Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН МИНТАҚАЛАРИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ОМИЛЛАРНИ БАҲОЛАШ'

ЎЗБЕКИСТОН МИНТАҚАЛАРИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ОМИЛЛАРНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

137
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
туризм жозибадорлиги / туризм рақобатбардошлиги / минтақавий ривожланиш

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Нурмухаммад Оппоқхонов

Туризмнинг маҳаллий иқтисодиѐтга қўшган ҳиссаси муҳим аҳамиятга эга бўлиб ва кўплаб тадқиқотчиларни ушбу кўп томонлама ҳодисани ўрганишга жалб қилади. Шунинг учун туризмнинг жозибадорлигига таъсир этувчи омилларни аниқлаш ва таҳлил қилиш, зарур сиѐсатни таклиф қилиш мақсадга мувофиқдир. Туризм Ўзбекистон иқтисодиѐтида тобора муҳим рол ўйнаганлиги сабабли, ушбу мақола хорижий ва маҳаллий сайѐҳлар учун Ўзбекистон минтақаларининг туристик жозибадорлигини баҳолашга қаратилган. Халқаро адабиѐтларга кўра, боғлиқ ўзгарувчилар сифатида бир кеча давомида туристик ҳудудда қолишлар ва мустақил ўзгарувчилар сифатида туристик жозибадорликка таъсир қилувчи ўлчанадиган ўзгарувчилар ишлатилади. Натижада, биз Ўзбекистон минтақалари даражасида туризмнинг жозибадорлиги бўйича катта фарқлар мавжудлигини кўрамиз ва минтақавий туризм рақобатбардошлигини ошириш учун кучли сиѐсат ва амалиѐтларни ишлаб чиқиш зарурлиги белгиланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН МИНТАҚАЛАРИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ОМИЛЛАРНИ БАҲОЛАШ»

УЗБЕКИСТОН МИНТА^АЛАРИНИНГ ТУРИСТИК ЖОЗИБАДОРЛИГИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ОМИЛЛАРНИ БА^ОЛАШ

Нурмухаммад Оппокхонов

Тошкент давлат иктисодиёт университети

АННОТАЦИЯ

Туризмнинг махаллий иктисодиётга кушган хиссаси мухим ахамиятга эга булиб ва куплаб тадкикотчиларни ушбу куп томонлама ходисани урганишга жалб килади. Шунинг учун туризмнинг жозибадорлигига таъсир этувчи омилларни аниклаш ва тахлил килиш, зарур сиёсатни таклиф килиш максадга мувофикдир. Туризм Узбекистон иктисодиётида тобора мухим рол уйнаганлиги сабабли, ушбу макола хорижий ва махаллий сайёхлар учун Узбекистон минтакаларининг туристик жозибадорлигини бахолашга каратилган. Халкаро адабиётларга кура, боглик узгарувчилар сифатида бир кеча давомида туристик худудда колишлар ва мустакил узгарувчилар сифатида туристик жозибадорликка таъсир килувчи улчанадиган узгарувчилар ишлатилади. Натижада, биз Узбекистон минтакалари даражасида туризмнинг жозибадорлиги буйича катта фарклар мавжудлигини курамиз ва минтакавий туризм ракобатбардошлигини ошириш учун кучли сиёсат ва амалиётларни ишлаб чикиш зарурлиги белгиланади.

Калит сузлар: туризм жозибадорлиги, туризм ракобатбардошлиги, минтакавий ривожланиш

КИРИШ

Туризм сектори, айникса, ривожланаётган мамлакатларда доимий равишда такомиллашиб бормокда, бунинг натижасида халкаро сайёхлар сони тобора ортиб бормокда. Яхшиланиш ва усиш сунгги ун йилликларда ихтиёрий даромад ва буш вактни ошириш, дунёнинг куплаб мамлакатларида баркарор иктисодий ва ижтимоий ривожланишга эришиш, умуман транспорт ва технологияни такомиллаштириш каби омиллардан келиб чикади. Туризм индустриясидаги бу мухим узгариш янги йуналишлар ва туризмнинг янги шаклларининг пайдо булишига ёрдам беради. Шу муносабат билан туризм глобал ижтимоий-иктисодий ходисага айланди, у бандлик, минтакавий ривожланиш, таълим, атроф-мухит, янги технологиялар, транспорт, давлат молияси, хукуматларнинг

