Научная статья на тему 'ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ВАЗИРЛИГИ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИНИНГ КАСБИЙ-АМАЛИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ВАЗИРЛИГИ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИНИНГ КАСБИЙ-АМАЛИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
148
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
БЎЛАЖАК қУТқАРУВЧИЛАР / КАСБИЙ-АМАЛИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ЎТА МУРАККАБ ШАРОИТ / ЁНғИН САФ ТАЙЁРГАРЛИГИ / ЁНғИН ЎЧИРИШ АМАЛИЙ СПОРТИ / ФАВқУЛОДДА ВАЗИЯТ / ИШғОЛ қИЛИШ НАРВОНИ / УЧ ТИРСАКЛИ СУРИЛУВЧИ НАРВОН / PWC 170 (ЖИСМОНИЙ ИШ қОБИЛИЯТИ) / МКИ (МАКСИМАЛ КИСЛАРОД ИСТЕЪМОЛИ) / РУФФЬЕ ИНДЕКСИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Чориев Р.Х.

Ушбу мақолада ўқув машғулот жараёнидаги юкламалар ўта мураккаб шароитларда фаолият олиб бориш талабига мос эмаслиги аниқланган. Бўлажак қутқарувчиларнинг касбий-амалий жисмоний тайёргарлиги, касбий фойдали бўлган ҳаракат малакалари ва кўникмаларининг ҳамда у билан боғлиқ бўлган касбий-амалий самарадорликни оширадиган педагогик жараён сифатида ёритилган.В данной статье было установлено, что нагрузки в тренировочном процессе не соответствуют требованиям работы в крайне сложных условиях. Профессионально-прикладная физическая подготовка будущих спасателей выделяется как педагогический процесс, повышающий профессионально полезные навыки движения, умения и связанную с ними профессионально-прикладную эффективность. Изучена эффективность использования специальных упражнений, направленных на повышение профессиональной и прикладной физической подготовки будущих спасателей.This article found that the loads in the training process do not meet the requirements of working in extremely difficult conditions. Professional-applied physical training of future rescuers stands out as a pedagogical process that enhances professionally useful movement skills, skills and associated professional-applied efficiency. The effectiveness of the use of special exercises aimed at improving the professional and applied physical training of future rescuers has been studied.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ВАЗИРЛИГИ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИНИНГ КАСБИЙ-АМАЛИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Подготовка педагогических кадров

УУД (УДК, UDC): 355.253.001:61

Муаллиф билан богланиш учун:

rustam_uzdjti@maii.ru

Укитувчи Р.Х. ЧОРИЕВ1

:Фавкулодда вазиятлар вазирлиги академияси Тошкент шахри, Узбекистон

ФАВЦУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ВАЗИРЛИГИ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИНИНГ КАСБИЙ-АМАЛИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье было установлено, что нагрузки в тренировочном процессе не соответствуют требованиям работы в крайне сложных условиях. Профессионально-прикладная физическая подготовка будущих спасателей выделяется как педагогический процесс, повышающий профессионально полезные навыки движения, умения и связанную с ними профессионально-прикладную эффективность. Изучена эффективность использования специальных упражнений, направленных на повышение профессиональной и прикладной физической подготовки будущих спасателей.

Ключевые слова: будущие спасатели, профессионально-прикладная физическая подготовка, крайне сложные условия, прикладная подготовка линия огня, пожарно-прикладной спорт, штурмовка, трехколенная раздвижная лестница, PWC 170 (физическая способность) МПИ (максимальное потребление кислорода), индекс Руффье.

Ушбу маколада укув машгулог жараёнидаги юкламалар ута мураккаб шароитларда фаолият олиб бориш талабига мос эмаслиги аникланган. Булажак куткарувчиларнинг касбий-амалий жисмоний гайёргарлиги, касбий фойдали булган ^аракат малакалари ва куникмаларининг ^амда у билан боглик булган касбий-амалий самарадорликни ошира-диган педагогик жараён сифатида ёритилган.

Калит сузлар: булажак цутцарувчилар, касбий-амалий жисмоний тайёргарлик, ута мураккаб шароит, ёнгин саф тайёргарлиги, ёнгин учириш амалий спорти, фавцулодда вази-ят, ишгол цилиш нарвони, уч тирсакли сурилувчи нарвон, PWC170 (жисмоний иш цобилия-ти), МКИ (максимал кисларод истеъмоли), Руффье индекси.

