Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ХИТОЙ ҲАЛҚ РЕСПУБЛИКАСИГА ЭКСПОРТ САЛОҲИЯТИНИ ОШИРИШ ВА МУАМОЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ХИТОЙ ҲАЛҚ РЕСПУБЛИКАСИГА ЭКСПОРТ САЛОҲИЯТИНИ ОШИРИШ ВА МУАМОЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
206
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экспорт / диверсификация / қишлоқ хўжалиги / импорт / ҳомашё / логистика / ташқи савдо / логистик марказ. / экспорт / диверсификация / сельское хозяйство / импорт / сырьё / логистика / внешняя торговля / логистический центр.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Миркомилов Миразиз Нодирович

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасининг экспорти таркиби оҳирги беш йил давомида ўзгариш тенденциялари ҳамда юртимизнинг экспорт салоҳиятини ошириш йўлида ҳукуматимиз томонидан амалга оширилаётган ислоҳотлар, маҳсулотларни ишлаб чиқаришни модернизация ва диверсификация қилиш бўйича олиб борилаётган давлат стратегияси ҳамда сиёсатининг натижалари ва мамлакат иқтисодиётидаги чуқур таркибий ўзгаришлар кўриб чиқилган. Маҳаллий маҳсулотларнинг жаҳон бозорига чиқишида уларга қўйилаётган техник талаблар, дуч келаётган муаммолар таҳлил қилинган. Республикамизнинг ҳозирги экспорт ва импорт салоҳиятига объектив баҳо бериш имконини берувчи статистик маълумотлар, шу билан бирга уни ривожлантириш бўйича аниқ таклифлар тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Миркомилов Миразиз Нодирович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОВЫШЕНИЕ ЭКСПОРТНОГО ПОТЕНЦИАЛА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В КИТАЙСКУЮ НАРОДНУЮ РЕСПУБЛИКУ И ПУТИ РЕШЕНИЯ ПРОБЛЕМ

В данной статье рассматриваются тенденции изменения в структуре экспорта Республики Узбекистан за последние пять лет, а также реформы, проводимые нашим правительством для повышения экспортного потенциала нашей страны, результаты государственной стратегии и политики по модернизации и диверсификации производства, а также глубокие структурные изменения в экономике. Проанализированы технические требования, проблемы и задачи, с которыми сталкиваются местные продукты на мировом рынке. Представлены статистические данные, позволяющие объективно оценить текущий внешнеторговый потенциал страны, а также конкретные предложения по его развитию.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ХИТОЙ ҲАЛҚ РЕСПУБЛИКАСИГА ЭКСПОРТ САЛОҲИЯТИНИ ОШИРИШ ВА МУАМОЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ»

Миркомилов Миразиз Нодирович,

начальник отдела маркетинга СП АО 'ШКАВЕ^'

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ХИТОЙ ^АЛК РЕСПУБЛИКАСИГА ЭКСПОРТ САЛО^ИЯТИНИ ОШИРИШ ВА МУАМОЛАРНИ Щ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

УДК 339.564.2

МИРКОМИЛОВ М.Н. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ХИТОЙ ЦАЛЦ РЕСПУБЛИКАСИГА ЭКСПОРТ САЛОЦИЯТИНИ ОШИРИШ ВА МУАМОЛАРНИ ЦАЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

Ушбу мак,олада Узбекистан Республикасининг экспорти таркиби ох,ирги беш йил давомида узгариш тенденциялари х,амда юртимизнинг экспорт салох,иятини ошириш йулида хукуматимиз томонидан амалга оширилаётган ислох,отлар, мах,сулотларни ишлаб чикаришни модернизация ва диверсификация килиш буйича олиб борилаётган давлат стратегияси х,амда сиёсатининг натижалари ва мам-лакат иктисодиётидаги чукур таркибий узгаришлар куриб чикилган. Мах,аллий мах,сулотларнинг жах,он бозорига чикишида уларга куйилаётган техник талаблар, дуч келаётган муаммолар тах,лил килинган. Республикамизнинг х,озирги экспорт ва импорт салох,иятига объектив бах,о бериш имко-нини берувчи статистик маълумотлар, шу билан бирга уни ривожлантириш буйича аник таклиф-лар такдим этилган.

