Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ОРХИДЕЯ ГУЛИНИ ЛАБОРАТОРИЯ ШАРОИТИДА УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ОРХИДЕЯ ГУЛИНИ ЛАБОРАТОРИЯ ШАРОИТИДА УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
195
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Орхедия / каллюс тўқима / озуқа муҳит / in vitro / уруғ. / orchid / callus / nutrient medium / in vitro / seeds.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Мисирова С.А., Мадалиева О.Қ

Ноёб орхидея гулининг дунёда 25000 дан ортиқ турлари мавжуд бўлиб ноёб дейилишига сабаб хозирги кунда жуда кўп турлари йўқолиб кетиш эхтимолида ва бу гул турини кўпайиш жараёни бошқа гулларга қараганда анча мушкул. Битта орҳидея уруғи ичида 1 300 дан 4 000 донагача уруғ ўсиши мумкин, бу эса ўсимликни уруғлар унумдорлиги бўйича гуллар орасида етакчига айлантиради, лекин, ушбу гулни уруғлантириш анча мушкул ва уруғларини униб чиқиши учун ҳам муҳим шароит ёки илидизида бирга яшовчи замбуруғли муҳит бўлсагана униб чиқади чунки, орхидея билан замбуруғ симбиоз холатда яшайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY OF SEED PROPAGATION OF ORCHID FLOWERS IN THE LABORATORY CONDITIONS OF UZBEKISTAN

In the world there are more than 25 000 species of orchids, and the reason why they are called rare are that many species are on the verge of extinction, and the process of reproduction of this type of flower is more complicated than other flowers. One seed of orchids can grow from 1300 to 4000 seeds, which makes the plant a leader among flowers in seminal productivity, but this flower is very difficult to fertilized and groanes only in the presence of important conditions for germination, or needs a fungal environment, which is located in the roots of the plant, therefore orchids and fungi live in symbiosis.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ОРХИДЕЯ ГУЛИНИ ЛАБОРАТОРИЯ ШАРОИТИДА УРУҒИДАН КЎПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

УЗБЕКИСТОНДА ОРХИДЕЯ ГУЛИНИ ЛАБОРАТОРИЯ ШАРОИТИДА УРУГИДАН КУПАЙТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Мисирова С.А., Мадалиева О.^.

Наманган мух,андислик-технология институты https://doi.org/10.5281/zenodo. 7211867 Аннотация. Ноёб орхидея гулининг дунёда 25000 дан ортиц турлари мавжуд булиб ноёб дейилишига сабаб хозирги кунда жуда куп турлари йуцолиб кетиш эхтимолида ва бу гул турини купайиш жараёни бошца гулларга цараганда анча мушкул. Битта орхидея уруги ичида 1 300 дан 4 000 донагача уруг усиши мумкин, бу эса усимликни уруглар унумдорлиги буйича гуллар орасида етакчига айлантиради, лекин, ушбу гулни уруглантириш анча мушкул ва уругларини униб чициши учун уам мууим шароит ёки илидизида бирга яшовчи замбуругли му^ит булсагана униб чицади чунки, орхидея билан замбуруг симбиоз холатда яшайди.

Калит сузлар: Орхедия, каллюс туцима, озуца му^ит, in vitro, уруг.

ТЕХНОЛОГИЯ СЕМЕННОГО РАЗМНОЖЕНИЯ ЦВЕТОВ ОРХИДЕЙ В ЛАБОРАТОРНЫХ УСЛОВИЯХ УЗБЕКИСТАНА Аннотация. В мире насчитывается более 25 000 видов орхидей, и причина, по которой их называют редкими, заключается в том, что многие виды находятся на грани исчезновения, а процесс размножения этого вида цветка сложнее, чем у других цветов. Одно семя орхидеи может вырасти от 1300 до 4000 семян, что делает растение лидером среди цветов по семенной продуктивности, но этот цветок очень трудно оплодотворить и прорастет только при наличии важных условий для прорастания, или нуждается в грибковой среде, которая находится в корнях растения, потому что орхидеи и грибки живут в симбиозе.

Ключевые слова: Орхидия, ткань каллюса, питательная среда, in vitro, семена.

