Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ФАННИНГ ЗАМОНАВИЙ ЭКОЛОГИК БАРҚАРОРЛИККА ОИД ТАҲЛИЛИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ФАННИНГ ЗАМОНАВИЙ ЭКОЛОГИК БАРҚАРОРЛИККА ОИД ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Т. Р. Суннатов

Бугунги кунда амалга ошириаѐтган кенг кўламли ислоҳатлар даврида экологик муаммоларга тааллуқли мақсад ва вазифаларни амалга ошириш ишлари ўтмишдаги воқеликдан бутунлай фарқ қилади. Эндиликда мустақил экологик қонунчилик яратилганлиги, экологик масала давлат фаолиятининг асосий йўналишларидан бири даражасига кўтарилганлиги, яъни экологик функциянинг қарор топганлиги, инсон экологик ҳуқуқлари тан олинганлиги, Ўзбекистонда янги экологик сиѐсат юритилаѐтганлигини кўрсатувчи энг асосий ҳолатлардир

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ФАННИНГ ЗАМОНАВИЙ ЭКОЛОГИК БАРҚАРОРЛИККА ОИД ТАҲЛИЛИ»

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni ^^^^^^^^^^^orty^ttsh^amaradorlig^

УЗБЕКИСТОНДА ФАННИНГ ЗАМОНАВИЙ ЭКОЛОГИК

барцарорликка оид ТАХЛИЛИ

Т. Р. Суннатов

ЧдПУФакультетлараро ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

Бугунги кунда амалга ошириаётган кенг куламли ислохатлар даврида экологик муаммоларга тааллукли максад ва вазифаларни амалга ошириш ишлари утмишдаги вокеликдан бутунлай фарк килади. Эндиликда мустакил экологик конунчилик яратилганлиги, экологик масала давлат фаолиятининг асосий йуналишларидан бири даражасига кутарилганлиги, яъни экологик функциянинг карор топганлиги, инсон экологик хукуклари тан олинганлиги, Узбекистонда янги экологик сиёсат юритилаётганлигини курсатувчи энг асосий холатлардир. Президент Ш.Мирзиёев фармони билан тасдикланган Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида Узбекистоннинг янги экологик сиёсатининг долзарб масалалари белгиланган булиб, уларни амалга ошириш мазкур сиёсатни янада янги чуккиларга кутаради.

Учинчи рениссанс даврини барпо этиш ва замонавий экологик сиёсатнинг шаклланиши ва руёбга чикарилишида, шунингдек унинг илFор ва халкаро тан олинган жихатлар касб этаётганлигида Узбекистон Республикаси Конституцияси катта роль уйнамокда. Унда табиат (экология)га бевосита ёки билвосита тегишли бир канча норма ва коидалар мустахкамланган булиб, улар хакли равишда янги экологик сиёсатнинг рахбарий хукукий фундаменти булиб хизмат килмокда.

Норматив-хукукий хужжатларда акс эттирилган коидалардан энг аввало куйидагича хулосалар килиш мумкин. Биринчидан, мустакил Узбекистон Конституцияси утмиш замонлардан фаркли уларок, табиий ресурсларнинг фойдаланиш ва мухофаза килиш объекти сифатидаги янги хукукий макомини белгилаб берди. Бунинг хукукий макоми сифатида "умуммиллий" манфаат устиворлиги белгиланганлигидир. Иккинчидан, норматив хужжатларга кура, умуммиллий бойлик булган табиий захираларни мухофаза килиш давлатга топширилган. Шунга кура, давлат фукаролар ва юридик шахсларнинг экологик манфаатларини руёбга чикарувчи ва таъминловчи экологик кафилдир. Жамиятнинг табиат билан алокадорликда ва жамият субъект сифатида каралса хам, атроф табиий мухитни

