Научная статья на тему 'Ўзбекистонда олий таълим тизимининг яқин келажакдаги истиқболи'

Ўзбекистонда олий таълим тизимининг яқин келажакдаги истиқболи Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
342
71
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ / ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ / МЕҳНАТ БОЗОРИ / ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИ / ўқУВ ДАСТУРЛАРИ / МАЛАКА ОШИРИШ / МАГИСТРАТУРА / MAGISTRACY / ДОКТОРАНТУРА / DOCTORAL STUDIES / СИСТЕМА ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ / HIGHER EDUCATION SYSTEM / ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ / EDUCATIONAL INSTITUTION / РЫНОК ТРУДА / LABOR MARKET / ГОСУДАРСТВЕННЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ СТАНДАРТЫ / STATE EDUCATIONAL STANDARDS / УЧЕБНЫЕ ПРОГРАММЫ / CURRICULUM / ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ / ADVANCED TRAINING

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жураев Йигитали Давронович

Олий таълим мамлакат тараққиётини белгилаб берувчи, жамият ҳаётининг барча жабҳасини ислоҳ этишда ва шу билан биргаликда ҳал қилувчи вазифани бажарувчи тизим ҳисобланади. Мақолада республикамиз олий таълим тизимининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш орқали яқин истиқболда ривожлантириш йўллари ёритиб берилган.Высшее образование является определяющей системой развития страны и выполняющей основные задачи в реформировании общества. В статье раскрыты пути развития системы высшего образования республики в ближайшем будущем на основе укрупления материально-технической базе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The higher education system is a factor determining the development of the country and fulfilling the main tasks in the reform of society. The article reveals the ways of development of the system of higher education of the republic in the near future on the basis of enlarging the material and technical base. Higher education system, educational institution, labor market, state educational standards, curriculum, advanced training, magistracy, doctoral studies.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда олий таълим тизимининг яқин келажакдаги истиқболи»

66 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

V_/

ЖУРАЕВ Йигитали Давронович,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси укитувчиси

УЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЯКИН КЕЛАЖАКДАГИ ИСТИКБОЛИ

ЖУРАЕВ Й.Д. УЗБЕКИСТОНДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЯК.ИН КЕЛАЖАКДАГИ ИСТИКБОЛИ

Олий таълим мамлакат тараккиётини белгилаб берувчи, жамият хаётининг барча жабхасини ислох этишда ва шу билан биргаликда хал килувчи вазифани бажарувчи тизим хисобланади. Маколада республикамиз олий таълим тизимининг моддий-техника базасини мустахкамлаш оркали якин истикболда ривожлантириш йуллари ёритиб берилган.

Таянч иборалар: олий таълим тизими, таълим муассасаси, мехнат бозори, Давлат таълим стандартлари, укув дастурлари, малака ошириш, магистратура, докторантура.

ЖУРАЕВ Й.Д. ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ

Высшее образование является определяющей системой развития страны и выполняющей основные задачи в реформировании общества. В статье раскрыты пути развития системы высшего образования республики в ближайшем будущем на основе укрупления материально-технической базе.

Ключевые слова: система высшего образования, образовательное учреждение, рынок труда, государственные образовательные стандарты, учебные программы, повышение квалификации, магистратура, докторантура.

JURAYEV Y.D. PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE HIGHER EDUCATION SYSTEM IN UZBEKISTAN

The higher education system is a factor determining the development of the country and fulfilling the main tasks in the reform of society. The article reveals the ways of development of the system of higher education of the republic in the near future on the basis of enlarging the material and technical base. Higher education system, educational institution, labor market, state educational standards, curriculum, advanced training, magistracy, doctoral studies.

Keywords: higher education system, educational institution, labor market, state educational standards, curriculum, advanced training, magistracy, doctoral studies.

