Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ГЕНДЕР МУНОСАБАТЛАРИНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ГЕНДЕР МУНОСАБАТЛАРИНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
5
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
феминизм / гендер иерархиялари / аёллар тарихи / гендер консенсуси / гендер мақоми / эркак ва аёл

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Маҳмудбоева Дилноза Ураловна

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикасида гендер сиёсатини амалга ошириш тамойиллар, босқичлари, ўзига хос жихатлари "гендер" атамаси ва феминизм ўртасидаги фарқлар баён етилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ГЕНДЕР МУНОСАБАТЛАРИНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА ГЕНДЕР МУНОСАБАТЛАРИНИНГ АСОСИЙ

ХУСУСИЯТЛАРИ Мах,мудбоева Дилноза Ураловна

Гулистон давлат университети тарих кафедраси таянч докторанти bahodirmahmudboyev@gmail.com

+998941611110 https://doi.org/10.5281/zenodo.10659436 Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистон Республикасида гендер сиёсатини амалга ошириш тамойиллар, босцичлари, узига хос жихатлари "гендер" атамаси ва феминизм уртасидаги фарцлар баён етилган.

Калит сузлар: феминизм, гендер иерархиялари, аёллар тарихи, гендер консенсуси, гендер мацоми, эркак ва аёл

Аннотация. В этой статье Узбекистан Республика гендер политика практикуется в целом, авторитетно, узкоспециализировано "гендер", и феминизм, несомненно, отличается.

Ключевые слова: феминизм, гендерные иерархии, женская история, гендерный консенсус, гендерный статус, мужчина и женщина

Abstract. In this article, Uzbekistan Republic gender policy is practiced in general, authoritatively, highly specialized "gender", and feminism is undoubtedly different.

Keywords: feminism, gender hierarchies, women's history, gender consensus, gender status, male and female

Бугунги дунёда аёллар ва эркакларнинг жамиятдаги урни энг мухим ва мунозарали мавзулардан бири хисобланади. Иккинчи жахон уруши ва урушдан кейинги даврда аёлларнинг оммавий ишлаб чикаришга жалб этилиши муносабати билан содир булган ижтимоий узгаришлар уларнинг жамият ва ижтимоий ишлаб чикаришдаги урни хакидаги анъанавий назарий схемани кайта куриб чикишга олиб келди.

Узбекистон Республикасида гендер муаммосини хал килиш максадида катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Оила, хотин-кизлар ва болалар муаммолари давлат кумитасининг ташкил этилиши ва самарали фаолияти натижасида мамлакатимизда куплаб гендер муаммолари бархам топмокда. Узбекистон Республикаси мустакилликка эришгач, инсон хукук ва эркинликларини химоя килиш, жумладан, фукароларнинг хукукларини таъминлаш сохасида улкан ютукларга эришди. аёллар, гендер камситишларига бархам бериш ва оиладаги зуравонликка карши кураш.

Шундай килиб, мамлакатимиз 1997 йил 30 августда "Аёлларнинг сиёсий хукуклари тугрисида", 1995 йилда "Хотин-кизларни камситишининг барча шаклларига бархам бериш тугрисида"ги конвенсияга кушилди. Узбекистон Республикасининг 1992-йилда кабул килинган Конституциясида хотин-кизларга тенг хукук ва имкониятлар такдим этилиши бу борадаги энг катта кадамлардан биридир.

2019 йил 2 сентябрда кабул килинган "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида" Узбекистон Республикасининг конунида эркаклар ва аёлларга жамият хаётининг сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маданий ва бошка сохаларида тенг имкониятлар яратиб берилган хамда гендер муносабатларига бархам бериш мухимлиги белгиланган. ^онунлар уз-узидан давлатнинг сиёсий иродаси курсаткичи сифатида жуда мухим рол уйнайди. Бундан ташкари, муайян масалалар буйича

конунларнинг мавжудлиги (масалан, гендер тенглиги) эътиборни жалб килишдан ташкари, бошка узгаришлар учун катализатор булиши мумкин. Шу боис куплаб мамлакатларда гендер тенглигини таъминлашга каратилган конунлар кабул килинган.

