар театрларга билет олиш;

- саёхатларга буюртма бериш;

- сугурта;

- хар хил хизмат ва махсулотларга буюртма бериш (китоблар, гуллар, юридик хизмат ва бошкалар).

Тинькофф банкини мобил иловаси оркали фойдаланувчилари биргина илова оркали жуда куп турдаги банк ва нобанк хизматлардан фойдаланиши, бу бир неча иловалар ва ахборот технологияларнинг замонавий интеграциялашуви натижаси эканлигини ифодалайди [15].

Тинькофф банкини мобил иловаси оркали курсатилаётган нобанк хизматлар (3-расм) тахлил килар эканмиз, бу ерда жуда куп сонли товарлар ва хизматлар мавжудлигини куришимиз мумкин. Бу хар бир махсулот ёки хизматлар худудлар кесимида мослаштирилган булиб, махсулот сотувчилар ва хизмат курсатувчилар билан шартномалар тузилган булиб, бу ерда банк мобил иловаси биринчидан воситачилик сифатида фаолият курсатса, иккинчидан банк кредит хизматларини таклиф этади. Бу холатда биргина банк мобил иловаси мижозлар учун жуда катта "бир дарча" имкониятлар ва кулайликлар базаси булиб хизмат килади.

2-расм. Ракамли иктисодиёт шароитида банк ва нобанк хизматларнинг интеграциялашуви

<r Все сервисы

и Театр

В Концерты

О Спорт

О Техника

В Уборка

Q Красота

ф Косметика

□ Цветы

®1 Цветы

3- раем. Тинькофф банкини мобил иловаси оркали курсатилаётган нобанк

хизматлар.

Респyбликaмиз тижорaт бaнкдaри томонидaн юкоридa кyрсaтилгaн хизмaтлaргa чеклов кУйилгaн эган, 6у x^a^a бaнкдaримиз томонидaн рaкaмли бaнк хизмaтлaри диверсикaциясини янaдa кенгайтириш, янги бaнк хизмaт тyрлaрини шaкллaнтириш мaксaдидa респyбликaмиздa ривождaнaётгaн онлaйн сaвдо, сyFyртa вa бошкa хизмaтлaр билaн интегрaциясини янaдa ривождaнтириш, сaвдо, сyFyртa вa бошкa хизмaт тyрлaрини бевосш^ кyрсaтa олмaсaдa aмaдиётдa бу холaтни билвоситa, яъни интегрaциялaшyв нaтижaсидa янaдa ривожлaнтириш имконияти бор. Бу борaдa Россия Федерaцияси "Тинькофф" бaнкининг мобил иловaлaр оркaди кyрсaтилaётгaн хизмaт тyрлaри тaжрибaсини Узбекистондa сaмaрaди кУллaш имкониятлaри мaвжyддир.

Бу x^a^a тижорaт бaнклaри томонидaн бyюмлaр вa хизмaтлaр интернети билaн бaнклaрнинг янaдa якин мyносaбaтлaрдa 6улиши, yлaр билaн Узaро шaртномaлaр тузилиши вa окибaтдa мобил иловaлaр оркaди нобaнк хизмaтлaрни кyрсaтиш имкониятлaри рyёбгa чикaди.

Бунинг нaтижaсидa бaнк мобил иловaдaридa кaттa янги сaхифa очилиши вa инсонлaр учун жyдa мухим бyлгaн хизмaтлaр вa бyюмлaр интернетини хизмaтлaрини кyрсaтишдa биринчидaн воситaчилик хизмaтлaри оркaди дaромaд олиши, иккинчидaн бaнк кредит хизмaтлaри кyлaмини кенгайтириш имкониятлaри янaдa ривожлaнaди. Бaнк мобил иловaлaри мижозлaрнинг энг зaрyрлиги жихaтидaн имкониятлaр пaйдо бyлaди. Чунки биргита бaнк мобил иловaси оркaди жyдa куп сонли кУшимчa рaвишдa хaм сaвдо вa хизмaтлaр бозоридaн фойдaлaниш имкониятлaри хaм бaнк воситaчилик хизмaтлaри хaм бaнк кредит хизмaтлaридaн фойдaлaниш имкониятлaри юзaгa келaди.