This article found that the loads in the training process do not meet the requirements of working in extremely difficult conditions. Professional-applied physical training of future rescuers stands out as a pedagogical process that enhances professionally useful movement skills, skills and associated professional-applied efficiency. The effectiveness of the use of special exercises aimed at improving the professional and applied physical training of future rescuers has been studied.

Keywords: future rescuers, professional-applied physical training extremely difficult conditions, the preparation of fire line, firefighting practical sport, emergency, up-ladder, extension ladder, PWC170, Maximum oxygen consumption, the index of Ruffee.

Долзарблиги. Мустакиллик йилларида мамлакат-да ахолини ва худудларни табиий хамда техноген ху-сусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш буйича самарали чора-тадбирлар амалга оширилди, ёнгинларга карши курашиш комплекс тизими шакл-лантирилди, ва бу йуналишларда, жумладан, ёнгин ва авария-куткарув техникаси ва жихозларининг махаллий турлари ишлаб чикарилишини ривожлан-тириш оркали моддий-техник база боскичма-боскич мустахдамланмокда [1].

Фукаролик жамиятининг замонавий ривожла-ниши, автоматлаштирилган тизимларнинг жорий этилиши, такомиллаштирилган механизмлар ва машиналар сонининг купайиши, куп каватли бино ва иншоотларнинг курилиши хамда бошка омиллар куткарувчиларнинг касбий-амалий жисмоний тай-ёргарлигини замон талабларига мослаштиришни таказо этмокда [3].

Купгина фавкулодда вазиятларда хар кандай мукаммал техника одам урнини боса олмайди, бу хам махсус билимларга, хам куткарувчиларининг жисмоний ва психофизиологик тайёргарлигига катта талаблар куяди [4]

Фавкулодда вазиятга караб, одамларни куткариш бир неча дакикадан бир неча соатгача ёки кунларга чузилиши мумкин. Шундай холларда куткарувчи-нинг нафакат профессионал, балки жисмоний тай-

ёрлиги хам канчалик юкори булса, жабрланганларга тезрок ва яхширок ёрдам курсатилади.

Буларнинг барчаси куткарувчини жисмоний тайёргарлик сифатини яхшилаш, куткарувчиларнинг жисмоний ва психофизиологик имкониятларини такомиллаштиришни талаб килади.

Ушбу муаммони хал килишда касбий-амалий жисмоний тайёргарлик мухим рол уйнайди. Бар-ча тана тизимларининг юкори даражада ишлаши куткарув ишлари пайтида организмнинг салбий омилларга чидамлилигини таъминлайдиган махсус адаптив механизмларни шакллантиришнинг мухим асосидир, бу эса куткарув фаолияти самарадорлигини куп жихдтдан ошишига хизмат килади [5].

Сунгги йилларда республикамизда юз берган табиий ва техноген офатлар, куз-киш мавсумида содир булаётган ёнгин ва бошка куплаб нохуш холатлар бу борадаги мавжуд тизимни янада такомиллаштиришни такозо этмокда. Юртимизда барпо этилаётган куплаб йирик объектлар ва баланд каватли биноларда ёнгин хавфсизлигини таъминлашнинг янги тизимини таш-кил этиш зарур. Шунингдек, соханинг моддий-техник базасини ва кадрлар салохиятини тубдан мустахкам-лаш лозим [2].

Адабиётлар тахлили шуни курсатадики куткарувчиларнинг касбий-амалий жисмоний тайёр-гарлигининг такомиллашган методикаси хозирги

Подготовка педагогических кадров

замон талабларига мос эмас. Куткарувчиларнинг амалдаги жисмоний тайёргарлик меъёрлари олимлар томонидан етарлича илмий асосланмаган. Куткарув-чиларининг ута мураккаб шароитларда, номаълум муддат давомида фаолият олиб боришини хисобга олган холда уларнинг касбий-амалий жисмоний тайёргарлиги самарадорлигини ошириш муаммосини хал этишнинг янги йулларини излаб топиш ишнинг долзарблигини тасдиклайди.