Таняч иборалар: экспорт, диверсификация, к,ишлок, хужалиги, импорт, х,омашё, логистика, ташки савдо, логистик марказ.

МИРКОМИЛОВ М.Н. ПОВЫШЕНИЕ ЭКСПОРТНОГО ПОТЕНЦИАЛА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В КИТАЙСКУЮ НАРОДНУЮ РЕСПУБЛИКУ И ПУТИ РЕШЕНИЯ ПРОБЛЕМ

В данной статье расматриваются тенденции изменения в структуре экспорта Республики Узбекистан за последние пять лет, а также реформы, проводимые нашим правительством для повышения экспортного потенциала нашей страны, результаты государственной стратегии и политики по модернизации и диверсификации производства, а также глубокие структурные изменения в экономике. Пронализированы технические требования, проблемы и задачи, с которыми сталкиваются местные продукты на мировом рынке. Представлены статистические данные, позволяющие объективно оценить текущий внешторговый потенциал страны, а также конкретные предложения по его развитию.

Ключевые слова: экспорт, диверсификация, сельское хозяйство, импорт, сырьё, логистика, внешняя торговля, логистический центр.

MIRKOMILOV M.N. INCREASING THE EXPORT POTENTIAL OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN TO CHINA AND THE WAYS OF SOLVING THE PROBLEMS

The article examines the changing tendency of the export structure of the Republic of Uzbekistan for the last 5 years, as well as the reforms which are carried out by our government in increasing the export potential of our country, the results of the government strategy and policy on modernization and diversification of production and profound structural changes in the economy. The technical requirements, problems and tasks faced by local producers in the global market are analyzed. Statistical data are presented and allows to give objective assessment of the current foreign trade potential of the country, as well as specific proposals for its development.

Key words: export, diversification, agriculture, import, raw materials, logistics, foreign trade, logistic centers.

Охирги 10 йил ичида Хитой ах,олиси озик,-овкат махсулотлари х,авфсизлигидан хавотирда. Бунга кишлок хужалиги мах,сулотларини мах,аллий ишлаб чикарувчи ва кайта ишловчиларга булган ишончсизлик, факат органик тоза ёки импорт килинган озик,-овк,ат мах,сулотларини хавфсизрок, деб тан олиб, уларнинг истеъмоли ошишига сабаб булмокда.1

Шу билан бирга, Хитойга экспорт килиш жара-ёнида кенг таркалган техник тусик,лар мавжуд. Булар каторида: мах,сулотларни миллий стан-дартларга жавоб бериши, специфик к,адок,лаш ва тамFалаш, санитар-гигиеник нормалар ва кийинлаштирилган божхона расмиятчилигини бажарилиши.

Республикамиз Козокстон, Россия ва Хитой бозорларига мева-сабзавот мах,сулотларини етказиб бериш х,ажмини ошириш салох,иятига эга, лекин Хитой бозорини эгаллаб олишдан аввал бизнинг мах,сулотлар Россия бозорла-рида уз уринларини топишлари зарурдир. Рос-сиянинг чакана савдосини деярли ярми супер-маркетлар томонидан эгалланган ва мева-сабзавот мах,сулотларни туFридан-туFри супермаркет тармокларига экспортни амалга ошириш максадга мувофик, булади. Статистик маъ-лумотларга назар ташлайдиган булсак, Россияга экспорт килинадиган урик, шафтоли, гилос каби меваларнинг умумий х,ажмидан факат 8,7 фоизи Узбекистан улушига, Туркия 32,2%, Сербия 18,2%, Молдова 9,5%, Хитой 9,2%2 улушига турри келади.

2018 йилда Хитой давлатига амалга оширилган экспорт курсаткичлари буйича Урта Осиё мамла-катлари орасида Туркманистон ва КозоFистон

1 english,www.gov,cn/news/topnews/201 91 2/2З1соп^п _WS5e001724cбdObcfBc4c1 9456.html., (23.12.2019)

2 https://ru-stat.com/date-M201612-201712/RU/import/

world/0208 (10.01.2020)

давлатларидан кейинги, яъни Узбекистан Респу-бликаси учинчи уринни эгаллади. Ушбу давлат-ларнинг экспорт таркибини асосан нефть ва газ каби хомашё махсулотлари ташкил этган (1-расм)3.

