Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЙИРИК ШАҲАРЛАРИ САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ: ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЙИРИК ШАҲАРЛАРИ САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ: ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
361
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
саноатни ривожлантириш / ҳудудлар салоҳияти / йирик шаҳарлар / ҳудудларни гуруҳлаш / аҳоли жон бошига ишлаб чиқариш / ихтисослашув / истиқбол. / индустриальное развитие / потенциал территорий / крупные города / группировка территорий / производство на душу населения / специализация / перспектива.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Якубова Элнора-Хан Талабхановна

Мақолада Ўзбекистоннинг йирик шаҳарларини аҳоли жон бошига саноат ривожланиш даражаси кўрсаткичи бўйича гуруҳлаш, саноат ихтисослашувини шакллантиришнинг ҳозирги ҳолати ва истиқболлари аниқланган, ҳудудларнинг саноат салоҳиятини ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНДУСТРИАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ КРУПНЫХ ГОРОДОВ УЗБЕКИСТАНА: ОСОБЕННОСТИ И ПЕРСПЕКТИВЫ

В статье проведена группировка крупных городов Узбекистана по показателю уровня развития промышленности на душу населения, выявлено текущее состояние и перспективы формирования промышленной специализации, разработаны рекомендации по повышению индустриального потенциала территорий.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЙИРИК ШАҲАРЛАРИ САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ: ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Якубова Элнора-хан Талабхановна,

Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти бош илмий ходими

УЗБЕКИСТОН ЙИРИК ША^АРЛАРИ САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ: ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИСТИКБОЛЛАРИ

УДК: 332.1(575.1)

ЯКУБОВА Э.Т. УЗБЕКИСТОННИНГ ЙИРИК ШАЦАРЛАРИ САНОАТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ: ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИСТИЦБОЛЛАРИ

Маколада Узбекистоннинг йирик шахарларини ахоли жон бошига саноат ривожланиш дара-жаси курсаткичи буйича гурухлаш, саноат ихтисослашувини шакллантиришнинг хозирги холати ва истикболлари аникланган, худудларнинг саноат салохиятини ошириш буйича тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлари: саноатни ривожлантириш, х,удудлар салохияти, йирик шахарлар, худудларни гурухлаш, ахоли жон бошига ишлаб чикариш, ихтисослашув, истикбол.

ЯКУБОВА Э.Т. ИНДУСТРИАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ КРУПНЫХ ГОРОДОВ УЗБЕКИСТАНА: ОСОБЕННОСТИ И ПЕРСПЕКТИВЫ

В статье проведена группировка крупных городов Узбекистана по показателю уровня развития промышленности на душу населения, выявлено текущее состояние и перспективы формирования промышленной специализации, разработаны рекомендации по повышению индустриального потенциала территорий.

Ключевые слова: индустриальное развитие, потенциал территорий, крупные города, группировка территорий, производство на душу населения, специализация, перспектива.

YAKUBOVA E.T. INDUSTRIAL DEVELOPMENT OF LARGE CITIES OF UZBEKISTAN: PROSPECTS AND FEATURES

In the article major cities of Uzbekistan were disseminated among groups by indicator of the level of industrial development per capita, identified the current state and prospects for the formation of industrial specialization, and provide recommendations for improving the industrial potential of territories.

Key words: industrial development, potential, large cities, research methods, grouping of territories, production per capita, specialization, perspective.

Кириш. Урбанизация даражаси юк,ори давлат-ларда шахарлар мамлакатни ижтимоий-ик,тисодий ва инновацион ривожлантиришда асосий драй-верлар хисобланади. Шахарлардаги маъмурий, молиявий, ишлаб чикариш ва мехнат ресурс-ларининг концентрацияси мамлакат ва унинг минтакаларида таркибий узгаришларни таъ-минлаш хамда илмий ва технологик тарак,к,иётни жадаллаштириш учун зарур шарт-шароитлар яра-тади.

Долзарблиги. Жадал урбанизация ва интеграция жараёнларида Узбекистан минтакавий сиёсати доирасида йирик шахарлар саноа-тини ривожлантириш масалалари мухим урин эгалламокда. Иктисодиётининг асосий сохаси саноат булган шахарларда унинг тузилиши ва ривожланиш устуворликлари минтакаларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиш даражасига бевосита таъсир курсатади.

