Научная статья на тему 'ҚУТҚАРУВЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ЎРТА БАЛАНД ТОҒЛАР ШАРОИТИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ҲОЛАТИНИ АНИҚЛАШ'

ҚУТҚАРУВЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ЎРТА БАЛАНД ТОҒЛАР ШАРОИТИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ҲОЛАТИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
69
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФАВқУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ВАЗИРЛИГИ / қИДИРУВ-қУТқАРУВ / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ФУНКЦИОНАЛ ТАЙЁРГАРЛИК / ГЕПОКСИЯ / ЖАНГОВОР ШАЙЛИГИ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Юллиев Н.Ж.

Ушбу мақолада ўрта баланд тоғлар шароитида қутқарувчиларининг жисмоний тайёргарлик ва функционал тайёргарлик даражасини олиб борилган тадқиқотлар асосида дастлабки ўрганиш натижалари баён қилинган.В данной статье представлены результаты первоначального исследования, основанного на изучении уровня физической подготовленности и функциональной подготовленности спасателей в средневысоких горных условиях.This article presents the results of an initial study based on a study of the level of physical fitness and functional readiness of rescuers in mid-high mountain conditions.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚУТҚАРУВЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ЎРТА БАЛАНД ТОҒЛАР ШАРОИТИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ҲОЛАТИНИ АНИҚЛАШ»

Мустакил изланувчи, Н.Ж. ЮЛЛИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

nuriddin.yuHiev.uzdjtsu.@maH.ru

Аннотация

цуткдрувчиларни таиёрлашда урта баланд тоглар шароитида жисмоний

таИёргарлик ;олатини анщлаш

Annotation

В данной статье представлены результаты первоначального исследования, основанного на изучении уровня физической подготовленности и функциональной подготовленности спасателей в средневысоких горных условиях.

Ключевые слова: МЧС, поиск и спасение, физическая подготовка, функциональная тренировка, гипоксия, боевая готовность.

Ушбу маколада урта баланд тоглар шароитида куткарувчиларининг жисмоний тайёргарлик ва функционал тайёргарлик даражасини олиб борилган тадкикотлар асосида дастлабки урганиш натижалари баён килинган.

Калит сузлар: фавцулодда вазиятлар вазирлиги, цидирув-цутцарув, жисмоний тайёргарлик, функционал тайёргарлик, гепоксия, жанговор шайлиги.

This article presents the results of an initial study based on a study of the level of physical fitness and functional readiness of rescuers in mid-high mountain conditions.

Key words: ministry of emergency situations, search and rescue, physical training, functional training, hypoxia, combat readiness.

Долзарблиги. Сунгги йилларда жадоннинг барча мамлакатларида инсонларнинг даётига ва турмуш тарзига хавф солаётган турли хилдаги далокатлари, табиий офатлар, юкумли касалликлар, экологик узгаришларнинг олдини олиш ва айнан юкоридаги вазиятлар учун чора-тадбирлар ишлаб чикиш энг ав-вало Фавкулодда вазиятлар (Фавкулотда вазиятлар вазирлиги) ходимларининг тугридан тугри вазифасига айланиб бормокда. Бундай вазиятларда уларга тезкор жавоб бериш, уларни бартараф этиш ва жабрланган-ларга биринчи тиббий ёрдам курсатиш Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги киди-рув-куткарув дудудий булинма мутахассислари томо-нидан таъминланади. Улар томонидан табиий дамда техноген тусдаги факулодда вазиятларнинг олдини олиш, содир булганда окибатларини бартараф этиш кузда тутилган. Курсатиладиган дар кандай куткарув ишлари кукарувчилар томонидан тез ва самарали бажарилиши шарт. Айникса, урта баланд тоглар шароитларида хизмат килаётган кидирув-куткарув булинма куткарувчилари зиммасига икки баробар маъсулиятли вазифа тушади. Шу билан бирга, улар-дан юкори даражадаги жисмоний тайёргарликни талаб этиш баробарида тог шариотида хизмат ки-лаётган куткарувчиларнинг у шароитга мослашиш ёки гепоксия долатида куткарув ишларини бажариш бирмунча кийин кечади. Куткарувчилар томонидан нафакат мазкур шароитда жисмоний меднат килиш, балки фавкулодда вазиятларда куткарув ишлари янада кушимча куч талаб этади. Шу боисдан, киди-рув-куткарув булинмалари куткарувчиларининг уму-мий жисмоний тайёргарлиги билан мардлик, жасур-лик каби хусусиятлар дам шаклланган булиши лозим. Фавкулодда вазиятлар вазирлиги кидирув-куткарув

булинма куткарувчилари турли шароитларда фаолият олиб боради. Агарда уларда ушбу жисмоний сифатлар яхши шаклланган булса, уларни турли восита ва усул-лар ёрдамида янада такомиллаштириш ва жанговор шайлигини ошириш бугунги кунда содадаги долзарб муаммолардан бири булиб колмокда.

