Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЯПОН ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЎЗБЕКИСТОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЯПОН ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

98
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеграция / жаҳон тажрибаси / япон мўъжизаси / ижтимоий маъсулият / “Дзюку” / “хан” / жамоавийлик. / интеграция / мировой опыт / японское чудо / социальная ответственность / «дзюку» / «хань» / колликтивност.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — И. Л. Атакова

Ушбу мақоламизда Ўзбекистон таълим тизимини ривожлантиришда япон тажрибасининг ижобий хусусиятлари таҳлил қилиниб, Япония давлатининг тараққиѐтида таълим тизимининг тутган ўрни, япон халқининг ишбилармонлиги, ватанпарварлиги, меҳнатсеварлиги ҳақидаги мулоҳазаларимиз келтирилиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВАЖНОСТЬ ЯПОНСКОГО ОПЫТА В РАЗВИТИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА

В статье анализируются положительные черты японского опыта в развитии системы образования Узбекистана, роль системы образования в развитии японского государства, бизнеса, патриотизма, трудолюбия японского народа.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЯПОН ТАЖРИБАСИНИНГ АҲАМИЯТИ»

УЗБЕКИСТОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЯПОН ТАЖРИБАСИНИНГ АХДМИЯТИ

И. Л. Атакова

Чирчик давлат педагогика институти академик лицейи укитувчиси

Аннотация: Ушбу маколамизда Узбекистан таълим тизимини ривожлантиришда япон тажрибасининг ижобий хусусиятлари тахлил килиниб, Япония давлатининг тараккиётида таълим тизимининг тутган урни, япон халкининг ишбилармонлиги, ватанпарварлиги, мехнатсеварлиги хакидаги мулохазаларимиз келтирилиб утилган.

Калит сузлар: интеграция, жахон тажрибаси, япон муъжизаси, ижтимоий маъсулият, "Дзюку", "хан", жамоавийлик.

ВАЖНОСТЬ ЯПОНСКОГО ОПЫТА В РАЗВИТИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА

Аннотация: В статье анализируются положительные черты японского опыта в развитии системы образования Узбекистана, роль системы образования в развитии японского государства, бизнеса, патриотизма, трудолюбия японского народа.

Ключевые слова: интеграция, мировой опыт, японское чудо, социальная ответственность, «дзюку», «хань», колликтивност.

THE IMPORTANCE OF JAPANESE EXPERIENCE IN THE DEVELOPMENT OF THE EDUCATION SYSTEM OF UZBEKISTAN

Abstract: This article analyzes the positive features of the Japanese experience in the development of the education system of Uzbekistan, the role of the education system in the development of the Japanese state, business, patriotism, diligence of the Japanese people.

Keywords: integration, world experience, Japanese miracle, social responsibility, "Juku", "han", teamwork.

Хрзирги шиддаткор даврда мамлакатлар уз тараккиётига интеграция ва узаро тажриба алмашиш оркали эришишлари мумкун. Дунёда жуда тез тараккий этган ва тараккий этаётган мамлакатлар ичида Япония узига

хослиги билан ажралиб туради. Бу уз навбатида япон менталитетидаги мехнатсеварлик, ватанпарварлик ва ишбилармонлиги билан чамбарчас боглик десак хато булмайди. Дунёдаги барча янгиликлар ва юксалишлар сари интилиш, энг сунгги самарали ютуклардан фойдаланиш ва уларни янада ривожлантириш бу япон халкининг азалий миллий одатларига айланиб колган. Бугунги кунда Япония дунёдаги барча давлатлар учун очик ва халкаро хамкорлик майдонида фаол иштирок этиб келмокда[1]. Мамлакатимиз япон мамлакати билан хар томонлама сиёсий, иктисодий, маданий алокалар урнатиб келмокда. Биринчи президентимиз И. А. Каримов уз асарларида доимо кайси миллатнинг ватанпарварлигига койил коласиз дейишганида, шубхасиз япон халкининг ватанпарварлигига хавас киламан деган эдилар. Узбекистон таълим тизимини ривожлантиришда ривожланган Япония мамлакати тажрибаларидан унумли фойдаланиш таълим тизимизни ривожланиришда катта ахамиятга эга. Х,озирги даврда Япония илмий тадкикотларга кетган сармоя микдори буйича дунёда 2-уринда туради Япония таълимининг шаклланиши 1867-1868 йиллардан Мейдзи ислохатлари давридан бошланган. Япония иккинчи жахон урушидан катта талофатлар билан чикишига карамасдан аклли ва узокни кузлаган сиёсати оркали тез ривожланди. Мамлакат уз олдига бойиш ва гарб технологияларини Япония ишлаб чикаришига киритиш масаласини куйди. Буни амалга ошириш учун биринчи галда таълим тизимини тубдан узгартириш кераклигини англади. Мамлакатда мактабгача таълим тизимига катта эътибор берилади, Сабаби япон психологларининг таъкидлашича 7 ёшгача инсон билимларнинг 70% ини, колган 30% ини бутун колган умри давомида узлаштирар экан. Мактабгача тарбия одатда оиладан бошланади. Япон аёллари учун оналик биринчи уринда туради. Купгина япон аёлларининг айтишларича, бола тарбияси уларнинг хаётларининг олий максадларидир.

