Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАРДА ИШЛАБ ЧИҚАРИЛАДИГАН ЗАМОНАВИЙ АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ АВТОМАШИНАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАРДА ИШЛАБ ЧИҚАРИЛАДИГАН ЗАМОНАВИЙ АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ АВТОМАШИНАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
25
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фавқулодда вазият / авария-қутқарув машиналари / фавқулодда вазият оқибатларини бартараф этиш / техник тасниф / emergency / rescue vehicles / elimination of the consequences of an emergency / technical classification.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — M. Tinibekov, D. Abduraxmonov

Мақолада фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этишда авария-қутқарув машиналарининг ўрни катталигини ҳисобга олиб хорижий давлатларда ишлаб чиқариладиган авария-қутқарув машиналари ҳамда республикамизда ишлаб чиқариладиган авария-қутқарув машиналарининг солиштирма таҳлили олиб борилган. Бундай таҳлил ишлаб чиқариладиган авария-қутқарув машиналарининг янада такомиллашишига хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE ANALYSIS OF MODERN EMERGENCY AND RESCUE VEHICLES PRODUCED IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN AND FOREIGN COUNTRIES

The article provides a comparative analysis of foreign-made emergency vehicles and domestic-made emergency vehicles, taking into account the role of emergency vehicles in eliminating the consequences of emergencies. Such an analysis will serve to further improve the production of rescue vehicles.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАРДА ИШЛАБ ЧИҚАРИЛАДИГАН ЗАМОНАВИЙ АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ АВТОМАШИНАЛАРИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАРДА ИШЛАБ ЧИЦАРИЛАДИГАН ЗАМОНАВИЙ АВАРИЯ-ЦУТЦАРУВ АВТОМАШИНАЛАРИНИНГ ЦИЁСИЙ ТА^ЛИЛИ М.Х. Тинибеков

Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги академияси хузуридаги Фукаро мух,офазаси институти укитувчиси Д. Абдурахмонов

Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги академияси хузуридаги Фукаро мух,офазаси институти 2-боскич магистранти https://doi. org/10.5281/zenodo. 7403008

Аннотация. Мацолада фавцулодда вазиятлар оцибатларини бартараф этишда авария-цутцарув машиналарининг урни катталигини щсобга олиб хорижий давлатларда ишлаб чицариладиган авария-цутцарув машиналари %амда республикамизда ишлаб чицариладиган авария-цутцарув машиналарининг солиштирма та^лили олиб борилган. Бундай та^лил ишлаб чицариладиган авария-цутцарув машиналарининг янада такомиллашишига хизмат цилади.

Калит сузлар: фавцулодда вазият, авария-цутцарув машиналари, фавцулодда вазият оцибатларини бартараф этиш, техник тасниф СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ СОВРЕМЕННЫХ АВАРИЙНО-СПАСАТЕЛЬНЫХ МАШИН, ПРОИЗВОДИМЫХ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЗАРУБЕЖНЫХ

СТРАНАХ

Аннотация. В статье проведен сравнительный анализ аварийно-спасательных автомобилей зарубежного производства и аварийно-спасательных автомобилей отечественного производства с учетом роли аварийно-спасательных автомобилей в ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций. Такой анализ послужит дальнейшему совершенствованию производства аварийно-спасательных машин.

Ключевые слова: чрезвычайная ситуация, аварийно-спасательные машины, ликвидация последствий чрезвычайной ситуации, техническая классификация. COMPARATIVE ANALYSIS OF MODERN EMERGENCY AND RESCUE VEHICLES PRODUCED IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN AND FOREIGN COUNTRIES

Abstract. The article provides a comparative analysis of foreign-made emergency vehicles and domestic-made emergency vehicles, taking into account the role of emergency vehicles in eliminating the consequences of emergencies. Such an analysis will serve to further improve the production of rescue vehicles.

Keywords: emergency, rescue vehicles, elimination of the consequences of an emergency, technical classification.

