Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ АСОСЛАРИНИ ЯРАТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ АСОСЛАРИНИ ЯРАТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
8
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Плотон ва Амир Темур / қонун ва фуқаролик жамияти / Конституция ва қонун устворлиги / инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Т. Куйлиев, Я. Абдуллаев

Мақолада мамлакатимизда жадал суръатларда давом этаётган фуқаролик жамияти пойдеворининг ҳуқуқий асосларини янада мустаҳкамлаш йўлида олиб борилаётган кенг кўламли вазифаларнинг айрим жиҳатларини ёритишга ҳаракат қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ АСОСЛАРИНИ ЯРАТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 26-MART

УЗБЕКИСТОНДА ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИ АСОСЛАРИНИ ЯРАТИШНИНГ

^У^У^ИЙ ЖЩАТЛАРИ 1Т. Куйлиев, 2Я. Абдуллаев

1ТошДАУ "Гуманитар фанлари ва хукук" кафедраси доценти 2Хукук ва туризм факултети, 23-171 гурух талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.1087012 7

Аннотатция. Мацолада мамлакатимизда жадал суръатларда давом этаётган фуцаролик жамияти пойдеворининг %уцуций асосларини янада муста%камлаш йулида олиб борилаётган кенг куламли вазифаларнинг айрим жщатларини ёритишга %аракат цилинган.

Калит сузлар: Плотон ва Амир Темур, цонун ва фуцаролик жамияти, Конституция ва цонун устворлиги, инсон ууцуцлари ва эркинликлари.

Аннотация. В статье предпринята попытка осветить некоторые аспекты масштабных задач, которые решаются в целях дальнейшего укрепления правовых основ фундамента гражданского общества в нашей стране.

Ключевые слова: Плотон и Амир Темур, право и гражданское общество, Конституция и правопорядок, права и свободы человека.

Abstract. The article tries to highlight some aspects of the large-scale tasks that are being carried out in order to further strengthen the legal foundations of the foundation of civil society in our country.

Keywords: Ploton and Amir Temur, law and civil society, Constitution and rule of law, human rights and freedoms.

Хукукий демократик фукаролик жамияти инсоният энг юкори цивилизациясининг махсулидир. Инсоният бундай жамиятни яратиш учун узок муддатли тарихий ривожланиш натижасида хукукий демократик фукаролик жамиятининг мезонларини белгилаб олишга муваффак булдилар.

Хукукий демократик фукаролик жамиятининг мухим ва хал килувчи мезонларидан бири Конституция ва конунларнинг устворлиги булиб, бу бир канча принципларни узида мужассамлантирган булиши керак. "Такрор ва такрор айтишга тугри келади: Янги Узбекистон - тасодифий х,одиса эмас, шунчаки дунёга келадиган ва уткинчи бир ижтимоий вокелик эмас. Бугунги кунга келиб, ушбу тушунча жамиятимиз хаёти, халкимиз калби ва онгидан чукур жой олиб, ислохатлар жараёнига катта таъсир курсатмокда. Шу муносабат билан инсоният тарихи ва халклар тараккиётига хос бир конуниятни эсдан чикармаслигимиз лозим. Бунлай мураккаб жараёнларда инкор, янгиланиш ва ворислик тамойиллари уз таъсирини курсатади".Хукукий демократик, инсонпарварлик тамойилларига асосланиб тузилган Конституция ва конунларнинг уствор булиши жамият тараккиёти, баркарорлиги, тинчлиги, халк фаровонлиги учун мухим омил булиб хизмат килади.

Хар бир давр узига хос сиёсий вазияти билан ижтимоий хаёт ривожига таъсир курсатади. Хар бир даврнинг уз таълимоти ва ёндашув тамойиллари юзага келади. Ушбу вазиятни англаш, шунга мос йул-йурик танлаш стратегик тамойилларнинг талабларидан хисобланади. Ривожланишнинг уз конуниятлари мавжуд булгани каби, фавкулотда ижтимоий узгаришлар хам ривожланишнинг мохиятига зид келади. Бошкача килиб

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

ЯЕ8РиБЫКА 1ЬМ1У-АМАЫУ ANJUMANI 2024-У1Ь 26-МАЯТ

айтганда, инкилобий таъсирни жамиятнинг узи инкор килади. Тадрижий таълимот ижтимоий конуниятларнинг жамият имкониятларига мувофиклаштирилгани, уйгун сиёсий ислохотлар белгилангани билан самарали натижалар беради. Иктисодий ислохотларнинг бозор муносабатларига йуналтирилиши, инфратузулмаларнинг жорий этилиши, ишлаб чикариш муносабатларини ташкил этиш, мулкдорлар катламининг усиб бориши билан жамиятда инсон манфаатлари, конун устуворлиги, ижтимоий химоя каби демократик кадриятлар таъминланади. Шу тарика янги жамият асосларига дахлдор ижтимоий омиллар бири иккинчисини тулдиришга хизмат килади.