Айтишимиз мумкинки, 2011-2016 йилларда олий таълим муассасаларининг моддий-техника базасини мустах,камлаш ва юцори малакали мутахассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари дастурини амалга ошириш доира-сида 25 та олий таълим муассасасининг 202 та объектида янги курилиш, капитал таъмирлаш ва реконструкция ишлари бажарилди.

Иктисодиётнинг реал сектори талаблари-дан келиб чикиб, мух,андислик, ишлаб чикариш ва курилиш йуналишлари ва ихти-сосликлари буйича укишга кабул килиш, унинг умумий сонига нисбатан 23 фоиздан 33,2 фоизга ошди. Олий таълим сох,асида мутахассислар тайёрлаш, шунингдек, педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш буйича янгиланган давлат олий таълим стандартлари ва укув дастурлари жорий килинди1.

Узбекистан кейинги беш йил Харакатлар стратегиясида Олий таълим тизимини 20172021 йилларга мулжалланган комплекс ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш белгиланган эди. Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг матбуотда эълон килинган «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисида»ги карори бу борада мух,им кадам булиб, тизимни янги сифат боскичига кутаришга каратилганлиги билан ах,амиятлидир. К,арор олий таълим тизимининг замон талаблари даражасида ривожланиши, сох,анинг юртимизда кечаёт-ган ислох,отлар билан х,амох,англигини таъ-минлашга замин яратади2.

Маълумки, бугун юртимизда х,ар бир х,удуднинг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб, ижтимоий-иктисодий жих,атдан тараккий топтириш буйича аник манзилли лойих,алар, дастурлар х,аётга татбик этил-мокда. Мутлако янгича талаб ва ёндашув асосида олиб борилаётган бу узгаришлар х,удудлар ресурс ва имкониятларидан окилона фойдаланиш, шах,ару кишлокларни

1 http://xs.uz/index.php/homepage/fan-va-talim/ item/9989-oПy-ta1im-tizimi-zamonaviy-yondashuvlar-asosida-rivojlanadi.

2 http://poytaxt.uz/uz/article/11867.html

мутаносиб ривожлантириш, ёшлар учун иш уринлари яратиш максадини кузлайди.

Олий таълим тизимининг мех,нат бозори, ижтимоий-иктисодий ислох,отлар жараёнига мослашувчанлигини ошириб, тизимда сама-радорликни юксалтиришнинг мух,им шарти булиб хизмат килади. Чунки айрим йуна-лишлар буйича тайёрланаётган кадрлар ама-лиётда уз урнини топа олмай, бутунлай бошк,а сох,аларда ишламокда. Уз навбатида, х,удуд-лар, узок туманларда ташкил этилаётган кор-хоналар, ижтимоий муассасаларда замонавий билим ва касбий куникмаларга эга ёш йигит-кизларга талаб тобора ортиб бормокда. Президентимиз карорида белгиланган вазифа-ларнинг х,аётга изчил татбик килиниши бу муаммоларни тизимли х,ал этиш имконини беради.

2017-2021 йилларда 48 та олий таълим муассасасида жами 180 та укув, илмий-лаборатория биноси, спорт иншоотлари ва ижтимоий-мух,андислик инфратузилмалари объектларида курилиш, реконструкция ва капитал таъмирлаш ишлари олиб борилади. Шунингдек, 53 та олий таълим муассасасида 400 та укув лабораторияси боскичма-боскич энг замонавий укув-лаборатория ускуналари билан жих,озланади, 7 та олий таълим муассасасида барча олий таълим муассасалари узаро х,амкорликда фойдаланадиган илмий лабораториялар ташкил этилади3.

Энди карорнинг мух,им ах,амиятини курсатадиган яна бир жих,ат шундан ибо-ратки, мамлакатимиз Президенти томонидан х,ар бир олий таълим муассасаси буйича куйидаги аник йуналиш ва курсаткичларни

3 http://xs.uz/index.php/uzhzhatlar/item/9964-olij-ta'Nm-tizimini-yanada-rivojlantirish-chora-tadЫrlari-to'g'risida.

