Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ВАЛЮТА БОЗОРИНИНГ РОЛИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ВАЛЮТА БОЗОРИНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
27
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Макроиқтисодиёт / барқарорлик / валюта / бозор.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шакаров Аллаёр Баратович

Мазкур мақолада бугунги кунда Ўзбекистонда макроиқтисодий барқарорликни мустаҳкамлашда валюта бозорининг роли ва унинг аҳамияти ҳақида фикр-мулоҳазалар келтирилган. Муаллиф томонидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШДА ВАЛЮТА БОЗОРИНИНГ РОЛИ»

УЗБЕКИСТОНДА МАКРОЩТИСОДИЙ БАР^АРОРЛИКНИ МУСТА^КАМЛАШДА ВАЛЮТА БОЗОРИНИНГ РОЛИ

Шакаров Аллаёр Баратович

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти доценти, и.ф.н.

Аннотация. Мазкур маколада бугунги кунда Узбекистонда макроиктисодий баркарорликни мустахкамлашда валюта бозорининг роли ва унинг ахамияти хакида фикр-мулохазалар келтирилган. Муаллиф томонидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар. Макроиктисодиёт, баркарорлик, валюта, бозор.

XX аср охири ва XXI аср бошланишида миллий хужаликлар ва уларнинг иктисодий ва сиёсий алокалари йигиндиси куринишидаги жахон иктисодиёти узига хос янги куринишни касб килмокда, яъни хужалик фаолиятини ташкил килишда интернационаллашувнинг янги боскичи сифатида иктисодий глобаллашувюзага келмокда. Шу боис бугун мамлакатимизда олиб борилаётган кенг куламли ислохатлар пухта уйланган режа ва дастурлар асосида амалга оширилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" ги Фармони лойихаси ишлаб чикилди. Республикани янада ривожлантириш стратегиясида 2017 йилда илгор халкаро тажрибада кулланиладиган инструментлардан фойдаланган холда пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш, шунингдек валютани тартибга солишда замонавий бозор механизмларини боскичма-боскич жорий этиш, миллий валютанинг баркарорлигини таьминлаш кузда тутилмокда1.

Х,ар кандай шароитда хам, хар бир давлат узининг -миллий хужалик субъектларининг манфаатларини назарда тутган холда ички иктисодий, молиявий, валютавий сиёсатини юритади ва бу билан у ушбу давлатни миллий банк - молия тизимини, валюта тизимини кандай булишини белгилайди. Банк -молия тизимининг кай даражада ривожланганлигига караб ушбу давлатнинг иктисодий шароитига бахо бериш мумкин. Чунки, хар кандай давлат бирор бир бошка давлат билан алокага киришмокчи булса, аввало унинг банк- молия тизимига ишонч борми ёки йуклигини текширгандан кейин алокага киришилади.

Юкоридагиларни инобатга олган рахматли биринчи Президентимиз И.А.Каримов, Узбекистон мустакил булган кундан бошлаб миллий валюта ва банк - молия тизимимизни ривожлантиришга алохида эътибор каратиб келдилар. Айникса, миллий валютамизни эркин айрибошланишини таъминлаш

Узбекистон Pеспyбликаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947- сoнли Узбекистон Рес^бликасини янада ривoжлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тyFрисида" ги Фармoни. Халк сузи,2017 йил 8-февраль,28-сoн._

борасида талайгина ишларни узлари бош булиб олиб бордилар. Биринчи Президентимиз И.А.Каримов томонидан валюта бозорини эркинлаштириш буйича чора-тадбирлар тугрисидаги куйидаги фикрлари жуда хам уринлидир; "... биз учун бош йуналиш- биржадан ташкари валюта бозорини ривожлантириш ва мустахкамлаш, тижорат банкларининг валюта ресурларини купайтириш хисобидан улар хеч кандай лицензия ва квоталарсиз хохлаган вактда уз мижозларига валюта операциялари буйича хизмат курсатишини таъминлашдан иборат"2.

Бу эса, уз навбатида, валюта муносабатларини тартибга солиш тизимини илмий-услубий асосларини такомиллаштиришни таказо этади. Чунки такомиллашган илмий-услубий асосга эга булмаган валюта сиёсатининг стратегик максадларига эришиш имконини бермаслигини халкаро амалиётда уз исботини топган. Шунга карамай, миллий валюта бозорини ривожлантириш билан боглик катор муаммоларнинг мавжудлиги кузга ташланмокда. Шу боис, ушбу мавзуни алохида илмий тадкикот объекти сифатида урганиш заруриятини юзага келтирмокда.