Узбекистонни янада ривожлантириш стратеги-ясига кура, вилоятлар, туманлар ва шахарларни комплекс ва мувозанатли ижтимоий-иктисодий ривожлантириш Узбекистан иктисодиётини ривожлантириш ва эркинлаштиришда устувор ахамият касб етади. Бу борада шахар саноатини урганишда чукур тахлиллар утказиш ва мавжуд номутаносибликларни аник,лаш асосида худудий ривожланиш муаммолари ва истикболларини урганиш зарурати пайдо булмокда.

Тадк,ик,от мацсади Узбекистон йирик шахарлари саноатини ривожлантиришнинг хозирги холатини бахолаш ва уларнинг саноат салохиятини ошириш буйича таклифлар ишлаб чикишдан иборат.

Тадк,ик,от усуллари. Тадкикот учун ахборот базаси Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг статистик материаллари хисобланади.

Маколада киёсий бахолаш, куп улчовли статистик, тизимли тахлил каби бир катор умумиктисодий усуллардан фойдаланилган булиб [1], куйидаги курсаткичларни хисобга олган: саноат ривожланиш концентрацияси, ишлаб чикаришнинг ихтисослашуви ва х.к.

Тадкикот жараёнида амалга оширилган мавжуд холатнинг тахлили худудий саноатнинг ихти-сослашувини белгилашда ишлаб чикаришнинг янги турларини ривожлантириш, янги техноло-гияларни жорий этиш, худудларнинг салохияти ва ресурсларидан ок,илона фойдаланишга асослан-ган янги фаолиятни ташкил этишга йуналтирилган

саноат фаолиятини такомиллаштиришга оид хуло-салар чикаришга имкон беради.

Узбекистон Республикаси йирик шахарлари кесимида саноат ривожланишини бахолаш жараёнида куйидаги вазифалар амалга оширилди:

- йирик шахарларнинг саноат ривожланиш даражаси ва уларнинг Республикадаги урнини бахолаш;

- йирик шахарлар буйича саноат ихтисосла-шувинининг жорий холатини аниклаш;

- Узбекистоннинг йирик шахарларида истикболли саноат ихтисослашуви ва фаолият турларини аниклаш.

Саноат ихтисослашувини бахолашнинг биринчи боскичида шахарларнинг иктисодий фаолиятидаги номенклатура турларидан фойда-ланилади.

Бунда турли хил усуллар мавжуд булиб, шахарлар саноатининг ихтисослашувини бахолаш инструменти сифатида ихтисослашув индекси услубиётидан фойдаланиш мак,садга мувофик,дир. Бу усул узининг аник, чегаравий микдорлар мав-жудлиги (бирдан катта ёки кичик) хамда кулай изохланиши билан ажралиб туради ва ундаги хисоблашлар куйидаги кетма-кетликни узида акс эттиради [2]:

ФТ ФТ

«л _ ^ ' мамлакат . ^ ' шахар

''шахар- у ' у

мамлакат шахар

бунда:

Ишахар - шахарда фаолият турининг ихтисослашув индекси;

ФТмамлакат - мамлакатда у ёки бу фаолият тури буйича махсулот ишлаб чикариш хажми (млн.сум);

Хмамлакат - мамлакатда ишлаб чикарилган махсулот ва хизматларнинг умумий хажми (млн. сум);

ФТшахар - шахарда у ёки бу фаолият тури буйича махсулот ишлаб чикариш хажми (млн.сум);

Хшахар - шахарда ишлаб чикарилган махсулот ва хизматларнинг умумий хажми (млн.сум).

Агар ихтисослашув индекси 1 дан юк,ори булса, у холда шахар саноати уша сохадаги у ёки бу махсулот ишлаб чикариш фаолиятига ихтисос-лашган булади. Бунда:

1,000 < Ишахар - чукур ихтисослашув;

0,600 < Ишахар <1,000 - иктисодий фаолият тури буйича ихтисослашув салохияти мавжуд (охирги 3-5 йил давомида индекс курсаткичи усиши куза-тилганлиги хисобга олинади);

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

0,000 < Ишахар <0,600 - ихтисослашув мавжуд эмас.

Узбекистонда шахарлар саноати ривожланиш даражасини хисобга олган холда уларнинг ихтисослашув даражасини гурухларга ажратиш эксперт бахолаш усули ёрдамида амалга оширилди. Бунда индекс 0,600 дан кам булган фаолият тури ихтисослашмаган, деб хисобланди.