May, 2022

642

бюджет сиёсатига сезиларли таъсир курсатади. Шубхасиз, туризм куп томонлама ахамиятга эга ва куплаб тадкикотчиларнинг изланиш марказига айланган. Туризмнинг ахамияти халкаро адабиётларда кенг мухокама килинган ва тадкикотчилар туризм иктисодий ва ижтимоий ривожланишнинг харакатлантирувчи кучи деган хулосага келишади. Х,ар бир минтаканинг туристик жозибадорлиги куп жихатдан минтакадаги ресурсларга ёки бошка йул билан ташриф буюрувчиларнинг кизикишини жалб киладиган минтаканинг узига хос хусусиятларига боглик. Х,ар бир дестинация техник, сиёсий, иктисодий ва ижтимоий хусусиятларга эга мураккаб тизимдан иборат булиб, маълум даражада хар бир туристик ресурс минтаканинг туристик жозибадорлигига таъсир килиши мумкин. Бундан ташкари, тадкикотлар шуни курсатдики, ташриф буюрувчилар томонидан туристик йуналишни "жозибали" деб аниклаш уларнинг тажрибаси, кадриятлари ва афзалликлари каби шахсий омилларга таъсир килади ва шунинг учун жозибадорлик уларнинг субъектив мулохазасига боглик. Бу омиллар максад учун экзоген булиб, ташриф буюрувчилар томонидан маълумотни эмоционал кайта ишлаш билан боглик. Шундай килиб, халкаро адабиётлар туризмнинг жозибадорлигини улчашда куплаб хисоблаш методларини куллаб келган. Турли мамлакатларда туризмнинг жозибадорлигини турли методологиялардан фойдаланган холда, маълум бир тахминлар остида урганишга харакат киладиган куплаб маколалар мавжуд. Шунга карамай, куплаб маколаларда Узбекистон туризми чукур тахлил килинган булса-да, бир нечта маколалар Узбекистон минтакаларида туризм жозибадорлигини улчашга ва улар уртасида таккослашга харакат килади. Ушбу тадкикот юзага келган бушликни тулдиришга каратилган булиб, Узбекистоннинг минтакавий маъмурий даражасидаги хорижий ва махаллий мехмонлар учун туризм жозибадорлигига таъсир килувчи асосий омилларни аниклашга каратилган. Тахлил минтакавий булинмалар даражасида амалга оширилади, чунки минтакавий даражада сезиларли даражада минтакалараро номутаносибликлар мавжуд.

Туристик жозибадорликнинг баъзи асосий омиллари хам хорижий, хам махаллий ташриф буюрувчилар учун юзага келади. Бизнинг тадкикотимиз Узбекистон минтакалари учун туристик жозибадорликка таъсир этувчи омилларни хар икки ташриф буюрувчилар гурухи томонидан тахлил килингани батафсил тушунтириб утилади. Х,ар бир хал килувчи омилнинг таъсирини тахлил килиш ва бахолаш сиёсатни ишлаб чикувчиларга туристик худудларнинг, шунингдек,

Мау, 2022

643

мax1aллий иштиpoкчилapнинг, yMyMaH, минтaк;aлapнинг жoзибaдopлигини яхшилaш y4yH тегишли стpaтегияни кдбул кдлишга ëpдaм беpaди.

