Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТЎҚИМАЧИЛИК САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ВА ИЖТИМОИЙМАДАНИЙ ОМИЛЛА'

ЎЗБЕКИСТОН ТЎҚИМАЧИЛИК САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ВА ИЖТИМОИЙМАДАНИЙ ОМИЛЛА Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон тўқимачилиги / тўқимачилик анъаналари / тўқимачилик саноати / тарихий тенденция / модернизация / импорт ва экспорт. / textiles of Uzbekistan / textile traditions / textile industry / historical trend / modernization / import and export.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Хўшбоқов П.Ш.

Мақолада Ўзбекистон Республикасида тўқимачилик саноати ривожланишининг тарихи ва истиқболлари тўғрисида мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECONOMIC AND SOCIO-CULTURAL FACTORS OF DEVELOPMENT OF THE TEXTILE INDUSTRY OF UZBEKISTAN

The article discusses the history and prospects for the development of the textile industry of the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТЎҚИМАЧИЛИК САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДАГИ ИҚТИСОДИЙ ВА ИЖТИМОИЙМАДАНИЙ ОМИЛЛА»

УДК: 930.1; 930.85.

Хушбоцов П.Ш.

Термиз давлат педагогика институты

УЗБЕКИСТОН ТУЦИМАЧИЛИК САНОАТИНИНГ

РИВОЖЛАНИШИДАГИ ЩТИСОДИЙ ВА ИЖТИМОИЙ-

МАДАНИЙ ОМИЛЛАР

Резюме. Мацолада Узбекистон Республикасида туцимачилик саноати ривожланишининг тарихи ва истицболлари тугрисида мулоуазалар юритилган.

Калит сузлар: Узбекистон туцимачилиги, туцимачилик анъаналари, туцимачилик саноати, тарихий тенденция, модернизация, импорт ва экспорт.

Khoshbakov P.Sh., PhD.

Termez State Pedagogical Institute

ECONOMIC AND SOCIO-CULTURAL FACTORS OF DEVELOPMENT OF THE TEXTILE INDUSTRY OF UZBEKISTAN

Summary. The article discusses the history and prospects for the development of the textile industry of the Republic of Uzbekistan.

Key words: textiles of Uzbekistan, textile traditions, textile industry, historical trend, modernization, import and export.

Кириш. Хрзирда енгил саноат махсулотларига ички ва ташки бозорда талабнинг ошиб бориши, ишлаб чикаришда кул мехнатининг ахамияти ахолининг куп кисмини, биринчи навбатда, аёлларни иш билан таъминлаш имконини бериб, соханинг ижтимоий йуналишдаги ахамиятини оширади. Демак, мамлакатимизда тукимачилик ва тикув-трикотаж тармогининг баркарор ва жадал ривожлананиши ахоли бандлигини таъминлашда, асосийси, кишлок жойларда ушбу муаммони хал этишда кул келмокда. Бунга хом ашё базамизнинг мавжудлиги, кушни мамлакатларда тукимачилик махсулотларига булган талабнинг юкорилиги, кушимча капитал талаб килмайдиган тукувчилик ускуналарининг етарли эканлиги куп жихатдан ёрдам бермокда. Бу омилларнинг мавжудлиги, айникса, аёллар учун кушимча ишчи уринлари яратиш буйича энг мухим вазифани хал этиш имконини беради.

Тадкикот усуллари. Тарихий тахлил: мустакиллик давридан то хозирги кунгача Узбекистонда тукимачилик саноатининг ривожланишини урганиш, социологик усуллар: тукимачилик саноати вакиллари, иктисодчилар ва жамоат арбоблари билан суровлар ва сухбатлар, иктисодий

тахлил: тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш, экспорт ва импорт килиш, шунингдек корхоналарнинг молиявий курсаткичлари тугрисидаги маълумотларни тахлил килиш, киёсий тахлил: Узбекистонда тукимачилик саноатининг ривожланишини бошка мамлакатлар ва минтакалар билан таккослаш ва бошкалар.