TECHNOLOGY OF SEED PROPAGATION OF ORCHID FLOWERS IN THE LABORATORY CONDITIONS OF UZBEKISTAN Abstrsact. In the world there are more than 25 000 species of orchids, and the reason why they are called rare are that many species are on the verge of extinction, and the process of reproduction of this type of flower is more complicated than other flowers. One seed of orchids can grow from 1300 to 4000 seeds, which makes the plant a leader among flowers in seminal productivity, but this flower is very difficult to fertilized and groanes only in the presence of important conditions for germination, or needs a fungal environment, which is located in the roots of the plant, therefore orchids and fungi live in symbiosis. Keywords: orchid, callus, nutrient medium, in vitro, seeds.

Кириш

Орхидея гули майда ёки дарахтга ухшаш узум шаклида булиши мумкин -уларнинг энг кичиги атиги бир неча миллиметрга етади ва энг улкан орхидея 35 метргача усади. Орхидеялар орасида 70 ёки ундан ортик йил давомида усишга кодир булган узок яшовчи турларини хам учратиш мумкин. Машхур олим Чарлз Дарвин орхидея гулининг чанглатиш усуллари буйича илми тадкикотлар утказган булиб, у орхидеяда бораётган уругланиш жараёнига койил колган ва ушбу гуллар хакида куплаб мисоллар ва

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

тафсилотларни келтирган. Лондонда, ^ироллик ботаника боги Кюда орхидеяларнинг кенг туплами мавжуд булиб, уларнинг баъзилари утган асрнинг бошларидан бери сакланиб колган. Уларнинг ёши 100 йилни ташкил килса хам ажаб эмас. 2000 чи йилга кадар бутун дунё буйлаб ихлосмандлар ва биологлар 250 мингга якин орхидеянинг сунъий ва табиий навларини аниклашди ва ишлаб чикаришди. Орхидея оиласидаги бир катор турлардан нафакат манзарали гулчиликда балки озик-овкат, парфюмерия саноатида, тиббиётда кенг фойдаланилади. Хусусан, барчага таниш ванил мазасини берувчи модда, орхидея оиласидаги лианнинг мевасидан олинади. Бундан ташкари кесилган орхидея гуллари бошка гулларга Караганда гулдонда узокрок яхши сакланади. Орхидея номи кадимги юнон тилидан олинган орсус - шакли узгарган илдизпоя яъни метоморф илдизли деган маънони англатади. Илдизи ва гул шакллари одам ёки сутэмизувчи хайвоннинг шаклини беради. Орхидеяларнинг таснифи, асосан, уларнинг устунининг тузилишига ва антер ва стигманинг жойлашишининг табиатига асосланади [2]. Орхидеяларнинг янги классификацияси америкалик олим Р.Л.Дресслер томонидан ишлаб чикилган [1]. У Орхидея оиласини 5 та кичик оилага, 22 та туркум ва 70 та турга ажратган. Х,озирги вактда орхидея Антарктидадан ташкари барча китъаларда учрайди. Турларнинг аксарияти тропик кенгликларда тупланган. ^урук мавсумли киска ва ёгингарчилик куп булган худудлар Орхидея усиши учун энг кулай шароитлар мавжудлиги аникланган. Турли китъаларда орхидея флорасининг узига хос хусусияти уларнинг таркалишининг узига хос хусусияти хисобланади. Муътадил кенгликдаги орхидея эр ости илдизпоялари ёки илдиз мевалари булган куп йиллик ер утлари булиб, тропикада эпифитик орхидея энг кенг таркалган [3]. Мутъадил зонада орхидея флораси тропик кенгликларга караганда анча камбагалдир. Шимолий ярим шарнинг мутъадил кенгликларида атиги 75 авлод (жами 10%) ва 900 тур (4,5%) мавжуд. Бундан хам камрок - 40 авлод ва 500 тур - жанубий муътадил зонада жойлашган.