Кириш

Маълумки, фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этишда авария-куткарув машиналарининг урни катта булиб, уларга манёврлилик, утувчанлик, баркарорлик каби бир канча талаблар куйилади. Авария-куткарув машиналари канчалик такомиллашган булса фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этиш шунчалик осон кечади. Шу сабабли авария-куткарув машиналарини такомиллаштириб бориш бунинг учун хорижий

БС12МС2 ЛМТ> ШЖОУЯТЮЖ

ШТЕКМАТЮКАЬ ЗСШетШС ГОиККАЬ УОЬиМБ 1 К8иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК: 2181-3337

мамлакатларда ишлаб чикариладиган авария-куткарув машиналарини урганиб бориш мух,им масала х,исобланади.

Асосий кием

Америка кушма штатларида ишлаб чикарилган авария-куткарув воеиталарининг характериетикаеи [1].

А^Шда фойдаланиладиган "Шевроле" авария-куткарув машинаси куткарувчилар ва воситаларни автомобил, темир йул ва авиация билан боглик авариялар содир булган жойга имкон кадар тезрок етказиш учун мулжалланган махсус транспорт воситаси х,исобланади. Ушбу автомашинадан, шунингдек, кимёвий авариялар ва зилзилалар окибатларини бартараф этишда х,ам фойдаланиш мумкин. Автомобилнинг асосий техник тавсифлари 1-жадвалда келтирилган

1-жадвал

"Шевроле" авария-кутцарув машинасининг асосий техник тавсифлари

№ Тасниф Курсаткичлар

1. Кенглиги 2 м

Базаси 3,16 м

2. Гилдираклар оралиги 1,57 м

3. Ёкилги хджми 120 л

4. Ёкилги тури Бензин АИ-95

5. Двигател 5,7 л

6. Двигател куввати 140 к Вт (129 л/с)

7. Экипаж 1 хдйдовчи 1 шифокор 2 куткарувчи

8. Юк кутариши 750 кг.

9. Огирлиги 2500 кг

10. Максимал тезлиги 160 км/с

11. Улчамлари:

узунлиги 5,2 м

баландлиги 2,2 м

Машинада жих,озлар шундай жойлаштирилганки, керакли воситалардан исталганини тезда олишингиз мумкин. Машина жабрланувчигача етиб бориш имконини берувчи х,ар кандай ишни бажариш имконини берувчи «Но1та1го» (Голландия) компаниясининг гидравлик асбоблар туплами, 67 тоннагача юкни кутара оладиган пневматик домкратлар билан жих,озланган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Автомобил 2,2 кВА кувватга эга электр станцияси билан жих,озланган булиб, у электр асбобларини (Black Dekker кесиш машинаси) ишлатиш ва портатив чироклардан фойдаланиш имконини беради.

Автотранспорт ускунаси тиббий буюмлар ва дори воситалари тупламини уз ичига олади, бу тез ёрдам бригадаси келишидан олдин жабрланувчига зарур ёрдам курсатиш имконини беради.

МЕТЦ компаниясинниг Мерседес Бенц 1224 AF шассисидаги PW 2 кутцарув машинаси [1, 2].

^уткарув машинаси Германиянинг DIN 14 555 стандарти 1+3 кисмига мос келади. У куп марта жуда огир шароитларда синовдан утган. Унинг дизайни ёнгин ва фавкулодда вазиятлар хизматлари билан я;ин хдмкорликда ишлаб чикилган ва уларнинг экстремал вазиятларда ишлаш буйича барча бой тажрибасини узида мужассам килган. Автомобилнинг асосий техник тавсифлари 2-жадвалда келтирилган.

