Научная статья на тему 'АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУАММОЛАРИ'

АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
130
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Миграция / аҳоли миграцияси / ички ва ташқи миграцияси / камбағаллик / қашшоқлик / аҳоли бандлиги / тадбиркорлик / иқтисодиёт. / migration / migration of population / internal and external migration / poverty / employment of population / entrepreneurship / economy.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Султонов, Бобомурот Турсинбоевич

Мақолада аҳоли миграцияси тушунчаси, унинг ижтимоий-иқтисодий муаммолари, камбағаллик, қашшоқликнинг пандемия шароитида дунёда ва Ўзбекистонда сиёсий, ҳуқуқий, глобал муаммолари ёритилган. Шунингдек, унда камбағаллик ва қашшоқликни тугатишнинг аҳоли бандлигини таъминлаш, тадбиркорлик ва иқтисодиётни ривожлантириш параметрлари ҳақида мантиқий фикр билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POPULATION MIGRATION AND ITS SOCIO-ECONOMIC PROBLEMS

This article highlights the concept of migration, its social-economic issues, political, legal, global problems of poverty in Uzbekistan and the world during the pandemic period. Moreover, it is stated logical ideas about providing the employment of population, parameters of developing entrepreneurship, as well as, economy in order to avoid poverty.

Текст научной работы на тему «АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУАММОЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(4/2), April, 2023

АХОЛИ МИГРАЦИЯСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ-ЩТИСОДИЙ

МУАММОЛАРИ

Султонов Бобомурот Турсинбоевич

Халкаро Нордик институти Murodsultanov084@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мацолада ауоли миграцияси тушунчаси, унинг ижтимоий-щтисодш муаммолари, камбазаллик, цашшоцликнинг пандемия шароитида дунёда ва Узбекистонда сиёсий, ууцуций, глобал муаммолари ёритилган. Шунингдек, унда камбазаллик ва цашшоцликни тугатишнинг ауоли бандлигини таъминлаш, тадбиркорлик ва ицтисодиётни ривожлантириш параметрлари уацида мантиций фикр билдирилган.

Калит сузлари: Миграция, ауоли миграцияси, ички ва ташци миграцияси, камбазаллик, цашшоцлик, ауоли бандлиги, тадбиркорлик, ицтисодиёт.

АННОТАЦИЯ

В статье освещены понятие «миграция населения», его социально-экономические проблемы, бедность, нищета, политические, правовые и глобальные проблемы в мире и Узбекистане в условиях пандемии. А также в нем изложено логическое размышление о параметрах развития экономики и предпринимательства, обеспечении занятости населения по предотвращению бедности и нищеты.

Ключевые слова: миграция, миграция населения, внутренняя и внешняя миграция, бедность, нищета, занятость населения, предпринимательство, экономика.

ABSTRACT

This article highlights the concept of migration, its social-economic issues, political, legal, global problems of poverty in Uzbekistan and the world during the pandemic period. Moreover, it is stated logical ideas about providing the employment of population, parameters of developing entrepreneurship, as well as, economy in order to avoid poverty.

Key words: migration, migration of population, internal and external migration, poverty, employment of population, entrepreneurship, economy.

KIRISH

Ах,оли миграцияси - ахолининг яшаш жойини узгартириши билан богли; кучиш. Ахоли миграцияси ахолининг мухим муаммоларидан бири булиб, унга кишиларнинг оддий механик кучиш харакати деб эмас, балки ижтимоий-

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

иктисодий хаётнинг куп томонларини камраган мураккаб ижтимоий жараён

миграцияси фаркланади. Ташки ахоли миграцияси мамлакатдан чикиб кетиш (мухожирлик), ички ахоли миграцияси эса мамлакат доирасида, вилоят ва туманлараро яшаш жойининг узгариши. Миграция жараёнларда иштирок этувчилар - мигрант (мухожир)лар, миграция окими шаклланувчи худуд -мигрантлар чикувчи, улар борган худуд - мигрантлар урнашувчи регион дейилади. Муайян мамлакатдан бошка бирон-бир мамлакатга ахолининг кучиб кетиш жараёни эмиграция, унда иштирок этганлар эса эмигрантлар дейилади. Ва, аксинча бирон бир бошка мамлакатдан маълум мамлакатга ахолининг кучиб келиши иммиграция, унда иштирок этганлар иммигрантлар (келгиндилар) дейилади.

