Научная статья на тему 'Қулай инвестицион муҳит инновацион тадбиркорликни ривожлантиришнинг муҳим омили сифатида'

Қулай инвестицион муҳит инновацион тадбиркорликни ривожлантиришнинг муҳим омили сифатида Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
294
82
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестицион муҳит / тадбиркорлик фаолияти / хорижий инвестиция / инновацион иқтисодиёт / иқтисодий механизм / инновацион маданият / инвестицион тизим / investment environment / entrepreneurship activity / foreign investments / innovative economy / economical mechanism / innovational culture / innovational system

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умаров Фахриддин Умар Ўғли

Ушбу мақолада Ўзбекистон иқтисодиётига инновацияларни жалб этиш орқали иқтисодиётнинг барқарор ривожланишига, янги ишчи ўринларини яратиш ҳисобига бандликни таъминлаш, инсонлар турмуш фаровонлигининг юксалишига хизмат қилувчи омиллар билан боғлиқ масалалар тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

APPROPRIATE ENVIRONMENT AS FACTOR ON INNOVATIVE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT

There is considered in the article issues connected with factors servicing of stable development, through attraction of investments to the economy of Uzbekistan, providing employment creating new work places, increasing social wellbeing.

Текст научной работы на тему «Қулай инвестицион муҳит инновацион тадбиркорликни ривожлантиришнинг муҳим омили сифатида»

Умаров Ф.,

Тошкент давлат иктисодиёт университети кафедраси укитувчиси

КУЛАИ ИНВЕСТИЦИОН МУЩ ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

Бугунги кунда мамлакатимизга четдан сармоя ва инвестицияларнинг кириб келиши учун цулай Ъуцуций, ижтимоий-ицтисодий шарт-шароит ва имтиёзлар яратилишини таъминлаш, хорижий инвесторларга нисбатан очиц эшиклар сиёсати-ни изчиллик билан утказиш, уларни мамлакатнинг рацобатбардош мацсулотлар ишлаб чицариш билан боглиц йуналишларидаги фаолиятларини янада такомиллаштириш утказилаётган миллий инвестиция сиёсатининг асосий тамойиллари сифатида амал цилмоцда.

2013 йилда Инвестиция дастури-ни амалга ошириш доирасида мам-лакатимизда 13 миллиард доллар кийматидаги капитал к,уйилмалар узлаштирилди, бу 2012 йилга нисбатан 11,3 фоизга купдир1.

Жалб этилаётган инвестицияларнинг асосий кисми - 70 фоиздан

1 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислох,отлар стра^тегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистан Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

ортиFи, биринчи навбатда, ишлаб чикариш объектларини куришга йу-налтирилди, энг янги замонавий уску-налар харид килишга сарфланган ин-вестициялар улуши эса карийб 40 фоизни ташкил этди. Умуман олган-да, мамлакатимиз иктисодиётига инвестиция киритиш х,ажми ялпи ички мах,сулотга нисбатан 23 фоиздан ибо-рат булди. Узлаштирилган умумий капитал куйилмалар х,ажмининг 3 миллиард доллардан ортиFини хорижий инвестициялар ташкил этди. Шунинг 72 фоиздан зиёди ёки 2 миллиард 200

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

миллион доллари т^ридан-т^ри хо-

^ 1 рижии инвестициялардир1.

Мамлакатимизда иктисодиёт соха-сида амалга оширилаётган тарки-биИ узгаришларни, кулай инвести-цион мухитни шакллантириш, ишлаб чикаришни модернизация к,илиш ва техник каИта жихозлаш, банк-молия тизимини ривожлантиришни нор-матив-х,укукий жихатдан таъминлаш масалалари алохида урин эгаллайди.

Бунда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2003 Иил 2 майда кабул килинган пТуFридан-туFри хорижий инвестицияларни х,укукий химоя килишни кучайтириш-га доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги 205-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2008 йил 2 декабрдаги «На-воий вилоятида эркин индустриал-иктисодий зона ташкил этиш туFрисида»ги ПФ-4059-сонли, 2012 йил 10 апрелдаги «ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар жалб этили-шини раFбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4434-сонли, 2012 йил 13 апрелдаги «Ангрен» махсус индустриал зо-насини барпо этиш туFрисида»ги ПФ-4436-сонли, 2013 йил 18 март-даги «Жиззах» махсус индустриал зо-насини барпо этиш туFрисида»ги ПФ-4516-сонли фармонлари, 2010 йил 26 ноябрдаги «2011-2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислох килиш ва баркарорлигини оши-риш хамда юкори халкаро рейтинг курсаткичларига эришишнинг устувор йуналишлари туFрисида»ги ПК.-1438-

1 Уша жойда.