2 - жадвал

«PW 2» автомобилининг техник характеристикам

№ Тасниф Курсаткичлар № Тасниф Курсаткичлар

1. Уклар оралиги 3600 мм 8. Генератор 20квт

2. Тортиши Барча гилдираклар 9. Тортиш кучи 50 кН

3. Бурилиш радиуси 16 м 10. Ёритиш устунининг баландлиги 7000 мм атрофида

4. Двигател куввати 177/240 квт 11. Стандартный порожний вес Около 8575 кг

5. Умумий узунлиги 7300 мм атрофида 12. Экипаж 1+2 человека

6. Умумий кенглиги 2500 мм атрофида 13. Допустимый общий вес 12 000 кг

7. Умумий баландлиги 3150 мм атрофида

Автомобилнинг барча таркибий кисмлари узаро мувофиклаштирилган булиб, бу х,ар кандай вазиятда фойдаланилганда машинанинг мутлак ишончлилигини таъминлайди. Ускуналар булинмасининг дизайни пухта ва узок муддатли иш натижасидир, бу Р W2 тупламига киритилган х,ар кандай курилмадан тезда фойдаланиш имконини беради. Огир ускуналар машинанинг пастки кисмида тортиб очиладиган тортмаларда жойлашган. Енгил жих,озлар ва асбобларни осон олиш мумкин. Машинанинг х,ар икки томонидаги кенг оёк таянчлари машинанинг тепасида жойлашган ускунани бошкаришни осонлаштиради. Об-х,авога чидамли томига нарвон ёрдамида чикиш ва унинг устида эркин хдракатланиш мумкин.

Асбоблар булинмасининг ёркин ёритилиши жих,оздан тунги вактда ишончли фойдаланишни имконини беради. PW 2 асбоб-ускуналар мажмуаси авариялар, офатлар, ёнгинлар ва табиий офатларнинг окибатларини бартараф этиш учун фавкулодда куткарув

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ишларини бажаришга имкон берувчи ускуналар, курилмалар ва асбобларни уз ичига олади. Туплам универсал ва фойдаланиш учун кулай.

Хорижда авария-куткарув машиналари намуналарининг умумий камчиликларини аниклаш оркали уларнинг Узбекистон Республикаси шароитида фойдаланиш имкониятини билиш мумкин:

- двигателнинг кувватининг камлиги ва гилдиракларнинг кичик диаметри туфайли тогли йулларда ушбу машинанинг утиш кобилияти паст;

- таъмирлаш ва техник хизмат курсатиш учун керакли мутахассисларнинг етишмаслиги;

- махсус ёкилги-мойлаш материалларидан фойдаланиш зарурати;

- машиналар учун эхтиёт кисмларларни сотиб олиш ва уларнинг захирасини яратишнинг мураккаблиги;

Бу камчиликларнинг барчаси ушбу машиналардан фойдаланишнинг иктисодий самарадорлигини кескин пасайтиради.

Россияда ишлаб чикарилган куткарув машиналарининг характеристикаси

[1].

^уйида Россия Федерациясида ишлаб чикарилган авария-куткарув машиналарининг синов натижалари келтирилган.

1996 йил май-июл ойларида ВНИИ ГОЧС мутахассислари НИИ МО РФ мутахассислари билан биргаликда авария-куткарув автомашиналари устида лаборатория шароитида хамда полигон шароитида синовлар утказди.

Синов объектлари куйидагилар булди:

- ГАЗ-2705 шассисидаги авария-куткарув машинаси, шахар шароитида фавкулодда куткарув операциялари учун мулжалланган. Экипаж аъзолари ва жихозларини жойлаштириш учун булимлари мавжуд булган юк-йуловчи версиясида;

- радиацион, кимёвий разведка ва авария-куткарув разведкаси утказиш учун мулжалланган, ходимлар ва жихозларни жойлаштириш учун булимлар мавжуд булган УАЗ-З962 шассиси асосидаги РСМ-41-02 разведка машинаси;

- шахарларда разведка ва АСР учун мулжалланган ВАЗ-2131 шассисига асосланган авария-куткарув машинаси;

- йулсиз шароитда кидирув-куткарув операциялари олиб боришга мулжалланган, экипаж ходимлари ва жихозлари учун булинмалари булган ГАЗ-34038 сузувчи, утувчанлиги юкори булган авария-куткарув машинаси;

- МАЗ-6917 шассисига асосланган УМРЗ машинаси, айланувчи платформага жойлаштирилган телескопик манипулятор ва жабрланганларни куткариш буйича ишларни бажаришга мулжалланган алмаштириладиган ишчи асбоблар туплами;

- ^уткарувчиларнинг йулдан ташкари шароитларда харакатчанлигини ошириш учун мулжалланган, сузувчи турдаги "Жиггер" русумли юкори утиш кобилиятига ега МВС41.01 мини-транспортчиси;

- КАМАЗ-53228 шассисига асосланган АСМ-8435 комплекси;

- экипаж учун махсус булинма ва жихозлар учун юк булими мавжуд булган машина (Авария-куткарув ишлари олиб боришга мулжалланган машина);

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

- махсус фургон корпусига эга булган машина (авария-куткарув ишлари олиб борувчи куткарувчиларнинг хаёт фаолиятини таъминлаш учун мулжалланган машина);

- УАЗ-22069-240 шассиси асосидаги авария-куткарув ишларини бажариш учун мулжалланган, экипаж ходимлари ва жихозларини жойлаштириш учун яшаш ва транспорт булимлари булган куткарув машинаси.

