Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИК ДАРАЖАСИНИ ҚИСҚАРТИРИШДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ ТАЪСИРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИК ДАРАЖАСИНИ ҚИСҚАРТИРИШДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
12
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Иқтисодиёт / камбағаллик / хизмат кўрсатиш / хизмат турлари. / Экономика / бедность / услуги / виды услуг.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абруев Абдумалик Ойназарович

Ушбу мақолада Ўзбекистонда камбағаллик даражасини қисқартиришда хизмат кўрсатиш соҳасининг таъсири тўғрисида муаллиф томонидан фикр-мулоҳазалар келтирилган. Қолаверса, камбағаллик даражасини қисқартиришда хизмат кўрсатиш жараёнининг имкониятлари борасида таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье автор комментирует влияние сферы услуг на снижение бедности в Узбекистане. Кроме того, были разработаны предложения и рекомендации относительно возможностей процесса предоставления услуг по снижению уровня бедности.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИК ДАРАЖАСИНИ ҚИСҚАРТИРИШДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ ТАЪСИРИ»

УЗБЕКИСТОНДА КАМБАГАЛЛИК ДАРАЖАСИНИ КИС^АРТИРИШДА ХИЗМАТ КУРСАТИШ СОХДСИНИНГ ТАЪСИРИ

Абруев Абдумалик Ойназарович

Мустакил изланувчи

Аннотация. Ушбу маколада Узбекистонда камбагаллик даражасини кискартиришда хизмат курсатиш сохасининг таъсири тугрисида муаллиф томонидан фикр-мулохазалар келтирилган. Крлаверса, камбагаллик даражасини кискартиришда хизмат курсатиш жараёнининг имкониятлари борасида таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар. Иктисодиёт, камбагаллик, хизмат курсатиш, хизмат турлари.

Аннотация. В данной статье автор комментирует влияние сферы услуг на снижение бедности в Узбекистане. Кроме того, были разработаны предложения и рекомендации относительно возможностей процесса предоставления услуг по снижению уровня бедности.

Ключевые слова. Экономика, бедность, услуги, виды услуг.

Хизмат курсатиш сохаси билан камбагаллик даражаси уртасидаги узаро богликликни бахолаш, хизмат курсатиш сохасини жадал суръатлар билан ривожлантириш, хизмат турларини купайтириш ва сифатини яхшилаш асосида ахоли моддий фаровонлигини оширишнинг чексиз имкониятлари мавжуд. Бирок, хозирги вактдаги тадкикот ишларида хизмат курсатиш сохасини ахоли турмуш даражасига таъсири улар уртасидаги уртасидаги узвий богликликни, унинг табиати ва таъсири йуналишларини, ахоли турмуш даражаси ва сифатини шакллантиришда хизмат курсатиш сохасининг ролига аникликлар киритилган (1-расм)1. Бизнинг назаримизда, хизмат курсатиш сохасининг ахоли турмуш даражаси ва сифатига таъсири, уни шакллантиришдаги роли бир неча йуналишларда намоён булади. Шу сабабли олимлар, тадкикотчилар томонидан хизмат курсатиш сохасини ахоли турмуш даражасига таъсири буйича таклифлари диккатга сазовор. Лекин хизмат курсатиш сохасининг узига хос хусусиятилари, жумладан, тадбиркорлик фаолиятини бошлашдаги куйлайликлари, сохада айланма маблагларнинг тез айланиши, молиявий ресурсларни кам талаб этилиши, тезда даромадга эга булиш ва бошкалар кишиларни ушбу сохада банд булиш, тадбиркорлик билан шугулланиш имконини беради. Шу нуктаи назардан айтиш мумкинки, хизмат курсатиш сохаси ахоли камбагаллигини кискартиришда катта имконияти мавжуд.