сонли карорида белгиланган вазифа-ларни хал этишга каратилганлиги му-хим омил булиб келмокда.

Инновацион фаолият сохасида дав-лат органлари амалга ошириши лозим буладиган асосий чора-тадбирлар каторига аксарият иктисодчилар, хусусан, В.Фридлянов, Ю.А.Яковец куйидагиларни киритадилар:

• турли хил илмий изланишларни ва инновацияларни амалга ошириш учун зарур буладиган маблаFларни аккуму-ляциялаш;

• инновацион фаолиятни мувофик-лаштириш;

• инновацияларни раFбатлантириш; инновацион сохада ракобатчиликни кучайтириш; инновацион рисклар-ни суFурталаш; маънавий жихатдан эскириб колган махсулотларни ишлаб чикарадиган корхоналарга нисбатан давлат томонидан жазо санкциялари-ни куллаш;

• инновацион жараёнларнинг нор-мал кечиши учун зарур хукукий ба-зани (айникса, инноваторларнинг муаллифлик хукукини ва умуман, интеллектуал мулк хукукини химоялаш) яратиш;

• инновацион фаолиятнинг меъё-рида кечиши учун зарур кадрлар таъ-минотига ахамият бериш;

• илмий-инновацион инфратузил-мани шакллантириш;

• давлат секторига карашли барча тармоклардаги инновацион жараёнларнинг маромида бориши учун зарур институционал шарт-шароитларни яратиш;

• амалга оширилиши мулжалланган инновацияларнинг ижтимоий ва эко-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

логик йуналишда булишлигини таъ-минлаш;

• инновацион фаолиятнинг ижти-моий мавкеини кутариш;

• инновацион жараёнларни минта-кавий микёсда тартибга солиш;

• инновацион жараёнларнинг халкаро хукук сохасига оид алохида томонларини тартибга солиш.

Иктисодий адабиётларда тадбир-корлик фаолияти икки йуналишга -классик тадбиркорлик ва инновацион тадбиркорликка булиб урганилади. Инновацион тадбиркорлик узига хос йуналишдаги тадбиркорлик х,и-собланади. У бозор иктисодиёти шароитида тадбиркорлик субъект-ларини ривожлантиришни, бу жара-ённи муттасил такомиллаштириб бо-ришни, ракобатбардош, уринбосар, янги махсулотлар ишлаб чикариш, илFор, мехнат унумдорлиги юкори, махсулотлар таннархи арзонлашу-вига имкон берувчи технология-лар, техникалар яратилиши ва ишлаб чикарилишини ташкил этишни таъ-минлайди.

Инновацион тадбиркорлик хозир-ги шароитда янги инновацион мах,-сулотларни сотиш ва сотиб олиш бозорини ташкил этади. Инновация бозор иктисодиётининг махсус жихози булиб, унинг натижаси илм-фан ва техника сохаларидаги янгилик-лар, кашфиётлар хисобланади. Инно-вациялаштириш тадбиркорликнинг узига хос жихатидир. Хар бир тадбир-кор узининг ишлаб чикариш объек-тида инновацион тадбиркорлик фаолияти билан шуFулланади. Шу билан бирга, махсус инновацион фаолият-

да субьектлар, умуман, тадбиркорлик фаолиятининг хамма йуналишларига илм-фан ва техника янгиликлари билан ишлаб чикариш жараёнини та-комиллаштириш усулларини ташкил этиш асосида хизмат килади.

Фикримизча, инновацион фаолият куйидаги жараёнларда амалга оши-рилиши лозим:

• ишлаб чикариш жараёнлари-ни ривожлантириш ва уларнинг са-марадорлигини ошириш билан боFл и к булган илм-фан ва техника йуналишидаги кашфиёт ва ихтиролар асосида янги инновацион технология-ларни ишлаб чикишда;

• янги инновацион технологиялар-ни ишлаб чикариш жараёнида куллаш асосида бозор талабларига жавоб бера оладиган, ракобатбардош янги инновацион махсулотларни яратишда;

• ижтимоий соха билан боFлик булган ижтимоий инновацион махсулотларни ёки такомиллашган ижтимоий сохаларда янги ижтимоий инновацион мухитни яратишда.