Тадкикотнинг максади. Урта баланд тоглар шароитида хизмат килаётган кидирув-куткарув бу-линма куткарувчиларининг жисмоний тайёргарлиги ва функционал долатини урганиш.

Тадкикот вазифалари:

1. Мавзуга доир илмий-услубий адабиётларни тадлил килиш ва умумлаштириш.

2. Хизмат вазифаларини утаётган кидирув-кутка-рув булинма куткарувчиларининг жисмоний тайёр-гарлик ва функционал тайёргарлигини ривожланти-рувчи восита ва усулларни организмга таъсир этиш самарадорлигини урганиш.

Тадкикот натижалари ва унинг мудокамаси. Дунёнинг турли мамлакатларида спортчиларни тай-ёрлаш дастурларида урта баланд тоглар шароитида машгулотларни ташкил этиш ва утказиш режалари киритилган. Бундай урта баланд тоглар шароитида фавкулодда вазиятлар вазирлиги куткарувчиларининг машгулотларида иштирок этиш уларда гепоксия шароитида машгулот юкламаларини бажариш ва огир шароитларда мослашишга олиб келади. Маълумки, ФВВ кидирув-куткарув булинма куткарувчилари хизмат фаолияти турли вазиятларда ишлашни таказо этади. Шу боисдан уларни жанговор шайлигини, касбий мадоратини оширишда жисмоний воситалар урни бекиёсдир. Бу сода буйича илмий-услубий адабиётларни тадлилий ургандик дамда фавкулодда вазиятлар вазирлиги кидирув-куткарув булинма

см о см

ю га t

0 d w

1

№6-2021

www.fansports.uz

73

куткарувчиларининг тог худудларида касбий фао-лиятини такомиллаштириш буйича машгулотларини педагогик кузатув асосида тахлил килдик. Унга кура, тайёргарлик жараёнида югуриш, арконда осилиб чикиш, тусиклардан югуриб келиб утиш каби спорт машгулотларида иштирок этиши оркали аникланди.

Бу эса, спортчиларни тайёрлаш тизимида доимий равишда кулланилиб келинади. Тугри бундай шароит факат спортчиларга тугри келадиган тахминлар бу-лиши мумкин. Лекин урта баланд тоглар шароитида машгулотларни ташкил этишда янги бошловчилар учун хам куллаш буйича баъзи тадкикотлар мавжуд.

1500 дан 2500 м баландликка эга булган тоглар шароитида Фавкулодда вазиятлар вазирлиги киди-рув-куткарув булинма куткарувчилари хам машгулот-ларда иштирок этади. Чунки, улар кийин об-хаво шаро-ити хамда кескин вазиятларда (ута иссик-совук, жала, кор кучкиси, кучли бурон ёки довул) фаолият юритади.

Машгулотларни олиб боришда шугулланувчилар-нинг жисмоний тайёргарлиги ва функционал холати-ни оширишга эътибор каратдик. Хусусан, тогларда машгулотлар олиб бориш тананинг функционал ти-зимларидаги заиф бугинни аниклаш имконини берди. Фавкулодда вазиятлар вазирлиги кидирув-куткарув булинма куткарувчилари учун мухим булган кам-чиликлар устида ишлашни талаб килади. Куткарув-чиларнинг машгулотларини мураббий ва шифокор маслахати билан режалаштириш, кейинги машгулот юкламаларини тугри бажаришни такозо этади. Тог шароити машгулотларида шугулланувчиларнинг организмига бир катор узига хос иклим омиллари таъсир курсатади.

Буларга куйидагилар киради:

- паст атмосфера ва кисман кислород босими, ултрабинафша нурланишининг ошиши, хаво ион-ланиши, озон микдори, шунингдек, доимий шамол кутарилиши эхтимоли ёки хали аникланмаган бо-шка радиактив воситаларнинг хам таъсири булиши мумкин.

Тадкикот давомида биз томонимиздан урганил-ган жисмоний тайёргарлик ва функционал холатда дастлабки, урганишлар натижаси куйидагича булди (жадвалга каранг).