Му^окама ва муло^азалар. Узбекистонда кудратли тукимачилик саноати ривожланган булиб, у республиканинг минтакавий тукимачилик ишлаб чикариш маркази сифатида ривожланишининг асосий омилига айланди. Хусусан, сунгги йилларда мамлакатимиз тукимачилик саноатида туб микдор ва сифат узгаришлари юз берди. Шу вакт мобайнида махсулот ишлаб чикариш хажми 5,1 бараварга ошди. 2016-2021 йилларда тикув-трикотаж махсулотлари экспорти 6,2, пайпок махсулотлари экспорти эса 15 433 фоизга усди. Умумий экспортда тукимачилик саноатининг улуши 17,7 фоизга етди. Экспорт килинаётган махсулотларнинг турлари эса 450 дан ошди [1]. Тукимачилик махсулотлари экспорт географияси 57 дан ортик мамлакатларни камраб олмокда. Доимий бозорларимиз хисобланган МДХ, давлатлари каторида Кувайт, Венгрия, Словакия ва Греция каби давлатларга хам илк бора тукимачилик махсулотлари экспорти амалга оширилди. Тукимачилик махсулотлари экспорт килинадиган потенциал импортёрлар каторига Россия Федерацияси ($394,5 млн. - 39,2 %), Хитой ($187,6 млн. -18,6 %), ^иргизистон ($139,1 млн. - 13,8 %) ва Туркия ($123,5 млн. - 12,3 %) кабиларни келтириш мумкин [2]. Узбекистонда тукимачилик саноатининг ривожланишида хам иктисодий, хам ижтимоий-маданий омиллар мухим рол уйнайди. Куйида улардан баъзиларини куриб чикамиз:

Иктисодий омиллар: Табиий ресурсларнинг мавжудлиги: Узбекистон табиий шароити ва иклими туфайли дунёдаги енг йирик пахта ишлаб чикарувчилардан бири хисобланади. Ушбу ресурс тукимачилик саноатини ривожлантириш учун асос булиб хизмат килади. Мехнат мавжудлиги: Узбекистон мехнат ресурслари етарли таъминоти бор, кайси малакали ва арзон ишчилар фойдаланиш билан тукимачилик корхоналари беради. Инвестициялар ва молиялаштириш: хорижий инвестицияларни жалб килиш ва молиялаштиришдан фойдаланиш Узбекистонда тукимачилик саноатини ривожлантириш ва модернизация килишга ёрдам беради.

Ижтимоий-маданий омиллар: Анъанавий хунармандчилик: Узбекистон накш, каштачилик ва кулда ясалган тукимачилик каби узок йиллик тукимачилик анъаналари билан машхур. Бу махорат авлоддан-авлодга утиб, унинг сакланиши ва ривожланиши мамлакат тукимачилик саноатини рагбатлантиради. Тукимачилик маданияти: пахта тукимачилик узбек маданиятининг мухим кисмидир, каштачилик ва икат каби тукимачилик таникли санъат асарлари хисобланади. Бу Узбекистон тукимачилик махсулотларини ривожлантириш ва жахон бозорига чикаришга хизмат килмокда. Мехнат анъаналари: узбек маданияти ноёб мехнат анъаналарини, шу жумладан оилавий корхоналарни ва ишлаб

чикаришни ташкил етишнинг кооператив шаклларини такдим етади. Бу тукимачилик саноатида кичик ва урта бизнесни ривожлантиришга ёрдам беради. Ижтимоий таъсир: тукимачилик саноатининг ривожланиши иш уринларини яратишга ва махаллий жамоаларнинг иктисодий ривожланишига ёрдам беради. Бу ижтимоий ахамиятга ега, чунки у ишсизликка карши курашиш ва махаллий ахолининг турмуш даражасини яхшилашга ёрдам беради.

Иктисодий ва ижтимоий-маданий омилларнинг узаро таъсири Узбекистон тукимачилик саноатини ривожлантиришда мухим рол уйнайди, баркарор иктисодий усишга ва мамлакат анъаналари ва маданиятини саклашга ёрдам беради.