1 Урунбаева Ю.П. Хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш асосида ахоли турмуш даражасини ошириш истикболлари. 08.00.05-Хизмат курсатиш тармоклари иктисодиёти. Иктисодиёт фанлари б^йича фалсафа

доктори (PhD) АВтореферати. Самарканд. 2018 йил, 13 б.

1-pacM. Xu3MaT KypcaTum co^acuHH a^o^H TypMym gapa^acura Tatcupu

Хизмат курсатиш сохасининг камбагалликни кискартиришдаги таъсирини бахолаш амалий нуктаи назардан жуда мухим, лекин илмий жихатдан анча мураккаб муаммо хисобланади. Бизнинг тадкикотларимиз ривожланган мамлакатларда камбагаллик даражасини кискартиришда маълум хизмат турларининг таъсирини мукобил математик модели яратилиб, уни атрофлича тахлил килиш оркали мазкур соха жараёнларига узгартиришлар киритиб бориш тажрибаси борлигини курсатди. Бизнинг фикримизча, согликни саклаш, таълим, савдо, сугурта ва бошка айрим хизмат турларининг камбагалликни кискартиришдаги таъсири ва уни кучайтириш сохасидаги хориж тажрибаси эътиборга молик. Бирок, Узбекистонда айрим хизмат турларининг ёки умуман хизмат курсатиш сохасининг камбагалликни кискартиришдаги таъсирини аниклаш асосида хизмат сохасини такомиллаштириш, ушбу сохадаги камчиликларни бартараф килиш чора-тадбирларини куриш масалалари хали илмий асосда йулга куйилмаган. Шу сабабли хизмат курсатиш сохасининг камбагалликни кискартиришдаги таъсирини аниклаш максадида улар уртасидаги узаро богликликни моделлаштиришнинг илмий ва методологик жихатларини ишлаб чикишни уз олдимизга максад килиб куйдик.

Тадкикот жараёнида камбагаллик даражасига таъсир этувчи омиллар таъсири куп омилли корреляцион тахлил асосида аникланди. Мазкур корреляцион-регрессион тахлилни амалга оширишда Узбекистон Республикаси хизмат курсатиш сохасининг 2000-2020 йиллардаги хисобот маълумотларидан фойдаланилди.

Хизмат курсатиш сохасига тааллукли булган ва камбагаллик даражасини кискартириш йуллари ва истикболини ишлаб чикиш учун умумий ахоли таркибида камбагал ахоли сони (У) га кучли таъсир этиши мумкин булган омиллар танлаб олинди (хизмат курсатиш сохасининг хажми- Ху; хизмат курсатиш сохасида бандлар -Х2; хизмат курсатиш сохасига йуналтирилган инвестициялар - Х3; хизмат курсатувчи корхоналар сони - Х4 ; инфляция даражаси Х5 ; хизмат курсатиш сохасида мехнат унумдорлиги Х6 ;).

1-жадвал

КамбаFаллик даражасини кискартириш учун хизмат курсатиш

сохаси курсаткичлари

Курсаткичлар Йиллар

2015 2016 2017 2018 2019 2020

Доимий ахоли таркибида камбагал ахоли сони, минг 4343,1 4420,5 4175,6 4245,3 3990,6 5085,7

киши У

хизмат курсатиш сохасининг хажми, 75356,8 92536,2 101961,9 129507,0 167849,0 194363,5

млрд сумда х1

хизмaт кyрсaтиш соxдсидa бaндлaр сони, минг киши x2 6946 7154 6732 6712 6838 6622

хизмaт кyрсaтиш сохдсига йyнaлтирилгaн инвестициялaр хджми, минг сyмдa x3 22539,6 28382,5 34562,3 59134,1 93261,G 1GGG52,9

хизмaт кyрсaтyвчи корхонaлaр сони, мингтa x4 12G,6 127,8 127,9 136,7 153,7 261,9

хизмaт кyрсaтиш соxдсидa мех,тат унумдорлиги, минг сум x5 12751,9 15724,1 16441,1 19178,3 26571,4 29347,6