Узбекистон хукумати гендер тенглигини таъминлаш учун жиддий кадамлар куйган. Унинг сузларига кура, сунгги 10 йилда мамлакатда аёллар ва эркаклар уртасидаги тенгликни таъминлаш борасидаги кадамларни ижобий бахолаш мумкин. Бизнингча, гендер муаммоси ва гендер тенглигини таъминлаш дунёнинг куплаб мамлакатларидаги долзарб муаммолардан биридир. Бу, биринчи навбатда, иктисодий ва ижтимоий сохаларда гендер тенгсизлик омили туфайли кадрлар сифатининг ёмонлашуви билан боглик. Демак, муаммонинг жиддийлиги ижтимоий-иктисодий тараккиётга тускинлик килади, инсон капиталини ривожлантиришда мавжуд тизим самарадорлигини пасайтиради ва нихоят жамиятда ижтимоий адолацизликнинг чукурлашишига олиб келади. Шу муносабат билан инсон хукуклари ва эркинликлари халкаро хукукнинг асосий тамойиллари таъсирига асосланган замонавий давлатларнинг аксарият конунларида мустахкамланган.

Давлат гендер сиёсатида илгари сурилган максадларга эришиш учун куйидаги вазифалар хал этилишини таъминлаш зарур:

1) гендер сиёсати сохасидаги конунчиликни такомиллаштириш, шунингдек, уни халкаро стандартлар, БМТ ва бошка халкаро ташкилотлар тавсияларига мувофиклаштириш;

2) марказий ва махаллий давлат хокимияти органларининг гендер сиёсатини амалга ошириш буйича харакатларини самарали режалаштириш ва мувофиклаштириш механизмлари ва шарт-шароитларини яратиш;

3) хокимиятнинг ижро этувчи, вакиллик ва суд органларида, давлат, квазидавлат ва корпоратив секторларда карорлар кабул килиш даражасида аёлларнинг 30% вакиллигини таъминлаш;

4) моддий бойликларга (ер, мулк, корхоналар, хусусий мулк ва бошкалар) эга булган аёллар улушини ошириш учун шарт-шароит яратиш;

5) мехнат бозори, молиявий ва бошка ресурслардан тенг фойдаланиш имкониятини яратиш оркали аёлларнинг иктисодиётдаги иштирокини кенгайтириш;

6) аёллар тадбиркорлигини ривожлантириш механизмлари оркали кишлок аёлларини манзилли куллаб-кувватлаш;

7) оила ва гендер сиёсатини илмий-услубий куллаб-кувватлаш хамда ахолининг умумий гендер саводхонлигини узлуксиз амалга ошириш;

8) эркаклар ва аёлларнинг уртача иш хакидаги гендер фаркини камайтиришга ёрдам берадиган шарт-шароитларни таъминлаш;

9) давлат ва бюджетни режалаштириш тизимига гендер ёндашувларини жорий этиш хамда эркаклар ва аёлларнинг тенг хукук ва имкониятларини таъминлашга каратилган норматив-хукукий хужжатларни ишлаб чикишда уларни хисобга олиш нуктаи назаридан экспертиза килиш ва бахолаш;

10) тинчлик ва хавфсизликни таъминлашда хотин-кизларнинг иштирокини кенгайтириш.

Амалга ошириш боскичлари

Биринчи боскичда (2017-2019-йиллар) 2017-йилга мулжалланган гендер ва оила сиёсати концепциясини амалга ошириш режасида назарда тутилган оила ва гендер

сиёсатида еришилган натижаларни янада ривожлантириш буйича тадбирлар амалга оширилишини таъминлаш режалаштирилган.

Иккинчи даврда (2020-2022 йиллар) Узбекистоннинг гендер-оила сиёсатининг узок муддатли вазифалари ва фаолиятини амалга оширишни бошлаш режалаштирилган.

Учинчи даврда (2023-2030 йиллар) Узбекистоннинг оила ва гендер сиёсатининг узок муддатли вазифалари ва фаолияти амалга оширилади, бу эса баркарор ривожланиш максадларига эришиш ва уз навбатида дунёнинг ривожланган давлатлари каторига кириш имконини беради.

Максадли курсаткичлар:

1. Эркаклар уртача умр куриш давомийлигининг аёлларга нисбатан гендер фарки 2020-йилга бориб 8,5 ёшни, 2023-йилга келиб 8 ёшни, 2030-йилга келиб 7 ёшни ташкил этади.

2. Руйхатга олинган никохларга нисбатан ажрашганларнинг улуши 2020-йилга бориб 32%, 2023-йилга келиб 30%, 2030-йилга келиб 25% ни ташкил этади.