"Миллоддан аввалги 384-322 йилларда яшаган машхур ухшаш бошка азобларга чидай олмай уз жонига суикасд килиш - бу мардлик эмас, аксинча, куркоклик белгисидир. Чунки бу - ожизлик, кийинчиликлардан кочишдир. Ожиз киши улимни яхшилиги учун эмас, азоблардан кутулиш учун буйнига олади", деб ёзган эди.

Миллоддан аввалги тахминан 551-471 йилларда яшаган, узининг фалсафий таълимоти билан нафакат Хитой, балки бошка халклар хаётига хозир хам чукур таъсир курсатаётган донишманд Конфуций эса: "Бойлик яхши курилиб, камбагаллик ёмон курилса, галаён чикиши мумкин", деб таъкидлаган эди.

ХХ аср узбек адабиёти, фани ва маданиятининг йирик вакили Абдурауф Фитрат уз асарларидан бирида: "Тижорат масаласи башариятнинг хаёт-мамот масаласидир"[1:355], деган фикрни илгари сурган...

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Камбагалликнинг салбий окибатларини эътиборга олган холда, мамлакатимизда унга карши курашишнинг стратегик йуналишларини ишлаб чикиш мухим вазифалардан борига айланди.

Узбекистонда ахоли миграцияси жараёни янги завод ва фабрикаларнинг курилиши ХХ аср 50-60-йилларида Навоий, Зарафшон, Учкудук, Бекобод, Ангрен, Олмалик, Янгиер ва бошка саноат шахарларининг барпо этилиши хамда уларни ишчи кадрлар билан таъминлаш максадида шуролар даврида собик СССРнинг марказий саноат районларидан ахолини оммавий кучириб келтириш хисобига юз берди. Натижада бу шахарларда туб жой ахолиси озчиликни ташкил этиб, купчилиги република ташкарисидан йулланма билан келган кишилар булди. 1966 йилги Тошкент зилзиласидан сунг Тошкент шахри ахолиси хам икки баробардан зиёд ортди. Уруш йилларида уз юртларидан

сифатида каралади. Иуналишига кура ташки ахоли миграцияси ва ички ахоли

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

кочок булганлар ва бадарга килинганлар хам Узбекистонда куним топдилар. Барча худудлардаги кочокларнинг турмуш шароити огир. ХХ аср 80-йиллар охири, 90-йилларнинг бошларида собик иттифок худудидан кучиб кетиш ялпи тус олди. Масалан, аник маълумотларга кура, Россиянинг узидан 1990 йилда 600 минг фукаро чикиб кетган. 1991 йилда бу курсаткич икки баробар ошди, 1992 йилда яна кушилди. Кучиб кетишнинг кучайиши малакали ходимлар ва интеллектуал кучларнинг, яъни энг керакли таркибнинг йуколишига сабаб булади.

Жахоннинг турли нукталарида нотинчлик сакланиб колаётгани, зиддият ва зуравонликлар ортиб бораётгани, экологик офатлар ва бошка замонавий хатарлар кашшоклик ва камбагалликнинг глобал муаммоларини кучайтирмокда.

БМТ Тараккиёт дастури хам Оксфорд университети хамкорликда утказилган сунгги урганишлардан маълум булишича, 2019 йил сайёрамизнинг 101 мамлакатида истикомат килувчи 5,7 миллиард ахолининг 1,3 миллиард нафари (23 фоиз) камбагалдир. Уларнинг 886 миллион нафари даромади камбагаллик чизиги билан баробар булса, колган 440 миллион нафари эса ута кашшок саналади. Жахон банкининг хисоб-китобларига кура, пандемиядан аввал кашшок одамлар сони карийб 600 миллион киши эди. Пандемия туфайли бу ракамлар 71 миллионга купайиши баён этилди.

БМТ маълумотларига кура, дунё ахолиси тез усиб бормокда ва 2050 йилда 9,8 миллиард кишига етади. Бунда 800 миллиондан ортик кишилар камбагаллик чизигидан ташкарида колади, яъни табиий офатлар, турли тукнашувлар, озик-овкат махсулотларининг нархи узгариши каби сабаблар натижасида очлик инкирозига учрайди. Экспертларнинг хисоб-китоб килишича, 2030 йилдаёк жахонда озик-овкат махсулотлари ишлаб чикаришни 70 фоизга купайтириш керак булади.

Шу боис хозирги шароитда озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш ута долзарб хисобланади. Айнан озик-овкат такчиллиги муаммоси ижтимоий-сиёсий халокатга сабаб булади, кашшоклик ва камбагаллик доирасини кенгайтиради.

