Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА БИНАФША РАНГЛИ РАЙҲОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН БОШЛАНҒИЧ МАНБА'

ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА БИНАФША РАНГЛИ РАЙҲОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН БОШЛАНҒИЧ МАНБА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
30
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Райҳон / бинафша ранг / барг ҳосилдорлиги / кўк масса ҳосилдорлиги / қуритилгандаги ҳосилдорлик / истиқболли навлар. / basil / anthocyanin color / leaf yield / green and dry mass yield / promising varieties.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — M. Aramov, F. Nurmamatov, N. Muzafarova

Мақолада 22 та бинафша рангли райҳон нав намуналарини ҳосилдорлиги бўйича баҳолаш натижалари келтирилган. Райҳон нав намуналари барг ҳосилдорлиги, кўк масса (барг, поя-новдалар) ва қуритилган масса ҳосилдорлиги бўйича баҳоланган. Энг истиқболли нав намуналари бошланғич манба сифатида селекция ишлари учун ва томорқаларда, сабзавотчилик хўжаликларида етиштириш учун тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRIMARY SOURCE FOR PURPLE BASIL BREEDING IN SOUTHERN UZBEKISTAN

The article presents the results of the assessment of 22 varieties of basil with anthocyanin color according to the yield of leaves, green mass and dry mass. The most promising specimens are proposed for use in breeding work as a source material, as well as for cultivation in household plots and vegetable farms.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА БИНАФША РАНГЛИ РАЙҲОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН БОШЛАНҒИЧ МАНБА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УУТ. 631.52+812.772 УЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА БИНАФША РАНГЛИ РАЩОН СЕЛЕКЦИЯСИ

УЧУН БОШЛАНГИЧ МАНБА М.Х. Арамов

к.х.ф.д, профессор, Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти Мева-сабзавотчилик, узумчилик, иссикхона хужалиги кафедраси мудири

Ф.А.Нурмаматов

Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институти таянч докторанти

Н.А.Музафарова

Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.7317647

Аннотация. Мацолада 22 та бинафша рангли рай$он нав намуналарини $осилдорлиги буйича ба$олаш натижалари келтирилган. Ращон нав намуналари барг $осилдорлиги, кук масса (барг, поя-новдалар) ва цуритилган масса $осилдорлиги буйича ба$оланган. Энг истицболли нав намуналари бошлангич манба сифатида селекция ишлари учун ва томорцаларда, сабзавотчилик хужаликларида етиштириш учун тавсия этилган.

Калит сузлар: Рай$он, бинафша ранг, барг $осилдорлиги, кук масса $осилдорлиги, цуритилгандаги $осилдорлик, истицболли навлар.

PRIMARY SOURCE FOR PURPLE BASIL BREEDING IN SOUTHERN

UZBEKISTAN

Abstract. The article presents the results of the assessment of 22 varieties of basil with anthocyanin color according to the yield of leaves, green mass and dry mass. The most promising specimens are proposed for use in breeding work as a source material, as well as for cultivation in household plots and vegetable farms.

Key word: basil, anthocyanin color, leaf yield, green and dry mass yield, promising varieties.

ОСНОВНОЙ ИСТОЧНИК РАЗВЕДЕНИЯ БАЗИЛИКА ПУРПУРНОГО В ЮЖНОМ

УЗБЕКИСТАНЕ

Аннотация. В статье приведены результаты оценки 22 сортообразцов базилика с антоциановой окраской по урожайности листьев, зеленой массы и сухой массы. Наиболее перспективные образцы предложены для использования в селекционной работе в качестве исходного материала, а также для выращивания на приусадебных участках и овощеводческих хозяйствах.

Ключевые слова: базилик, антоциановая окраска, урожайность листьев, урожайность зеленой и сухой массы, перспективные сорта.

Купгина янги ва кам таркалган усимликлар узининг сердосиллиги, эртапишарлиги, куп микдорда витамин, аминокислоталар, минерал тузларга бойлиги ва мавсум танламаслиги билан дам алодида этиборга моликдир.

Шу боисдан дам мамлакатимизда адолини ози;-ов;ат мадсулотларига булган талабини тули; кондириш ва экин турларини купайтиришга катта ахдмият берилмокда.

Шундан келиб чикиб СПЭ ва КИТИ Сурхондарё илмий тажриба станциясида 20202021 йиллар давомида бинафша рангли райдоннинг турли минтакалардан келтирилган 22

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

та нав намуналарини хужалик мух,им белгилари буйича урганишни ва райх,он селекцияси учун бошлангич манба яратишни уз олдимизга максад килиб куйдик.

Тадкикотлар услуби. Тажрибалар Белоруссия давлат кишлок хужалик академияси илмий ходимлари Т.В.Сачивко, В.Н. Босак ва бошкалар томонидан ишлаб чикилган "Особенности агротехники и селекции базилика (Остит L.)" деб номланган услубий кулланма асосида (БГСХА: Горки - 2015) олиб борилди.

Х,осилдорликни аниклаш иккита максадни кузлаб амалга оширилди. Биринчи максадда, яъни райх,онни янгилигида истеъмол килиш учун х,осилдорликни аниклаш усимликларда гул гунчаларнинг пайдо булишининг бошланишида амалга оширилди.