October 20, 2023

https://cspi.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

TechnologiesJnJheEdueationalpo

Myxo$a3a Kunum, yHHHr öoSnu^apuHH acpaö Konum, THKnam Ba KynaHTHpnm MatcynHATH gaBnaTHHHr 3HMMacugagup. gaBnaTHHHr экoкa$onaтн Ba экoмa'bcynнflтн öyryHru KyHga aManga öynraH KOHyH xy^^aTnapuga TynHK My^accaM öynraH. YnuHHugaH, hhcoh Ba TaöuaT y3apo MyHocaöaTnapura öaFHmnaHraH кoнcтнтyцнflвнн Kouga Ba TapTuönap ynap ypTacuga MyBO3aHaTHH By^ygra ^m^Hmre, экonoгнк тoтyвnнк xaMga öapкapopnнк MaB^yg öynumura KapaTHnraH. TypTHHHHgaH, экonoгнк MyxHT ynyH TaMan Tomu KyHunraH gaBnaTHHHr экonoгнк ^yH^uacu ^aKaTrHHH TaöuHH pecypcnapgaH OKHnoHa ^ofiganaHum Ba ynapHH Myxo$a3a KunumHH эмac, öamu axonHHH h^thmohh xhmoa KH^um cuecaTHHHHr MyxHM Tap^öHM khcmh cu^aTHga TatMHHnaHHmura KapaTHnraHgup.

HopMaTHB xyKyKHH xy^^aTnapra oug gacTypnap epgaMHga öomnaHraH AHru экonoгнк cuecaTHHHr Ta^HH HyKTacu öynuö, yHga TaöuHH 3axupanapra HucöaTaH yTMum gaBpnapga xy^ cypuö ^nraH мynкннnнк MyHocaöarnapHHHHr TyögaH y3rapraH^uru xucoönaHagu. EapnaMrora MatnyM^, coöhk htth^ok gaBpuga TaöuaT oö^eOTnapu gaBnaTHHHr TaHxo Mynra öynuö, ynap TynHK $yкaponнк MyoManacugaH HHKapunraH эgн. EyHgaö coxTa onHH "MapTaöa" ynapHHHr MaBxyM xyKyKHH MaKOMH Ba aManga '^racro" öynHmura caöaö öynraH. coöhk htth^ok at3OCH öynraH HTTH^OKgom pecnyönrnanap y3 xygygnapugaru TaöuHH öoSnu^apra My^gopn^ xyKyKugaH MaxpyM KHnHHraH öynuö, ^yKaponap y3 BaTaHH TaöuaT öoнnнкnapнгa HucöaTaH MyrnoK öeroHa эgнnap. Yma naHTnapga, xaтгoкн, ynapHH H^apara öepum xaM мyмкнн эмac эgн. EyHgaö a^HHnu xonaT TaöuaT öoSnu^apugaH eBy3napna ^ofiganaHum, TaöuHH ^apaeHnapra öup TOMOHnaMa, a^hh мapкaз HKTHcogHH MaH^aaTnapuHH KOHgupum MaKcaguga Kynon apanamum, MaxannHH axonHHH экonoгнк HHKHpo3ra gyrop Kungupum Ba öomKa H^THMOHH-cuecHH Ba экonoгнк OKuöaTnapra onuö кеngн. Y^e^ci^ ynyH öyHgafi cuecaT naxTa aккaxoкнмnнгн, TaöuHH 3axupanapHHHr ^othh ^Maßum^ Opon geHrH3H x^ora™ Ba öomKa ^o^uanapra onuö кеngн.