Баркарор ривожланишни таъминлаш хамда камбагалликни кискартиришда мухим омиллардан бири - таълим ва фан ролини кучайтириш, сифатли тиббий хизматни ташкил этишдир. Соглом хамда билимли жамият капитал куйилмаларнинг узини оклаши коэффициентига ижобий таъсир курсатади, шунингдек, "камбагалликни бир авлоддан кейингисига утказиш"нинг олдини олади.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Ер юзида ахолининг энг камбагал тоифаси (75 фоизга якин) кишлок жойларда яшайди. Уларнинг турмуши, озик-овкат хавфсизлиги, асосан, кишлок жужалигига боглик Купинча улар захиралар, хизматлар, технологиялар, бозор ва инфратузилмадан мосуводирлар.

БМТ Бош Ассамблеяси 2018-2019 йилларда "Баркарор ривожланиш сохасидаги кун тартибини 2030 йилгача амалга ошириш фаолияти доирасида кишлокдаги кашшокликни бартараф этиш" резолюциясини кабул килган. Мазкур хужжат ижтимоий-иктисодий сиёсатни гендер аспекти, кашшокликни йукотиш, ривожланаётган мамлакатлар ахолиси камбагал катламининг ахволини яхшилаш ва ишлаб чикариш унумдорлигини оширишга мулжалланган тегишли технологиялар билан таъминлашни хисобга олган холда ишлаб чикиш хамда юритишга даъват килади.

Бугунги кунда коронавирус пандемияси сабабли юзага келган глобал инкироз барча мамлакат иктисодиётига жиддий таъсир курсатди.

Пандемия шароитида ишсизлик ва камбагалликнинг усиши энг ривожланган давлатларда хам улкан муаммога айланди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти кашшоклик чегарасида яшайдиган одамлар сони жудаям купайиб кетиши мумкин, деб хисоблаяпти. Жахон банки маълумотларига кура, 20202021 йилларда дунёда кашшоклар сони 150 миллионга ортди.[2]

Коронавирус пандемияси туфайли 1,6 миллиард ишчи-ходим хозирнинг узидаёк даромадлари 60 фоиз пасайишига дучор булди. Даромадни йукотиш, ижтимоий химоянинг етишмаслиги ва нархлар усиши шуни англатмокдаки, камбагаллик энди иктисодий ахволи илгари яхши булган одамларга хам хавф тугдирмокда. Бунда ахолиси уртача даромадга эга булган мамлакатларда хам камбагаллик курсаткичи ортади, бундай мамлакатлар эса дунёда 60 фоизни ташкил этади. БМТ маълумотларига кура, даромадларнинг ёш истеъмол даражасининг 20 фоизга пасайиши натижасида кашшокликда яшайдиган одамларнинг сони 2018 йил курсаткичларига нисбатан 2023 йилга келиб 420580 миллион кишигача ортиши мумкин.

Коронавирус пандемияси келтириб чикарган янги иктисодий инкироз ШХ,Т мамлакатларини хам четлаб утгани йук. Бунинг устига, ундан чикиш чузилиб кетиши мумкинлигини хисобга олиш лозим. Шу боис дунё ахолисининг деярли ярми истикомат киладиган Ш^Т давлатлари пандемиясининг сиёсий ва ижтимоий-иктисодий окибатларини бартараф этишга катта эътибор беряпти. Асосий саъй-харакатлар, энг аввало, ишсизлик хамда камбагалликка карши курашишга каратилмокда.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

ШХ,Т худудида 800 миллиёндан зиёд ёш авлод вакиллари яшайди. Шунинг учун хам иктисодий имкониятларнинг йуклиги хавфли тенденцияга айланиши хеч гап эмас, яъни ижтимоий химояга мухтож ёшлар узини хукукбузарликка, шу жумладан, терроризм, одам савдоси ва гиёхвандликка уриши мумкин. Шундай экан, ШХ,Т худудида камбагалликни кискартириш масаласи минтакада хавфсизлик хамда баркарорликни таъминлашда мухим ахамият касб этади.

ШХ,Т Хартиясига мувофик, ушбу ташкилотнинг устувор максади минтакада иктисодиётнинг хар томонлама ва мувозанатлашган холда ривожлантиришга кумаклашиш, унга аъзо давлатларда яшайдиган халкларнинг турмуш шароитларини яхшилаш учун тенг хукукли шериклик муносабатларини мустахкамлашдан иборат.