Узбекистонда амалга оширилаётган иктисодий ислохотлар тукимачилик саноатига сезиларли таъсир курсатди. Шу уринда, асосий иктисодий ислохотлар ва уларнинг ушбу сохага таъсирига тухталиб утамиз. Хусусийлаштириш ва диверсификация: тукимачилик корхоналарини хусусийлаштириш жараёни уларни янада мослашувчан ва самарали булишига имкон берди. Купгина компаниялар стратегик карорлар кабул кила бошладилар, махсулот турларини диверсификация килдилар ва бозорга янги турдаги махсулотларни киритдилар. Бу тукимачилик саноатининг ривожланишига хисса кушди ва унинг ракобатбардошлигини оширди. Хорижий инвестициялар ва технологиялар: хорижий инвестицияларни жалб килиш Узбекистонда тукимачилик саноатини ривожлантиришнинг мухим омилларидан бирига айланди. Хорижий инвесторлар нафакат капитал кушибгина колмай, балки тукимачилик махсулотларининг самарадорлиги ва сифатини оширадиган янги ишлаб чикариш технологияларини жорий етишмокда. Вертикал интеграцияни ривожлантириш: Узбекистон тукимачилик саноатида вертикал интеграцияни фаол ривожлантирмокда. Корхоналар нафакат ишлаб чикариш, балки пахта териш, йигириш, мато ва тайёр махсулотлар ишлаб чикариш билан хам шугуллана бошладилар. Бу уларга ишлаб чикаришнинг барча боскичларини назорат килиш имконини беради ва самарадорлик ва ракобатбардошликни оширади. Инфратузилмани ривожлантириш: Узбекистон хукуматининг саъй-харакатлари билан тукимачилик саноати билан боглик инфратузилма ривожланмокда ва такомиллаштирилмокда. Логистика марказлари, замонавий омборлар ва transport инфратузилмасининг ривожланиши тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш ва експорт килиш шароитларини сезиларли даражада яхшилайди. Ишбилармонлик мухитини яхшилаш: Узбекистон хукумати мамлакатда ишбилармонлик мухитини яхшилаш чораларини курмокда. Маъмурий тартиб-коидаларни соддалаштириш, солик юкини камайтириш ва коррупцияга карши кураш тукимачилик саноатини ривожлантириш ва инвестицияларни жалб килиш учун кулай шарт-шароитларни яратмокда.

Ушбу иктисодий ислохотлар Узбекистон тукимачилик саноатини ривожлантириш, тукимачилик махсулотлари ишлаб чикариш ва експортини купайтириш, махсулот сифати ва компанияларнинг ракобатбардошлигини оширишга хизмат килди. Шунингдек, улар ушбу сохада кичик ва урта бизнесни ривожлантириш учун янги имкониятлар яратиб, янги иш уринлари яратилишига хисса кушдилар.

Узбекистон тукимачилик саноатини ривожлантиришда ташки савдо фаолияти мухим урин тутади. Узбекистон ташки савдо ва тукимачилик махсулотлари уртасидаги муносабатларнинг асосий жихатлари куйидагилар:

Биринчидан, тукимачилик экспорти: Узбекистон тукимачилик махсулотлари, жумладан, пахта матолари, ип-калава, каштачилик ва тайёр тукимачилик махсулотларининг йирик експортчиси хисобланади. Узбекистон тукимачилик махсулотларининг асосий импортчилари Европа, МДХ,, Акш ва Хитой мамлакатлари хисобланади.

Иккинчидан, экспортнинг катта хажми: тукимачилик махсулотлари експорти Узбекистон иктисодиётига сезиларли таъсир курсатади ва экспорт даромадининг катта кисмини ташкил етади. Ушбу саноат мамлакат учун валюта тушумининг асосий манбаларидан биридир.

Усинчидан, ракобатбардошлик: узбек тукимачилик махсулотлари ракобатбардош нарх ва юкори сифатга ега, бу еса уларни халкаро харидорлар учун жозибадор килади. Узбекистон янги мижозларни жалб килиш максадида халкаро кургазма ва ярмаркаларда иштирок етиб, экспорт имкониятларини хам фаол ривожлантирмокда.

Туртинчидан, савдо бозорларини диверсификация килиш: Узбекистон жахон тукимачилик бозоридаги иштирокини кенгайтириш ва савдо бозорларини диверсификация килишга интилмокда. Мамлакат янада баркарор ва хилма-хил експорт окимларини яратиш максадида янги шериклар, айникса Осиё, Европа ва бошка минтакалар билан алокаларни фаол ривожлантирмокда.