уз ичига олган манзилли ривожлантириш дастурлари тасдикланди:

• олий таълим тизимида янги таълим ихтисослик йуналишлари ва мутахассислик-ларнинг, шунингдек, иктисодиёт сохалари ва худудларни комплекс ривожлантиришнинг жорий ва истикболдаги эхтиёжларидан келиб чиккан холда ишлаб чикилган ва бакалав-риатура ва магистратурага талабалар кабул килишнинг умумий курсаткичларини 2021 йилгача боскичма-боскич равишда 18 фоиз-гача оширишни назарда тутадиган 2017-2021 йилларга мулжалланган параметр ва курсаткичлари;

• укув бинолари, талабалар турар жой-лари, ахборот-ресурс марказлари ва бошка объектларни куриш, реконструкция килиш ва капитал таъмирлаш хисобидан янги укув уринларини ташкил этиш, янги укув-лабо-ратория комплексларини сотиб олиш, ауди-торияларни компьютер техникаси билан жих,озлаш;

• профессор-укитувчиларнинг касб махо-рати, педагог ходимларнинг малакасини оши-риш, шунингдек, уларнинг хорижий хамкор олий укув юртларида малака ошириши, магистратура, докторантурада таълим олиши хамда республикамизнинг таянч олий укув юртлари кошида к,айта тайёргарликдан утиши ва малака ошириши1.

Мазкур дастурда, асосан, мамлакатимиз-нинг х,ар бир олий таълим муассасаси билан АК.Ш, Буюк Британия, Франция, Италия, Нидерландия, Россия, Япония, Жанубий Корея, Хитой ва шу каби бошка давлатлар-нинг етакчи илмий-таълим муассасалари билан хамкорлик алок,аларининг урнатилгани ута мухим ахамият касб этади. Шу асосда хар йили 350 нафардан ортик хорижлик юкори малакали педагог ва олимларнинг мамлака-тимиз олий укув юртларига укув жараёнига жалб этилиши кузда тутилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг «Истеъдод» жамтармаси фаолиятини тубдан

1 http://xs.uz/index.php/uzhzhatlar/item/9964-olij-ta'Nm-tizimini-yanada-rivojlantirish-chora-tadbirlari-to'g'risida.

кайта куриб чикиш, хорижий таълим муассасалари ва илмий марказларида илмий-педагог ходимларнинг малака ошириши ва кайта тайёргарликдан утишини, олий таълим муассасалари битирувчиларининг PhD дастури ва уларнинг магистратурада ук,ишини ташкил этиш буйича чора-тадбирлар кузда тутилган таклифлар киритиш топширилди. Олий таълим муассасаларининг илмий салох,иятини мустах,камлаш максадида кор-хоналарнинг буюртмасига асосан, амалий ва инновацион илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик фаолиятини амалга ошира-диган таълим ва илмий-тадкикот муассасалари юридик шахслардан олинадиган даро-мад солиFи, ягона солик тулови, максадли давлат жамFармаларига мажбурий тулов ва кушимча киймат солиFидан озод килинган-лиги бизга маълум2.

Бугунги кунда иктисодиёт, ижтимоий х,аётнинг реал талабларидан келиб чиккан х,олда, юртимизда олий таълим тизимини модернизация килиш, унга укитишнинг замо-навий шакл ва технологияларини жорий этиш, мутахассислар тайёрлаш буйича ихтисослик йуналишларини такомиллаштириш борасида катта ишлар килинди.