Шу максадда ШХ,Т аъзолари Россия раислигида ШХ,Тнинг 2025 йилгача булган ривожланиш стратегиясини амалга ошириш буйича 2021-2025 йилларда мулжалланган Хдракатлар режаси ишлаб чикилди. Уни 2020 йил ноябрида булиб утган ШХ,Т саммитида кабул килинди. Мазкур хужжат ШХ,Тга аъзо давлатларнинг камбагалликка карши курашдаги хамкорлиги йулга куйилди.

Узбекистон хукумати бир кунда камбагаллик ва кашшокликка карши курашиш учун тахминан 2000 иш урни яратиш керак. Лекин буни нафакат Россия, на Х,индистон, на А^Ш хукумати амалга ошириши имконсиз. Бу хафтасига 14 минг иш урни, дегани. Бу ракамлар шундан далолат берадики, юртдошларимизнинг Россия, Туркия ва бошка хорижий давлатларда иш излаб мехнат мигрантига айланаётганининг бош сабаби булиши мумкин. Демак, мехнат мигранти мавзуси хамон долзарб ва мухим.

Мутахассисларнинг фикрича, Узбекистон - ахоли жон бошига тугри келадиган миллий даромад курсаткичи буйича даромадга эга мамлакатлар сирасига киради. Бошкача айтганда, Узбекистон учун кашшоклик чизиги -кунига 3,2 А^Ш долларидан кам пулга яшаш дегани.

Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги маълумотига кура, 2020 йилнинг 1 июнь холатида Узбекистоннинг 2 миллион нафардан зиёд фукаролари ёки мамлакатимизнинг мехнатга лаёкатли ахолисининг 11 фоизи хорижда вактинчалик мехнат фаолиятини амалга оширмокда. Улардан 1 миллион 600 мингга якини Россия Федерациясида. Мехнат мигрантлари томонидан юборилаётган пул утказмаларининг умумий хажми тахминан 5 миллиард А^Ш долларини ташкил этади.[3]

2019 йилда Ташки мехнат миграцияси агентлиги ва хусусий бандлик агентликлари томонидан ташкилий асосда ёллаш йули билан Россияда бор-йуги 1425 киши ишга жойлаштирилган. Мехнат мигрантларининг пул утказмалари

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

баъзи давлатларда миллий иктисодиётнинг мухим кисмини ташкил килади. Бугунги кунда 2 миллиондан ортик ватандошларимиз, яъни мехнатга лаёкатли ахолининг 12 фоизи хорижда ишламокда. Хусусан, давлатлар кесимида Россияда - 1,5 млн., ^озогистонда - 240 минг, Кореяда 71 минг, Туркияда - 43 минг , БАА да 5 минг ва дунёнинг бошка давлатларида 120 минг ватандошимиз мехнат фаолиятини амалга оширмокда.

Очигини айтиш керак, 2020 йилгача Узбекистонда нафакат кашшоклик, балки камбагаллик хакида хам гапириш ва ёзиш мумкин эмасди. Биз тилимизга зурлаб тикиштирилган кам таъминланган, эхтиёжмандлар сузларни ишлатардик. Камбагал, дейишга мутлако журъат килмасдик. Энг ахамиятлиси, бугун бу масалага давлат сиёсати даражасида эътибор каратилиб, камбагалликни кискартириш буйича салмокли ишлар хам амалга ошириляпти. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида таъкидлаб утилганидек, "Х,ар кандай мамлакатда булгани каби бизда хам кам таъминланган ахоли катламлари мавжуд. Турли хисоб-китобларга кура, улар тахминан 12-15 фоизни ташкил этади. Бу уринда гап кичик ракамлар эмас, балки ахолимизнинг 4-5 миллионлик вакиллари хакида бормокда".[4:30]

Камбагалликни бартараф этишнинг энг самарали усули ахоли бандлиги даражасини оширишдан иборат. Фукаролар учун муносиб ва даромади юкори иш уринларини яратиш билан боглик. Бунинг учун хукуматимиз томонидан тадбиркорликни ривожлантириш, бизнес учун кулай шароит яратиш максадида барпо этилаётган имкониятлардан фойдаланиш максадга мувофик. Бошкача айтганда, камбагалликни камайтириш - бу ахолида тадбиркорлик рухини уйготиш, инсоннинг ички куч-куввати ва салохиятини руёбга чикариш, янги иш уринлари яратиш буйича комплекс иктисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш, демакдир.[4:31] Шунинг учун Президентимиз Жахон банки, БМТнинг Тараккиёт дастури ва бошка халкаро ташкилотлар билан бирга Камбагалликни камайтириш дастурини ишлаб чикишни таклиф этди. Камбагалликни кискартиришга каратилган амалий чора-тадбирлар хакида суз юритилди. Бу борада Президентимиз биринчи марта камбагалликни кискартиришга доир олиб борилаётган ишларни очик эълон килди. 2020 йил 23 сентябрда БМТ Бош Ассемблеясининг 75-сессиясида онлайн мулокот режимида хам Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев "^ашшокликни тугатиш ва камбагалликка карши курашишни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассемблеяси навбатдаги сессиясининг асосий мавзулардан бири сифатида