Тадкикот максади. Касбий-амалий вазифа-ларни бажаришнинг ута мураккаб шароитларини моделлаштириш асосида Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги (ФВВ) Академияси курсантлари билан жисмоний тайёргарлик буйича машгулотлар усулини ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифаси. Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги Академияси курсантлари билан ёнгин саф тайёргарлиги машклар мажмуаси асосида моделлаштирилган ута мураккаб шароитларда касбий-амалий вазифаларни бажариш билан жисмоний тайёргарлик машгулотлари буйича услубиятни ишлаб чикиш ва синовдан утказиш.

Тадкикот усуллари. Илмий-методик адабиёт-ларни тахлил килиш, педагогик кузатув, педагогик назорат, машгулот жараёнининг тахлили, математик-статистик тахлил.

Тадкикот объекти. Узбекистон Республикаси фавкулодда вазиятлар вазирлиги Академияси кур-сантларининг касбий-амалий жисмоний тайёргар-лиги.

Тадкикот предмети. Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги Академияси кур-сантлари томонидан касбий-амалий вазифаларни бажариш учун ута мураккаб шароитларни моделлаштириш асосида жисмоний тайёргарлик машгу-лотларини утказиш методикаси.

Тадкикотлар жараёнида биз томонимиздан педа-гогик кузатувлар утказилди хамда куткарувчиларнинг (ут учирувчилар) ута мураккаб шароитлардаги фао-лияти урганилди.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Махсус ва тайёрлов гурухларидаги укув жараёнини ташкил-лаштириш буйича тадкикотлар шуни курсатдики, Узбекистон Республикаси ФВВ Академиясининг кун тартибида спорт тугагараклари машгулотларига катнашмаган курсантларда иш кобилияти, жисмоний ривожланиши ва тайёргарлиги сезиларли даражада пасаяди, касбга доир машкларни бажариш вактида жарохат олиш холатлари ортади.

Тадкикотнинг бошлангич даврида булажак кутка-рувчилардан касбий-амалий жисмоний тайёргарлик даражасини аникловчи тестлар олинди.

Булажак куткарувчиларнинг касбий-амалий жисмоний тайёргарлигини аниклаш учун куйидаги машклардан тестлардан фойдаланилди:

1-машк - укув минорасининг 4-каватига ишгол килиш нарвонида кутарилиш;

2-машк - 100 метр тусикли масофадан утиш;

3-машк - урнатилган уч тирсакли сурилма нар-вонидан укув минорасининг 3-каватига кутарилиш;

4-машк - турникда тортилиш;

5-машк - 3 000 метр масофага югуриш.

Кабул килинган меъёрлар 5 баллик тизимда бахо-ланиб, натижаларини 1-диаграммага жойлаштирилди.

■ 2-машк

4-машк "5-м

Расм. Узбекистон Республикаси ФВВ Академияси курсантларининг касбий-амалий жисмоний тайёргарлик даражасининг курсаткичлари.

Олинган тестлар натижасига кура булажак куткарувчиларнинг 5 балли тизимда бахоланганда касбий-амалий тайёргарлиги курсаткичлари 2,8 балл, жисмоний тайёргарлик курсаткичлари 4,26 баллни курсатди.

Тестлар натижасида булажак куткарувчиларнинг жисмоний холати яхши булсада, касбий-амалий тай-ёргарлик даражаси коникарсиз эканлиги аён булди.

Узбекистон Республикаси ФВВ Академияси кур-сантлари касбий-амалий тайёргарлигининг хозирги холати булажак мутахассисларнинг тулаконли тайёр-гарлигини таъминламаяпти ва такомиллаштиришни талаб килади. Такомиллаштириш йулларидан бири булиб, ёнгин учириш амалий спортининг махсус машклар мажмуасидан фойдаланган холда, касбий-амалий тайёргарлигини жисмоний тайёргарлик билан боглаш буйича услубиятини ишлаб чикиш хисобланади. Машгулотларни ташкиллаштиришнинг анъанавий тизими ва касбий-амалий вазифаларни ба-жариш шартларини моделлаштиришни таъминловчи услубиятни бирлаштириш, булажак куткарувчилар-нинг касбий-амалий тайёргарлиги самарадорлигини оширишга имкон беради.