Инновацион махсулот эса тадбиркорлик субъектлари томонидан ис-теъмолчиларга етказиб бериладиган махсулот сифатини оширишда, тур-ларини купайтиришда ифодаланади. У, уз навбатида, тадбиркорлик фаолиятининг иктисодий холатини, инновацион махсулотларни истеъмол килувчилар доирасини кенгайтириш асосида даромадларни ошириб бо-риш оркали тадбиркорнинг иктисодий субъект сифатидаги мустакиллигини таъминлайди.

Ижтимоий инновациянинг мохияти шундаки, у ишлаб чикариш субъектлари уртасидаги муносабатларнинг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

такомиллашиб боришига таъсир эта-ди; ишчи уринларининг купайишида, ишлаб чикариш ходимлари хар то-монлама етук ходим сифатида фао-лият юритишлари учун зарур булган ижтимоий инфратузилмаларнинг такомиллашиб боришида ифодаланади.

Ижтимоий инфратузилма ижтимоий, маънавий, маданий, маъри-ий, илмий ва бошка фаолият йуна-лишлари, фукароларнинг узаро муносабатларини бир-бирларига боFлаш ва алокасини таъминлаш хамда ривожлантиришга хизмат курсатувчи тармоклар мажмуидан иборат. Ижтимоий инфратузилма ахолининг турмуш даражасини белги-лайдиган уй-жой курилиши, соFликни саклаш, таълим, жисмоний тарбия ва спорт, махсус алока, транспорт, уму-мий овкатланиш хизматлари, умуман, ахолининг хар томонлама ривожла-нишига ижобий таъсир этувчи бошка сохаларни уз ичига олган ва боFловчи тизим сифатида фаолият курсатади.

Инновацион инвестициялаш дав-латнинг ижтимоий, иктисодий тарак-киёти макро- ва микродаражада ри-вожланишини таъминловчи асосий омилдир. Инновацион инвестициялаш инновацион жараён амалга оши-шининг молиявий асоси хисобланади ва кенгайтирилган такрор ишлаб чикаришни ташкил этиш билан боFл и к ишлаб чикариш таркибий ту-зилмаларининг такомиллашувига таъсир этиш асосида микроиктисодий баркарорлик шаклланишини ва оли-наётган фойданинг купайиб бориши-ни таъминлайди.

Инновацион жараённинг ривожла-ниши унга таъсир этувчи омилларга

боFлик. Инновацион жараён глобалла-шув шароитидаги истеъмол талаблари таъсирида киска муддатларда уз янги-ликлари билан тавсифланади. Бу жараён узлуксиз такомиллашган холда амалга ошириб бориладиган турли йуналишлардаги харакатларга асос-ланади. Чунки бозор иктисодиёти ша-роитида инновация куйилмаларининг эркин харакатланиши натижасида иктисодий субъектлар уртасида эркин ракобат кучайиб боради.

Бизнинг фикримизча, миллий иктисодиётни ривожлантириш учун мамлакатимизнинг илмий-техник ва инновацион потенциалини баркарор саклаш хамда ривожлантириш зарур. Бунинг учун куйидаги йуналишлар буйича аник чора-тадбирлар амалга оширилиши лозим булади:

• миллий иктисодиётимизнинг турли сохаларида тупланган илмий-техник потенциални инновацион жараёнлар билан мос равишда реструктуризация килиш;

• инновацион сохадаги фаолликни раFбатлантирадиган меъёрий-хукукий асосни янада такомиллаштириш, жум-ладан, Узбекистон Республикаси Ва-зирлар Махкамасининг 2009 йил 20 майда кабул килинган «Инновацион лойихаларни ишлаб чикаришга татбик этишни раFбатлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFри-сида»ги 144-сонли карорига узгартиш ва кушимчалар киритиш зарур;

• илм-фанни ривожлантириш ва инновацияларни жорий этиш учун алохида нодавлат фондини яратиш ва уни, жумладан, каровсиз ётган, максадга мувофик фойдаланилмаёт-ган мулклардан самарали фойдала-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

нишга каратилган илмий FOяларни куллаб-кувватлаётган тадбиркорларга ажратиш;

• кимматбахо асбоб-ускуналардан фойдаланиб, инновацион фаолият билан шуFулланадиган субъектларни молиявий куллаб-кувватлаш учун лизинг механизмларини жадал ривож-лантириш;

• инновацион фаолият куламларини кенгайтириш учун мазкур сохада фаолият юритувчи субъектларга банк кре-дитларидан имтиёзлар такдим этиш.