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

белгилаш хамда ушбу масалаларга багишланган глобал саммитни утказишни таклиф этди.[5]

Хдкикатан, бугун мамлакатимизда камбагалликни кискартириш давлат сиёсати даражасига кутарилди. Халкаро тажриба асосида камбагалликни кискартиришнинг таъсирчан воситаларини амалиётга жорий этиш, уни хисоблашнинг мезон ва усуллари, узок муддатларга мулжалланган стратегиялар ишлаб чикилди. Жараёнларнинг илк давридаёк камбагалликни кискартириш буйича амалга ошириладиган чора-тадбирларни мувофиклаштириш хамда мамлакатдаги иктисодий ислохотлар ахоли турмуш даражасини оширишга хизмат килишини таъминлаш максадида Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги ташкил этилди.

Камбагалликни кискартиришнинг аник дастак ва механизмларини яратиш, хорижий тажрибани инобатга олган холда камбагаллик даражасини аниклаш мезонлари ва бахолаш услубияти, ижтимоий таъминотнинг минимал стандартлари ва меъёрлари асосларини пухта ишлаб чикиш максадида киска муддатларда Жахон банки, БМТ Тараккиёт дастури, Осиё тараккиёт банки каби халкаро ташкилотларнинг 14 нафар эксперти жалб килинди. Худудларда туман ва шахар даражасида камбагалликни кискартириш буйича вертикал тизим жорий этилди.

Хрзирги вактда Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги белгилаб олинган вазифаларнинг иккинчи йуналишида камбагалликни кискартиришнинг амалий механизмлар камрови даражасини оширишга эътибор каратилмокда. Бунда камбагал оилаларнинг доимий даромад манбаини яратишда жахон амалиётида кенг кулланиладиган 3 та восита - 1)дан камбагал ахолининг доимий даромад манбаини яратиш учун дастлабки капиталини шакллантириш, 2)дан инсон капитали сифатини ошириш хамда 3)дан камбагал оилаларга тугридан-тугри моддий ва номоддий ёрдам курсатиш ишлари самарали йулга куйилди.[6]

Камбагал ахолини куллаб-кувватлашнинг дастлабки боскичларида ахоли томоркаларини ривожлантриш, кам таъминланган, аммо мехнатга лаёкатли инсонларни кишлок хужалиги, хунармандчилик ва бошка сохаларда кооперативларга жалб килиш, бунинг учун имтиёзли кредитлар ва тугридан-тугри ёрдам курсатиш механизмига ургу берилди.

Вазирлик томонидан ишсиз хамда малакага эга булмаган ахолини касб-хунарларга укитиш максадида янгича ёндашувлар ишлаб чикилди. Жумладан, касб-хунарларга укитиш буйича мономарказлар, устоз-шогирд анъанасини тиклаш ва кенгайтиришга каратилган рагбатлантирувчи субсидиялар, "World

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Skills" стандартлари асосида укитиш ишлари киска муддатларда ташкил этилмокда. Шу билан бирга камбагал ахолини тадбиркорлик куникмаларига укитишнинг ягона тизимини шакллантириш максадида Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги томонидан Бизнес ва тадбиркорлик куникмалари буйича киска муддатли укув курслар камровини ошириш кузда тутилган.

Хрзирги кунда экспертлар билан биргаликда камбагалликни кискартириш буйича жахон тажрибасида кенг кулланиладиган камбагаллик чегараси ва мезонларининг 4 та усули (мутлак, нисбий, моддий депривация ва куп улчамли камбагаллик индекси) оркали хисоблаш методологияси, киска муддатларда амалга оширилиши зарур булган чораларни узида мужассамлаштирган камбагалликни кискартириш дастури, 2030 йилгача Узбекистонда камбагалликни кискартириш стратегияси лойихаси каби катор концептуал хужжатлар вазирлик томонидан ишлаб чикилмокда. Албатта бу чора-тадбирларнинг барчаси мамлакатимизда камбагалликни кискартириб, ахоли фаровонлиги, юкори турмуш даражасини таъминлашга хизмат килиши аник. Президентимизнинг ташаббуси билан "Иктисодиётни ривожлантириш ва камбагалликни кискартиришга оид давлат сиёсатини тубдан янгилаш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонда хам бу борада аник вазифа ва йуналишлар белгилаб берилди.