2019 йил январь-ноябрь ойлари якунларига кура, республикамизнинг Хитой давлатига экспорт Килинган ма,сулотлар хажми 2,7 млрд. долларни ташкил этди. 2018 йилнинг шу даврига нисбатан 8 фоизга усди. Узбекистан Республикаси томонидан Хитойга олиб кирилаётган ма,сулотларга Куйиладиган уртача божхона тариф ставкаси 7,4% , шу жумладан мисга - 2%, уранга - 5%, пахта тола-сига - 1% (квота доирасида), пахтадан йигирил-ган ипга - 5%, пахтадан тайёрланган газламаларга

- 8%, полиэтиленга - 7%, тери хомашёларига -0-14%, хом ипак ва унинг чикиндиларига - 9%, кизил мия экстракти - 6%, меваларга - 10%, дук-какли сабзавотлар - 5%, кондитер ма,сулотларига

- 8-10%, мева ва сабзавот сокларига - 5% этиб белгиланган. Импорт саноат махсулотлари учун белгиланган кушилган киймат солиFи 13% ва кишлок хужалиги махсулотлари учун эса 9%. Хитой худудига олиб кириладиган куйидаги ма,сулот турларига акциз солиFи тадбик этил-ган: тамаки махсулотлари, алкоголь ичимликлар, парфюмерия ва косметика, кимматба,о тошлар, фейерверклар, нефть махсулотлари ва бошкалар.

Шу билан бирга Хитой давлатида импортни квоталаш тизими фаолият юритмокда. 2019 йилда ма,сулотларга нисбатан куйидаги квоталар белгиланган: бурдой - 9,6 млн. тонна, (90% давлат э,тиёжи учун), маккажухори - 7,2 млн. тонна (60%), гуруч - 5,3 млн. тонна (50%), пахта - 0,9 млн. тонна (33%), шакар - 1,9 млн.тонна (70%).

Хитой худудуга мева-сабзавот ма,сулотларини олиб кириш учун рухсатнома ХХРнинг бош бож-

3 https://www.trademap.org/Bilateral.aspx?nvpm = 1%7c 156%7c%7c860%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c2%7c1%7c1% 7с 1 %7с 1 %7с%7с 1 %7с 1 %7с (10.01.2020)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

с

V.

ЖАХОН ИКТИСОДИЁТИ / МИРОВАЯ ЭКОНОМИКА

Ю

1-расм.

хона бошкармаси томонидан такдим этилади. Айрим турдаги махсулотлар учун уларнинг етиш-тириш шарт-шароитлари хамда кадоклаш цехлари фитосанитар талаблари асосида чукур урганилади ва текширилади. Хозирги кунга к,адар 10 турдаги мева-сабзавот махсулотларига (тузланган ва ширин урик данаги, пустсиз ёнток, кунжут, узум данаги, туршак, майиз, мош, гилос, ковун) фитосанитар рухсатномалар олинган, 50 та кадоклаш цехлари (мош, гилос, ковун) ва 185 та ковун ва гилос етиштириладиган дала/бо^ар талабга жавоб беради деб топилган.

2019 йил Хитой давлатига экспорт килинган махсулотлар туркумига назар ташланадиган булса, энг юкори фоиз курсаткичи газ махсулотига тегишли экани намоён булади. Хукуматимиз томонидан амалга оширилаётган сиёсат натижасида йил сайин экспорт таркиби диверсификация этилмокда. 2018 йил Узбекистан Республикаси-нинг Бош Вазири Абдулла Нигматович Арипов ташрифи чо^да ковун ва асал махсулотларини Хитойга етказиб бериш буйича битим имзоланди ва 2019 йил ковун, гилос, аччик, калампир, ёнток,, анор, мош махсулоталари учун фитосанитар рухсатномалар олинди (2-расм)1.