Синовларнинг асосий максадлари куйидагилардан иборат эди:

- фавкулодда вазиятларни бартараф этишда куткарув ишларини олиб бориш учун синовдан утган тажриба намуналаридан фойдаланиш имкониятини аниклаш;

- машиналарнинг буюртмачининг техник талабларига мувофиклигини аниклаш;

- машиналарнинг кисмлари, тизимлари ва махсус жихозларининг тасдикланган километр оралигида туликлик ва ишончлилик сифатини текшириш;

- хавфсизлик, ёнгин хавфсизлиги ва ергономика талабларига мувофиклигини текшириш;

- тезкор хужжатларни ва куткарув ускуналари намуналарини зарур кайта куриб чикиш хажмини аниклаш.

Ушбу максадларга эришиш учун куйидаги иш турлари ва синовлари утказилган:

- кабул килинган технологик жараёнга мувофиклигини, авария-куткарув ишлари олиб бориш учун асбоб-ускуналар ва жихозларнинг унумдорлиги, етарлилиги ва яроклилигини текшириш;

- прототиплар ва эксплуатацион хужжатларнинг туликлигини текшириш;

- асосий параметрларни умумий улчамлар ва огирлик буйича аниклаш;

- электр жихозларини текшириш;

- иш жойларида хаводаги зарарли моддалар микдорини, микроиклим параметрларини, шовкин даражасини аниклаш;

- эвакуация килиш имкониятини аниклаш;

- сузувчи сув тусикларини енгиб утиш кобилиятини аниклаш (сузувчи шасси

учУн) [2,3].

Синовнинг асосий боскичларидан бири авария-куткарув машинасининг белгиланган максад буйича талабларга мувофиклигини бахолаш булган. Ушбу бахолаш авария-куткарув машинасининг куткарув ишлари олиб бориш буйича вазифаларни, уларни хал килиш учун зарур булган технологик жараённи ускуналар, асбоблар ва жихозларнинг руйхати ва хусусиятларидан келиб чиккан холда машиналарнинг имкониятларини тахлил килиш ва таккослаш асосида амалга оширилган.

Авария-куткарув ишларини олиб бориш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш учун машиналар тегишли ишчи ускуналар, асбоблар ва жихозларни уз ичига олади.

Ушбу техник воситаларнинг функционал самарадорлигини, улардан фойдаланиш оркали бажариладиган ишларнинг хавфсизлигини ошириш учун куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш максадга мувофик. Бунда фойдаланишга кулайлигини таъминлаш, транспорт базалари турини кискартириш учун куйидаги авария-куткарув машиналари турлари тавсия килинган.

- енгил синф (юк кутариш куввати 1,5-3т) транспорт базалари ГАЗ-2705-30, ЗИЛ-5301;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

- урта синф (юк кутариш куввати 3,5-8т) транспорт базалари: ЗИЛ-4972, ЗИЛ-4906, КАМАЗ.

- Жабрланганларни куткариш жараёнининг барча типик технологик операцияларини амалга ошириш имкониятини таъминлаш учун фойдаланиладиган асбоб-ускуналар ва воситалар ассортиментини кенгайтириш [5].