Мамлакатимизда демократлаштириш жараёнлари самарадорлиги ва сифатини тубдан яхшилаш, фукароларнинг эркинликлари, хукуклари, муносиб турмуш тарзи ва манфаатларини таъминлаш, бунда давлат идоралари масъулиятини кучайтириш, халк билан очик мулокотларни йулга куйишда янги самарадор воситалар ва усулларни жорий этиш, "Инсон манфаатлари-барча нарсадан устун" шиори остида иш олиб бориш хисобланади. Президент Ш.Мирзиёев давлат ва бошкарув органлари, хукукни мухофаза килувчи ташкилот мутасаддилари фаолиятига нисбатан таъкидлаганларидек, "Биз кейинги пайтда одамлар билан мулоцот цилишни унутиб цуйдик. Уларнинг ичига кириб, очиц ва самимий гаплашиш, дардини эшитиш бизнинг фаолиятимизда, афсуски, охирги уринга тушиб цолди".

^адимги дунёнинг улуг олимларидан бири Плотон (милоддан олдинги 427-347 йиллар) мазкур муаммо устида фикр юритиб, куйидаги гояни илгари сурган эди: конунларга, энг аввало, хукмдорлар итоат этишини таъкидлайди, аммо давлатни махсус кишилар, алохида табака ёки файласуфлар идора этиши зарур, деб хисоблайди.

^онунларнинг устворлигига катта ахамият берган улуг саркарда, давлат арбоби Амир Темур "Тузуклари"нинг иккинчи кисмида "салтанатни бошкариш, мамлакатни идора килиш услуби хакидаги тузуклари, яъни йул-йуриклари, конун-коидалари, панд-насихатлари урин олган.Амир Темур (1336-1405 йиллар) салтанатни бошкаришда 12 та коидага асосланади".Агар давлат ва жамиятни яхлит бир бинога ухшатсак, Конституция ва конунларни шу бинонинг мустахкамлигини, хар кандай силсилалардан сакловчи таянч устунларга ухшатиш мумкин. Албатта бу ухшатиш купол ва дагал куриниш касб этсада, Конституция ва конунларни давлат ва жамиятнинг мустахкам булишидаги ахамиятини курсатиш учун уринли деб хисоблаш мумкин. Бинонинг устунлари уни зилзилалардан омон саклагани каби, давлат ва жамият хам ижтимоий-сиёсий тангликлардан, бухронлардан адолатли конунлар, бошкарувдаги шаффофликлар оркалигина узини саклаб колиши мумкин.

Конституция ва конунлар давлат ва жамият тараккиёти учун катта ахамиятга эга булиши билан бирга, у катта куч ва кудратга хам эгадир. Унинг куч-кудрати, шундай намоён буладики, кайси давлатда Конституция ва конунлар яратувчиликка, инсонпарварликка, тенгликка, эркинликка ва адолатга йуналтирилган булса, мамлакатда тинчлик, осойишталик, баркарорлик, фукаролар бирлиги, миллатларнинг хамжихатлиги ва фаровонлигини таъминлашда мухим омил булади.

Жамиятпарвар, инсонпарварлик рухида яратилган конунларнинг яна бир мухим, тарбиявий фазилати шундаки, уни инсондаги ижтимоий мохиятнинг мукаммал шаклланишига таъсир курсатиб, комил инсон даражасига етишиши учун таъсир этиб, йуналтириб турувчи восита эканлигини инъкор этиш мумкин эмас. Чунки инсоннинг ножуя

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 26-MART

хатти-харакатлардан тийилишга мажбур килади. Бунинг натижасида инсондаги биологик мохиятнинг ривожланишини чегаралайди.

Умумий тарзда демократия деганда хамманинг манфаатлари йулида купчиликнинг хокимяти ва озчиликнинг иродасини хурмат килиш тушунилади. Батафсил тахлил килинганда эса, демократия халкнинг уз эркинлиги ва мустакиллигига карашлари хам, хар бир шахснинг манфаатлари ва хукукларини узбошимчалик билан чеклашлар ва шу йусиндаги харакатлардан химоя килиш хам, фукароларнинг уз-узини бошкариш шакли хам эканлиги аён булади. Мазкур масалани яхлит олиб караганда, хали энг илгор мамлакатларда хам конунларнинг тулик хукмронлиги ёки фукароларнинг уз-узини бошкариш шакли тулик мавжуд деб айтиш кийин. Шунинг учун хам ушбу масалани мукамалликка, такомилга етказиш учун назарий изланишлар натижаси реал вокеликда кандай ифодаланаётганини билиш зарурияти бор.

Хукукий демократик фукаролик жамиятида Конституция ва конунлар устворлиги шахснинг, давлат ва жамият хаётининг мукаддас принципи булиши шарт. Иктисодий, ижтимоий-сиёсий фаолиятда конунлар мукаддас саналиб, унинг юксак эътиборга сазовор булиш сабаби шундаки, унда халкнинг хукмрон иродаси, хохишистаги, манфаатлари ва интилишлари узининг ифодасини топмоги лозим. Демак, хар кандай мамлакатнинг хукукий фукаролик жамияти эканлигини курсатувчи шартлардан бири бу - инсон хукук ва эркинликларига кандай ёндошганлиги хамда унинг амалга ошиши учун кандай шартшароитлар яратилганлиги билан белгиланади.