Бугун мехнат миграцияси глобал ривожланишнинг мухим таркибий кисми булиб, айни чогда халкаро нуктаи назардан хам жиддий масала хисобланади. БМТ маълумотларига кура, сунгги 50 йил ичида уз мамлакатидан ташкарида яшовчи одамлар сони уч баробар ошган. Шу боис Узбекистонда хам бу йуналишлардаги муносабатларни тартибга солиш, мавжуд муаммоларни хал килиш борасида кенг куламли ишлар олиб борилмокда. Жумладан, чет элда булиб турган хотин-кизларни, умуман, мехнат мигрантларининг оила аъзоларини хар томонлама куллаб кувватлашга мухим масала сифатида каралмокда.

Буни Ташки мехнат миграцияси агентлиги фаолияти мисолида хам курса булади. Масалан, COVID-19 таркалиши сабабли хорижда кийин молиявий ахволга тушиб колган юртдошларимизни ижтимоий химоя килиш буйича агентликнинг birgamiz.com электрон платформасига келиб тушган мехнат мигрантлари мурожаатлари урганилди. Натижада уларнинг 753 нафарига халкаро пул утказма тизими оркали моддий ёрдам берилди.[7] Ваколатхоналар аралашуви билан мехнат мигрантларининг иш берувчилардан ундирилмаган 378 минг А^Ш доллари микдорида иш хаклари ундирилди. Олий Мажлис

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Сенатининг Хотин-кизлар ва гендер тенглик масалалари кумитаси хам фукаролардан келаётган мурожаатлар асосида аёл мигрантлар муаммоларини хал килиш чоралари куриляпти. Айни чогда чет элдан кайтган мигрант аёллар билан ишлаш тизими махаллий Кенгашлар кумагида мониторинг килинмокда. Айникса, "Темир дафтар" ва "Аёллар дафтари"га киритилган опа-сингилларимиз билан олиб борилаётган ишлар юзасидан парламент назорати урнатилган.

Маълумки, Узбекистон мехнат, миграция ва ахолини ижтмоий химоя килиш буйича халкаро шартномага кушилди хамда Президентимизнинг "Халкаро шартномага кушилиш тугрисида"ги 4806-сонли Карори кабул килинди. Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги мазкур халкаро шартнома амалга оширилиши учун масъул булган ваколатли орган этиб белгиланди. Ана шу хукукий хужжатларнинг амалдаги ижроси хакида 2020 йил 17 августда булиб утган Халкаро пресс-клуб сессиясида масъуллар мехнат мигранти булган юртдошларимизнинг хукукий химоясига оид максад ва вазифаларни маълум килишди. 1991 йилларда Узбекистон ахолиси 20 миллион атрофида булган. 2022 йилда 35,3 миллионга етди.[9] Карийб икки баравар ошган. 2019 йилда мамлакатимизда 815 минг одам тугилган. Ахоли сонига нисбатан бу катта усиш. Укишга кира олмаганлар хам иш кидиради. 2019 йилда Узбекистонда 388500 иш урни яратилган. Х,ар йили мехнат бозорига 700 мингдан ортик одам кириб келади. Агар шу 700 мингни 365 кунга булиб ташласак, жуда катта ракамлар чикади. Узбекистонда ишсизлик даражаси иктисодий фаол ахолининг 13,2 фоизини ташкил этади. Бу курсаткич утган 2019 йилнинг август ойи даврида 9,1 фоизга тенг булган, яъни 4 фоиз атрофида усиш мавжудлиги аникланган. Ишга мухтож булганларнинг умумий сони 1944 минг кишини ташкил этган (ишсизлик даражаси: 30 ёшгача булган ёшлар уртасида - 20,1 фоиз, аёллар уртасида - 17,4 фоизга тенг). Мехнат ресурслар сони 19084,6 минг кишини ташкил этиб, 2019 йилнинг август даврига нисбатан 0,6 фоизга купайган. Лекин иктисодиёт тармокларида банд булганлар сони 2019 йилнинг август ойи даврига нисбатан 5 фоизга ёки 671 минг кишига камайиб, 12736,7 минг кишини ташкил килган.[10]