Шундай килиб, Узбекистон Республикаси шароитида барча турдаги авария-куткарув машиналарини айникса енгил ва урта синфдаги авария-куткарув машиналарини тавсия килиш мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Узбекистон Реепубликаеида ишлаб чикарилган авария-куткарув воеиталарининг характериетикаеи [4]. Айни пайтда республикамизда "Самарканд автомобил заводи" масъулияти чекланган жамияти ("СамАвто") Япония автомобил ишлаб чикарувчиси "ИСУЗУ Моторс" МЧЖ ва Германиянинг "МАН" автомобил ишлаб чикарувчи компаниялари шассилари асосида автомобиллар ва дизел двигателлари ишлаб чикаради. Завод юк кутариш куввати 2,5 дан 8 тоннагача булган юк автомобиллари ва ихтисослаштирилган транспорт воситалари кузовларининг 45 та модификациясидан иборат тулик циклни ишлаб чикаради.

"СамАвто" заводи Фавкулодда вазиятлар вазирлигининг ёнгин-куткарув булинмалари, бошка вазирлик ва идоралар учун 10 йилдан буён кидирув-куткарув ва 5 йилдан буён эса ёнгин-куткарув автомашиналари ишлаб чикармокда.

3-жадвал

Узбекистон Республикасида ишлаб чицарилаётган авария-кутцарув автомобилларининг техник характеристикаси

Тасниф Автомобил тури

КАМАЗ MAN ISUZU

Узунлиги 9000 мм 9450 мм 6870 мм

Кенглиги 2500 мм 2600 мм 2150 мм

Баландлиги 3150 мм 2750 мм 2480 мм

Двигател куввати 240 о.к. 165 кВт 220 о.к. 162 кВт 121 о.к. 89 кВт

Цилиндрлар сони 8 6 4

Ёкилги сигими 350 л 335 л 100 л

Кабинадаги+салондаги уринлар сони 3+4 2+4 3+5

Ёкилги сарфи 45л/100км 37л/100км 20л/100км

Максимальная тезлиги 100км/с 120 км/с 120км/с

Босиб утилиши мумкин булган масофа 750 км 800 км 500 км

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Эксплуатация муддати 20 йил 20 йил

^уткарувчилар сони 10-12 киши. 10 киши. 10-12 киши.

СамАвто махсулотлари бир катор афзалликларга эга, жумладан [5]:

- автомобил кисмларининг махаллийлаштириш хисобига нисбатан арзонлиги;

- автомобил кузовига ишлов бериш катафорез технологияси кулланилганлиги сабабли коррозия ва бошка атроф-мухит таъсирига чидамлилигининг 8 баробар оширилганлиги;

- куйилган вазифалардан келиб чикиб фавкулодда вазият зонасига ёнгин-куткарув техникаси ва транспорт воситаларини ташиш учун кунгни ташкил килиш мумкинлиги;

- ёкилги ва ёкилги-мойлаш материалларининг нисбатан кам сарфланиши;

- куткарув ишлари ахоли пунктларидан узокда олиб борилган холларда автоном режимда ишлаш ва дам олиш учун шароитлар мавжудлиги;

- узок муддатли кафолатга эга эканлиги;

- маневрлилик ва утувчанликнинг юкорилиги.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, Узбекистон Республикасида сифатли, техник курсаткичлари хорижий мамлакатларда ишлаб чикариладиган авария-куткарув техникаларидан колишмайдиган, хатто баъзи курсаткичлари билан улардан афзал булган авария-куткарув машиналари ишлаб чикарилмокда. Шу билан бирга шуни кайд тиш керакки, авария-куткарув техникаларидаги авария-куткарув жихозлари чет элда ишлаб чикарилган. Ушбу жихозларни республикамизда ишлаб чикарилишини йулга куйиш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Виноградов А.Ю., «Аварийно-спасательные и специальные машины для оснащения формирований МЧС России», 2005. стр. 37-39.

2. Гражданская защита: Энциклопедия в 4 томах. Том I (А-И); под общей редакцией С.К. Шойгу; МЧС России. - М.: Московская типография № 2, 2006.

3. Виноградов А.Ю. Современные аварийно-спасательные машины: Каталог «Пожарная безопасность», 2005 - 250.

4. Одинцов Л.Г., Запорожец А.И. Разработка технических средств для ведения аварийно -спасательных работ: Межотраслевой тематический каталог «Системы безопасности», 2004 - 150.

5. Тодосейчук С.П., Самойлов К.И., Климачева Н.Г. Рациональный типаж аварийно -спасательных машин в системе МЧС России https://cyberleninka.ru.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.