2020 йил охиригача эса лимон, олхури, шаф-толи, узум, урик, куритилган кизил калампир, куритилган олхури, куритилган ковун, ловия, тарик, товук оёклари, мол гушти, молнинг суб-

1 https://stat.uz/uploads/docs/%D0% 9F%D1 %80%D0%B5%D1%81%D1 %81-% D1 %80%D0% В5% D0% ВВ% D0%B8% D0%B7%20 -%D0%92%D0%AD%D0%A1-%20 %D1%83%D0%B7%D0%B1%20+ + + .pdf

продуктларига карантин рухсатнома олиниши кутилмокда.

Шу билан бир каторда 2020 йил 1 январ-дан бошлаб Хитой хукумати томонидан 859 та тоифадаги истеъмол махсулотларига божхона туловларини пасайтиришга к,арор килди. Туловлар уртача 2 фоиздан 40 фоизгача, айрим фармацев-тик махсулотларга туловлар 0 фоиз, шарбат ва куйикага (нектар) 30 фоиздан 15 фоиз кийматгача пасайтирилади2. Амалга оширилаётган куйидаги сиёсатнинг сабаби бу сифатли ва ихтисослаш-ган истеъмол товарларига талаб ошиши. Хитой давлати махсулот турларини импорт оркали оширишни уз олдига максад килиб куйди. Бу уз навбатида махаллий экпортчиларимиз учун махсулотларининг таркибини кенгайтиришга кушимча имкониятдир.

Албатта Узбекистан мева-сабзовот экспорти сохасида ракобатбардош була олади ва бу истик,болли йуналишдир. Бирок, Хитой бозорининг хажм катталигини инобатга олиб, бозорни эгал-лаш учун махсулотларни узлуксиз етакизиб бериш зарур. Хусусан, Чили давлати бу махсулот етказиб беришда катта имтиёзга эга: Хитойда к,иш булган бир пайтда, Чилида ёз булади. Охирги йилларда Хитой 1,6 млрд. долларга тенг гилос махсулотини импорт килди, ундан 26% Чили махсулоти, 708 млн. доллар тенг узум махсулотини шундан 25% Чили махсулоти ташкил этди.

Узбекистондан Хитой давлатига экспорт килинадиган махсулотларнинг таннархини оши-

2 english.www.gov.cn/news/topnews/201912/23/content_ WS5e001724c6d0bcf8c4c19456.html

2-расм.

шига, шу билан бирга ракобатбардошлигини пасайишига транспорт х,аражатлари жуда катта таъсир курсатмокда. Чунки юритимизнинг географик жойлашуви денгиз йулига чикиши учун икки давлат чегарасини босиб утиши зарур, шунинг учун мах,сулот етказиб бериш ер усти транспорт воситалари оркали амалга оширилади. Логистика йуналишида бошка муаммолар х,ам мавжуд. Маса-лан, маълум бир кимёвий мах,сулотларни етказиб бериш учун махсус вагонлар талаб этилади х,амда мос келадиган инфраструктура мавжуд булиши керак. Шунга карамасдан, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2019 йил 24 майдаги "Экспорт фаолиятини молиялаштириш ва суFурта х,имояси механизмларини кенгайтириш чора-тадбирлари т^рисида" ПК.-4337-сон карорининг 10 бандига кура, «Uzbekistan airways» АЖ х,амда "Узбекистон темир йуллари" АЖларнинг экспорт юкларини ташиш тарифларини танкидий кайта куриб чикилиши белгиланган. Бугунги кунда "Узбекистон х,аво йуллари" миллий авиакомпа-нияси («Uzbekistan airways» АЖ) (кейинги матнда - Авиакомпания) паркида мавжуд булган 28 та, шундан 2 та юк ташишга мулжалланган самолёт-ларнинг барчасида экспорт юкларини ташишда фойдланиб келинмокда. Авиакомпания томони-дан 2016-2018 йиллар мобайнида жами 49 148,1 тонна юк экспортга жунатилган булиб, шундан 35 024 тоннаси узок хориж давлатлари х,иссасига туFри келса, колган 14 124,1 тоннаси МДХ давлатлари х,иссасига туFри келади.