Иккинчи максадда, яъни райх,он баргларини куритиб х,осилдорликни аниклаш усимликлар гуллай бошлаш фазасида амалга оширилди. Айнан шу даврда райх,он баргларида ва гулшодасида эфир мойлари энг куп тупланган булади (5). Бунда йигиб олинган кук масса уй шароитида куритилгандан сунг улчаниб х,осилдорлик аникланди. Вегетация даврида 5 марта урим утказилди. Усимликларни илдиз бугзидан 10 см юкори кисмидан уриб олинди.

Тадкикот натижалари. Райх,он нав намуналари кук масса х,осилдорлиги аникланаётганда барг х,осилдорлиги ва поя-новда массаси алох,ида-алох,ида аникланади. Поя ва новдалар массаси кам булган нав намуналари истикболли булиб х,исобланади. Чунки озик-овкат максадида асосан райх,оннинг барглари истеъмол килинади (1, 2, 3). Урганилган бинафша баргли райх,он нав

1-жадвал

^ ^ 2 Бинафша рангли райх,он нав намуналарининг кук масса х,осилдорлиги (кг/м ), 2020-

2021 й.й.

Т/р Нав намуналари Барг х,осил -дорлиги, кг/м2 Поя ва новдалар массаси, кг/м2 Кук масса х,осилдор-лиги, кг/м2 Назоратга нисбатан,%

1 Рози,стандарт 1,8 1,4 3,2 100

2 ^ора райхон 1,8 1,7 3,5 109,3

3 Фиолетовый блеск 1,9 1,4 3,3 103,1

4 Фиолетовый крупнолистный 2,5 1,6 4,1 128,1

5 Ереванский 1,3 0,9 2,2 68,7

6 Овощной Фиолетовый№1 1,5 0,9 2,4 75,0

7 Фиолетовый №2 1,4 0,8 2,2 68,7

8 Философ №1 1,5 0,9 2,4 75,0

9 Пурпурный король №1 2,3 1,6 3,9 121,8

10 Пурпурный король №2 1,8 1,1 2,9 90,6

11 Пурпурный король №3 1,7 1,1 2,8 87,5

12 Пурпурный король №4 2,3 1,8 4,1 128,1

13 Ялпиз райхон 1,5 0,7 2,2 68,7

14 Восторг 2,4 1,9 4,3 134,3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

15 Фиолетовый гигант 3,3 2,1 5,4 168,7

16 Жон райдон 1,8 0,8 2,6 81,2

17 Сада райдон №2 1,1 0,6 1,7 53,1

18 Вз 001 1,8 1,1 2,9 90,6

19 Гулчаман 1,3 0,8 2,1 65,6

20 Базилик фиолетовый №1 1,7 0,9 2,6 81,2

21 Пят ароматов смесь 3,3 1,9 5,2 162,5

22 Бакинский дворик 2,3 1,2 3,5 109,3

I х 42,3 27,2 69,5

x 1,9 1,2 3,1

намуналаридан факатгина Кора райдон, Фиолетовый блеск , Пурпурный король №1, Пурпурный король №4, Фиолетовый гигант , Пят ароматов смесь, Бакинский дворик навларида барглар досилдорлиги 1,9-3,3 кг/м2 ни ташкил етди ва бу стандарт навга нисбатан 31,0-37,9 % куп демакдир, 2-жадвал. Стандарт Рози навига якин досилдорлик Фиолетовый блеск ва у 1,8 кг/м ни ташкил етди ёки стандартга нисбатан 96,5 % ни ташкил етди. Бошка урганилган нав намуналарида барг досилдорлиги стандартга нисбатан паст булди ва 1,4 (Овощной Фиолетовый №1) - 1,7 (Базилик фиолетовый №1) кг/м ни ташкил етди.

Умуман олганда поя-новдалар массаси кук массанинг 37,7-46,2% ни ташкил етди. Энг юкори поя ва новдалар массаси Цитрусовый фреш, Пят ароматов смесь, Фиолетовый гигант, Пурпурный король №4, Жон райдон нав намуналарида кузатилди ва кук масса 64,0-75,0 % ни ташкил етди. Бундай навлар селекция ишларида истикболли бошланич манба була олмайди. Барг досилдорлиги энг юкори булган Пурпурный король №1, Восторг навларида поя ва новда массаси барг досилига нисбатан 60,5-62,5% ни ташкил етди.

Кук масса досилдорлиги буйича дам энг юкори курсатгич Фиолетовый гигант , Кора райдон, Фиолетовый блеск , Пурпурный король №1, Пурпурный король №4,

Пят ароматов смесь, Бакинский дворик навларида кузатилди ва у 5,4-3,5 кг/м2 ни ташкил етди. Бу стандарт навга нисбатан 39,7-48,2% га юкори демакдир.

2-жадвал

Бинафша рангли райдон нав намуналарининг куритилгандаги досилдорлиги, 2020-

2021 й.й.

