Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА ЯШИЛ БАРГЛИ ИСТИҚБОЛЛИ РАЙҲОН НАВ НАМУНАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА ЯШИЛ БАРГЛИ ИСТИҚБОЛЛИ РАЙҲОН НАВ НАМУНАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
18
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мақолада 9 та яшил рангли райҳон нав намуналарини кўк масса ҳосилдорлиги / поя-новда ҳосилдорлиги ва қуритилгандаги ҳосилдорлиги бўйича баҳолаш натижалари келтирилган. Энг юқори барг ҳосилдорлиги Восточный базар (смесь) / Базилик аромат лимона навларида кузатилган ва у 3 / 8-4 / 0 кг/м2 ни ташкил этган ва бу стандарт Бахт навига нисбатан 131 / 0-137 / 9% ни ташкил этган. Кўк масса (барг / поя / новда) ва қуритилгандаги ҳосилдорлиги ҳам айнан шу навларда юқори бўлган. Энг истиқболли нав намуналари бошланғич манба сифатида селекция ишлари учун ва томорқаларда / сабзавотчилик хўжаликларида етиштириш учун тавсия этилган. / basil / green color / green mass yield / leaf yield / dry yield masses.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — M. Aramov, F. Nurmamatov, N. Muzafarova

Мақолада 9 та яшил рангли райҳон нав намуналарини кўк масса ҳосилдорлиги, поя-новда ҳосилдорлиги ва қуритилгандаги ҳосилдорлиги бўйича баҳолаш натижалари келтирилган. Энг юқори барг ҳосилдорлиги Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона навларида кузатилган ва у 3,8-4,0 кг/м2 ни ташкил этган ва бу стандарт Бахт навига нисбатан 131,0-137,9% ни ташкил этган. Кўк масса (барг, поя, новда) ва қуритилгандаги ҳосилдорлиги ҳам айнан шу навларда юқори бўлган. Энг истиқболли нав намуналари бошланғич манба сифатида селекция ишлари учун ва томорқаларда, сабзавотчилик хўжаликларида етиштириш учун тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SAMPLES OF PROMISING BASIL VARIETIES WITH GREEN LEAVES IN THE SOUTH OF UZBEKISTAN

The article presents the results of the assessment of 9 varieties of basil in terms of leaf yield, green and dry masses. High harvest leaves, green and dry masses marked in samples Vostochny Bazaar (mixture), Basil fragrance lemon. The yield of the leaves of these samples is 3.8-4.0 kg / m 2, which is 131.0-137.9% in relation to the standard. These same samples are distinguished by high yields of green (leaves, stems, shoots) and dry masses. Highlighted variety samples are a valuable source material for selection. They can be recommended for cultivation in personal plots, vegetable farms.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА ЯШИЛ БАРГЛИ ИСТИҚБОЛЛИ РАЙҲОН НАВ НАМУНАЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УУТ. 631.52+812.772

УЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА ЯШИЛ БАРГЛИ ИСТЩБОЛЛИ РАЩОН НАВ

НАМУНАЛАРИ М.Х. Арамов

к.х.ф.д, профессор, Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти Мева-сабзавотчилик, узумчилик, иссикхона хужалиги кафедраси мудири

Ф.А.Нурмаматов

Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институти таянч докторанти

Н.А.Музафарова

Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.7317665 Аннотация. Мацолада 9 та яшил рангли рай%он нав намуналарини кук масса %осилдорлиги, поя-новда %осилдорлиги ва цуритилгандаги %осилдорлиги буйича ба%олаш натижалари келтирилган. Энг юцори барг %осилдорлиги Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона навларида кузатилган ва у 3,8-4,0 кг/м ни ташкил этган ва бу стандарт Бахт навига нисбатан 131,0-137,9% ни ташкил этган. Кук масса (барг, поя, новда) ва цуритилгандаги %осилдорлиги %ам айнан шу навларда юцори булган. Энг истицболли нав намуналари бошлангич манба сифатида селекция ишлари учун ва томорцаларда, сабзавотчилик хужаликларида етиштириш учун тавсия этилган.

Калит сузлар: рай%он, яшил баргли, кук масса %осилдорлиги, барг %осилдорлиги, цуруц масса %осилдорлиги.