Японлар боланинг эрта вояга етиши тарафдори булиб, турли ёшларда тарбиянинг турли муаммоларига ургу беради. Масалан, 1 ёшда узига ишонч хиссини уйготиш, 2 ёшда амалий санъат кул мехнатини курсатиш, 3 ёшда бурч хиссини тарбиялаш, 4 ёшда яхшилик ва ёвузликни фарклашга ургатиш, 5 ёшда лидерлик хислатларини тарбиялаш, мустакилликка, режа тузиш ва уларни бажаришга ургатиш. Болалар ва кизлар турлича тарбияланадилар. Угилга оиланинг булажак таянчи сифатида каралади ва кийинчиликларни енгишга ургатилади. ^излар эса уй ишларига тайёрланиб борилади. Япония богчаларида болаларни 8 кишилик кичик гурухлар-"хан"ларга булади. Бу болаларга богчада ^'уз иш урни" ажратилади, улар уз ханларига ном

танлайдилар. Шу тарифа энг кичик ёшдан жамоада ишлашни ургатадилар. Бу гурухдаги хар бир укувчи гурухда уз урнига эга булиши лозим. Бундай ханлар кейинги таълим боскичида хам кулланилади. Урта мактабда ханлар доимий эмас, улар янги шароитларга тезрок куникиш учун хар 5 ойда узгартириб турилади. Япония богчаларига 3-5 ёшдаги болалар кабул килинади. Болалар богчаларининг максади болаларнинг аклий ва жисмоний кобилиятларини ривожлантириш, мустакиллик ва ички тартиб куникмаларини тарбиялаш, жамият ходисаларига тугри муносабатда була олишни ургатишдан иборат. Шунингдек, огзаки нутк, сузларни тугри куллашни ургатишга хам катта эътибор берилади. Эртаклар, китоблар, мусика, спорт уйинлари, рассомлик каби шахснинг ижодий хусусиятларига кизикиш уйготилади. Хрзирги кунда мактабгача тарбия муассасаларига 60% болалар жалб этилган. Бошлангич таълимга эрта кабул килишга утиш максадида 4-5 ёшдаги болаларнинг барчасини болалар богчасига жалб килиш кузда тутилмокда. Болалар богчаси Японияда ватан фукаросини шакллантириш тизимининг 1-боскичи хисобланади. Мустакил фаолият, жамоавий онг, ижтимоий масъулият куникмаларини шакллантиришга алохида эътибор каратилади.Болалар богчасининг асосий вазифаси-болани мактабга тайёрлашдир. Бу ерда расм, мусика, ритмика, жисмоний тарбия буйича машгулотлар утилади. Индивидуаллик, у канчалик яхши булмасин, укувчиларни узига жалб килмайди, болалар жамоаси томонидан кабул килинмайди. [2;25]

Бошлангич мактабни тугатган укувчи укишни кичик урта мактабда давом эттириши лозим. Япон тили, математика, жамиятшунослик, этика, табииёт, мусика, санъат, махсус фаолият, жисмоний тарбия, техник махорат ва уй хужалигини юритиш каби мажбурий фанлардан ташкари укувчилар чет тили, кишлок хужалиги ёки математикадан чукурлаштирилган курс каби фанларни танлашлари мумкин.[3]

Кичик урта мактаб 3 та синф 7, 8, 9-синфларни уз ичига олади ва мажбурий таълимнинг охирги боскичи булиб хисобланади. Укувчилар ёши 12 дан 15 ёшгача булади. Худди бошлангич мактабдагидек урта мактабнинг асосий кисми давлат тасарруфида, 5%-хусусий. 2001 йил апрелдан бошлаб инглиз тили мажбурий фан булиб хисобланиб келинмокда. Купчилик укувчилар битта ёки бир неча мактаб тугараклари, кизикишлари буйича клубларга катнашадилар. Бу дарсдан кейин соат 18:00гача иш кунлари, дам олиш кунлари эрталабки вактни эгаллайди. Кичик урта мактабда утиладиган фанлар каторига инглиз тили, бир неча танлов фанлар киради. Бу фанларнинг