Ушбу давр мобайнида юкоридаги юкларни ташиш натижасида авиакомпания томонидан

жами 137 349,3 млн. сумлик даромад олинган булиб, шундан 90 147,8 млн. суми узок хориж давлатларига юкларни ташишдан олинган тушум булса, 47 202,5 млн. суми МДХ давлатларига жунатилган юкларни ташишдан олинган маблаFлар х,исобланади.

Таъкидлаш жоизки, авиакомпания томонидан юкларни экспортга ташиш йуловчиларни ташиш рейсларида х,амда алох,ида юк ташувчи самолёт-ларда амалга оширилган, хусусан:

2018 йил мобайнида экспортга йуналтирилган 10 025,3 тонна юкнинг, 6 902,3 тоннаси ёки 68,8%, йуловчиларни ташиш рейсларида ташилган булса, колган 3 123 тоннаси ёки 31,2% юк ташувчи само-лётларда ташилган;

2019 йилнинг 1-чораги давомида экспортга йуналтирилган 1 307,1 тонна юкнинг 1 107,4 тоннаси ёки 84,7% йуловчиларни ташиш рейсларида ташилган.

Юкларни экспортга ташишдаги тарифлар-нинг х,исоб-китоби евро пул бирлигида юрити-либ, йуловчиларни ташиш рейсларида ташила-диган юк учун тарифлар умумий, текстиль х,амда кишлок хужалиги мах,сулотларига караб алох,ида белгиланган. Тарифлар микдори 1 кг юк учун жунатилаётган юкнинг манзилига х,амда юкнинг ошиб бориш тартибидаги оFирлигига караб узгариб боради. Ушбу хрлатда юк оFирлигининг белгиланган микдорлардан ошганида, урнатлиган нархларни пасайтириб куллаш тартиби жорий килинган.

Масалан, Тошкент-Лондон йуналишида умумий тариф буйича экспортга жунатиладиган юк ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

оFирлигининг энг кам микдори 45 кг микдорида белгиланган булиб (45 кг гача булган юклар учун хак 45 кг микдорида хисобланади), хар бир мезон ортган 1 кг учун 2,2 евро микдорида, агар уму-мий юк оFирлиги 100 кг дан ошса, хар 1 кг учун 1,95 евро микдорида хак хисобланади. Бун-дан ташкари ушбу хизматга кушимча равишда куйидаги: ёкилFи учун - хар 1 кг юк учун 0,15 евродан; авиация хавфсизлиги учун - хар 1 кг юк учун 0,50 сумдан; Европа Иттифоки, Евроосиё иктисодий хамжамияти давлатлари хамда Исроил давлати божхона органларини огохлантириш учун - бир марталик 35 000 сум; юкни кайта ишлаш учун - хар 1 кг юк учун 500 сумдан йиFимлар ундирилади.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 2 декабрдаги "2018-2022 йилларда транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташки савдо йуналишларини дивер-сификациялаш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-3422-сон карорига кура авиакомпанияга 2017-2022 йиллар мобайнида миллий экспортёр-лар юкларни ташиш буйича белгиланган тариф-ларни пасайтириш топширилган булсада, авиакомпания томонидан факат айрим турдаги текстиль махсулотлари экспорти учун 20 фоизли чегирмалар такдим этилган. Ушбу холатда, такдим этилган чегирмадан фойдаланиш учун экспортга жунатилиши лозим булган текстиль махсулоти юкининг оFирлиги 500 кг дан юкори булиши лозим.

Бугунги кунда к,ишлок, хужалиги махсулотлари экспорти тарифлари Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 3 октяб-рдаги 03/19-6 сонли хамда 2014 йил 6 январ-даги 01-02/1-639 сонли махсус баённомалари топширикларига асосан аввал кулланилган имти-ёзлар асосида амалда булган умумий тарифларга нисбатан уртача 50 фоизга арзонлаштирилди.