Асосий ^исм. Минтакалар ва мамлакатимиз-нинг саноат салохиятини оширишда шахарлар мухим урин эгалайди. Улар (йирик шахарлар ва Тошкент ш. асосида хисобланган) республика саноат ишлаб чикаришининг 55,6%ни, истеъмол моллари ишлаб чикаришнинг 40,7%ни, худудий саноат ишлаб чикаришнинг эса 52,3%ни ташкил этади.

Охирги йилларда шахарлар саноат салохиятини ошириш ишлаб чикаришни модернизация ва диверсификация килиш, мавжуд кувватларни кенгайтириш ва замонавий технологияларни жорий этиш, худудларнинг ракобат устунли-клари ва табиий-иктисодий салохиятидан сама-рали фойдаланиш буйича бир катор комплекс чора-тадбирлар хисобига эришилмокда.

Ша,арлар саноат салохияти нисбатан юкори ва уртача ривожланиш даражаси билан ажралиб туради. Ушбу холатга асосан инфратузилманинг ривожланганлиги, экспортбоп ишлаб чикариш кувватларнинг, инвестицион ресурсларнинг жам-ланганлиги хамда юкори малакали мутахассис-лар ва ишчи кучи концентрацияси каби омиллар сабаб булмокда.

Худудий таркибда 19 та йирик ша,ар (Навои, Ширин, Олмалик, Бекобод, Охангарон, Чирчик, Нукус, Фаргона, Нурафшон, Ангрен, Жиззах, Урганч, Янгийул, Самарканд, Кувасой, Андижон, Гулистон, Кокон ш.) ва Тошкент шахрида юкори саноат салохияти шаклланган (1-жадвал). Юкори ва урта технологияли экспортбоп махсулотларни (энергетика, рангли ва кора металлар, нефт-кимё, машинасозлик махсулотлари) ишлаб чикаришга йуналтирилган мухим ва стратегик ахамиятга эга объектларни жойлаштирилганлиги ушбу худудларда ишлаб чикаришинг (республика саноат ишлаб чикариш умумий хажмида жами 34,3%,) ва асосий фондларнинг (75%дан ортик) концентрацияси сабаб булмокда. Айтиб утилган шахарларнинг ахоли жон бошига турри келади-ган саноат ишлаб чикариш хажми 11,1-257,8 млн. сумга тенг булиб, республика параметрларига (9,9 млн.сум) нисбатан 1,1-26 мартага юкори.

Карши, Когон, Бухоро, Янгиер, Наманган ва Термиз шахарларида эса саноат салохиятининг уртача даражаси шаклланган. Бу шахарлар гурухида республика саноат ишлаб чикариш хажмидаги улуши 3%, халк истеъмол моллари -5,1%, худудий ишлаб чик,ариш эса 3,4%ни ташкил этади. Ахоли жон бошига турри келадиган саноат ишлаб чикариш курсаткичлари (1,5-9,6 млн.сум) республика параметрларига нисбатан 57,4-97,8% ташкил килади.

Шу билан бир к,аторда МарFилон, Шахрисабз, Каттакургон, Зарафшон ва Хива шахарлари саноати нисбатан паст ривожланган худудларга киради. Уларнинг республика жами саноат ишлаб чикаришдаги улуши атиги 0,6 %ни ташкил этиб, ахоли жон бошига турри келадиган курсаткичи (1,5-3,4 млн.сум) республика параметрига нисбатан 2,9-6,5 мартага паст.

Шуни айтиш жоизки, урта ва нисбатан паст даражада ривожланган шахарларнинг саноати халк истеъмол моллари ишлаб чикаришга йуналтирилган (халк истеъмол молларининг сано-атдаги улуши 50% дан юкори). Нисбатан ривожланган шахарларнинг саноати эса худудларнинг мавжуд табиий-ресурс салохиятидан келиб чиккан холда оFир саноатга асосланган.