3. Репродуктив ёшдаги хар 1000 аёлга абортлар курсаткичи 2020-йилга келиб 17,0, 2023-йилга келиб 15,0, 2030-йилга келиб эса 10,0 ни ташкил этади.

4. Хотин-кизларга нисбатан маиший зуравонликнинг кайд этилган холатларини -2020-йилга бориб 20 фоизга, 2023-йилга келиб 30 фоизга, 2030-йилга келиб 50 фоизга кискартириш.

5. Болаларга нисбатан маиший зуравонлик кайд этилган холатларни - 2020 йилга -20 фоизга, 2023 йилга - 30 фоизга, 2030 йилга келиб - 50 фоизга кискартириш.

6. Аёлларнинг уртача иш хакининг эркаклар иш хакига нисбатан улуши 2020-йилга бориб 70%, 2023-йилга келиб 73%, 2030-йилга келиб 75% ни ташкил этади.

7. Аёлларнинг моддий бойликлари (ер мулки, корхона, шахсий мулк ва бошкалар) эркакларга нисбатан улуши 2020 йилга келиб 5 фоизга, 2023 йилга келиб 7 фоизга, 2030 йилга келиб 10 фоизга ошади.

8. Х,окимиятнинг ижро етувчи, вакиллик ва суд органлари, давлат, квазидавлат ва корпоратив секторларда карор кабул килиш даражасидаги аёлларнинг улуши 2020-йилга бориб 22 фоизни, 2023-йилга келиб 25 фоизни, 2030-йилга келиб 30 фоизни ташкил этади.

9. Тинчлик ва хавфсизликни таъминлашда хотин-кизларнинг улуши 2020-йилга бориб 8 фоизни, 2023-йилга бориб 8,5 фоизни, 2030-йилга бориб еса 10 фоизни ташкил этади.

REFERENCES

1. БМТ томонидан кабул килинган «Инсон хукуклари умумжахон декларацияси» Нью-Йорк 1948 йил 10 декабрь./ Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1991 йил 30 сентябрь 366-сон карори билан ратификация килинган; БМТнинг Аёлларнинг сиёсий хукуклари тугрисидаги конвенция 1952 йил 20 декабрь, Нью-Йорк. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг «Хотин-кизларнинг сиёсий хукуклари тугрисидаги конвенцияга кушилишхакида»ги карори билан ратификация килинган. (Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 257-модда); БМТнинг Оналикн мухофаза килиш тугрисидаги 103-Конвенция 1952 йил 28 июн, Женева. Узбекистон Республикаси мазкур Конвенцияга Олий Мажлисининг 1995 йил 6 майдаги 85-1-сон ^арорига мувофик кушилган; БМТнинг Хотин-кизларни камситишнинг барча шаклларига бархам бериш тугрисидаги

Конвенцияси 1979 йилл 18 ноябрь,Нью-Йорк. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1995 йил 6 майдаги 874-сонли карорига асосан кушилган; БМТнинг Тенг ахамиятли мехнат учун аёл ва эркакларни тенг такдирлаш тугрисида 100-конвенция 1951 йил 29 июн, Женева.

2. Саманта Фрост Ш.Б. Права женщин -права человека. Журнал «WE/МЫ», No5 (21), 1998 г. С-17.; Инокова М. Х,аётнинг барча сохаларида аёл хукуки мухофазасининг хукукий кафолатлари.Аёл хукуки ва эркинликлари / Муаллифлар жамоаси: Г.Н.Тансикбоева, М.Ю.Гасанов, А.МДодирова ва бошк. -Т.: "Адолат", 2002. -Б-75; Рубина И.Е. Международная защита прав женщин. Автореферат., Петрозаводск, 2001. С-4;

3. Шапалова Н.Н. Международно-правовые стандарты по защите прав женщин и их имплементация в европейских странах: Дис. ... канд. юрид. наук: Москва, С-3. 2003 (201

c.)

4. Маткаримова Г.С. Аёл хукуклари ва гендер тенглик. Конституцияда инсон хукуклари химояси. Илмий-амалий конференция материаллари. ТДЮИ, Т.: 2012, Б-31. (232 б);

5. Рубина И.Е. Международная защита прав женщин. Автореф., канд. юрид. наук. Петрозаводск, 2001. С-6.М.М.Инагамова. Аёл хукукларини химоя килишда ички ишлар органлари иштирокининг хукукий механизмларини такомиллаштириш. Юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун дисс. Тошкент. -2019. -Б. 27.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.