инфляция дaрaжaси, фоиздa x6 5,6 5,7 14,4 14,3 15,2 11,1

Товaр Ba хизмaтлaрнинг истеъмол нaрхлaри индекси, олдинги йилгa нисбaтaн, фоиздa x7 1G6,5 111,4 115,7 114,3 115,2 116,2

^тж^ий белгига тaъсир этувчи омиллaр yртaсидaги богликликни aниклaш мaксaдидa корреляция коэффициентини x1исоблaдик. Kyйидaги жaдвaлдa yлaрнинг нaтижaлaрини келтирaмиз:

2-жадвал

KамбаFаллик даражасига таъcиp этувчи омиллаpнинг коppеляцион

60FЛИКЛИгИ

№ Омиллaр Белгиси Корреляция коэффициенти

1 хизмат курсатиш сохасининг хажми Х1 0,8793

2 хизмaт кyрсaтиш соxдсидa бaндлaр Х2 G,2892

3 хизмaт кyрсaтиш сохдсига йyнaлтирилгaн инвестициялaр Х3 G,3247

4 хизмат курсатувчи коpхоналаp Х4 0,8297

5 хизмaт кyрсaтиш соxдсидa мех,тат унумдорлиги Х5 G,4G18

6 инфляция дaрaжaси Х6 G,3267

7 Товaр Ba хизмaтлaрнинг истеъмол Х7 G,1221

нархлари индекси

Ушбу жадвал маълумотларидан фойдаланиб, камбагаллик даражасига энг кучли таъсир этаётган омиллар танлаб олинди. Бу туркумдаги омилларга хизмат курсатиш сохасининг хажми - Х1, хизмат курсатувчи корхоналар сони -Х4 киритилди. Сунгра регрессия-корреляция усуллари ёрдамида куп омилли регрессия тенгламаси тузилди.

Х,исоб-китоб натижалари куйидаги регрессия тенгламасини аниклаш имконини берди: У = -101,644609 +0.0288272 Х1+25.473695Х4

З-жадвал

Х,исоб-китоб натижалари ^йодат регрессия тенгламаси_

коефциент киймати p-киймат Стyдент меъзони

Доимий ахоли таркибида камбаFал ахоли сони, минг киши (У) 101,644609 0.417059 0.686408

хизмат курсатиш сохасининг хажми Х1 0.0288272 0.0000235969 7.383577

хизмат курсатувчи корхоналар Х4 25.473695 0,00000671123 8.52619

Юкоридаги хисоб-китоблардан куриниб турибдики хизмат курсатиш сохасининг хажми Х1 Доимий ахоли таркибида камбагал ахоли сонига (У) 0.0288272 таъсир этиши камбагал ахоли катламини 101 кишига камайишига олиб келади. Хизмат курсатувчи корхоналарининг Х4 хар 25 тага ошиши камбагал ахоли катламини хам 101 кишига камайишига олиб келишини курсатади. Бундан куринадики мамлакатда хизмат курсатиш хажмини ва хизмат курсатиш корхоналарининг сонини ошириш камбагал ахоли катламини кискартиришга юкори хизмат килади.

Инсон салохияти юкори даражада булган мамлакатларда ахоли бандлигида хизмат курсатиш сохасининг улуши 70 фоизни2 ташкил этади. Республикада ушбу курсаткич 2020 йилда 49,6 фоизни, Самарканд вилоятида эса 51,9 фоизни ташкил этди3. Агар ушбу курсаткич Узбекистонда хам инсон салохияти юкори даражада булган мамлакатлар даражасига етказилса, республикада яна 2712,8 минг киши, вилоятда эса 268,7 минг киши банд булишига эришилади. Республикани вилоят даражасига етказсак (яъни 51,9 фоизга), кушимча 305,8 минг киши бандлигига эришилади. Маълумотларга асосланиб умумий хулоса килиб айтганда, 2010-2020 йиллар давомида вилоятда республикага караганда хизмат курсатиш сохасида бандлик юкорирок суръатлар билан усиб борган.