Саноат тармок таркибининг тахлили шуни курсатдики, аксарият шахарларнинг индустриал сектори ишлаб чикарадиган саноатдан (65% ва ундан юкори) ташкил топган. Шу билан бирга, тоF-кон саноати ривожланган худудларга Навоий (умумий саноатнинг ишлаб чикариш хажмида тоF-кон саноатининг улуши 13,0% тенг), Ангрен (20,6%), Олмалик (6,3%) шахарлари кирса, бир катор шахарларда, жумладан: Янгиер (46,7%), Ширин (99,1%), Нурафшон (49,7%), Ангрен (60%) саноатнинг электр, газ ва бур билан таъминлай-диган тармоклар устуворлик килади.

Республикада кимё махсулотларининг асосий кисми Нукус (37,8%), Навоий (9,0%), Чирчик (8,0%), Фаррона (6,9%) шахарларида ишлаб чикарилса (фаолият турлари буйича), кокс ва нефтни кайта ишлаш - Фаррона (30,3%), металлургия - Навоий (47,3%), Олмалик (28,3%), Бекобод (9,1%), компьютер ва электр махсулотлар - Нукус (8,0%), Жиззах (6,5%), автотранспорт воситалари - Андижон (6,7%), Самарканд (4,8%), тери ва унга тегишли махсулотлар - Кукон (6,9%), Фаррона (6,9%), тамаки махсулотлар буйича Самарканд (91,5%) шахарлари етакчи уринларни эгаллайди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

1-жадвал. Шахарларда саноатнинг ривожланганлик даражаси буйича уларни гурух,лаш (2019 й.

натижалари асосида)1

Шахарлар номи Ахоли жон бошига туFри келадиган саноат ишлаб чикариш хажми, минг сум Саноат салохияти даражаси, % Республика саноат ишлаб чикариш хажмида шахарларнинг улуши, %

Узбекистон Республикаси 9 857,0 100,0 100,0

Саноат ривожланиши нисбатан юкори даражада булган шахарлар

Тошкент 23 121,1 234,6 17,7

Навои 257 893,8 2 616,4 11,1

Ширин 150 780,0 1 529,7 0,8

Олмалик, 146 813,0 1 489,4 5,8

Бекобод 63 432,7 643,5 1,8

Охангарон 34 599,8 351,0 0,4

Чирчик, 29 688,3 301,2 1,4

Хонобод 28 041,8 284,5 0,4

Нукус 25 671,9 260,4 2,5

ФарFона 25 395,6 257,6 2,2

Нурафшон 20 917,2 212,2 0,3

Ангрен 17 318,3 175,7 1,0

Жиззах 13 942,1 141,4 0,7

Урганч 13 474,8 136,7 0,6

Янгийул 13 125,1 133,2 0,2

Самарканд 12 548,6 127,3 2,1

Кувасой 11 752,4 119,2 0,3

Андижон 11 350,3 115,1 1,5

Гулистон 11 281,5 114,5 0,3

Кукон 11 100,8 112,6 0,8

Саноат ривожланиши уртача даражада булган шахарлар

Карши 9 637,7 97,8 0,8

Когон 9 405,6 95,4 0,2

Бухоро 6 772,9 68,7 0,6

Янгиер 6 617,2 67,1 0,1

Наманган 6 258,3 63,5 1,2

Термиз 5 656,3 57,4 0,2

Саноат ривожланиши нисбатан паст даражада булган шахарлар

МарFилон 3 438,8 34,9 0,2

Шахрисабз 3 257,9 33,1 0,1

Каттакурюн 3 252,5 33,0 0,1

Зарафшон 2 981,5 30,2 0,1

Хива 1 512,0 15,3 0,04

1 Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитасининг маълумотлари Узбекистон республикасининг ижтимоий-иктисодий холати, 2019 йил январь-декабрь. Тошкент - 2020 й. 101-121 бетлар, хамда Уудудлар Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш бош бошкармалари маълумотлари асосида мауллиф томонидан тузилган.

Фаолият турлари буйича худудлар ихтисосла-шувини бахолаш куйидаги шахарларнинг ракобат устунликлари мавжудлигини очиб бериш имко-нини берди (1-илова):

- аксарият йирик шахарларнинг саноати озик-овкат, тукимачилик махсулотлари, кийим, тери ва унга тегишли махсулотлар, мебель, курилиш материаллар ишлаб чикариш хамда электр, газ ва бур билан таъминлаш;

- Андижон, Хонобод, Самарканд шахарлари - автотранспорт воситалари, трейлер ва ярим прицеплар ишлаб чикариш;

- Хонобод, Жиззах, Наманган, Янгийул, Чирчик - электр ускуналар ишлаб чикариш;

- Нукус, Жиззах - компьютер, электрон ва оптик махсулотлар ишлаб чикариш;

- Нукус, Андижон, Янгийул, Чирчик,, Кукон, Фаррона - кимё махсулотлар ишлаб чикариш;

- Фаррона - кокс ва нефтни кайта ишлаш;

- Жиззах, Наманган, Янгиер, Нурафшон, Янгийул, Чирчик,, Ангрен, К,ук,°н, Кувасой - резина ва пластмасса ишлаб чикришга ихтисослашган.

