Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИ МАЖБУРИЯТЛАРИ ҲИСОБИНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚЛАШТИРИШ'

ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИ МАЖБУРИЯТЛАРИ ҲИСОБИНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
41
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қИСқА ВА УЗОқ МУДДАТЛИ МАЖБУРИЯТЛАР / МОЛИЯВИЙ ВА НОМОЛИЯВИЙ МАЖБУРИЯТЛАР / САВДО ВА НОСАВДО МАЖБУРИЯТЛАР / ШАРТЛИ ВА ШАРТЛИ БЎЛМАГАН МАЖБУРИЯТЛАР

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Неъматов О.И.

Мазкур мақолада нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)ларида мажбуриятлар ҳисобини халқаро стандартларга муфофиқлаштириш масалалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADJUSTMENT OF LIABILITY ACCOUNTS OF NON-GOVERNMENT NON-COMMERCIAL ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN TO INTERNATIONAL STANDARDS

This article presents the issues of compliance of accounting obligations in non-governmental non-profit organizations (NGOs) with international standards.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИ МАЖБУРИЯТЛАРИ ҲИСОБИНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚЛАШТИРИШ»

Неъматов О.И., PhD. катта уцитувчиси Бухгултерия хцсоби кафедраси Самарканд ицтисодиёт ва сервис институти

УЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИ МАЖБУРИЯТЛАРИ ХДСОБИНИ ХАЛЦАРО СТАНДАРТЛАРГА

МУВОФЩЛАШТИРИШ

Аннотация: Мазкур мацолада нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)ларида мажбуриятлар уисобини халцаро стандартларга муфофицлаштириш масалалари келтирилган.

Калит сузлар: цисца ва узоц муддатли мажбуриятлар, молиявий ва номолиявий мажбуриятлар, савдо ва носавдо мажбуриятлар, шартли ва шартли булмаган мажбуриятлар.

Nematov O.I., PhD senior lecturer department of accounting Samarkand Institute of Economics and Service

ADJUSTMENT OF LIABILITY ACCOUNTS OF NON-GOVERNMENT NON-COMMERCIAL ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN TO INTERNATIONAL STANDARDS

Annotation: This article presents the issues of compliance of accounting obligations in non-governmental non-profit organizations (NGOs) with international standards.

Keywords: short and long-term liabilities, financial and non-financial liabilities, trade and non-trade liabilities, contingent and non-contingent liabilities.

ННТлар фаолиятини молиялаштиришнинг мухим манбалари каторига уларнинг бухгалтерия хисоби маъносидаги мажбуриятлари киради. Барча корхоналар каби ННТларда хам мажбуриятларни халкаро стандартлар асосида тан олиш, бахолаш ва молиявий хисоботларда акс эттириши ута долзарб масала хисобланади.

Сохага доир манбаларда мажбуриятларга хукукий жихатдан тавсифловчи таърифларни кузатиш мумкин, масалан «мажбуриятлар бу -корхона томонидан хар кандай битимларни амалга ошириш натижасида юзага келувчи кредиторлик карздорлиги булиб, товарлар, такдим этилган хизматлар ва бажарилган ишлар учун кейинги туловларга юридик

асос булиб хисобланади»41 деб таъриф берилган. Халкаро стандартлар жорий килиниши бошлангандан сунг, унга мувофик келадаган таърифлар ишлаб чикила бошлади, жумладан Россия адабиётларида куйидаги таърифни келтириш мумкин: «мажбуриятлар - корхонанинг карздорлиги булиб, утган ходисалар окибатида юза келади ва унинг сундирилиши узида келгусида олинадиган иктисодий нафни мужассамлантирган ресурсларнинг чикиб кетишига олиб келади» 42 - деб таъриф келтирилган.

Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия хисоби туFрисида»ги Конунининг 17-моддаси бешинчи хатбошида «мажбуриятлар тарафларнинг келишувига мувофик пулда ифодаланган холда акс эттирилади»43 деб кайд килинган. Узбекистон Республикаси «Нодавлат нотижорат ташкилотлари туFрисида»ги конуннинг 8-моддаси учинчи хатбошида уз мол-мулки ва пул маблаFларидан фойдаланиши, шу жумладан молиялаштириш манбалари туFрисидаги ахборот билан танишиш эркинлигини таъминлаши»44 лозимлиги таъкидланган.

Бугунги кунда халкаро концептуал асосларнинг янги тахририда активлар ва мажуриятларга берган таърифлар асосида миллий концептуал асосларимизни такомиллаштириш лозим, деб хисоблаймиз. Халкаро концептуал асослари ва миллий концептуал асосларидаги коидаларни солиштириш натижаларини куйидаги жадвалда расмийлаштирамиз (1-жадвал):

1-жадвал

Молиявий хисоботнинг халкаро концептуал асослари ва миллий

концептуал асосларини солиштириш жадвали45

«Молиявий х,исоботни такдим килишнинг концептуал асослари»нинг янги тахририда (2018)46 Узбекистон Республикаси «Молиявий хисоботни тузиш ва такдим килишнинг концептуал 47 асослари»47 да

Мажбуриятлар - бу ташкилотнинг утган ходисалар натижасида юзага келган иктисодий ресурсларни узатиш буйича мавжуд булган хукукий мажбуриятларидир 38.2. Мажбуриятлар - шахснинг (карздорнинг) бошка шахс (кредитор) фойдасига муайян ишни амалга ошириш, масалан, мол-мулкни топшириш, ишни бажариш, пул тулаш ва бошка мажбуриятларидир ёхуд муайян хатти-харакатдан тийилиб