Айрим чекловлар сабабли якка тартибда тадбиркорлик билан шугулланувчилар сони 2019 йилнинг август ойига нисбатан 167,5 минг (ёки 46,4 фоиз)га камайиб кетгани билан 131,2 минг ишсизларни хак туланадиган жамоат ишларига жалб килишга расмий бандлар сони кескин камайишининг олди олинди.[8] Карантин даврида уйда утирган фукаролар сони ошгани хамда фукароларнинг шахсий томоркаларни ривожлантириш учун субсидиялар бериш

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

gacTypou Ty^afinu gex^oH Ba maxcufi TOMopKanapga SaHg SynraHnap cohu 201,1 MHHrraraHa omraH.

XY.TOCA

yMyMaH, pHBO^naHaëTraH MaMnaKaraapHuHr xyKyMaraapu TOMoHugaH KaMÖarannHKHH KucKapTupum, TagSupKopnuKHu pHBO^naHTHpnmra KyMaKnamum, ннвecтнцнaвнfi x,aMga umnarnuK MyxuraHu axmunam, axpnura h^thmohh ëpgaM Kypcarum Macananapuga KenumunraH xonga ëHgamyBnapHu umnaS HuKumra HMKOHH^T aparagu. EyryHra raoSarnamyB gaBpuga Ep W3ugaru x,ap Sup HHCOHHHHr TyfiHMnH O3HK-OBKaTra SynraH эxтнё^ннн KoHgupum, onapnunuKKa SyryHnafi 6apx,aM SepumgeK ^uggufi MactynuaTHu aHaga Kynafirapagu. Ty SoucgaH x,aM MaB3y M3acugaH Kyfiugaru xynocara Kenum MyMKuH.

1. KaMSarannuKHu SapTapa^ этнm, Ep, O3uK-OBKar Ba cyB TrouMnapu Sup-Supu SunaH naMÖapnac Sofotk SynuS, 6y MyaMMonap gaBnar, xycycufi x,aMga ^yKaponuK ^aMuaraapu ypTacuga MyBO^uKgamTupunraH x,apaKaraap opKanu x,an KunuHumu KepaK.

2. HKTucoguH puBO^naHumHuHr HOTeKucnuru SunaH SOFÏÏUK puBO^naHaëTraH MaMnaKaraapHu KonoKguKgaH, KaMSaFarnuKgaH HuKapum Ba aHru xa^Kapo uKTucogufi TapTuS ypHarum xo3upru gaBpHuHr raoSan MyaMMonapu opacuga anoxuga ypuH эгaмafigн, HyHKu 6y epga By^ygra KenraH xa^Kapo MyHOcaôaraap tu3umu ôapKapopnamyBuHuHr Kynnu OMunnapu amupuHuS ëTagu.

3. 2021-2022 yKyB fiunugaH экcпepнмeнт TapuKacuga KaM KyBBaTga umnaëTraH MaKTaSnapHu TaHnoB acocuga canoxuaTnu TanaSropnapra umoHHnu SomKapyBra Sepumra oug TamaSSycHu KynnaS-KyBBaraam 3apyp. Onufi TatnuM coxacuga cofhom paKoSaT MyxuTuHu maKmaHTupum Ba KaMpoBHu omupum, x,ap Sup xygygga KaMuga SmragaH HogaBnar onufi SunuM ropraHu onum MaKcagra MyBo^uK. 3epo, xygygnapga HogaBnar TatnuM TamKMnora Tammn этнпca -paKoSaT Synca, TatnuM cu^ara x,aM, Ma3MyHu x,aM TySgaH y3rapumra onuS Kenagu (unM-Matpu^ar Ba ho^ot fiynugup).

4. TomKeHT gaBnar uKTucoguëT yHuBepcuTeTuga repMaHuaHuHr IAMO (Yram gaBpu нктнcogнётн MaMnaKaraapuga KumnoK xy^anuruHu puBo^naHTupum UHMUH TagKuKoT uHcTmyra) x,aMga AKTTTHuHr IFPRI (XanKapo o3uK-oBKaT cuëcara TagKuKoraapu unMufi-TagKuKoT uHcTmyra) uHcraTyraapu SunaH xaMKopnuKHu Kynafirapum no3uM.