Зеро, валюта муносабатларини самарали тартибга солиш усулларини куллаш учун аввало миллий валюта конвертациясини тула таъминлаш ва миллий валюта бозорини янада такомиллаштириш, хамда унда амалга ошириладиган операцияларни кенгайтириш зарур. Чунки, валюта бозори оркали миллий валюта алмашинув курси бошкарилади ва шу оркали миллий хужалик учун зарурий даражада валюта курси таъминланади. Валюта бозорининг янада эркинлаштирилиши ва ундаги иштирок килувчилар даражаларини ошириш, янада такомиллаштириш бугунги кунимизнинг мухим масалаларидан хисобланади.

Миллий валюта алмашув курсини баркарорлаштириш, унинг халкаро савдо муносабатларини ривожлантиришдаги ролини ошириш ва валюта бозорини баркарорлаштириш муаммоси айникса долзарб хисобланади. Чунки айнан валюта курси динамикаси экспорт ва импорт хажмига, бинобарин, бутун тулов баланси мувозанатига таъсир курсатади.

Тадкикотнинг асосий максади бозор иктисодиёти шароитида валюта бозорининг иктисодий мазмунини урганиш оркали, унинг баркарорлигини таъминлаш, ва ривожлантириш борасида илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг мантики ва таркибий тузилишига мос равишда илмий ишда куйидаги вазифалар белгиланган:

• Валюта бозорининг иктисодий -назарий асосларини урганиш;

• Валюта бозорининг иктисодиёт учун зарурлиги ва унинг валюта алмашинув курсини аниклашда тутган урнини тахлил килиш;

• Узбекистон Республикаси миллий валюта тизимини ташкил килишдаги ва миллий валюта "СУМ"нинг муомалага киритилишадиги узига хос

2И.А.Каримов. "Банк тизими, пул муомаласи, кредит, инвестиция ва молиявий баркарорлик тугрисида." - Т.: Узбекистон, 2005 йил, - 422 бет.

хycycиятлapини ypгaниш вa тaхлил килиш;

• Узбeкиcтон Рecпyбликacи вaдютa бозорининг yзигa хоc хycycиятлapи вa 6угунги холaтини тaхлил килиш;

• Узбeкиcтон Рecпyбликacи вaдютa бозорини янaдa тaкомиллaштиpиш, яъни pивожлaнгaн дaвлaтлap тaжpибacини инобaтгa олгaн холдa, yлapни вaдютa бозоpлapидa кдтташувчи cyбъeктлapни вa yлap томонидaн aмaдгa ошиpилaдигaн опepaциялapни ypгaниш, хaмдa миллий вaдютa бозоpимиздa yлapни кУллaш йyллapини тaхлил килиш;

Taдкдкотнинг объекти 6ули6, Узбeкиcтон Рecпyбликacи Вaдютa Биpжacи, биpжaдaн тaшкapи вaлютa бозори вa Мapкaзий бaнк хиcоблaнaди.

Мaколaнинг предмети 6ули6 - Рecпyбликa Вaдютa Биpжacидaги, биpжaдaн тaшкapи вaлютa бозоpидaги aмaдгa ошиpилaдигaн опepaциялap вa Мapкaзий бaнк вaдютa cиëcaти хиcоблaнaди.

Taдкдкотнинг ycлyбий acоcи 6УЛИ6, и^и^дий ходиcaдapни yзapо боFликдикдa вa aдокaдa ypгaнишни нaзapдa ТУТУВЧИ билишнинг диaлeктик ycyли кУллaнилди. Илмий ишни тaйëpлaш жapaëнидa тaдк;ик;отнинг мaнтикдй вa тaккоcлaмa тaхлил, мaълyмотлapни гypyхдaш ЙУЛИ билaн ^ama ишлaш ycyли, молиявий кypcaткичлapни хиcоблaш ycлyблapидaн фойдaдaнилди. Мaколaдa шунингдек, индукция вa дедукция мeтодлapидaн хaм фойдaдaнилди.