^Hru Узöекнcтoннннг ucnoxoTnapu 3aMupuga TaöuHH pecypcnapHHHr AHru xyKyKHH MaKOMHra acoc öynyBHH KOHganapHH aкc этгнpgн. Ynapra ^pa AHru MaKOMga TaöuHH pecypcnapra HucöaTaH yтмнmgaгнgек gaBnaTHHHr эмac, öamu xanK MaH^aaTnapuHHHr ycTHBopnuru öenrunaHgu. K,OHyHnapra TaöuHH pecypcnap xanKKa Terumnu экaнnнгннн öenrunam yqyH "yMyMMHnnuH öoнnнк", geraH KOHgagaH ^yga OKHnoHa ^ofiganaHunraH.

fflyнннгgeк, "YMyMMunnufi öoнnнк" кoнcтpyкцнacн gaBnaT мynкн TymyHHacugaH кeнг öynuö, öyTyHnafi y3rana

October 20, 2023

https://cspi.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

MatHoHH aHr.aTagu. Yhh geK.apaTHB MatHo Kacö этagн, geö xucoö.am KaTTa xaTo.HK öy.agu. YMyMMH..HH öoh.hk - TaöuHH 3axupa.ap gaB.aT My.KHH.HrHgaH öomKa My.KHH.HK maKnnapuga x,aM MaB^yg öy.HmHHH Ky3ga TyTraH HmuMOHH-CHecHH KoHcipy^Hflgup. MycTaKH..HKHH Ky.ra KupmraH gaB.aT y3 Кoнcтнтyцнflcнga TaöuHH pecypc.apHH öapna xa.K (MH..aT)HHKH geö, öe.ru.ap экaн, öy MycTaKH..HK энг aBBa.o xa.K(MH..aT)HHHr MycTaKH..Hru Ba O.HH HetMaTH экaн..нгннн pacMaH xaKKoHHH TaH o.raH.HrHHH aHraaryBHH xo.aTgup. Eom^ana kh.hö amraHga, TaöuHH pecypc.apHHHr yMyMMH.HH öoh.hk Kh.hö öe.rH.aHraH.HrH Кoнcтнтyцнaнннг 2-Moggacuga öe.ru.aHraH gaB.aTHHHr xa.K MaH^aaraapura xH3MaT KHnumu Ba ycTHBop öy.HmuHHHr aMa.HH ucöoTugup.

TaöuHH pecypc.apra HucöaTaH yMyMMH..HH öoh.hk - coöhk htth^ok gaBpugaru TaöuaT öofi^HKnapura HucöaTaH MyraoK gaB.aT My.KHH.HrHHH HHKop этнm Ba öy öopagaru My.KHH.HK MyHocaöaT.apHHH .Höepa..amTHpHmra KapamnraH KoHcipy^Hflgup. X,o3upga TaöuHH pecypc.apra Taa..yK.H My.KHH.HK MyHocaöaT^apu gaB.aTHHHr KyH.H TapTuöra co.um MexaHH3M.apugaH эpкнн (xo.u) öy^umura Kapara.raH ^apaeH.ap aMa.ra omupu^MOKga. MaKcag -^yKapo.apHHHr My.Kgop öy.Hmu eKH y.apga My.KHH.HK xhcchöthhh KyHaHTHpHmgup. EyHgafi MaKcagra эpнmнm ynyH KoHyHHH.HKga ^yKapo.ap (ropugHK maxc.ap)ra Ka^o.aT öepyBHH ropuguK MexaHH3M.ap apaTH.raH Ba TaKoMH.mamTHpH.nMoKga. Y.apra ep H^apacu, epra My.Kgop.HK xyKyKH, Mepoc, rapoB Ba öomKa.apHH Muco. KH.um MyMKHH. Кoнcтнтyцнaga TaöuHH pecypc.apra HucöaTaH "yMyMMH..HH öoh.hk" KoHcTpy^uacHHHHr öe.ru.aHHmu gaB.aTgaH y3ra.apHHHr My.KHH.HK MyHocaöaT.apuga $yKapo.HK-xyKyKHH MyoMa.a cyöteKT.apu cu^aTHga umTupoK этнmнгa KeHr HMKoHH^raap öepagu. ^eMaK, TaöuHH pecypc.apHHHr $yKapo.HK-xyKyKHH MyoMa.a MyHocaöaT.apura ^a.ö этн.гaн.нгн xo3Hpru экo.oгнк cuecaTHHHr KaTTa aHrH.HrHgup.