Тошкент шахри саноатнинг деярли барча фаолият турларини ишлаб чикариш буйича ракобат устунликларга эга. Таъкидлаш лозимки, шахар юкори технологияли махсулотлар ишлаб чикаришда (мамлакатда юкори технологияли махсулотлар ишлаб чик,аришнинг 15% дан ортири) етакчи уринни эгаллайди. Бу ерда машинасозлик ва металлни кайта ишлаш, кимё ва нефт-кимё, микробиологик ва тиббиёт саноати каби юкори ихтисослашган тармок,ларнинг деярли барча турлари жамланган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шу билан бирга, ишлаб чикариш кувватлари-дан кам фойдаланиш, машина ва ускуналарни эскириш ва шахарларда хомашё етишмаслиги муаммолари хамон кузатилмокда. Шахар бош режалари талабларига риоя килмаслик, жой-лардаги йирик корхоналарни жойлаштиришда талаб ва таклиф омилларни, ижтимоий ва эко-логик окибатларни эътиборга олмаслик ва х.к. саноат ривожланишининг долзарб тизимли муаммолари хисобланади.

Бундан ташкари шахарлар кесимида инно-вацион инфратузилмани ривожланмаганлиги, инновация сохасидаги мутахассислар, биринчи навбатда, инновацион циклларни амалга оши-риш, илм-фан ва технологияни тижоратлаштириш буйича профессионал билим ва тажрибага эга мутахассислар етишмаслиги кузатилмокда.

Шахарларда хавони ифлослантирувчи асо-сий манбалар ёкилри-энергетика сохаси, металлургия, кимё ва нефт-кимё саноати, курилиш материаллари (цемент ишлаб чикариш) саноати хисобланади. Атмосферани саноат чикиндилари билан ифлослантиришнинг нисбатан юкори дара-жаси асосан Нукус, Самарканд, Карши, Наманган ва Андижон шахарларида кузатилмокда [3].

Ишлаб чикариш кучларини йирик шахарларда жойлаштиришда куйидаги вазифаларга эътибор бериш лозим:

- ички ва ташки бозорда юкори талабга эга булган машинасозлик ва енгил саноатнинг юкори технологияли турларини ишлаб чикариш салохиятини ошириш, жумладан махаллийлаштирилган ишлаб чикаришни таш-кил этиш;

- ишлаб чикариш кувватларини ошириш ва кушилган киймат улуши юкори булган истеъ-мол товарларини кенгайтириш, уларнинг жахон бозорларига чикишини таъминлаш хамда импорт товарлари урнини босувчи ишлаб чикаришни ривожлантириш;

- ресурсларни тежаш ва самарасиз корхоналарни кайта куришни рарбатлантириш чора-тадбирлари оркали, шу жумладан, модернизация килиш асосида ракобатбардош саноат ишлаб чикариш махсулотларининг сонини ошириш;

- зарур мухандислик ва ижтимоий инфрату-зилма билан таъминланган худудларда янги тех-нологияларни ривожлантириш, технопарклар, саноат зоналари ва кластерларни шакллантириш учун инвестициялар киритиш.

Хулоса ва тавсиялар. Келгусида шахарсозлик тараккиётининг устувор йуналиши саноат корхо-наларини самарали жойлаштириш ва янги юкори технологияли ишлаб чикаришни яратишдан ибо-рат булади.