Дунё микёсида охирги олиб борилган илмий тадкикот ишлари натижасига кура ушбу классификатсияга эга:

Домен: эукариотлар Шо^лик: Усимликлар Булим: гуллаш Синф: бир паллали Буюртма: кушкунмас Оила: орхидея

Апостасиоидеае: ^оран 1847 йил 2 туркум ва 16 тур, Жануби-Шаркий Осиё Cйприпедиоидеае: Костел., 1831 йил 5 авлод ва 130 тур Ваниллоидеае: (Линдл.) Сзлач., 1995 йил 15 авлод ва 180 тур Епидендроидеае: Линдл., 1821 йил 500 дан ортик авлод ва 20 000 га якин тур Орчидоидеае: Еатон, 1836 йил 208 авлод ва 3630 тур

Табиатда орхидея уруглари ривожланаётган эмбрионни сув, углеводлар, минераллар ва витаминлар билан таъминлайдиган микоризал замбуруглар томонидан инфектсияланганидан кейингина униб чикади. Орхидея уруглари биринчи марта ёввойи холда йигилган козонли орхидея баъзасида униб чикди, лекин униб чикиш ишончсиз эди ва кучатларнинг улим даражаси юкори эди. 1900-йилларнинг бошларида ишлаб чикилган

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

in vitro униб чикиш усуллари куплаб орхидея таксонларнинг янада ишончли усиши ва купайишига олиб келди. In vitro орхидея уругини уруглантиришнинг энг кадимги усуллари униб чикиши ва кучат ривожланишини рагбатлантириш учун табиатда топилган микоризал замбуруглардан фойдаланган. 1922 йилда Люис Кнудсон сахароза билан узгартирилган стерил озука мухитига уругларни экиш оркали in vitro орхидея уругини униб чикди. Бу усул асимбиотик уругнинг униб чикиши деб номланади, чунки униб чикишни учун замбуруг микобиони ишлатилмайди балки симбиотик замбуруг ва асимбиотик орхидея уругининг усиши самарали булиши учун фотопериод, харорат ва минерал озикланиш каби куплаб шартларни хисобга олиш керак. Симбиотик уругланиш холатида яна бир мухим омил -замбуруг уйгунлиги. Сунгги йилларда, шунингдек, орхидея уругларнинг униб чикишига уругларнинг уйкучанлигининг чекловлари хам куриб чикилди. Ушбу бобда асимбиотик ва симбиотик орхидея уругини устириш техникаси ва кулланилиши фотопериод, харорат, озикланиш, уругларнинг уйкучанлиги ва замбуруг микросимбиозлари билан боглик холда мухокама килинади [4, 5].

Орхидеяларнинг узига хос хусусияти уларнинг уруглари булиб, улар шамол таркалишига мослашган. Орхидея уруглари нихоятда кичик ва полисахаридларни метаболизатсия килиш учун ферментларга эга булмаган дифферентсиатсияланмаган эмбрионни уз ичига олади (Маннинг ва ван Стаден 1987; Молврай ва Корес 1995). Орхидея уругларининг тестаси (уруг кобиги) купинча каттик, аммо ингичка (Молврай ва Корес 1995). Шакарлар орхидея эмбрионларида сахароза, фруктоза, малтоза, рамноз ва глюкоза шаклида мавжуд, аммо бу шакарлар уругланишдан олдин тулик ишлатилади ёки уни куллаб-кувватлаш ва ушлаб туриш учун этарли микдорда мавжуд эмас (Маннинг ва ван Стаден 1987). Уруглар липидлар ва оксилларни асосий озука манбаи сифатида ишлатса хам, эмбрионларда липидларни эрувчан шакарга айлантириш учун ферментлар мавжуд эмас (Маннинг ва ван Стаден 1987). Орхидея уруглари полисахаридлар ва липидларни метаболизатсия кила олмагани учун, улар униб чикиш ва эрта ривожланиш даврида мос замбуруглар (микросибиоз) билан микоризал алокадан фойдаланадилар (Расмуссен ва бошк. 1990а). Эмбрион кириб келганидан сунг, микросимбиозлар эмбрионларни сув, углеводлар, минераллар ва витаминлар билан таъминлайди (Расмуссен 1992; Ёдер ва бошк. 2000). Микросимбиозлар глюкоза ва фермент ишлаб чикаришни асосий урин тутади, захирани сафарбар килиш ва уругланишдан кейинги озука моддаларини куллаб-кувватлаш оркали уругларнинг униб чикишини бошлаш учун мухимдир (Маннинг ва ван Стаден 1987).