Шунингдек, ФВВ Академияси курсантлари ва "Ёнгин куткарув кисми" ходимларидан жисмоний тайёргарлик буйича укув машгулотларнинг таркиби, жисмоний тайёргарлик ва спорт машгулотларига нисбатан муносабатлари, махсус машгулотларнинг жисмоний тайёргарлик даражасига таъсири хакидаги ахборотни олиш максадида суровнома утказилди. Жами ФВВ Академияси барча боскични 396 нафар курсантлари ва "Ёнгин куткарув кисми" ходимларидан 38 нафар мутахассислар суровномада иштирок этди.

см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

4-курс

3-

№2-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 69

Подготовка педагогических кадров

Олинган натижаларни тадлил килиш шуни кур-сатдики, педагогик тажриба бошланишидан олдин курсантларда тажриба ва назорат гурудлари урта-сида жисмоний тайёргарлиги жидатидан сезиларли фарклар мавжуд эмас эди, 3000 метрга югуриш бун-дан мустасно (назорат гуруди - 13,17 ± 0,36, тажриба гуруд, 13.11 ± 0,42). Педагогик тажриба якунида жисмоний тайёргарликни назорат килиш тести на-зорат гурудидаги курсантлар тестидаги натижалар билан таккослаганда (п <0,05) тажриба гуруддаги натижаларнинг статистик жидатдан яхшиланганли-гини курсатди.

Тажрибадан сунг тадкикот гуруди курсантларида уртача 0,4% га ва назорат гурудида 0,2% га вазн-буй курсаткичи бироз пасайиш тенденциясини курсат-дилар. Кукрак кафаси айланаси тажриба гурудида 84,4±1,7 см дан 92,6 ± 1,8 см гача, назорат гурудида 85,0±2 см дан 92,7±2,1 см.гача кутарилди. Упканинг тириклик сигими (УТС) кийматлари тадкикот гу-рудда 27,2% га ва назорат гурудида 18,5% га ошди. Тириклик сигими курсаткичи 63,4±3 мл/кг.га ошди, бу ташки нафас олиш кучайганлигини курсатади. Тажриба гурудида тажрибадан олдин ва кейин жисмоний ривожланиш курсаткичлари буйича се-зиларли фарклар булмаган. Назорат гуруди курсант-ларидаги ижобий узгаришлар 2,0-8,0% дан анча паст булиб, статистик жидатдан адамиятсиз дисобланади.

Жисмоний иш кобилиятининг функционал долати, шунингдек, PWC 170, МКИ, юрак киска-ришининг тинч долати ва Руффье индекси буйича частотаси курсаткичлари буйича дам бадоланди. Тадкикот гуруддаги курсантларнинг функционал даражаси назорат гурудига караганда пастрок эди. Юрак кискаришининг тинч долатидаги тезлиги-нинг уртача курсаткичлари тажриба ва назорат гурудларида "Руффье индекслар"и коникарли деб бадоланди. Педагогик тадкикот якунида PWC 170 тест натижалари экспериментал гурудда уртача 45% га ва назорат гурудида 11,5% га ошганини 1-жадвалда куришингиз мумкин.

Жадвал

Узбекистан Республикаси ФВВ Академияси курсантлари жисмоний ме^нат кобилиятининг функционал даражасининг курсаткичлари