Ракобат устунликлари ва ресурс базасининг мавжудлигига караб айнан йирик шахарлар "усиш нукталари" сифатида намоён булади. Йирик шахарлар буйича нисбатан юкори ишлаб чикариш кучларига, илмий, инновацион, транспорт ва логистика салохиятига эга булган, хамда бошка худудлардан мехнат ресурсларини жалб киладиган шахарлар "усиш нукталари"ни шакллантириш учун энг афзал худудлар хисобланади. Бу эса йирик шахарларда ресурс-тежамкор, урта- ва юкори технологияли фаолият турларини ривожлантиришга ёрдам беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

2-жадвал. Узбекистоннинг йирик ша^арларида фаолият турлари буйича мавжуд саноат

ихтисослашуви1

Фаолият турлари Ихтисослашуви мавжуд йирик шахарлар

Тот-кон саноати ва очик конларни ишлаш Ангрен

Озик-овкат мах,сулотлари ишлаб чикариш Андижон, Бухоро, Карши, Шахрисабз, Зарафшон, Наманган, Самарканд, Термиз, Янгиер, Гулистон, Охангарон, Янгийул, Мартилон, Урганч, Хива

Ичимликлар ишлаб чикариш Нукус, Бухоро, Шахрисабз, Зарафшон, Наманган, Нурафшон, Янгийул, Чирчик, Урганч

Тамаки мах,сулотлари ишлаб чикариш Самарканд

Тукимачилик мах,сулотлари ишлаб чикариш Бухоро, Жиззах, Карши, Шахрисабз, Зарафшон, Наманган, Самарканд, Термиз, Гулистон, Кукон, Кувасой, Мартилон, Урганч, Хива

Кийим ишлаб чикариш Андижон, Хонобод, Бухоро, Жиззах, Карши, Шахрисабз, Зарафшон, Наманган, Самарканд, Янгиер, Гулистон, Чирчик, Мартилон

Тери ва унга тегишли мах,сулотлар ишлаб чикариш Андижон, Хонобод, Карши, Зарафшон, Наманган, Кукон, Фартона, Мартилон

Ёточ ва пукак буюмлар (мебелдан ташкари), пох,ол ва тукиш учун материаллардан буюмлар ишлаб чикариш Термиз, Янгиер, Кукон, Кувасой, Фартона, Мартилон, Хива

Котоз ва котоз мах,сулотлари ишлаб чикариш Наманган,Самарканд, Нурафшон, Янгийул, Чирчик, Ангрен, Кукон, Фартона, Урганч, Хива

Ёзилган материалларни нашр килиш ва акс эттириш Самарканд, Янгийул, Мартилон

Кокс ва нефтни кайта ишлаш мах,сулотлари ишлаб чикариш Фартона

Кимё мах,сулотлари ишлаб чикариш Нукус, Андижон, Янгийул, Чирчик, Кукон, Фартона

Асосий фармацевтика мах,сулотлари ва препаратлари ишлаб чикариш Самарканд, Янгийул

Резина ва пластмасса буюмлар ишлаб чикариш Жиззах, Наманган, Янгиер, Нурафшон, Янгийул, Чирчик, Ангрен, Кукон, Кувасой

Бошка нометалл минерал мах,сулотлар ишлаб чикариш Бухоро, Жиззах, Карши, Зарафшон, Термиз, Гулистон, Охангарон, Нурафшон, Янгийул, Чирчик, Бекобод, Кукон, Кувасой, Фартона, Урганч, Хива

Металлургия саноати Навоий, Бекобод, Олмалик

Машина ва ускуналардан ташкари тайёр металл буюмлар ишлаб чикариш Бухоро, Зарафшон, Наманган, Кукон, Фартонва, Урганч

Компьютерлар, электрон ва оптик мах,сулотлар ишлаб чикариш Нукус, Жиззах

Электр ускуналар ишлаб чикариш Хонобод, Жиззах, Наманган, Янгийул, Чирчик

Бошка тоифаларга киритилмаган машина ва ускуналар ишлаб чикариш Гулистон, Чирчик, Урганч

Автотранспорт воситалари, трейлерлар ва ярим прицеплар ишлаб чикариш Андижон, Хонобод, Самарканд

Бошка транспорт ускуналари ишлаб чикариш Кукон, Кувасой, Фартона

Мебель ишлаб чикариш Андижон, Бухоро, Жиззах, Карши, Шахрисабз, Зарафшон, Наманган, Термиз, Гулистон, Янгийул, Мартилон, Хива

Бошка тайёр буюмлар ишлаб чикариш Бухоро, Зарафшон, Наманган, Самарканд, Гулистон, Кукон, Фартона, Мартилон, Урганч, Хива

Машина ва ускуналарни таъмирлаш ва урнатиш Бухоро, Термиз, Чирчик, Хива

1 Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитасининг маълумотлари Узбекистон Республикасининг ижтимоий-ик,тисодий хрлати, 2019 йил январь-декабрь. Тошкент - 2020 й. 101-121 бетлар, х,амда Худудлар Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш бош бошкармалари маълумотлари асосида мауллиф томонидан тузилган.