Шу уринда профессор-укитувчилар, педагог ходимларнинг дунёкараши, шахсий масъулияти ва уз касбига булган муносаба-тини тубдан узгартирмасдан туриб, олий таълим тизимида ислох,отлар самарадорлигига эришиш мушкул. Эндиликда бундай куламдаги ислох,отларни амалга ошириш учун педагогик таркиб, илмий доиралар хамда олий укув юртлари рахбарияти бутунлай янгича талаб-лар асосида иш олиб бориши лозим. Бино-барин, карорда профессор-укитувчилар касб махорати, педагог ходимларнинг малакасини ошириш, шунингдек, уларнинг хорижий хамкор олий укув юртларида малака ошириши, магистратура, докторантурада таълим олиши хамда республикамизнинг таянч олий

2 http://uza.uz/oz/documents/oliy-talim-tizimini-yanada-rivojlantirish-chora-tadbirlari--21-04-2017 ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 6

укув юртлари кошида кайта тайёргарликдан утиши ва малака ошириши буйича аник чора-тадбирлар белгиланди.

Таълим-тарбия жараёнларининг сифати устидан самарали давлат назоратини урнатиш максадида Вазирлар Махкамаси хузурида Таълим сифатини назорат килиш буйича давлат инспекцияси ташкил этилади. Унинг асо-сий вазифаси таълим-тарбия жараёни, про-фессор-укитувчилар таркиби, таълим тизи-мида кадрлар тайёрлаш ва уларнинг мала-касини ошириш сифати х,амда мулкчилик шакли ва идоравий буйсунишидан катъий назар, таълим муассасаларини аттестация ва давлат аккредитациясидан утказиш, таълим-тарбия сифатини назорат килиш буйича давлат сиёсатини амалга оширишдан иборат.

Олий таълим тизимини 2017-2021 йил-ларга мулжалланган комплекс ривожланти-риш дастурини амалга ошириш учун йунал-тириладиган молиявий маблатлар 1,7 триллион сумдан зиёд булиб, улардан 1,2 триллион суми укув-лаборатория бинолари, спорт заллари ва талабалар турар жойларини реконструкция килиш ва капитал таъмир-лашга, 500 миллиард сумдан ортик маблат эса укув-лаборатория ускуналари, мебель ва инвентарь билан таъминлаш, умумий тар-тибда фойдаланишга мулжалланган, барча таълим муассасаларига хизмат курсатадиган лаборатория комплексларини ташкил этиш хамда ахборот-коммуникация технологияла-рини ривожлантиришга сарфланади1.

Узбекистон Республикаси Президентининг «Олий таълим тизимини янада ривожланти-риш чора-тадбирлари тутрисида»ги карори узлуксиз таълим тизимини ривожлантириш, мамлакатимизнинг изчил ривожланиб бора-ётган иктисодиётини юкори малакали кадрлар билан таъминлаш, барча х,удудлар ва тармокларни стратегик жихатдан комплекс ривожлантириш масалаларини хал килиш борасида олий таълим тизими иштирокини

1 http://uza.uz/oz/documents/oliy-talim-tizimini-yanada-rivojlantirish-chora-tadbirlari--21-04-2017

кенгайтириш йулидаги яна бир мухим амалий кадамдир2.

Миллий таълим тизими масалаларининг долзарблиги таълим жараёнини ислох этиш ва мехнат бозорида талаб килинадиган юкори малакали кадрлар тайёрлашда олий укув юртлари мухим урин эгалламокда. Утган давр мобайнида уларнинг сони икки баробар ортди ва бугунги кунда мамлакатимизда 65 та олий укув юртида 258,9 мингдан зиёд талаба таълим олмокда. 2015 йилга келиб, давлат жами харажатларининг 59,2 фоизи ижтимоий максадлар учун, 34 фоиздан ортити таълим сохасини молиялаштиришга йуналтирилди.

Олий таълим сохасида орттирилган таж-рибалар асосида Узбекистон Республикаси конунчилигидаги меъёрий-хукукий хужжат-лар доимий равишда такомиллаштирил-мокда.