5. y3SeKucToHHuHr unM-^aH Ba TatnuM TagKuKoraapugaH KeHr ^ofiganaHum, ннтeгpaцнaпam MapKa3ufi Ocuë gaBnaraapu SunaH TeHr xyKyKgu mepuKnuK x,aMga MaH^aaTnu xaMKopnuKHuHr fiynra KyfiunraHu o3uK-oBKar ceKTopuHu SapKapop puBo^naHTupumra ëpgaM Sepagu.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(4/2), April, 2023

6. Ёшлар парламента аъзолари томонидан Фармон лойихасига таълим -тарбия масаласига бутун жамият эътиборини кучайтириш, ёш авлодга таълим билан тарбия бериш жараёнлари уртасида узвийликни таъминлаш, таълим муассасалари, ота-оналар ва кенг жамоатчилик орасида узаро хамкорлик мухитини ривожлантириш буйича хамда 5 йиллик иш стажи булган бакалавр даражасига эга ходимларга хам фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олим имкониятини яратиш ва таълимда Гендер тенгликни таъминлаш зарур.

7. Доимий даромад манбаини яратиш. Оилавий тадбиркорлик, кишлок хужалиги, хунармандчилик, корпорацияларга жалб килиш, ишга жойлаштириш.

8. Инсон капитали сифатини ошириш. Имтиёзли кредитлар, тугридан-тугри молиявий ёрдам бериш. Тадбиркорлик куникмаларини шакллантириш, касб-хунарга укитиш.

9. КамбаFал оилаларга т^ридан-т^ри моддий ва маънавий ёрдам курсатиш. Ахолининг мухтож катламига моддий ва маънавий куллаб-кувватлаш тизимини амалга ошириш буйича туртта сектор, махалла жамоатчилиги вакиллари, махаллий кенгаш депутатлари билан биргаликда эхтиёжманд, моддий ёрдамга мухтож оилалар руйхати "Темир дафтар" ташкил этилди.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси. Учинчи нашр.-Тошкент "O'zbekiston" нашриёти, 2022.-355-359-бетлар.

2. Норов В. Президент Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуслари амалий, долзарб хамда замонавий характерга эга. // "Халк сузи", 2020 йил 27 октябрь.

3. Султонов И. Мехнат мигрантлари химояси кучайтирилади // "Халк сузи", 2020 йил 5 август.

4. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари. - Т.4. -Т.: "Узбекистон" НМИУ, 2020. -30-бет.

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассемблеясининг 75-сессиясидаги нутки. // "Халк сузи", 2020 йил 24 сентябрь.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Ортиков А. Камбагалликка карши курашиш буйича глобал саммит утказилади. // "Янги Узбекистон", 2020 йил 24 сентябрь.

7. Ватанимиз ривожи ва халкимиз фаровонлигини оширишга оид масалалар тахлили //"Халк сузи", 2020 йил 31 октябрь.

8. Жураева М. Пандемияда Узбекистонда ишсизлар сони канчагача купайди? // "Даракчи", 2021 йил август.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

9. Алиев, Б. (2022). Тараккиётда ахборотлашув ва ракамли иктисодиёт. Academic Research in Educational Sciences, 3(3), 933-947. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2022-3-933-947

10. Saifnazarov, I. (2023). Yangi O'zbekiston: inson qadri ulug'langan yurt. Ilm-Ziyo-Zakovat. - 209 bet.

11. Umarjonov, S.S. (2021). Ijtimoiy - gumanitar fanlarni o'qitishda Fahriddin Roziyning ontologik qarashlarining o'rni va ahamiyat. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 1029-1038.

12. Aliyev, B. (2022). Qudrat va farovonlik omili. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(3), 1171-1182.

13. Sultanov, T. (2023). Methodological Issues of Human Capital Development. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY, 4(4), 35-48. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/2G7FY

14. Саифназаров, И., Умаржонов, С. (2022). Янги Узбекистонда давлат ва дин муносабатлари. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 23), 414-424.

15. Умаржонов, С. С. (2022). Ижтимоий фанларни укитишда Фахриддин Розий асарларининг урни ва ахамияти. Архив научных исследований, 2(1). извлечено от https : //j ournal. tsue.uz/index.php/archive/article/view/737

16. Султонов, Т. (2023). Истеъдоднинг икки мухим томони. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари / Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(2), 124-132. https://doi.org/10.47390/1342V3I2Y2023N16

17. Саифназаров, И. (2022). Pragmatizm tadbirkorlik falsafasi. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 23), 924-929.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.