Шу билан бирга юкларни йуловчи ташиш рейслари оркали экспортга ташиш тарифлар-нинг харажатлари таркиби урганилганда, 1 кг юк учун амалга ошириладиган харажатлар юк жунатиладиган манзилдан келиб чикиб 0,06 - 0,51 АКШ доллари микдоридаги ёкилFи хамда 0,2 АКШ доллари микдоридаги аэро-портда юкни кайта ишлаш ишлари учун амалга ошириладиган, жами 0,26 - 0,71 АКШ доллари микдоридаги харажатлардан ташкил топгани маъ-лум булди. Ушбу холатда, юкни экспорт килиш учун урнатилган тарифлар рентабеллиги, 1 кг

юкнинг жунатиладиган манзилидан келиб чиккан холда урта хисобда 400 фоизгача белгиланган-лик холатлари аникланди.

Масалан, Тошкент - Краснодар йуналишида умумий тариф буйича экспортга юборила-диган 100 кг юк учун Авиакомпания томонидан хакикатда 35 АКШ доллари микдорида харажатлар амалга оширилсада, амалда ушбу хизмат учун 144,75 АКШ доллари микдорида туловлар хисобланади.

Шу билан бирга, юкларни юк ташувчи само-лётларда экспортга ташишда тарифлар барча товарлар учун бир хил усулда хисобланиб, юкоридаги каби текстиль ёки кишлок хужалиги махсулотларини ташиш учун белгиланган имтиёз-лар мавжуд эмас. Тахлиллар шуни курсатмокдаки, чартер рейсли самолётларда экспортга ташилаёт-ган юклар микдори йилдан-йилга пасайиб, 2018 йил давомида жами 5 786,2 тонна юк экспортга ташилган булса, 2019 йилнинг 1-чораги давомида 746,1 тонна юкнинг экспортга ташилиши таъмин-ланган.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Валюта сиёсатини либераллаштириш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар туFрисида" 2017 йил 2 сентябрдаги ПФ-5177-сон Фармо-нига кура миллий валютанинг чет эл валютасига нисбатан курсини белгилашда факатгина бозор механизмларини кулланилиши натижасида, Авиакомпания томонидан юкларни экспортга ташиш-даги тарифлар 2017 йилнинг 12 октябридан 50 фоизга туширилган. Юкларни экспортга ташиш-даги тарифларнинг хисоб-китоби эркин айирбош-ланадиган валютада юритилишини инобатга олиб, Узбекистан Республикаси Президентининг мазкур Фармонини кабул килиниши муносабати билан Авиакомпания томонидан белгиланган тариф-ларни 50 фоизга туширилиши амалдаги сумга нисбатан кийматдаги тарифнинг узгаришига ёки пасайишига олиб келмаган.

Тахлил жараёнида Авиакомпания томонидан юкларни экспортга ташишда белгиланади-ган тарифларнинг тез-тез узгариб туриши маъ-лум булди. Масалан, текстиль махсулотларини экспортга ташишда белгиланган тарифлар 2018 йил мобайнида 1 маротаба узгарган булса, ушбу даврда кишлок хужалиги махсулотларини экспортга ташишдаги тарифлар 4 маротаба узгартирилган. Ушбу холатда тарифларнинг узгариши экспортерлар томонидан тузилган шар-тнома шартларининг бузилишига хамда етказиб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

бериладиган махсулот нархининг ошишига сабаб булади.

Юкоридагилардан келиб чик,иб, Авиакомпания томонидан юкларни экспортга ташиш буйича курсатиладиган хизматларга белгиланган тариф-ларни макбуллаштириш учун куйидаги таклиф-лар такдим этилмокда:

• Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 2 декабрдаги ПК-3422-сон карорига мувофик барча турдаги махсулотлар учун экспорт тарифларини камида 25 фоизга, к,ишлок, хужалиги махсулотлари учун 50 фоизгача пасайтириш1;

• экспортга ташиладиган юкларнинг энг кам микдорини 500 кг дан 100 кг гача тушириш, бунда белгиланган тарифларни махсулотнинг энг кам микдорини туширганлик учун оширмаслик;

• юк ташувчи самолётлардан факат чартер рейслари ташкил этиш оркали фойдаланмасдан, балки мунтазам юк ташиш рейсларини ташкил этиш, бунда мослашувчан тарифларни белгилаш ва юк ташувчи самолётлардан юкларни экспортга ташишда Авиакомпания томонидан урнатилган сиёсатни тубдан кайта куриб чик,иш;

• юкларни экспортга ташишда белгиланган тарифларни узок муддатга, камида 1 йилга амал килинишини таъминлаш.