Узбекистон Республикаси Вазир-лар Махкамаси хузуридаги Фан ва технологияларни ривожлантириш-ни мувофиклаштириш кумитасининг мамлакатимиз микёсида яратилади-ган инновацион лойихаларни руёбга чикариш билан боFлик барча ишлар-ни мувофиклаштириш, режалаштириш ва бошкаришга каратилган фаолияти-ни унинг таркибида мазкур фаолиятни таъминлайдиган минтакавий марказ-ларни очиш оркали янада такомил-лаштириш хамда уларнинг зиммаси-га минтакани ижтимоий-иктисодий ривожлантиришга каратилган илмий тадкикотларнинг ривожланиши-ни мувофиклаштириш вазифаларини юклаш зарур.

Бизнинг назаримизда, куйидагилар инновацион фаолият сохасини давлат микёсида тартибга солиш воситала-рига айлантирилиши мумкин:

• молия, нарх-наво ва пул муома-ласини тартибга солиш, такрор ишлаб чикариш ва хоказо сохаларда амалга ошириладиган давлат сиёсатини юри-тиш учун асос буладиган ижтимоий-иктисодий ва илмий-техник прогноз-лар;

• давлатнинг бевосита маъмурий чоралари оркали, билвосита иктисодий дастаклар билан ёки соф бозор регу-ляторларини (талаб, таклиф, ракобат механизмларини) куллаган холда сохани тартибга солиш;

• давлат микёсида иктисодий жа-раёнларни оптималлаштириш дастур-лари, баланслари ва моделларидан инновацион фаолиятни баркарор ри-вожлантириш учун фойдаланиш;

• давлат буюртмалари ва замона-вий шартнома тизимларини инновацион фаолият сохасида тадбиркорлик билан шуFулланадиган субъектларга жорий этиш;

• турли хилдаги мулкчилик шакли-га асосланган, инновацион сохада тадбиркорлик билан шуFулланадиган корхоналарнинг фаолиятини бошка-ришнинг индикатив механизмлари ва регуляторларини куллаш;

• мамлакат микёсида инновацион фаолиятни уЙFун ривожлантиришга каратилган регуляторлар ва турли хил тузилмаларни интеграциялашга ёрдам берувчи механизмларни яратиш.

Хулоса килиб айтганда, Узбекистон иктисодиётига инновацияларни

жалб этиш оркали иктисодиётнинг баркарор ривожланишига, янги ишчи уринларини яратиш хисобига банд-ликни таъминлаш, инсонлар турмуш фаровонлигининг юксалишига хизмат килувчи омилларга янада юкори да-ражада имкониятлар яратиш лозим. Бу эса истикболда республикамизда кам таъминланган ахолини ижтимо-ий мухофаза килишда, улар турму-шининг ижтимоий баркарорлигини мустахкамлаш хамда ижтимоий сиё-сатнинг юксалишида мухим ахамият касб этади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривож-ланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлака-тимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2014 йил 18 январь.

2. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Т.: «Узбекистон», 2012. -36-б.

3. Каримов И.А. Демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини шакллантириш - мамлакатимиз тараккиётининг асосий мезонидир. 19-ж. - Т.: «Узбекистон», 2011.

4. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концеп-цияси. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Се-натининг кушма мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2010 йил 12 ноябрь (№ 220).

5. Узбекистон Республикаси иктисодий-ижтимоий тараккиётининг мустакиллик йилларидаги (1990-2010 йиллар) асосий тенденция ва курсаткичлари хамда 2011-2015 йилларга мулжалланган прогнозлари: статистик туплам. - Т.: «Узбекистон», 2011. -140-б.

6. Улмасов А., Вахобов А.В. Иктисодиёт назарияси: Дарслик. - Т.: «Шарк» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси Бош тахририяти, 2006. -480-б.

7. Fуломов С. Тадбиркорлик ва кичик бизнес. - Т.; «Шарк», 2002. -100-б.

8. Дракер П.Ф. Рынок: как выйти в лидеры. Практика и принципы. -М.: «Бук Чембер Интернешнл», 1999. -С. 41.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.