Хулоса. Ракамли банк хизматларини янада ривожлантириш учун куйидагиларни эътиборга олиш максадга мувофик булади:

- Узбекистон банклари томонидан мобил банкинг оркали депозит ва кредит хизматларини хеч кандай тусикларсиз амалга ошириш учун самарали идентификация тизимини тез фурсатда жорий этиш;

- ракамли банк тизимининг ишончлилигини таъминлашда мобил иловалардаги фаолият юритмаётган хизматларнинг зудлик билан тулалигича бартараф этиш;

- мобил банк хизматларида асосий этиборни банк воситачилик хизматларидан ташкари депозит ва кредит хизматларига эътибор каратиш хамда бошка банк пластик карталарига хам тулалигача банк хизматларини курсатиш;

- ракамли иктисодиёт шароитида банк мижозлари билан ишлашда умумийликдан индивидуал ишлашга утиш, хар бир мижознинг талаб ва таклифлари хамда муаммоларига индивидуал тарзда ёндашиш.

- замонавий интеграциялашув асосида банк мобил иловалар оркали нобанк хизматлар курсатишни оптимал ечимларини топиш;

- банк ракамли хизматларини сон ва сифат жихатдан янги боскичга олиб чикиш хамда ушбу хизматларини оммалаштиришда маркетинг усулларидан самарали фойдаланиш.

Банкларнинг ракамли хизматларини ривожланиши натижаси сифатида банк мобил иловалари оркали ахоли ва юридик шахсларнинг 24/7 режимда фаолият юритадиган энг якин хамкорига айланмоги лозимдир. Бу эса банк тизимида чексиз мижозлар жалб этиш ва ракамли банк хизматлар бозорида дунё бозорига чикиш имкониятлари хамда бунинг хосиласида ракамли иктисодиёт шароитида Узбекистон банк тизимининг ривожланиши янги боскичга олиб чикиш имкониятлари очилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Bastaria A., Eliyanab A., Syabarrudinc A., Ariefd Z., Emur A.P. (2020). Digitalization in banking sector: the role of intrinsic motivation // Heliyon. Volume 6, Issue 12, e05801. https://doi.org/10.1016/i.heliyon.2020.e05801

2. Wodo W., Blaskiewicz P., Stygar D., Kuzma N. (2021). Evaluating the security of electronic and mobile banking // Computer Fraud & Security. Volume 2021, Issue 10, Pages 8-14. https://doi.org/10.1016/S1361-3723(21)00107-X

3. Jumayev N.X. (2020). Ракамли иктисодиёт ва moliyaviy texnologiyalar: tijorat banklari uchun imkoniyat ва tahdidlar // Moliya ва банк ishi elektron илмий jurnali. VI son. noyabr - dekabr.

4. Sharipova N. (2020). Tijorat banklari faoliyatining ракамли transformatsiya jarayoni ва унинг O'zbekistonda qo'llanilish istiqbollari // "Xalqaro moliya ва hisob" илмий elektron jurnali. № 3, iyun.

5. Ikramova N.R. (2014). O'zbekistonda chakana банк xizmatlari: xorij tajribasi ва rivojlanish istiqbollari // "Iqtisodiyot ва innovatsion texnologiyalar" илмий elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral.

6. Azlarova A. (2021). O'zbekistonda ракамли иктисодиёт rivojlanishining банк moliya xizmatlari bozoriga ta'siri // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 2, mart-aprel.

7. Qosimov, A. (2021). Ракамли иктисодиётнинг ривожланиши-туртинчи саноат инкилобининг асоси. Архив научных исследований, 37(1).

8. Mamadiyarov Z. (2020). Ракамли iqtisodiyotda масофавий банк хизматларининг evolyutsion rivojlanishi: mulohazalar ва tahlillar // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun.

9. Azlarova. A. (2020). Covid-19 koronovirus pandemiyasi шароитида o'zbekitonda банк soxasini transformatsiyalash jarayonini jadallashtirish // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr.

10. Mamadiyarov.Z.T. (2021). banklarni transformatsiya qilish шароитида масофавий банк xizmatlari билан bog'liq risklarni boshqarish // Экономика и финансы (Узбекистан). №5 (141).

11. Umarov Z. (2020). Yangi банк xizmatlari, ularni rivojlantirish. Elektron manba: https://finance.uz/

12. Ковалев М., Головенчик Г. (2018). Цифровая трансформация банков // Банковский вестник. №11 (664), 50-60 с.

13. Ильюкевич А.Н., Костюк Я.С., Пастарнак К.Г. (2016). Информационные технологии в банковской сфере. Электронная библиотека БГУ. 2016.-204-206 с.

14. Armelia N.W. et al. (2022). Digital-only banking experience: Insights from gen Y and gen Z. Journal of Innovation & Knowledge. Volume 7, Issue 2, AprilJune, 100170 https://doi.org/10.1016/i.iik.2022.100170

15. M.O.Makhmadaminovich. Innovative approaches to the use of digital technologies in banks/ "development issues of innovative economy in the agricultural sector" International scientific-practical conference on March 25-26, P-58

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.