Тадкикот объекти ва услуби. Ишни бажаришда куйидаги кимёвий препаратлар ва реактивлардан фойдаланилди: МС- муросигу скуго озука мухити, рибофилавин (витамин Б2), витамин Б12, кинетин, фолик кислота(витамин Б9), тиамин гидрохлорид (витамин Б), инозитол, калсийД пантозинат(витамин Б5), никотин кислота, Адинин, Д-Биотин, гебирилал кислота, 6-БАП, Д-глюкоза, Сахароза, Агар, NaCl, (HIMEDIA) Х,индистонда ишлаб чикарилган. Фойдаланилган барча реактивлар тажриба учун кимёвий тахлил учун тозалик квалификациясига эга.

- 1 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул уругини ундириш учун

оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

- Углевод (сахароза) 1 л/25гр

- Иноситол 1л/0.01гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.01гр

- Агар агар 1л /6гр

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- Эритма мухити 5.6-5.8 pH

2 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул новдасини устириш учун оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

- Углевод (сахароза) 1 л/30гр

- Иноситол 1л/0.02гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.02гр

- БАП 1л/0.01 мг

- Агар агар 1л /6гр

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- Эритма мухити 5.6-5.8 pH

- 3 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул уругини ундириш учун оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

- Углевод (сахароза) 1 л/25гр

- Иноситол 1л/0.01гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.01гр

- Агар агар 1л /6гр

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- антибиотик (тетратсиклин, бензилпенитсиллин) 100 мг/л

- 0,5 -1 % микдорда адсорбент-активланган кумир

- Эритма мухити 5.6-5.8 pH

- 4 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул уругини ундириш учун оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

- Углевод (сахароза) 1 л/25гр

- Иноситол 1л/0.01гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.01гр

- Агар агар 1л /6гр

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- антибиотик (тетратсиклин, бензилпенитсиллин) 100 мг/л

- 0,5 -1 % микдорда адсорбент-активланган кумир

- Триходерма вериде-1л/ 1.5 гр

- Эритма мухити 5.6-5.8 зР

Тадкикот натижалари. Орхедия гулидан ажратилган хужайра ва тукималар устириладиган озука мухитида усимликларга керакли хамма макроелементлар: азот, фосфор, калий, калтсий, олтингугурт, магний, темир ва микроелементлар: бор, рух, мис, кобалт, марганетс, ёд, молибден, шунингдек витаминлар, углеводлар, карбон сувлар,

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

фитогармонлар булиши керак. Баъзи бир озука мухитлари таркибида эса казеин гидролизати ва айрим аминокислоталар булиши керак. Бундан ташкари, озука мухити таркибига, хужайраларнинг темирга булган эхтиёжини турли рН курсаткичларда кондириш учун эДТА (етилендиамин-тетрасирка кислотаси) ёки унинг натрийли тузи киритилиши керак. Ажратилган хужайра ва тукималар устириладиган озука мухитининг асосий таркибий кисмини углеводлар ташкил килади, чунки хужайра ва тукималар автотроф озикланиш кобилиятига эга эмас. Купинча углевод манбаи сифатида сахароза ёки глюкозанинг 20-40 г/л эритмаси кулланилади. Углеводли озука манбаи сифатида полисахаридлар ишлатилмайди, чунки баъзи тукималар, асосан усмалар фаол гидролитик ферментларга (амилаза ва бошкалар) эга булиб, крахмал эритмаси бор озука, мухитларида усиши мумкин. Усиш регуляторлари хужайралар дедефферентсировкаси ва хужайра тукималари индуктсияси учун зарурдур. Шунинг учун каллюсли тукималар олишда озука мухитлари таркибига ауксин (хужайра дедифферевтсировкасини юзага келтирувчилар) ва тситокинин (дедифферентсияланган хужайраларнинг булинишини индукцияловчи) киритиш керак. Поя морфогенези индуктсиясида озука мухити таркибида ауксиннинг микдори камрок булиши ёки умуман булмаслиги мумкин. Иккала гормонларга ёки уларнинг биттасига нисбатан автономлик шу хужайраларнинг гормон ишлаб чикариш кобилиятига боглик. Ауксин манбаи сифатида озука мухитларда 2,4-дихлорфеноксисирка кислотаси (2,4-Д) 1-10 мг/мл; индолилсирка кислотаси (ИСК)-1-30 мг/л, а-нафтилсирка кислотаси (НСК)-0,1-2 мг/л кабилар ишлатилади. Купинча 2,4-Д ишлатилади. ИСК 2,4-Д га нисбатан 30 марта кам фаолликка эгадир. Каллюснинг ривожланиши учун купинча ауксиннинг юкори микдори ишлатилади, тукима кейинги кайта экилганида ауксиннинг микдори бир неча марта кам булганда хам тукима усиши давом этаверади. Сунъий озука мухитларида тситокинин манбаи сифатида кинетин, 6-бензиламинопурин (6-БАП) ва зеатин (0,001-10мг/л) кулланилади. Тукималарнинг усишида ва оргоногенез индуктсиясида 6-БАП кинетинга нисбатан юкори фаолликни намоён килади. Баъзи озука мухитлари таркибига аденин киради.