Узбекистан 13 тa мaъмypий xyдyдлapдaн ибopaт. Mas^a кyйидaгичa тapтибгa сoлингaн. "Адaбиëт шapx1и" бyлимидa xan^apo aдaбиëтлap ^HCM^a мaълyмoт мaвжyд. Тypизмнинг жoзибaдopлигигa тaъсиp этувчи oмиллapни aникдaш Ba тypизм жoзибaдopлигини микдopий ифoдaлaшгa ëндaшyвлap тaxлил килитади. мУсyллapм 6улими мaълyмoтлap бaзaси тaвсифигa ишopa кдлaди, мНaтижaлapм 6УЛИМИ эсa тaдкдкoтдa кУллaнилaдигaн стaтистик метoдoлoгияни тaвсифлaйди Ba эмпиpик нaтижaлapни тaкдим этaди Ba шapx1лaйди. Узбекистан xyдyдлapи учун тypизм жoзибaдopлигини микдopий бax1oлaшнинг иккитa мoдели тaклиф килинган. Биpинчиси чет эллик меx№Oнлapгa, иккинчиси эсa мax1aллий меxмoнлapгa тегишли. Kейинчaлик, "Му^кш^1 бyлимидa нaтижaлap тaxлил килинди Ba oлдинги тaдкикoтлap нaтижaлapи билaн тaккoслaнaди. "Хyлoca" бyлимидa Узбекистоннинг тypистик xyдyдлapининг тypизм жoзибaдopлигини oшиpиш бyйичa якуний фикpлap билдиpилгaн.

AДAБИЁТЛAP ТАХДИЛИ

Vengesayi, S., Mavondo, F. T Ba Reisinger, Y. (2009) тypистик жoйлapнинг жoзибaдopлигигa тypистик ди^к^тта casoBop жoйлap, дестинaцияни кУллaб-кyввaтлaш xизмaтлapи Ba oдaмлap билaн бoFлик oмиллapнинг тaъсиpини Уpгaниб чикишди. Дестинaциянинг ди^к^тта casoBop жoйлapи жoзибaдopликнинг aсoсий oмиллapи x1иcoблaнaди; бopaдигaн дестинaцияни кУллaб-кyввaтлaш oбъэктлapи Ba xroMarnap, oдaмлap билaн бoFлик oмиллap иккинчи дapaжaли x,an кдлyвчи oмиллap сифaтидa кypиб ypгaнилгaн.

De Castro, E. V., Souza, T. B Ba Thapa, B. (2015) yзлapининг тaдкдкoтлapидa Бpaзилиядaги тaшpифлap сoни бyйичa тypли хил ички Ba тaшки пapк xyсyсиятлapининг нисбий axaмиятини бaxoлaдилap. Нaтижaлap aмaлий axaMHOTra эгa Ba тaшpиф бyюpyвчилapни кдбул кдлaëтгaн napRnap opaсидa инвестиция сaмapaдopлигини oшиpиш, шунингдек, янги бoFлap учун тypизм жoзибaдopлигини бaxoлaш учун ишлaтилиши мумкин.

Lee, C. F. (2016) caroar тypизмининг, xyсyсaн, caëxдтлapининг жoзибaдopлигини белгилoвчи oмиллap бyйичa экcпеpтлap гypyxининг фикpлapини ypгaниб чикдан. Уттиз тypттa детеpминaнт oлдинги ypгaнилгaн экcплyaтaциoн Ba ишлaмaëтгaн caнoar

oбъэктлapигa тaшpифлap бyйичa oлиб бopилгaн. Кейин yлap

May, 2022

туристик дестинацияларни бошкариш амалиётини турт даражали иерархик тузилмага, хусусан, диккатга сазовор жойлар, кириш, кулайликлар ва ёрдамчи хизматларга булган.

Boivin, M ва Tanguay, G. A (2019) иккита тан олинган сайёхлик ва мерос шахарлари, Квебек Сити ва Бордода шахар туризмининг жозибадорлигини белгиловчи омилларни урганган. Туризмнинг жозибадорлигини рагбатлантириш учун шахарлар коммуникациялари туристик фаолият билан боглик булган элементларни таъкидлаши ва унинг хусусиятларини етказиш учун интернет ва ижтимоий медиадан самарали фойдаланиши керак.

МУХРКАМАЛАР

Минтаканинг туристик жозибадорлиги турли хил омилларга боглик булиб, улар суб-омилларга булиниши мумкин, асосан ушбу минтаканинг ресурслари ва хусусиятларига, шунингдек, ташриф буюрувчилар томонидан кандай бахоланишига боглик. Дестинациянинг туристик жозибадорлиги ташриф буюрувчиларнинг уларнинг эхтиёжларини кондириш кобилиятига нисбатан хис-туйгулари ва эътикодларини акс эттирганлиги сабабли, баъзи ресурсларнинг жозибадорлиги нафакат уларнинг узига хос кийматига, балки ташриф буюрувчиларнинг улар хакидаги тасаввурларига хам боглик. Биз диккатга сазовор жойларга эга булган ва ташриф буюрувчилар учун жозибадор деб хисобланмайдиган бир катор худудларни олишимиз мумкин. Демак, минтакадаги мавжуд туристик ресурсларни гурухлаш ва туркумлаштириш унинг жозибадорлик даражасини аниклашга ёрдам бермаслиги мумкин.