Бешинчидан, тукимачилик материаллари ва ускуналари импорти: Узбекистон уз саноатини ривожлантириш учун тукимачилик материаллари, хом ашё ва ускуналарни хам import килади. Узбекистон компаниялари уз махсулотларининг сифатли ва хилма-хиллигини таъминлаш учун хорижий етказиб берувчилар билан фаол хамкорлик килмокда. Ташки савдо фаолияти Узбекистон тукимачилик саноатини ривожлантириш, експорт имкониятларини таъминлаш, инвестиция ва технологияларни жалб килиш, шунингдек, дунёдаги шериклар билан ишбилармонлик алокаларида мухим рол уйнайди. Бу сохани ривожлантириш, янги иш уринлари яратиш ва мамлакат даромадларининг ошишига хизмат килмокда.

Узбекистонда тукимачилик саноатини ривожлантиришда ижтимоий-маданий жихатлар хам мухим урин тутади. Шу уринда, анъанавий хунармандчилик ва хунармандчилик: Узбекистон азалдан тукимачилик

анъаналари ва авлоддан-авлодга утиб келаётган хунармандчилиги билан машхур. Тукимачилик усталари тукимачиликда чиройли накш ва дизайнлар яратиш учун ноёб каштадузлик, йигирув ва тукув техникасидан фойдаланадилар. Миллий услуб ва дизайн: Узбекистон тукимачилик саноати миллий услуб ва дизайнни фаол ривожлантирмокда. Ноёб накшлар, кашталар ва анъанавий накшлардан фойдаланиш узбек тукимачилигини жахон бозорида таникли ва талабга ега килади. Навбатдагиси, аёлларнинг роли: аёллар Узбекистонда тукимачилик саноатига сезиларли таъсир курсатади. Куп аёллар анъанавий хунармандчиликнинг бир кисми сифатида каштадузлик, йигирув ва тукув билан шугулланадилар. Улар ноёб тукимачилик техникаси ва дизайнларини саклаш ва ривожлантиришда мухим рол уйнайди. Кейингиси, кичик ва урта бизнеснинг иштироки: кичик ва урта бизнес Узбекистон тукимачилик саноатида кенг намойиш етилади. Тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш билан куплаб оилавий корхоналар ва кооперативлар шугулланади. Бу кичик бизнесни ривожлантириш ва иш уринларини яратишга ёрдам беради. Шунингдек, ижтимоий ахамияти: тукимачилик саноатининг ривожланиши махаллий ахолининг иктисодий ривожланиши ва турмуш даражасини яхшилашга ёрдам беради. Бу, айникса, пахта етиштириш мухим даромад манбаи булган кишлок жойларда бандлик ва тадбиркорлик имкониятларини такдим етади. Сунгиси эса, маданий меросни саклаш: тукимачилик саноатининг ривожланиши узбек маданияти ва меросини саклаш ва таргиб килишга ёрдам беради. Каштачилик, икат ва бошка ноёб тукимачилик анъаналари каби тукимачилик махсулотлари гурур объектига айланади ва миллий ва маданий мероснинг бир кисми сифатида таргиб килинади.

Хулоса. Узбекистон тукимачилик саноатини ривожлантиришда, миллий маданиятни саклаш, иш уринлари яратиш ва ижтимоий тараккиётга хисса кушишда ижтимоий-маданий жихатлар мухим урин тутади. Улар Узбекистон тукимачилик махсулотларининг жахон бозорида узига хослиги ва ракобатбардошлигини мустахкамлаб, ушбу соханинг узок тарихини давом еттиришга хисса кушмокда.

Фойдаланилган манбалар:

1. https: //review.uz/oz/po st/toqimachilik- samatini-yuksaltirish.

2. https://yuz.uz/news/mamlakatimizdan-7-oy-davomida-1 -mlrd-dollarlik-toqimachilik-vatikuv-trikotaj-mahsulotlari-eksport-qilindi.

3. Фармон (2017) Узбекистон Республикаси Президентининг "Тукимачилик ва тикувтрикотаж саноатини жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5285-сон Фармони, 14.12.2017 йил.

4. Фармон (2022) Узбекистон Республикаси Президентининг 28.01.2022 йилдаги "2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида" ПФ-60- сон Фармони.

5. Щиборщ К.В. (2000) Интегрированная система управления промышленных предприятий России. // Менеджмент в России и за рубежом. -N04.

6. Бегалов Б.А. (2013) Основные тенденции развития инновационной экономики// Экономический вестник Узбекистана, № 3-4, с. 107-110

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.