SAMPLES OF PROMISING BASIL VARIETIES WITH GREEN LEAVES IN THE

SOUTH OF UZBEKISTAN Abstract. The article presents the results of the assessment of 9 varieties of basil in terms of leaf yield, green and dry masses. High harvest leaves, green and dry masses marked in samples Vostochny Bazaar (mixture), Basil fragrance lemon. The yield of the leaves of these samples is 3.8-4.0 kg / m , which is 131.0-137.9% in relation to the standard. These same samples are distinguished by high yields of green (leaves, stems, shoots) and dry masses. Highlighted variety samples are a valuable source material for selection. They can be recommended for cultivation in personal plots, vegetable farms.

Keywords: basil, green color, green mass yield, leaf yield, dry yield masses. ОБРАЗЦЫ ПЕРСПЕКТИВНЫХ СОРТОВ БАЗИЛИКА С ЗЕЛЕНЫМИ ЛИСТЬЯМИ

НА ЮГЕ УЗБЕКИСТАНА Аннотация. В статье приведены результаты оценки 9 сортообразцов базилика по урожайности листьев, зеленой и сухой массы. Высокий урожай листьев, зеленой и сухой массы отмечен у сортообразцов Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона. Урожайность листьев указанных образцов составляет 3,8-4,0 кг/м , что составляет 131,0-137,9% по отношению к стандарту. Эти же образцы выделяются высокой урожайностью зеленой (листьев, стеблей, побегов) и сухой массы. Выделивщиеся сортообразцы являются ценным исходным материалом для селекции. Их можно рекомендовать для выращивания на приусадебных участках, овощеводческих хозяйтвах.

Ключевые слова: базилик, зеленая окраска, урожайность зеленой массы, урожайность листьев, урожайность сухой массы.

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Хрзирги кунда сабзавот экинларининг мавжуд ассортиментини янги навларни яратиш, янги ва кам таркалган экинларни интродукция килиш оркали купайтиришга эришиш мумкин.

^имматли сабзавот экинларидан бири райх,он нафакат манзаралилиги, балки дориворлиги ва таркибининг инсон учун керакли витаминлар, минерал моддаларга бойлиги билан х,ам диккатга сазовордир. Мамлакатимизнинг турли минтакаларида райх,онннинг жуда куплаб махдллий навлари экиб етиштирилади, истеъмол килинади. Аммо, Узбекистон худудида экиш учун тавсия этилган кишлок хужалиги экинлари Давлат реестрига чет элларда яратилган: Долли, Рози, Эмелли (Голландия), Фиолетовый (Россия Федерацияси) каби навлар киритилган (Давлат реестри, 2021). Шу пайтгача мамлакатимизда райх,оннинг селекцияси, уругчилиги ва етиштириш техно- логияси буйича тадкикот ишлари олиб борилмаган. Шундан келиб чикиб СПЭ ва КИТИ Сурхондарё илмий тажриба станциясида 2020-2021 йиллар давомида яшил рангли райх,оннинг турли минтакалардан келтирилган 9 та нав намуналарини хужалик мух,им белгилари буйича урганиш ва селекция ишлари учун бошлангич манба яратишни уз олдимизга максад килиб куйдик. Ушбу маколада яшил баргли райх,он нав намуналарининг кук ва курук масса х,осилдорлиги буйича маълумотлар келтирилди.

Тадкикотлар услуби. Тажрибалар Беларусь давлат кишлок хужалиги академияси илмий ходимлари Т.В.Сачивко, В.Н.Босак ва бошкалар (4) томонидан ишлаб чикилган "Особенности агротехники и селекции базилика (Оатит L.)" деб номланган услубий кулланма асосида (БГСХА:Горки -2015) олиб борилди.

Уруглар 28 февараль плёнка остига кучат етиштириш учун чиринди (50%), дала тупроги (40%) ва кипик ва майдаланган сомон (10%) дан таркиб топган аралашма тайёрланди. Бу аралашмани 8x8, 10x10 сх улчамдаги кассеталарга солинди ва сугорилиб тувакчаларнинг х,ар бирига 2-3 та донадан уруглар сепилиб 0,2 - 0,3 см чукурликда аралашма солинди, экилди ва аксарият навларнинг 10% 7 кунда, 75% них,оллар 12 кунда униб чикди сугориш ва угитлаш ишлари олиб борилди.

Кучатни парваришлашда хафтада 1-2 марта мунтазам сугорилади. Усув давомида икки марта кушимча озиклантириди: 10-20 кун утгач; иккинчиси - биринчисидан 10-15 кундан кейин утказилади. Х,авонинг энг макбул нисбий намлиги райх,он учун - 60-70% Кучат сифатили Экишга тайёр кучат соглом, яхши чиниктирилган, катталиги бир хил, пояси тугри, сулимаган булиши керак. Райх,он кучатнинг катталиги: илидиз бугимидан то барглар охиригача 20-25 см (камида 15 см) барглар сони 5-7 та булиши керак. Поянинг йугонлги райх,онда 4-5 мм. Механик хусусияти кайишкок, кучат таркибида намлик 8792% булади.