Ауксин ва тситокининлардан ташкари баъзи озука мухитлари таркибига гибберал кислотаси (ГК) кушилади. Озука мухитида ГКнинг булиши шарт булмаса хам, баъзи холларда у изолятсияланган тукималарнинг усишини тезлаштиради. Бирламчи каллюс индуктсиясини ва унинг усиш фаолиятини тезлаштириш учун озука мухитига усимлик экстрактлари ёки шарбатлари кушилади. Кокос сути-кокос ёнгоги суюк эндосперми усиш тезлигини ошириш хусусиятига эга. ^атик озука мухитни тайёрлашда денгиз сув утларидан олинадиган полисахарид, агар-агардан фойдаланилади. Одатда каттик озука мухити тайёрлашда 5-7% агардан фойдаланилади. Вактдан унумли фойдаланиш учуи макро- ва микротузлар ва витаминларнинг эритмалари юкори микдордаги бошлангич эритма холда тайёрланиб, уларни куп марта суюлтириб ишлатиш мумкин. Контсентрланган эритмалар музлатгичда сакланади, витаминли эритмалар минусли хароратда сакланади.

Х,ар хил турларга мансуб усимликлар хужайралари, тукималари ва органларини устиришда турли таркибдаги озука мухитларидан фойдаланилади. Купинча Мурасиге-Скуга, Уайт, Гамборга озука мухитлари ишлатилади. Мурасиге-Скуга озука мухитларидан турлича модификатсиялар билан апикал меристемалар устиришида ва усимликларни микрокупайтиришда фойдаланилиши мумкин.