Т/р Нав намуналари Кук масса досилдорлиг и, кг/м2 ^уритил-ган масса досилдор- лиги, кг/м2 Кук массага нисбатан, % ^иёсий навга нисбатан,%

1 Рози,стандарт 3,4 0,5 14,7 100

2 Кора райдон 3,8 0,5 13,2 111,7

3 Фиолетовый блеск 4,9 0,4 12,2 144,1

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

4 Фиолетовый крупнолисенй 4,0 0,6 15,4 117,6

5 Ереванский 2,9 0,3 11,2 85,2

6 Овощной Фиолетовый№1 3,3 0,4 12,1 97,1

7 Фиолетовый №2 2,6 0,3 11,5 76,4

8 Философ №1 2,7 0,3 11,1 79,4

9 Пурпурный король №1 3,9 0,5 12,8 114,7

10 Пурпурный король №2 2,9 0,3 11,2 85,2

11 Пурпурный король №3 3,4 0,4 12,6 100

12 Пурпурный король №4 4,2 0,6 14,2 123,5

13 Ялпиз райхон 2,3 0,2 8,6 67,6

14 Восторг 4,6 0,6 13,1 135,2

15 Фиолетовый гигант 5,7 0,8 14,1 167,6

16 Жон райхон 2,6 0,3 11,5 76,4

17 Сада райхон №2 2,4 0,2 8,3 71,4

18 Вз 001 2,9 0,3 10,3 85,2

19 Гулчаман 2,0 0,2 10,0 58,8

20 Базилик фиолетовый№1 2,9 0,3 10,3 85,2

21 Пят ароматов смесь 5,8 0,7 12,1 171,4

22 Бакинский дворик 3,4 0,4 11,7 100

I х 79,8 9,1

x 3,6 0,41

Райх,он нав намуналарини куритилгандан кейин х,ам х,осилдорлиги аникланди. Ушбу максадда Утказилган тажрибаларда энг юкори кук масса х,осилдорлиги Фиолетовый гигант, Пят ароматов смесь нав намуналарида кузатилди ва у 5,7-4,6 кг/м ни ташкил етди. Бу стандарт нав Розига нисбатан 23,6-25,4% куп демакдир.

куритилгандан кейинги х,осилдорлик х,ам айнан шу навларда юкори булди ва 0,8-0,7

2 2 кг/м ни ташкил этди. Стандарт Рози навида ушбу курсатгич 0,5 кг/м ни ташкил этди, 3-

жадвал. ^уритилган масса навга караб кук массанинг 8,6-15,4% ни ташкил етди. Бу

курсатгич буйича энг яхши нав намуналари Рози, Фиолетовый гигант , Кора райхон,

Фиолетовый блеск , Пурпурный король №1, Пурпурный король №4, Пят ароматов

смесь, Бакинский дворик булиб, буларда курук масса х,осилдорлиги 0,7-1,1 кг/м2 ни ташкил

етди. Бу еса уз навбатида кук масса х,осилининг 12,7-19,9% ни ташкил етади.

Шундай килиб урганилган яшил райх,он нав намуналаридан кук масса х,осилдорлиги

энг юкори булган Фиолетовый гигант , Кора райхон, Фиолетовый блеск ,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Пурпурный король №1, Пурпурный король №4, Пят ароматов смесь, Бакинский дворик нав намуналари ажратилди. Хулоса.

Шундай килиб илк маротаба Узбекистон жанубида экологик-географик келиб чикиши турли хил булган 22 та бинафша рангли райдон нав намуналарини морфологик хусусиятларини урганиш натижасида, республикамизда райдоннинг селекцияси учун истикболли асосий хужалик белгилари юкори булган 7 та нав намуналари танлаб олинди.

Шулардан Фиолетовый гигант , Кора райдон, Фиолетовый блеск , Пурпурный король №1, Пурпурный король №4, Пят ароматов смесь, Бакинский дворик нав намуналари селекция ишлари учун бошла^ич манба сифатида ва сабзавотчилик хужаликларида, шахсий томоркаларда етиштиришга тавсия этилади.

REFERENCES

1. Лущиц Т.Е. Пряно-ароматические растения. Минск: Интерпрессервис, 2002. - 80 с.

2. Мустяцэ Г.И. Возделывание ароматических растений/ Г.И.Мустяцэ. -Кишинев:Штиинца, 1988. - 200 с.

3. Пастушенков Л.В., Пастушенков А.Л., Пастушенков В.Л. Лекарственные растения: исползование в народной медицине и быту. Л.: Лениздат,1990. - 384 с.

4. Сачивко Т.В, Босак В.Н, Коваленко Н.А, Супиченко Г.Н. Особенности агротехники и селекции базилика Ocimum basilicum L: рекомендации. Горьки: БГСХА-2015 28 с;

5. Фогель И.В. Некоторые особенности накопления эфирного масла у базилика огородного (Ocimum basilicum L.y/Науч.-тех. бюл. ВИР,1995. - Вып. 234. - С. 78-80.

6. Узбекистон Республикаси худудида экиш учун тавсия этилган кишлок хужалиги экинлари давлат реестри. Ташкент, 2021.-38 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.