Темир йул билан ташиладиган асосий экспорт махсулотлари пахта толаси, ип, минерал уритлар, бурдой, мева-сабзавот, автомобиль, кишлок хужалиги техникаси ва бошка махсулотлар булиб, асосий етказиб бериладиган мамлакатлар Козористон, Россия, Хитой, Тожикистон, Эрон, Тур-кманистон ва бошкалар хисобланади.

Экспортчиларни куллаб-кувватлаш максадида Узбекистан Республикаси Президентининг тегишли баённома топшириFига кура 2017 йил-нинг 1 августидан бошлаб экспорт учун белгиланган тарифлар махаллий тарифлар даражасига туширилиб, экспортга юкларни ташиш хизматлар нархи 50-60 фоизгача пасайтирилган.

Юкларни темир йуллари оркали экспортга ташиш асосан Тошкент вилоятининг "Келес" пун-кти оркали амалга оширилиб, масофанинг асосий кисми юбориладиган юк манзили жойлашган давлатлар худудига (Козористон Республикаси ва Россия Федерацияси) туFри келади. Шунга кура, юкларни экспортга ташишда Узбекистан Республикаси худудидан бошка давлатлар темир йул хизматлари учун, улар томонидан белгиланадиган

1 https://lex.uz/docs/3436209 (07.01.2020)

транзит нархлар кулланилиши, экспорт тарифла-рининг ошишига сабаб булмокда2.

Темир йулларида юкни экспортга ташишда тарифларни макбуллаштириш хамда тарифларни хисоблашда шаффофликни таъминлаш максадида муаллиф томонидан куйидагилар таклиф этилади:

- курсатилган хизматлар таннархи шаклла-ниши механизмининг шаффофлигини таъминлаш;

- темир йуллари оркали юк ташиш фаоли-ятига хусусий операторларни жалб килиш;

- юк ташиш тарифларини шакллантиришда ички ишлаб чикарувчиларни куллаб кувватловчи механизмларни кенг жорий этиш.

Хитой Халк Республикаси ва мамлакатимиз-нинг иктисодий ва савдо алокаларининг ривож-ланиш истикболларини ва юкорида келтириб утилган маълумотларни инобатга олган холда куйидагиларни амалга ошириш муаллиф томонидан таклиф этилади:

- махаллий экспортчилар ва хитойлик импортчилар орасида туFридан-туFри мулокот урнатиш имкониятини берувчи веб-сайт яра-тиш. Ушбу веб-сайтнинг асосий ютукларидан, барча сахифалари узбек тилида булиши ва автоматик матн таржимон дастури мавжудлиги булиши керак. Бу уз навбатида махаллий ишлаб чикарувчилар, мева-сабзавот етиштирувчилари учун воситачиларсиз туFридан-туFри экспорт килиш учун кулайлик яратади;

- экспортга йуналтирилган логистика мар-казини ташкил этиш. Мева-сабзавот мисолида оладиган булсак, бунда вилоятда етиштирила-диган барча махсулотларни бир жойда туплаб Хитой стандартларига жавоб берадиган дара-жада расмийлаштирилади (кадоклаш, тамFалаш ва бошкалар). Ёки бошкача килиб айтганда, махсулотни экспорт килиш учун барча расмият-чилик жараёнларини бажаради;

- Хитойда жойлашган RT-Mart (461 та гипер-маркет), Vanguard Group (4 866 та дукон), Walmart China (424 та супермаркет), Yonghui Group (805 та дукон), Carrefour (220 та гипермаркет ва 39 та дукон), WSL Group (20 та универмаг, 264 та катта супермаркет, 527 та дуконлар) каби супермаркет тармоклари билан махсулотларни туFридан-туFри етказиб бериш буйича музокаралар олиб бориб, натижада шартномаларини имзолаш. Бу жараённларни амалга ошириш учун Хитойдаги Узбекистан элчихонасида кушимча ходим ажра-