Кучатлар 6 апрелда очик далага кучириб утказилди.Тажриба кайтариксиз олиб борилди. Х,исоб булмачаси майдони 3,5 м . Булмачада усимликлар сони 20 та. Экиш схемаси 70х25 см. Стандарт сифатида яшил баргли Бахт нави олинди ва у х,ар 10 та навдан кейин жойлаштирилди. Вегетация даврида фенологик кузатувлар, усимликларни морфобиологик тавсифлаш, х,осилдорликни аниклаш каби ишлар амалга оширилди. Х,осилдорликни аниклаш иккита максадни кузлаб амалга оширилди. Биринчи максадда, яъни райх,онни янгилигида истеъмол килиш учун х,осилдорликни аниклаш усимликларда гул гунчаларнинг пайдо булишининг бошланишида амалга оширилди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Иккинчи максадда, яъни райх,он баргларини куритиб х,осилдорликни аниклаш усимликлар гуллай бошлаш фазасида амалга оширилди. Айнан шу даврда райх,он баргларида ва гулшодасида эфир мойлари энг куп тупланган булади (5). Бунда йигиб олинган кук масса уй шароитида куритилгандан сунг улчаниб х,осилдорлик аникланди. Вегетация даврида 5 марта урим утказилди. Усимликларни илдиз бугзидан 10 см юкори кисмидан уриб олинди.

Тадкикот натижалари. Райх,он нав намуналари кук масса х,осилдорлиги аникланаётганда барг х,осилдорлиги ва поя-новда массаси алох,ида-алох,ида аникланади. Поя ва новдалар массаси кам булган нав намуналари истикболли булиб х,исобланади. Чунки озик-овкат максадида асосан райх,оннинг барглари истеъмол килинади (1, 2, 3). Урганилган яшил баргли райх,он нав намуналаридан факатгина Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона навларида барглар х,осилдорлиги 3,8-4,0 кг/м2 ни ташкил этди ва бу стандарт навга нисбатан 31,0-37,9 % куп демакдир, 1-жадвал. Стандарт Бахт навига якин х,осилдорлик Азим навида кузатилди ва у 2,8 кг/м ни ташкил этди ёки стандартга нисбатан 96,5 % ни ташкил этди. Бошка урганилган нав намуналарида барг х,осилдорлиги стандартга нисбатан паст булди ва 1,4 (Базилик зеленый) - 2,5 (Фейерверк вкуса) кг/м ни ташкил этди.

1-жадвал

^ ^ 2 Яшил рангли райх,он нав намуналарининг кук масса х,осилдорлиги (кг/м ), 2020-2021

й.й.

Барг Поя ва Кук масса

Т/р Нав намуналари х,осил -дорлиг и, кг/м2 Стандартга нисбатан,% новдалар массаси, кг/м2 х,осилдор- лиги, кг/м2 Назоратга нисбатан,%

1 Бахт, стандарт 2,9 100 1,8 4,7 100

2 Азим 2,8 96,5 1,7 4,5 95,7

3 Цитрусовый фреш 2,4 82,7 1,8 4,2 89,3

4 Овощной лайм 2,2 75,8 1,5 3,7 78,7

5 Базилик зеленый 1,4 48,2 1,2 2,6 55,3

6 Фейерверк вкуса (смесь) 2,5 86,2 1,6 4,1 87,2

7 Восточный базар (смесь) 3,8 131,0 2,3 6,1 129,7

8 Базилик аромат лимона 4,0 137,9 2,5 6,5 138,2

9 Яшил баргли сада райх,он 1,7 58,6 1,2 2,9 62,6

I 23,7 15,6 39,3

X 2,63 1,73 4,36

Умуман олганда поя-новдалар массаси кук массанинг 37,7-46,2% ни ташкил этди. Энг юкори поя ва новдалар массаси Цитрусовый фреш, Овощной лайм, Фейерверк вкуса (смесь), Яшил баргли сада райх,он, Базилик зеленый нав намуналарида кузатилди ва кук

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

массанинг 64,0-75,0 % ни ташкил этди. Бундай навлар селекция ишларида истикболли бошлангич манба була олмайди.