СМ О СМ

ГО

га t

0 Q. W

1

Курсаткичлар Назорат гуруди Тажриба гуруди Фарк

Тажрибагача

PWC 170 (кгм / мин) 5424,59±83,2 5438,65±78,2 >0,05

МКИ (мл / мин) 10971,8±342,3 1095,5±252,3 >0,05

МКИ (мл / мин) 166,33±20,7 156,55±16,8 >0,05

Юрак кискаришининг тинч долати 75,0±3,5 82,8±6.16 >0,05

Руффье индекси 10,1±1,1 11,7±0,8 >0,05

Тажрибадан кейин

PWC170 (кгм / мин) 6384,75±51.5 6625,55±501,1 <0,05

МКИ (мл / мин) 11094,04±266,8 12503,3±312,1 <0,05

МКИ (мл / мин) 173,02±23,2 186,62±23,54 <0,05

Юрак кискаришининг тинч долати 74,1±4,12 75,5±5,55 <0,05

Руффье индекси 9,1±0,8 8,5±0,4 <0,05

Юрак кискаришининг тинч долатдаги ур-тача курсаткичи тажриба гуруддаги тадкикот

охирида 9,8% га сезиларли даражада камайди, бу юрак самарадорлигини курсатади. "Руффье индекси"нинг киймати тажриба гурудда 11,7±0,8 дан 8,5±0,4 гача ва назорат гурудида 10,1±1,1 дан 9,1±0,8 гача камайди, шунингдек юрак-кон томир тизимининг коникарли долати, юрак уриш тезлигининг пасайиши жисмоний фаолият ва тикланиш вактини кискартиради. Экспериментал гурудда ушбу курсаткичларга мувофик юрак-кон томир тизими фаолиятининг морфофунксионал киймати яхши деб бадоланди.

Хулосалар. Утказилган тест натижаларига кура, булажак куткарувчиларнинг жисмоний тайёргарлиги яхши булишига карамай, касбий-амалий малакаси етарли даражада шаклланмаганлиги аникланди. Бу эса уз навбатида булажак куткарувчиларнинг жисмо-ний тайёргарлиги билан касбий-амалий тайёргарлиги уртасида узвий богловчи комплекс машклар мажмуа-сини ишлаб чикишга зарурат борлигини курсатмокда. Анъанавий усулларни куллайдиган курсантларнинг жисмоний тайёргарлигини киёсий тадлил килиш уларнинг умумий ва якка тартибдаги чидамлилиги, эпчиллиги, эгилувчанлиги, тезкорлиги, шунингдек, тезкор фикрлаш ва баркарорлиги касбий-амалий жисмоний тайёргарлик даражасининг етарли эмас-лигини курсатди.

Ёнгин саф тайёргарлиги укув мажмуасида махсус машклардан фойдаланиш буйича укув машгулот-лари услубиётини жорий этиш натижасида модел-лаштирилган ута мураккаб вазиятларда курсантлар томонидан касбий кулланиладиган муаммоларни самарали ечишларига имкон берадиган куникмалар ривожлантирилди.

Педагогик тадкикот якунида экспериментал гуруд курсантлари барча вазифалар буйича назорат гуруди курсантларига нисбатан юкори натижаларни курсат-дилар (п <0,05).

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистан Республика-сида Фавкулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бартараф этиш хамда ёнFин хавфсизлигини таъминлашнинг сифат жихатидан янги тизимини жорий этиш т^рисида»ги Фармони. (К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 19.12.2019 й., 09/19/1011/4171-сон).

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси «Хал; сузи» газетаси 30.12.2020. № 276

3. Курсаков А.В. Методические и организационные вопросы проведения соревнований спасателей по пятиборью / А.В. Курсаков, Л.Г. Одинцов, Г.А. Корольков // Технологии гражданской безопасности. - 2007. - № 1. - 95-96 с.

4. Шубнякова В.А. Организационно-педагогические условия профессиональной подготовки специалистов аварийно-спасательных служб МЧС в учреждениях среднего профессионального образования: автореф. дис. ... канд. пед. наук: 13.00.08 / Шубнякова Виктория Аркадьевна; Российская академия образования «Институт образования взрослых». - СПб., 2010. - 27 с.

5. Акимова В.А., Сосунова И.В., Олтян И.Ю. Опыт ликвидации крупномасштабных чрезвычайных ситуаций в России и за рубежом: XIX Международная научно-практическая конференция по проблемам защиты населения и территорий от чрезвычайных ситуаций, 20-23 мая 2014 года: материалы конференции / МЧС России; ред. - М.: ФГБУ ВНИИ ГОЧС (ФЦ), 2014. - 492 с.

6. Ключников А.В. Основы физического воспитания в таблицах и схемах /А.В. Ключников, Д.Н. Григоренко, В.А. Смирнов: Практ. пособ.; УО «Гомельский инженерный институт» МЧС Республики Беларусь, кафедра «Пожарная аварийно-спасательная и физическая подготовка». - Гомель, 2009. - 23 с.

7. Mckenzie, D.C. Markers for excessive physical activity / D.C. McKenzie // Sports medicine issues. - 2010. - No 1. - С. 10-13.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.