2 http://www.railway.uz/ru/uslugi/gruzovye_

perevozki/22/ (23.01.2020)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 1(133)

тиш лoзим бyлaди, aгapдa уш6у xapa^^ap Уз caмapacини бepca, ^лажакда элчиxoнa кoшидa мapкeтинг-кoнcaлтинг кopxoнacини oчиш мум-кин булади;

- вилoятлapдa Хитoй бoзopигa мoc ^лади-ган махнулся" ва xизмaтлapни ишлаб чикapyвчилap ва Хитoйдaн таклиф этилган мута^дди давлат ва ксpxснa xсдимлapи итт^^^а кснфepeнциялap, укув ceминapлapи утказиш хамда чeт эл гpaнтини кyпaйтиpиш;

- дoимий paвишдa мapкeтинг

тaдкикoтлapини амалга oшиpиш, Хитoйдa булиб утадиган кypгaзмaлapдa иштиpoк этиш ва y epдa "Made in Uzbekistan" нoми oc^a caвдo яpмapкaлapини ташкил этиш. Бу уз навбатида Узбeкиcтoн мaхcyлoтлapи учун caмapaли peклaмa ва Хитoй иcтeъмoлчилapи билан тyFpидaн-тyFpи aлoкa Уpнaтиш имшнини бepaдигaн юкopидa кypcaтилгaн тaдбиpлapни амалга oшиpиш.

Адабиётлар руйхати:

1. Зашн Pecпyблики Узбeкиcтaн №3Py-319 oт 6 янвapя 2G12 гoдa "O кoнкypeнции". - || https:||www.lex.uz|acts|193145G (Элeктpoн манба. 2G2G йил 7 мapтдa мypoжaaт этилган).

2. Зaкoн Pecпyблики Узбeкиcтaн №3Py-77-II oт 26 мая 2GGG гoдa «O внeшнeэкoнoмичe-cкoй дeятeльнocти». || https:||lex.uz|docs|67238 (Элeктpoн манба. 2G2G йил 7 мapтдa мypo-жаат этилган).

3. Указ Пpeзидeнтa Pecпyблики Узбeкиcтaн oт 22 фeвpaля 2G18 тда №yn-53G8 «O rocy-дapcтвeннoй пpoгpaммe no peaлизaции Cтpaтeгии дeйcтвий no пяти пpиopитeтным нaпpaв-лeниям paзвития Pecпyблики Узбeкиcтaн в 2G17-2G21 гoдax в «Гoд пoддepжки aктивнoгo пpeдпpинимaтeльcтвa, иннoвaциoнныx идeй и тexнoлoгий». - https:||lex.uz|docs|3516841 (Элeктpoн манба. 2G2G йил 7 мapтдa мypoжaaт этилган).

4. Tapифы на гpyзoвыe жeлeзнoдopoжныe пepeвoзки. Tapифнoe pyкoвoдcтвo №1, T., 2GGG г., AO «^^eMc^ тeмиp йyллapи»

5. Aмиpo B.Б., Mиxeeв B.B. Kитaй и глoбaлизaция - M.: ИMЭMO PAH,2G12.

6. ^лишв B.C. Kитaй и глoбaлизaция. - M.: ИMЭMO PAH, 2G12. - №1

7. Mиниcтepcтвo инвecтиций и внeшнeй тсpгсвли Pecпyблики Узбeкиcтaн || https:||mift.uz|

8. Mиниcтepcтвo науки и тexнoлoгий KHP || http:||www.most.gov.cn|eng|

9. Инфopмaциoннoe aгeнтcтвo Cиньxya || http:||www.xinhuanet.com|english|2G18-G2|27|c_137GG32G9.htm.

Ю. Kyликoв B.C. Иннoвaции Евpoпы в Poccии и ^ae. Aктyaльныe пpoблeмы Евpoпы. -M.: Фopcaйт, 2G13. - №1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.