Барг х,осилдорлиги энг юкори булган Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона навларида поя ва новда массаси барг х,осилига нисбатан 60,5-62,5% ни ташкил этди.

Кук масса х,осилдорлиги буйича х,ам энг юкори курсатгич Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона навларида кузатилди ва у 6,8-6,5 кг/м2 ни ташкил этди. Бу стандарт навга нисбатан 29,7-38,2% га юкори демакдир.

Райх,он нав намуналарини куритилгандан кейин х,ам х,осилдорлиги аникланди. Ушбу максадда утказилган тажрибаларда энг юкори кук масса х,осилдорлиги Восточный базар (смес), Базилик аромат лимона нав намуналарида кузатилди ва у 6,8-6,9 кг/м ни ташкил этди. Бу стандарт нав Бахтга нисбатан 23,6-25,4% куп демакдир. куритилгандан кейинги х,осилдорлик х,ам айнан шу навларда юкори булди ва 1,0-1,1 кг/м ни ташкил этди.

" 2

Стандарт Бахт навида ушбу курсатгич 0,9 кг/м ни ташкил этди, 2-жадвал. ^уритилган масса навга караб кук массанинг 5,4-19,9% ни ташкил этди. Бу курсатгич буйича энг яхши нав намуналари Бахт, Азим, Восточный базар (смесь), Базилик аромат лимона, Вейерверк вкуса (смесь) булиб, буларда курук масса х,осилдорлиги 0,7-1,1 кг/м ни ташкил этди. Бу эса уз навбатида кук масса х,осилининг 12,7-19,9% ни ташкил этади.

Айнан шундай навлар селекция ишларида кимматли бошлангич материал булиб х,исобланади. Шундай килиб урганилган яшил райх,он нав намуналаридан кук масса х,осилдорлиги энг юкори булган Восточный базар (смесь), Базилик лимонный аромат нав намуналари ажратилди.

2-жадвал

Яшил рангли райх,он нав намуналарининг куритилгандаги х,осилдорлиги, 2020-2021

й.й.

Т/р Нав намуналари Кук масса х,осилдо рлиги, кг/м2 ^иёсий навга нисба-тан,% ^уритил-ган масса х,осилдор- лиги, кг/м2 Кук массага нисбатан, % ^иёсий навга нисбатан,%

1 Бахт, стандарт 5,5 100 0,9 16,3 100

2 Азим 4,2 76,3 0,6 10,9 66,9

3 Цитрусовый фреш 3,4 61,8 0,5 9,1 55,8

4 Овощной лайм 3,2 58,2 0,5 9,2 56,4

5 Базилик зеленый 3,5 63,6 0,5 9,0 55,2

6 Фейерверк вкуса (смесь) 4,8 87,2 0,7 12,7 77,9

7 Восточный базар (смесь) 6,1 123,6 1,0 18,1 111,0

8 Базилик аромат лимона 6,5 125,4 1,5 23,0 141,1

9 Яшил баргли сада 2,8 51,2 0,3 5,4 33,1

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

райх,он

I 41,1 6,1

X 4,56 0,67

^уритилган масса х,осилдорлиги буйича эса Бахт, Азим, Восточный базар (смесь),

Базилик аромат лимона, Вейерверк вкуса (смесь) каби нав намуналари ажратилди.

Ажратилган нав намуналари Узбекистонда райх,он селекцияси учун кимматли бошлангич

манба булиб х,исобланади.

REFERENCES

1. Лущиц Т.Е. Пряно-ароматические растения. Минск: Интерпрессервис, 2002. - 80 с.

2. Мустяцэ Г.И. Возделывание ароматических растений/ Г.И.Мустяцэ. -КишиневШтиинца, 1988. - 200 с.

3. Пастушенков Л.В., Пастушенков А.Л., Пастушенков В.Л. Лекарственные растения: использование в народной медицине и быту. Л.: Лениздат,1990. - 384 с.

4. Сачивко Т.В, Босак В.Н, Коваленко Н.А, Супиченко Г.Н. Особенности агротехники и селекции базилика Ocimum basilicum L: рекомендации. Горьки: БГСХА-2015. - 28 с;

5. Фогель И.В. Некоторые особенности накопления эфирного масла у базилика огородного (Ocimum basilicum L.y/Науч.-тех. бюл. ВИР,1995. - Вып. 234. - С. 78-80.

6. Узбекистон Республикаси худудида экиш учун тавсия этилган кишлок хужалиги экинлари давлат реестри. Ташкент, 2021.-38 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.