Жадвал

Урта баланд тоглар шароитида кунгилли ^идирув-^ут^арув гурухи ^ут^арув-чиларининг жисмоний тайёргарлик ва функционал ^олати курсаткичлари

СМ О СМ Ю

ГО

га t о

Q. W

№ Назорат тестлари Дастлабки курсаткичлар Назорат гурухи

1. 30 м.га югуриш, с 4,11±0,42

2. 100 м.га югуриш, с 12,41±1,45

3. 1000 м.га югуриш, дак.с 3:08,3±0:24,1

4. 10 000 м.га югуриш, дак.с 35:41,0±3:11,8

5. Турган жойдан узунликка сакраш, см 221,8±27,1

6. УТС л/дак 3,61±0,75

7. Юкламанинг куввати кгм/дак 968,4±164,2

8. 1242,4±251,3

9. МКИ, л/дак 3,879±0,498

10. МКИ нисбий, мл/кг/дак 61,42±15,7

Урганилган дастлабки тадкикот натижалари шуни курсатдики, Фавкулодда вазиятлар вазирлиги киди-рув-куткарув булинма куткарувчиларининг жисмо-ний тайёргарлик ва функционал холатини яхшилаш учун куйидаги тажрибалар амалга оширилди.

Шундай экан, биз тадкикотимиз давомида ки-дирув-куткарув булинма кунгилли куткарувчила-рининг жисмоний ва функционал тайёргарлигини ривожлантиришда урта баланд тоглар шароитидан фойдаландик хамда йил давомида машгулотлар ташкил этдик. Тадкикот давомида танлаб олин-ган 2 гурух кидирув-куткарув булинма кунгилли куткарувчиларидан ташкил топган жами 50 нафар иштирокчи катнашди. Тадкикотнинг бошида хар икки гурухга 25 нафардан иштирокчиларнинг жисмоний ва функционал курсатгичларига караб тенг равишда ажратилиб таксимланди. Гурухлар 2020 йил май ойидан 2021 йил апрел ойигача алохида дастур асосида машгулотларда катнашди. Назорат гурухи шугулланувчилари амалдаги дастур буйича кидирув-куткарув гурухи машгулотларини олиб борган булса, тажриба гурухи учун биз томонимиздан ишлаб чикилган дастур асосида машгулотлар олиб борилди.

Машгулотларни тажриба гурухи шугулланувчилари хафтасига 4 мартадан 8 соат Камчик давони (денгиз сатхидан 2268 м баландликда) ва назорат гурухи шугулланувчилари эса хафтасига 4 марта 8 соат Ангрен шахрида (денгиз сатхидан 961 м.) олиб борилди.

Хулоса. Жадвалдан куриниб турибдики, дастлаб-ки тадкикотларда кидирув-куткарув булинма кутка-рувчиларининг жисмоний ва функцонал тайёргарлик даражаси деярли бир хил курсаткичга эга эканлиги, натижалар эса паст эканлигини англатмокда. Шун-дай экан, биз томонимиздан шугулланувчиларнинг жисмоний тайёргарлик ва функционал холатларини яхшилашга каратилган машгулот юкламалари хамда унинг мазмунига мос равишда режалаштириш имко-нини берди.

Адабиётлар:

1. Суслов Ф.П., Гиппенрейтер Е.Б., Подготовка спортсменов в горных условиях. - М.: Терра спорт. Олимпия Пресс, 2000 г. - 176 с.

2. Soliyev Ikrorjon Rozikovich, Latibova Lilya Vladimirovna, Khaydrov Bekzod Shukuralievich, Mirzatillayev Isroil Ilkhomovich, Khujamkeldiyev Gafur Sultonovich and Ziyayev Farrukh Choriyorovich/ Functional training level of runners student-athletes sprinters // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020, http://www.psychosocial.com/article/PR201878/17061/

3. Shakirjanova K.T., Soliyev I.R., Latibova L.V., Olimov M.S., Baratov A.M., Akmanov B.O., Saydkulov Z.V., /PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES AND INTERACTIVE METHODS AS A FACTOR OF INCREASING SPECIAL KNOWLEDGE OF STUDENTS //Journal of Critical Reviews, Issue 6, 2020,

4. Пудов Н.И., Тренировка в среднегорье. - Легкая атлетика. 1981 г. N 12, с.22-23

5. Олимов М.С., Урта масофага югурувчи спортчи-талабаларни мусоба^а-ларга тайёрлаш услубияти. п.ф.н. ... диссертацияси автореферати: 13.00.04 / Олимов Мухсинбек Сотиволдиевич; - Т.: 2011. -35 б.

6. Olimov M.S., Shakirjanova K.T., Rafiyev H.T., To'xtaboyev N.T., Smuriygina L.V. va boshqalar. / Darslik. Yengil atletika nazariyasi va uslubiyati. / - T.: 2018. -842 b.

7. Olimov M.S., To'xtaboyev N.T., Soliyev I.R., Ortiqov X.T. /O'rta va uzoq masofalarga yugurish uslubiyati. O'quv qo'llanma. "Fan va texnoligiya", -T.: 2016. 156 bet.

74

www.fansports.uz

№6-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.