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

Орхидея гулини купайтиришда дастлаб бир неча, махаллий шароитимизга мос келувчи навларни танлаб олдик (Orchis purpurea, Orchis pallens, Orchis purpurea, tridentate ва ophrys opifera, orxideya coriophora). Ушбу усимликлар узининг чиройли ва узок муддат очилиб туриши ва жахон бозорида тан нархининг юкорилиги билан ажаралиб туради. Бизнинг лойихада ушбу усимликнинг купайтиришнинг энг замонавий усули микроклонлариядан фойдаланилди бунда усимликнинг турли хил кисмлари яни этилган новдалари хамда уругланган уругларини танлаб олдик. Орхидея усимликларнинг табиий холда купайишида жуда куплаб муаммолар учраб туради. Бу муаммоларнинг биринчиси табиатда шаклланган орхидея уругларнинг кучисизлиги ва узок вакт мобайнида униб усишидир. орхидея гулининг уруглари улчами узунлиги 0.25-1,2 мм ва кенглиги 0.09-0.27 мм булади, ва огирлиги 0.3-1.4 мг. Бу уруглар чанг каби тузилишга эга, ва хатто битта уругни куз билан ажратиш кийин. Ушбу усимликнинг купайтиришдаги кийинчилик хам шу билан боглик. Бу уругларда эндосперм йук, бошкача айтганда озукавий тукима хисобланади. Факат уруг пустида "Эмбрион" ни уз ичига олади. Табиатда бу уругларнинг униб чикиши учун уруглар талаб киладиган тегишли экологик шароитлардан ташкари, табиатда "кузикорин" билан хамкорлик алокаларини урнатиш зарурати мавжуд. Орхидея микориза билан хамкорлик туфайли эмбрионларингиз униб чикиши керак булган энергия глюкоза каби углеводлардан келиб чикишини билдиради. Микоризада кузикорин биринчи навбатда паразит сифатида Орхидея уругини юктиради киска вакт утгач, кузикорин жинсий хужайралар томонидан тухтатилади, ассимилятсия килинади ва мувозанат урнатилди. Уруг униб чикканда юзага келадиган кичик тирнок шаклидаги тузилма микоризома ёки протокорм деб аталади. кузикорин, унинг мухитидаги органик чиринди Парчаланиши натижасида хосил булган крахмал ва шунга ухшаш бирикмаларни сувда эрийдиган шакарларга айлантириб, ёш Орхидея усимликка юборади. Ёш усимликда униб чикишни таъминлайдиган захира озука моддаси мавжуд Микоризоманинг усиши жуда секин, чунки Сахлепдан олинган Орхидея усимликлардан илдиз мевалари хар йили битта уруг тубини хосил килади. Шунинг учун, куплаб усимликлар Ишлаб чикариш тезлиги пастлиги сабабли, куп микдорда ишлаб чикариш камайиб кетмокда. Усиши кийин ва секин булган бу усимликнинг истеъмоли учун Онгсиз равишда демонтаж килинишига карамай, уни бугун хам топиш мумкин, Уруглар жуда кичиклиги ва озукавий киймат этишмаслиги ва нуксонларсиз униб чикиши учун унга микоризал кузикорин билан хамкорлик зарур; нихолдан кейин хам этук усимлик булгунга кадар куп йиллар керак булади; орхидея гулини вегетатив усулда купайиши имкониятларнинг чекланганлиги ёки йуклиги каби сабаблар; орхидея ишлаб чикаришни микдорини чеклайди. Шу билан бирга, асимбиётик нихол ва усимликларни "тукима маданияти" усули билан олиш орхидеяни йук булиб кетиш хавфини йук килиш ва куп микдорда ишлаб чикариш имкониятини беради.

Орхидея уругларининг униб чикиши учун, умуман, куюк шароит мос келади; лекин баъзи Орхидея турлари ёруглик ва фотопериодик шароитларни талаб килади, баъзилари бу турнинг ёруглик ва зулматда бир хил даражада униб чикиши мумкинлигини курсатди. Шунга кура, биринчи марта Орхидея уруглари микоризал замбуруглар билан бирга симбиотик хисобланади Ноел Бернард исмли тадкикотчи томонидан 1899 йилда лаборатория шароитлари униб чикишини урганган. Шунингдек, Кнудсоннинг орхидея уругларининг униб чикишида унинг муваффакияти таъкидланган; 1950 да ванил типидаги

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

оддий минерал + шакар аралашмасида ассимиотик нихолларнинг усиши туфайли бу сохада янги давр бошланди. Нихолнинг ривожланишида эндофит замбуругларнинг роли, том маънода ассиметрик мухитни аммоний нитрат уз ичига олган асосий озука мухитга сахароза, органик азот ва витаминлар кушганда икки оркиде тур уртасида кичик фарклар карамай яхши ривожланишга эришилди. Orchis laxiflora учун Витамин тестлар тиамин зарурлиги аникланди. Микоризал кузикорин in vitro шароитидан ташкари нихолга ижобий таъсир курсатади.

In vitro шароитда орхидея гулини купайтиришнинг куйидаги афзалликларга эга:

1 Орхидея уруглари жуда кичиклиги хамда уругнинг устки кисмида эндосперм кам булганлиги сабаб табиий холдан кура лабараторияда in vitro усул ёрдамида купайтириш янада муваффакиятли.