таркиби мактабларга боглик. Энг кийин фанлар математика ва япон тили хисобланади. Японликлар фарзандларининг энг яхши, юкори таълим олишини жуда хохлайдилар. Таълимга бундай катта эътибор "дзюку" мактабларининг яратилишига асос булди. "Дзюку" нуфузли укув муассасаларига тайёрловчи махсус кечки мактаблардир. Бундай мактабларнинг аналоги XVIII асрда япон черковида пайдо булган, хозирги кунда дзюкулар сони 100 мингдан ошик. "Кичик дзюку"лар 5-6 укувчидан иборат булиб, укитувчининг уйида шугулланади. "Катта дзюку"лар 5 минггача укувчиларни йигади. Укиш бу мактабларда соат 16:50дан 20:50гача давом этади, дарслар душанбадан жумагача булади, хафталик назоратни одатда якшанба эрталабгача белгилашади. Юкори (урта) мактаб-котогакко. Юкори (урта) мактаб мажбурий эмаслигига карамай, унда 94% укувчилар тахсил оладилар. Юкори урта мактаб сони 55%ни ташкил этади, шунга карамай давлат ва хусусий катта мактаблар пуллик. Юкори урта мактабнинг 1-йил учун дастури хаммага бир хил, лекин кейинги 2 йил ичида олий таълим олиш максадига кура курсни танлаш назарда тутилмокда. Юкори мактаб дастурлари урта мактаб ва бошлангич мактаб дастурларига кура хилма-хил, лекин укувчиларга билимнинг у ёки бу сохасига ихтисосланиши буйича имкониятлар яратилади [3]. Юкори мактабларда укиш пуллик, лекин давлат муассасаларида арзонрок Хусусий урта ва бошлангич мактаблар хам бор. Барча пулли таълим муассасаларида стипендиялар конкурси голиби булса, текин укиш мумкин ёки чегирмалар олиш мумкин. Урта мактабдан юкори мактабга утиш имтихонлар натижаларига боглик холда амалга оширилади. Одатдаги давлат мактабларидан ташкари пулли хусусий мактаб академиялар (гакуэнлар) бор. Шунингдек, умумдавлат мактаби макомидаги "миллий мактаблар" мавжуд. Бу академияга кириш учун юкори конкурс асосида алохида имтихонлар топширилади. Бир тарафдан академияда яхши таълим дастурлари мавжуд булиб, уларнинг купчилиги олий мактаб ёки университетга кириш учун имконият беради. Япония хукумати Олий укув юрти битирувчиларини укитувчи лавозимига тайинлашда каттик танлов сиёсатини олиб боради. Бошка давлатлардан фаркли уларок, давлат мактаби укитувчиси булиш учун япон фукароси укитувчи дипломини олиши керак ва укитувчиликка тайинлаш имтихонидан утиши керак[4]. Барча университетларда укиш муддати стандартлаштирилган. Олий таълимда таълимнинг асосий йуналишлари ва мутахассисликлари буйича 4 йил укитилади. Тиббиёт ходимлари, стоматолог ва ветеринарлар 6 йил укишади. Асосий курсни тугатгач, бакалавр даражаси берилади: Айрим мустасно

холатлардан ташкари битта университетдан иккинчисига утиш амалда йук. Лекин баъзи университетлар чет эллик талабаларни 2 ёки 3-курсга кабул киладилар, шунда талабаларни утказиш буйича махсус имтихонлар утказилади Олий укув юртининг тадкикот ишларига лаёкати бор талабалари укишни магистратурада давом эттиради. Японияда Жанубий Кореядаги каби факат базавий мактаб таълими мажбурий. Катта мактабга инглиз тили, математика, япон тили, табиий-илмий ва ижтимоий фанлардан кириш имтихонлари топширилади. Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкунки япон тарбия усуллари ушбу мамлакат фукароларининг уз фукаролик бурчларини тугри англашларига ва уз ватанига дахлдорлик хиссини болалигидан хис килиб улгайишларини таъминлайди. Жамоа булиб харакат килиш, уз жамоасини учун ва шу жамоада уз урнига эга булишга харакат килиш кичик ёшлигидан сингдирилади. Хдкикатдан хам униб чиккан новдани ёшлигидан эгиш осон. Аммо шаклланган дарахтни биз узимиз хохлаган холга келтира олмаймиз. Шундай экан таълим-тарбия борасида япон тажрибасини урганиш ва ижобий жихатларини мамлакатимиз таълим тизимига тадбик этиш яхши самара бериши мумкун. Зеро икки халк менталитети бир-бирига якин, иккала мамлакатда хам шаркона одоб-ахлок меъёрлари устувор хисобланади.

REFERENCES

1. Higher education in japan. Higher Education Bureau, Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology. 3-2-2 Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-8959, Japan Tel: +81-3-5253-4111 (Reception)

2. Таълимда илгор хорижий тажрибалар. Укув-услубий мажмуа.Тошкент-2017.

3. Ишмухамедов Р. Таълимда инновация.-Т.: Фан,2010.

Интернет ресурслари: http://www.mext.go.jp/ books@bmbf.bund.de Internet: http: //www. bmbf. de

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.