3-жадвал. Узбекистоннинг йирик шах,арларида фаолият турлари буйича истикболли саноат

ихтисослашуви1

Фаолият турлари Ихтисослашуви мавжуд йирик шахарлар

Озик-овкат махсулотлари ишлаб чикариш Жиззах, Нурафшон, Чирчик, ФарFона

Ичимликлар ишлаб чикариш Самарканд, Охангарон, Кукон

Тукимачилик махсулотлари ишлаб чикариш Янгийул, Чирчик

Кийим ишлаб чикариш Термиз, Янгийул, Ангрен

КоFоз ва ^оз махсулотлари ишлаб чикариш Бухоро, Жиззах

Кимё махсулотлари ишлаб чикариш Навоий, Олмалик

Асосий фармацевтика махсулотлари ва препаратлари ишлаб чикариш Нукус, Андижон, Бухоро, Нурафшон, Янгийул

Резина ва пластмасса буюмлар ишлаб чикариш Бухоро, Урганч

Бошка нометалл минерал махсулотлар ишлаб чикариш Навоий, Самарканд

Машина ва ускуналардан ташкари тайёр металл буюмлар ишлаб чикариш Андижон, Термиз, Янгийул, Чирчик

Электр ускуналар ишлаб чикариш Нурафшон

Автотранспорт воситалари, трейлерлар ва ярим прицеплар ишлаб чикариш Жиззах, Наманган

Мебель ишлаб чикариш Янгиер, Нурафшон, Чирчик, Ургенч

Йирик шахарларнинг шаклланган ишлаб чикариш ва инфратузилма базаси, шунингдек, минтакаларнинг минерал-хомашё ва кишлок хужалиги ресурсларининг бой салохиятига асос-ланиб, хомашё сотиб олишдан бошлаб тайёр махсулот ишлаб чикариш ва сотиш билан якун-ланадиган ягона киймат занжири яратиладиган худудий мажмуалар ва кластерларни яратиш имконияти мавжуд.

Шахарлар саноатини ривожлантириш йуналишларини амалга оширишда эришил-ган натижалар, салохият, ресурслар ва уларни ривожлантириш имкониятларидан келиб чик,иб, худудларнинг табиий ресурс салохиятидан сама-рали фойдаланишни хисобга олган холда ишлаб чикаришни окилона жойлаштириш муаммосини хал этишга олиб келади.

Ички ва ташки бозорда озик-овкат ва ноозик-овкат махсулотларига булган талабнинг ортиб бориши шароитида енгил ва озик-овкат саноати энг жадал ривожланаётган ва юкори ракобатбардош тармоклардан бирига айланиши

1 Узбекистан Республикаси давлат статистика кумитасининг маълумотлари Узбекистан Республика-сининг ижтимоий-иктисодий холати, 2019 йил январь-декабрь. Тошкент - 2020 й. 101-121 бетлар, хамда Худудлар Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш бош бошкармалари маълумотлари асо-сида мауллиф томонидан тузилган.

керак. Шахарларнинг саноат фаолиятини кенгай-тириш ишлари кишлок хужалиги ихтисослашуви ва хомашё базаси асосида амалга оширилади. Кишлок хужалиги хомашёсини чукур кайта ишлаш даражасининг ортиши билан пахта толаси, мева, сабзавот, гушт ва сутни кайта ишлаш буйича бир катор истикболли лойихаларнинг амалга ошири-лиши халк истеъмол моллар турларини кенгай-тириш имконини беради.

Махаллий ва минтакалараро бозорлар ривожланиб бораётган шароитда бозорларни талаб юкори булган курилиш махсулотлари билан тулдириш учун фойдали казилма конла-ридан самарали фойдаланиш ва уларни чукур кайта ишлаш буйича истикболли лойихаларни амалга ошириш долзарб ахамият касб этмокда. Шахарларни ривожлантириш захиралари Жиззах, Андижон, Самарканд, Бухоро, Кашкадарё, Навоий, Сурхондарё вилоятлари ва КоракалпоFистон Республикасида мавжуд минерал-хомашё захира-ларини ишлаб чикариш жараёнига жалб этишда-дир. Фойдали казилма конларидан окилона фой-даланишнинг истикболли вазифалари курилиш материалларига булган ички талабни кондириш ва импорт урнини босувчи ресурслар ва мах,сулотлар ишлаб чикаришни кенгайтириш хисобланади.