2 Табиий холда уруг куртакнинг униб чикиши ва кейинчалик ривожланиш боскичларида замбуруг билан бирга саклаб симбиотик хаёт ижобий таъсир курсатади. Бирок, хужайра култураси ёрдамида кузикоринга булган эхтиёж бутунлай йук килинади ва ассимбиотик нихол олинади.

3 Айрим махсус максаддаги дурагайлар натижасида мос озука мухитида олинган чекланган микдордаги уругларнинг барчасини униб чикиш мумкин. Маданий усимлик олиш даражаси нихолларнинг усиш тезлигини ошириш мумкин

4 озика мухитига экиш йули in vitro шароитида уругларни униб чикиши таъминланади. Шу тарика усимликнинг купайиш вактини кискартириш ва экзоген тасирлардан холи генетис бир хил авлод усимликлари олинади.

5. In vitro мухитида экиш ва усиш тезрок, чунки шароитлар тулик назорат остида булади, шунингдек, замбуруглар ва бактериялар билан пойгада омон колишга хеч кандай хожат йук.

Орхидея уругларини in vitro мухитида униб чикиши куйидагича содир булади: дастлаб стирил озик мухитида эмбрион уруг пустидан озик мухитига ботиб боради ва сувни ютади шиширади. Хужайра булинишидан кейин эмбрион уруг пустидан ажралиб чикади.

Орхидея гулини in vitro технологияси ёрдамида купайтириш усуллари асосан усимликнинг турли тукималари ёки усимликнинг уругланган гулларининг уругларини махсус озик моддага экиш ёрдамида купайтириб устиришимиз мумкин. Бу технологиядан асосий кузланган максад ташки мухитда купайиши кийин ёки вегитатив йул билан купайтириб булмайдиган булган усимликларни микро клонларини олиш ва ушбу клонларни куп микдорда этиштириш максад килинган. "орхидея " гулини in vitro технологияси ёрдамида купайтишда асосан усимликнинг морфологик келиб чикишидан фойдаланиб осиши учун, суний озик мухити яратиб берилади. Ушбу озик мухити асосан микро макро элементлардан витамин фитогармон углеводлар асосида тайёрланади. 2021-йил Март ойларида дастлабки моддий техник база асосида ушбу усимликни купайтириш учун махаллий хамда хорижий тажрибалар асосида суний озик мухит таркиби шакллантирилди ва дастлабки тажрибалар бошланди.

- 1 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул уругини ундириш учун оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

- Углевод (сахароза) 1 л/25гр

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

- Иноситол 1л/0.01гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.01гр

- Агар агар 1л /6гр

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- Еритма мухити 5.6-5.8 pH

2 тажриба намунаси асосан усимликнинг гул новдасини устириш учун оддий асосда тайёрланди.

- Мурашеге скоог минерал тузлар аралашмасини 1л/ 4.4 гр

- Углевод (сахароза) 1 л/30гр

- Иноситол 1л/0.02гр

- Амино кислота оксил моддалар (Казеин) 1л/0.02гр

- БАП 1л/0.01 мг

- Агар агар 1л /6гр

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- Нейтраллаш учун NaOH, HCl

- Еритма мухити 5.6-5.8 pH

1-расм.

Орхидия уруFларини озука мух,итида устириш жараёни

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

REFERENCES

1. Трейвас Л.Ю. Болезни декоративных растений открытого грунта // Цветоводство. Москва, 2006. - №4. - С. 50 - 51.

2. Трейвас Л.Ю. Здоровые и красивые // Сад своими руками. Москва, 2006. №9. - С. 12 - 14.

3. Тухватуллина Л.А. Интродукция и селекция хризантемы корейской в Ботаническом саду института Уфимского научного центра РАН // Известия Уфимского нучного центра РАН, 2011, №.3-4, С.61-67.

4. Тюльпаны. Виды, уход, разведение. Санкт-Петербург, «Кристалл», 2002. - 96

с.

5. Тютерев С.Л. Интродуцированный иммунитет к болезням и перспективы его использования // Защита и карантин растений. Москва, 2005. - №4. - С. 21 - 24

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.