Узбeкиcтон Рecпyбликacининг Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг-"Мaкpоиктиcодий бapкapоpликни янaдa мycтaхкaмлaш вa иктишдий ycишнинг юкори cypъaтлapини ca^^ колиш жyмлaдaн, Дaвлaт бюджети бapчa дapaжaдa мyтaноcиб, миллий вaдютa вa ички бозоpдaги нapх дapaжacи бapкapоp 6улишини тaъминлaш - энг мухим ycтyвоp вaзифaмиздиp"3 деб тaъкидлaгaн фикpлapи хaм мaзкyp мaколa ишининг нaзapий acоcлapи cифaтидa хизмaт килaди.

Бyндaн тaшкapи, Узбeкиcтон Рecпyбликacи Олий Мaжлиcи томонидaн кдбул кдлингaн M^y^ap, Узбекистон Рecпyбликacи Президентининг фapмонлapи вa кapоpлapи, Вaзиpлap Мaхкaмacининг кapоpлapи, тегишли вaзиpликлap, дaвлaт хaмдa нодaвлaт тaшкилотлapнинг мaълyмотлapи, aмaддaги меъёрий хyжжaтлapдaн, буйрук, кypcaтмa вa йypикномaдapдaн ycлyбий acоc cифaтидa фойдaдaнилди. Шу билaн биpгa, хaдкapо молия инcтитyтлapининг Уз aъзолapигa молиявий ёрдш кypcaтиш бyйичa дacтypлapи вa мaмлaкaт cтpaтeгиялapи, хycycaн Узбeкиcтон Рecпyбликacи учун ишлaб чикдрилган

Жaхон бaнки, Оcиë тapaккдëт бaнкдapининг узок мyддaтли cтpaтeгиядapи,

мaмлaкaтимиз вa хорижлик иктиcодчи олимлapнинг acapлapи диccepтaцион тaдкдкот учун кУшимчa ycлyбий acоc вaзифacини бaжapaди.

Мaколaдa бepилaëтгaн илмий тaкдиф вa aмaдий тaвcиялapни aмaдиëтдa кУллaш нaтижacидa миллий вaдютa бозорининг бapкapоpлигини тaъминлaш хaмдa вaдютa мyноcaбaтлapидaги бир кдтор мyaммолapни хaд килиш вa

3 Ш.М.Мирзжев. Мaмлaкaтимизни 2016 йилдa ижтимоий-иктиcодий pивожлaнтиpишнинг acоcий якyнлapи вa 2017 йилга мyлжaллaнгaн икгжодий дacтypни энг мухим ycтyвоp йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вaзиpлap Мaхкaмacининг кeнгaйтиpилгaн мaжлиcидaги мaъpyзacи. Xaлк cyзи, 16.01.2017.

халкаро иктисодий алокаларни янги сифат боскичига олиб чикиш имконини беради.

Тадкикотнинг амалий ахамияти шундан иборатки, илмий янгилик элементлари яхлит характерга эга ва республикамиз валюта бозорини янада такомиллаштириш борасидаги Марказий банкнинг валюта сиёсатининг ички ва ташки максадларига эришиш амалиётида кулланилиши мумкин. Шуни алохида таъкидлаш жоизки, маколада ишлаб чикилган хулоса ва таклифлар Узбекистон Республикаси Валюта биржасини, биржадан ташкари валюта бозорини янада такомиллаштириш ва уларда амалга ошириладиган амалиётлар куламини кенгайтиришда, хамда миллий валюта баркарорлигини таъминлашда кулланилиши мумкин.

Маколанинг илмий янгилиги:

- валюта муносабатларини тартибга солишда валюта бозорининг тутган урни ва уни такомиллаштириш йуналишлари илмий асосланди;

- миллий валюта конвертациясини тула таъминлаш истикболлари буйичамавжуд муаммолар ва уларни ечиш йуллари оптимал ёндошув асосида тахлил этилди;

-Узбекистон Республикаси Марказий банки валюта сиёсатини, Валюта биржаси ва биржадан ташкари валюта бозорини янада такомиллаштиришнинг истикболлари назарий ва амалий жихатдан яхлит тадкик килинди;

- миллий валюта курсини баркарорлигини таъминлаш ва валюта бозорини янада такомиллаштириш борасида бир катор таклифлар ишлаб чикилди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1.Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947- сонли Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" ги Фармони. Халк сузи,2017 йил 8-февраль,28-сон.

2. И.А.Каримов. "Банк тизими, пул муомаласи, кредит, инвестиция ва молиявий баркарорлик тугрисида."- Т.: Узбекистон, 2005 йил, - 422 бет.

3.Ш.М.Мирзиёев. Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурни энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси. Халк сузи, 16.01.2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.