Машинасозлик саноатига ихтисослаш-ган худудларга якин жойлашган шахарларда махаллийлаштирилган махсулотлар, хусусан,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

автoмoбилcoзлик, ëк1илFи-энepгeтика, мeталлyp-гия, кишлйк xyжалигида фййдаланиладиган элeктp жиxoзлаpи, аcбoбcoзлик, бyтлoвчи киcмлаp ва эxтиëт киcмлаp ишлаб чикаpиш ycтyвop ypин эгаллаши мумкин.

Aндижoн, Бyxopo, Нyкyc шаxаpлаpида фаpма-цeвтика cанoатини pивoжлантиpиш имшниятла-pини фаpмацeвтика эpкин иктиcoдий зoналаpида амалга oшиpиш cанoат cалoxияти oшишига oлиб кeлади (2-илoва).

Йиpик шаxаpлаpнинг элeктp энepгияга б^ган талаби у^6 бopаëтганини инoбатга oлиб, pecypc тeжайдиган тexнoлoгиялаpни кeнг жopий этиш, му^бил ва кайта тикланадиган энepгияни шак-ллантиpиш бyйича лoйиxалаpни ишлаб чикиш заpyp.

Кичик ва ypта бизнec ташаббycлаpини куллаб-кувватлаш, шyнингдeк, ypта ва юкopи тexнoлo-гияли маxcyлoтлаp ишлаб чикаpишда иннoва-ция ва инвecтиция фаoлиятини pаFбатлантиpиш макcадида йиpик шаxаpлаpда тexнoпаpклаpни яpатиш тавcия этилади. Шундай килиб, cанoат биpлашмалаpининг xyдyдлаpдаги илмий-тадк,ик,с>т инcтитyтлаpи ва oлий Укув юpтлаpи билан якин Xамкopликда eнгил, кимë cанoати ва машинагаз-ликнинг иккиламчи ва учламчи таpмoклаpини pивoжлантиpиш имкoниятлаpи мавжуд.

Бундан ташк^и, шаxаpлаpнинг экoлoгик вази-ятига xам алoxида эътибop к^атиш заpyp 6ули6, атpoф-мyxит ва жамият учун заpаpли 6Ул^н ишлаб чик^иш oбъeктлаpи йиpик шаxаpлаpдан, аxoли пyнктлаpидан ташкаpида жoйлаштиpиш ма^адга мyвoфик.

Фойдаланилган адабиётлаp pyйхати:

1. Отабoeв Ш.Х. Meтoдичecкиe вoпpocы oцeнки эффeктивнocти дeятeльнocти мecтныx opганoв власти II Peгиoнальная экoнoмика: тeopия и пpактика. 2018. Т. 16. № 8 (455). С. 1415-1428

2. Якyбoва Э.Т. Пpocтpанcтвeнная oцeнка cтpyктypныx ocoбeннocтeй машинocтpoeния Узбeкиcтана II Ж.: Актуальные пpoблeмы экoнoмики и yпpавлeния на пpeдпpиятияx машинo-cтpoeния, нeфтянoй и газoвoй пpoмышлeннocти в ycлoвияx иннoвациoннo-opиeнтиpoваннoй экoнoмики. Издатeльcтвo: Пepмcкий нациoнальный иccлeдoватeльcкий пoлитexничecкий yнивepcитeт (Пepмь). 2016. Т. 1. С. 130-140.

3. Кyзиeв К.Ф., Уcманoв З.К. Peгиoнальныe ocoбeннocти pазвития пpoмышлeннocти в эш-лoгичecки дeпpeccивныx peгиoнаx ||Aктyальныe пpoблeмы экснсмики и yпpавлeния на пpeд-пpиятияx машинocтpoeния, нeфтянoй и газoвoй пpoмышлeннocти в ycлoвияx иннoвациoннo-opиeнтиpoваннoй экoнoмики. - 2015. - Т. 1. - С. 651-657.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.