Y3öeKHcTOH Pecnyö.HKacuga aMa.ra omupu.aeTraH aHru экo.oгнк cuecaTHHHr MapKa3HH Maca.a.apugaH öupu HHcoH.apHHHr экo.oгнк xyKyK.apuHH öe.ru.am Ba pyeöra HHKapumgup. 3Ko.orHK xyKyK.ap geraHga hhcoh Ba TaöuaT ypTacugaru a.oKagop.HKKa öeBocuTa eKH öu.BocuTa Taa..yK.u öy.raH xyKyK.apHH TymyHHm .o3hm. Hhcoh xyKyK Ba MaH^aaraapura gaxngop öy.raH, yTMHm 3aMoH.apga xae.ra Ke.MaraH "hhcoh экo.oгнк xyKyK.apH" Kaöu h^thmohh yHcypHH xaeTra ^opufi этgн. HHcoHHHHr экo.oгнк xyKyK.apu geraHga yHHHr amam ynyH 3apyp Ba Ky.aH aTpo^ MyxHT HetMaT.apu öu.aH TatMHH.aHHmura öof.hk xyKyK.apu TymyHH.umu .o3hm. 3Hgu.HKga öyHgafi xyKyK.apHH yMyMHHcoHHH xyKyK Ba

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

806

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

ТесЬпОо^е^Пшшшшшшшшшшшшшш

эркинликлар ичида расман тан олиниши борасидаги харакатларни (илмий-назарий, хукукий-ташкилий ва бошк.) янада кучайтириш лозим.

Инсон экологик хукукларининг ичида энг марказий хукук - кулай атроф табиий мухитга эга булиш хукукидир. Уни хориж давлатларида асосий ёки фундаментал хукук деб аташади. Бу хукук билан Конституциянинг 24-моддасида курсатилган яшаш хукуки бир бири билан чамбарчас боFлик хукуклар хисобланади. Инсоннинг яшашини атроф табиий мухит неъмат (сув, хаво, ер)ларидан фойдаланиш, деб хисоблаш керак. Акс холда у яшай олмайди. К,олаверса, инсоннинг яшаши ва хаёти атроф мухит сифати нокулайлиги ва микдори етишмаслигидан Fамгин ёки захматли булиши керак эмас.

Кулай атроф табиий мухитга эга булиш хукуки "Табиатни мухофаза килиш туFрисида"ги К,онунида бир неча хил тахрирда мустахкамланган. Жумладан, унинг 4-моддасида "фукароларнинг хаёт учун кулай табиий мухитга эга булиш хукуки", 12-моддасида "инсоннинг яшаш учун кулай атроф мухитга эга булиш хукуки" ёки ахолининг "кулай табиий мухитда яшаш" хукуки каби ифодалар акс эттирилган.

Фукароларнинг кулай атроф мухитга эга булиш хукуки "Атмосфера хавосини мухофаза килиш туFрисида"ги К,онуннинг 4-моддасида "фукароларнинг хаёт учун кулай атмосфера хавосига эга булиш хукуки" ифодасида акс эттирилган. Бундай хукук "Давлат санитария назорати туFрисида"ги К,онуннинг 4-моддасида "Х,ар бир одам кулай атроф мухит шароитларига эга булишга хакли" куринишида акс эттирилган.

Инсон экологик хукуклари сифатида экологик ахборот олиш хукукининг асосий ва мухим эканлигини Узбекистон Республикаси Конституциясининг тегишли моддаларида акс эттирилган коидалардан хам билса булади.

Х,икмат шуки, жамият баркарорлиги ва экологик мухит соFломлигини факатгина норматив хукукий хужжатлар "назорати"га куймасдан хар биримиз жамият ва табиат олдида масъул эканлигимизни унутмаслигимиз шарт!

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

807

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.