Олий таълимнинг такомиллаштирилган Давлат таълим стандартларини тайёрлаш борасида таълимнинг узлуксизлиги ва узвий-лиги тамойиллари асосида умумий урта, урта махсус, касб-хунар ва олий таълимнинг фан дастурлари модернизациялашмокда. Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Махкамасининг республикани ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, хусусан, айрим иктисодиёт сохалари ва тармокларини жадал юксалтириш, янги олий таълим муассасалари ва уларнинг филиалларини ташкил этиш хакидаги бир катор карорларга, шунингдек, олий маълумотли кадрларнинг асосий истеъ-молчилари булган вазирлик ва идоралар (ташкилотлар, муассасалар) хамда бевосита олий таълим муассасаларининг таклифларига асосан таълим йуналишлари ва мутахассис-ликлари классификатори янгиланди ва тайёр-ланди.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, бугунги кунда олий таълим тизимида малакали ва ракобатбардош кадрларни тайёрлаш шу билан бирга долзарб ижтимоий-ик,тисодий

2 Уша манба

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 6

масала булиб, олий таълим тизимида мута-хассисларни тайёрлаш жараёнига укув-тарбия фаолиятини ташкил этишнинг янгича ёндашувларини жорий этиш, кадрлар тайёрлаш ва узлуксиз таълим тизими давлат ва нодавлат таълим муассасаларининг ривож-ланиш динамикаси ва таркибий узгариш-ларини давлат томонидан тартибга солиниши амалга оширилмокда. «Таълим тутрисида»ги Конунга мувофик таълимни бошкарув орган-ларининг ваколат сохалари аникланмокда1. Таълимнинг меъёрий-хукукий асослари ривожланмокда. Таълим муассасаларининг таълим жараёнини ташкиллаштириш ва молиявий-хужалик фаолиятини юритишдаги хукук ва эркинлигини кенгайтириш таъминланмокда.

Узбекистонда олий таълим тизимини якин келажакдаги истикболи бугунги кунда олий таълим тизимида малакали ва рак,обатбардош кадрларни тайёрлаш долзарб ижтимоий-иктисодий масала булиб хисобланади. Олий таълим тизимида мутахассисларни тайёрлаш жараёнида укув тарбия фаолиятини ташкил этишнинг янгича ёндашувларини жорий этиш, кадрлар тайёрлаш ва узлуксиз таълим

тизими давлат ва нодавлат таълим муассасаларининг ривожланиш динамикаси ва таркибий узгаришларини давлат томонидан тартибга солиниши амалга оширилмок,да. Бунга албатта 2017-2021 йилларда Олий таълим тизимини комплекс ривожлантириш дастури яккол мисол булади.

Бизнинг фикримизча, келажакда таълим тизимида корхона, ташкилотларнинг кадр-ларга булган эхтиёжларини кондириш учун университетлардан чиккан кадрлар билан эмас, балки корхона, ташкилотлар таклиф-ларини инобатга олиб университетларда максадли кадрлар тайёрлашнинг йулга куйилиши максадга мувофик булар эди. Бунда корхона, ташкилот ва муассасалар томонидан талабалар учун имкониятлар, яъни уларга тулов-шартномаларини тулаш-лари, кунлик йул харажатлари, овкатланиш ва турли хилдаги курсларга катнашиш учун имконият яратишлари керак булади, шунда-гина улар кутган натижа - узига керакли кадрларни етиштириб олиш имконияти вужудга келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 225-модда; 2013 й., 41-сон, 543-модда.

2. http://poytaxt.uz/uz/article/11867.html.

3. http://xs.uz/index.php/homepage/fan-va-talim/item/9989-oliy-ta'lim-tizimi-zamonaviy-yondashuvlar-asosida-rivojlanadi.

4. http://xs.uz/index.php/uzhzhatlar/item/9964-olij-ta'lim-tizimini-yanada-rivojlantirish-chora-tadbirlari-to'g'risida.

1 Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 225-модда; 2013 й., 41-сон, 543-модда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.