41https://nrm.uz/contentf?doc=344345_1_majburiyatlar_va_ularning_turlari&products=3_prakticheskaya_buhgal 1ег1уа

42 Учет обязательств. https://studbooks.net/1320925/buhgalterskiy_uchet_i_audit/uchet_obyazatelstv

43 Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия хисоби туFрисида»ги Крнуни. 2016 йил 13 апрель, УРК-404-сон. https://www.lex.uz/acts/2931253

44 Узбекистон Республикаси «Нодавлат нотижорат ташкилотлари т^рисида»ги Конун. 1999 йил 14 апрель, УРК-763-1-сон. https://lex.uz/docs/11360

45 Тадкикотлар асосида муаллиф ишланмаси

46 О.Б. Фомина. Изменение концептуальных основ МСФО. file:///C:/Users/SamISI-ATM/Desktop/34%20-%20Фомина%20Фомин.pdf

47 «Молиявий хисоботни тайёрлаш ва такдим этиш учун» концептуал асос. //АВ томонидан 09.09.2016 й. 475-1-сон билан руйхатга олинган.

туриш мажбуриятидир, кредитор эса карздордан уз мажбуриятларини бажаришини талаб килишга хаклидир

Ушбу таърифлардан куриниб турибдики, миллий стандартларда мажбуриятларга берилган таърифлар халкаро стандартларга мувофик келмайди. Миллий стандартда бухгалтерия маъносида эмас, балки хукукий маънода таъриф келтирилган. Хукукий мажбурият шартнома тузилган пайтдан юзага келади. Одатда, бухгалтерия мажбуриятлари утган даврдаги ходисалар ва операциялар буйича юзага келади. Масалан, товар ва хом -ашёлар харид килинганда унинг пулини тулаш буйича мажбурият туFилади.

Ушбу таърифдан келиб чикиб, мажбуриятларнинг куйидаги иккита хусусиятини таъкидлаб утиш максадга мувофик хисобланади:

• корхонанинг мавжуд мажбурияти, уни факат кимга ва кандай шартларда амалга оширилишини курсатиш оркали келгусида активларни узатиш ёки хизматларни курсатиш оркали бажариш мумкин булади;

• ушбу мажбуриятни юзага келтирувчи ходиса юз берган булиб, яъни шу моментда бу мажбурият амал килади ва хали тугалланмаган битимлар натижасида юзага келмайди.

Мажбуриятлар маълум белгиларига кура таснифланади. Уларнинг таснифланишини куйидаги жадвалда акс эттирамиз (2-жадвал):

2-жадвал

Мажбуриятларнинг турли мезонлар буйича таснифланиши48

Таснифлаш мезонлари Мажбуриятларнинг турлари

^арздорликнинг тулов муддати давомийлиги буйича ^иска муддатлимажбуриятлар

Узок муддатли мажбуриятлар

Молиявий инструмент сифатидаги тавсифига кура Молиявий мажбуриятлар

Номолиявий мажбуриятлар

Асосий жараёнга боFлик холда юзага келишига кура Савдо мажбуриятлари

Носавдо (бошка) мажбуриятлар

Шартлилик мезонига кура Шартли мажбуриятлар

Шартли булмаган мажбуриятлар

Фаолиятга оидлигига кура Операцион фаолият билан боFлик мажбуриятлар

Молиявий фаолият билан боFлик мажбуриятлар

Инвестициявий фаолият билан боFлик мажбуриятлар

Томонларнинг боFликлигига караб БоFлик томонлар (шуъба, карам ва алохида ажратилган булинмалар) билан юзага келган мажбуриятлар

БоFлик булмаган томонлар билан

48 Тадкикотлар асосида муаллифлик ишланмаси

юзага келган мажбуриятлар

Муддати бажарилишига караб Муддатидаги карздорликлар

Муддати утган карздорлик

Муддати узайтирилган карздорлик

Юзага келиш эхтимоли бахоланишига караб Х,ак;ик;ий (соф аникланадиган) мажбуриятлар

Бахоланадиган мажбуриятлар

Тасодифий мажбуриятлар

Бизнинг фикримизча, юкоридаги мажбуриятларнинг барча таснифий асоларини хисобга олган холда мажбуриятларга оид ахборотларни бухгалтерия балансида жойлаштиришда маълум тартиб коидаларга риоя килишимиз лозим булади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси «Бухгалтерия хисоби туFрисида»ги Конуни. 2016 йил 13 апрель, УРК-404-сон. https://www.lex.uz/acts/2931253.

2. Узбекистон Республикаси «Нодавлат нотижорат ташкилотлари туFрисида»ги Конун. 1999 йил 14 апрель, УРК-763-1-сон. https://lex.uz/docs/11360.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг «Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида» Карори. 2020 йил 24 февраль. ПК-4611-сон.

4. «Молиявий хисоботни тайёрлаш ва такдим этиш учун» концептуал асос. //АВ томонидан 09.09.2016 й. 475-1-сон билан руйхатга олинган.

5.https://nrm.uz/contentf7doc=344345_1_majburiyatlar_va_ularning_turlari&pr oducts=3_prakticheskaya_buhgalteriya.

6.Учет обязательств. https://studbooks.net/1320925/buhgalterskiy_uchet_i_audit/uchet_obyazatelstv

7. О.Б. Фомина. Изменение концептуальных основ МСФО. file:///C:/Users/SamISI-ATM/Desktop/34%20-%20Фомина%20Фомин.pdf.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.