Хизмат курсатиш сохаси иктисодиётнинг таркибий кисми сифатида иктисодий муносабатларнинг тизимида иштирок этади ва бозор иктисодиётига хос умумий иктисодий конунларга буйсунади. ^аерда инсон истикомат килса,

2 http://bukvi.ru.

3 Социальное развитие и уровень жизни населения в Узбекистане. 2019 г. Т.: Госкомстат Узбекистана-С. 46.

yшa жойдa amarra хизмaт кyрсaтилaди. Kимлaрдир хизмaтлaрдaн фойдaлaнсa, кимлaрдир хизмaт кyрсaтaди. Шyндaй экж, хизмaт кyрсaтиш сохосининг мухим вaзифaлaридaн бири - шохорохолиси билон кишлок вхолиси турмуш дaрaжaси yртaсидaги тофовуттарни бaртaрaф килиш, юмшотиш. 2010 йилдо Респyбликa жши вхолисининг 48,4 фоизи кишлок охолиси, 2020 йилга келиб ушбу курсоткич 49,4 фоизни (1643,7 минг кишит купвйгвн) тошкил этди. Свмврквнд вилоятидо ушбу кyрсaткичлaр мос рввишдо 62,7 фоизни - 62,4 фоизни4 твшкил этди. Демaк, вилоятдо жши охолининг ярмидвн купи кишлок охолиси хисоблaнaди.

Тохлил куйидвги нотижолорни берди: 2020 йилдо шохор охолисининг 76,6 фоизи хизмот курсотиш сохвсидв бонд булсо, 23,4 фоизи моддий иштаб чикориш сохвсидв, кишлокдо эсо бонд охолининг 46,2 фоизи хизмот курсотиш сохосидо, 53,8 фоизи моддий иштаб чикориш сохосига тугри келгвн. Кишлокгарга нисботвн шохорлордо хизмот курсотиш сохоси яхши ривожлонган во швхор охолисининг вксорият купчилиги (% кисмидвн зиёдроги) хизмот курсотиш объектлоридо бонд.

Демок, хизмот курсотиш сохоси охолини иш билон тоъминлош, турмуш дорвжосини оширишдо мухим рол уйнвйди. Лекин, хизмот курсотиш сохосидо кул мехтатининг устунлиги, хизмот курсотиш корхонвлорининг техник куроллониш жихотидвн моддий ишлоб чикориш сохоси корхонвлоридвн тастлигини хисобга олиб, ушбу сохвни кишлок жойлоридо жодвл суръотлор билон ривожлонтириш, унинг турлорини кутайтириш во сифотини яхшилош твлоб этилоди. Ушбу холот омвлга оширилсо, охоли турмуш дорвжоси ошишига эришилоди.

Фойдаланилган адабиётлаp pyйхати

1. Урунбоево Ю.П. Хизмот курсотиш сохосини ривожлвнтириш ососидо охоли турмуш дорвжосини ошириш истикболлори. G8.GG.G5-Хизмaт курсотиш тормокгари иктисодиёти. Иктисодиёт фонлори буйичо фвлсофо доктори (PhD) АВторефероти. Соморконд. 2018 йил, 13 б.

2. http://bukvi.ru

3. Социвльное розвитие и уровень жизни таселения в Узбекиствне. 2019 г. Т.: Госкомстот Узбекиствно-С. 46.

4. Узбекистондо мехтат во бондлик. Узбекистон Республикоси Довлот стaтистикa кумитоси тупломи. Т.: 2013-2G19 йй. 53-54 бб.

4 Узбекистондa мехгат во бвндлик. Узбекистон Республигаси Довлот стaтистикa кумитоси туплвми. Т.: 2013-2G19 йй. 53-54 бб.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.