Узбекистон Республикасининг хукукий демократик фукаролик жамиятини куришдан максади мамлакатда яшовчи хар бир кишининг хукук ва эркинликларини тула таъминлашдир. Бунинг учун, аввало Узбекистонда хукукий асос яратилди, яъни Республика Контитуцияси ва кабул килинган конунларда умумэътироф этилган халкаро хужжатлар коидаларига мос келувчи инсон хукук ва эркинликлари, сисий-иктисодий ва ижтимоий хукуклари энг олий даражада конституцион конунлар билан хукукий мустахкамланди.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг "Халк хокимиятчилиги" деб номланган иккинчи боби давлатимизнинг хукукий демократик давлат Контитуциявий тизимининг асосий демократик табиатини ифодалайди. "Халк хокимиятчилиги" принципи демократия шартларидан биридир. Дархакикат, Узбекистон Республикаси демократик давлат хисобланиб, унинг мазмун-мохияти билан ана шу принципини мустахкамлайди. Узбекистон Республикаси Конституциясининг жуда куп моддаларида "Халк хокимиятчилиги" гояси сингдирилган булиб, унга кура хокимият амалда ва конун буйича халкка тегишлидир. Зеро, халк хокимятчилиги деганда, хокимятнинг факат халкка тегишлиги эканлиги, давлат халк иродасини ифодалаши ва унинг манфаатларига хизмат килиши лозимлиги конституцион коидалар билан мустахкамлаб куйилган. Узбекистон Республикаси Конституцияси 2- модасида: "Давлат халк иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат килади. Давлат органлари мансабдор шахслар, жамият ва фукаролар олдида масъулдирлар",-дейилган. Бу коидадан шуни тушуниш керак буладики, давлатнинг асосий ва мухим вазифаларидан бири инсон ва жамиятнинг фаровонлигини таъминлаш булиши лозим.

Конституциянинг 7-моддасида эса, "Халк давлат хокимиятининг бирдан-бир манбаидир",-деб белгилаб куйилган. Зеро, Узбекистон Республикасида давлат хокимяти

"YOSHLAR HUQUQLARI: IMKONIYATLAR VA HIMOYA QILISH MEXANIZMLARI"

RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 26-MART

халк манфаатларини кузлаб ва Узбекистон Республикаси Конституцияси хамда унинг асосида кабул килинган конунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилиши алохида таъкидланиб, кейинги хат бошида: "Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат хокимяти ваколатларини узгартириш, хокимят идоралари фаолиятини тухтатиб куйиш ёки тугатиш, хокимятнинг янги ва мувозий таркибларини тузиш Конституцияга хилоф хисобланади ва конунга биноан жавобгарликка тортишга асос булади",- деб курсатилган. Узбекистонда "халк хокимиятчилиги" тугрисида гап кетганда Узбекистон Республикаси Конституциясининг 8-моддасини четлаб утиш мумкин эмас, унда "Узбекистон халкини миллатидан катъий назар Узбекистон Республикасининг фукаролари ташкил этади",- дейилган.

Ушбу модда бошка давлатларнинг Конституцияларида учрамайди. Унда белгиланган коида миллий багрикенглик рухи билан лиммо-лимдир. Бунга кура Узбекистонда тугилган ва унинг худудида истикомат киладиган хар бир инсон миллатидан, иркидан, кайси динга эътикод килишидан катъий назар Узбекистон халкини ташкил этади ва республикамизнинг тенг хукукли фукароси булиши хукукига эгадир.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси. Тулдирилган иккинчи нашри. -Т. "O'zbekiston" нашриёти, 2022, 28-бет.

2. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 24 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги нутк. Халк сузи, 8 декабрь, 2016 йил.

3. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Мазкур янги тахрирдаги Узбекистон Республикасининг Конституцияси 2023 йил 30 апрель куни утказилган Узбекистон Республикаси референдумида умумхалк овоз бериш оркали кабул килинган. "O'zbekiston" Тошкент -2023.

4. ^аранг: Гуннар Скирбекк, Нильс Гилье. Фалсафа тарихи. "Шарк" НМАК БТ. Т- 2002; Фалсафа тарихи. (Тузувчи ва масъул мухаррир.Назаров "Шарк" НМАК БТ. Т- 2004.

5. Фалсафа комусий лугат. (Тузувчи ва масъул мухаррир ^.Назаров). "Шарк" НМАК БТ. Т- 2004, 396-бет.

6. Узбекистон Республикаси Конституцияси. 5-7-бетлар.

7. Т.Куйлиев. Хукукий-демократик давлат куришда ёшларнинг сиёсий фаоллигини шакллантиришнинг хукукий асослари. Материалы научно-практической конференции "Образование и воспитание молодежи - фундамент благополучия и процветания жизни". Филиал МГУ имени М.В.Ломоносова в городе Ташкенте. 2013, с. 167-172.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.