Бошка нуктаи назардан, туризмнинг жозибадорлиги тортишиш моделига таклид килиши мумкин, унда талаб ва таклиф кучлари унинг хажмини белгилайди. Бошкача килиб айтганда, туризмнинг жозибадорлиги "суриш (push) ва тортиш (pull)" ёндашуви контекстида текширилиши мумкин. "Суриш (push)" омиллари одамларнинг кочиш, билим, дам олиш, обру-эътибор, саргузашт ва бошкалар каби истаклари ёки хиссий таркибий кисмларига тегишли булса, "тортишувчи (pull)" омиллар денгиз, пляжлар, тарихий ёки археологик жойлар, табиий ва гузал манзаралар, маданий жойларга тегишли. Суриш (push) омили саёхат килиш кароридир ва саёхат сабабларини тушунтирувчи омиллар хисобланади. Ушбу икки омил гурухи йигилганда, маълум бир манзилга саёхат амалга оширилади. Минтака учун жозибадорлик ушбу худудни ташриф буюрувчиларни жалб килиш кобилиятини

May, 2022

курсатади ва туризмнинг харакатлантирувчи кучи хисобланади.

Жахон сайёхлик ташкилоти (World Tourism Organization) маълумотларига кура, дестинациянинг жозибадорлигига таъсир килувчи асосий узгарувчилар табиий ресурслар, маданий ва тарихий мерос, иклим, инфратузилма, туризм объэктлари ва хизматлардир. Бошка тадкикотчилар маданий тадбирлар, дам олиш тадбирлари, йирик техник лойихалар ва бир-бирини тулдирувчи тадбирларнинг ахамиятини кушдилар. Юкоридаги омиллар билан бир каторда, кейинги тадкикотларда ахоли сони, иктисодий ахволи, обруси, узига хос хусусиятлари ва хар бир худуднинг кенгрок тасвири билан боглик омиллар таъкидланди. Катта маълумотлар ва асосан UGC (user-generated content = фойдаланувчи томонидан яратилган контент) маълумотлари охирги йилларда хар бир йуналиш брендига тобора купрок таъсир киладиган яна бир омилдир.

Хулоса килиб айтадиган булсак, туристик йуналиш ташриф буюрувчиларнинг ортиб бораётган эхтиёжларини кондиришга каратилган мураккаб ва интеграциялашган хизматлар портфелидан иборат. Туризмнинг жозибадорлиги билан боглик омилларнинг сони ва хилма-хиллиги уни аник белгилашни кийинлаштиради. Шунга карамай, туризмнинг жозибадорлигига таъсир этувчи омилларни аниклашнинг ахамияти катта, чунки хар бир сайёхлик йуналиши узининг жозибадорлигини саклаб колиш ёки яхшилаш учун узининг хилма-хиллиги, узига хослиги ва киёсий туризм афзалликларини таъминлашга интилади. Иктисодиётнинг давлат ва хусусий секторлари томонидан олиб борилаётган сиёсат туристик йуналишларнинг жозибадорлигига ижобий таъсир курсатадиган элементларни мустахкамлаш ва яхшилашга интилади. Юкорида келтирилган сабабларга кура, купчилик тадкикотчилар узлари урганадиган туризм сохалари ва шаклларига караб жозибадорлик тадкикотини фарклайдилар. Шунингдек, халкаро адабиётларда дестинацияларнинг туристик жозибадорлигини бизнесни жалб килиш нуктаи назаридан урганувчи тадкикотлар ишлаб чикилган.

ХУЛОСА

Маколада Узбекистон минтакаларида туристик жозибадорликка таъсир этувчи омиллар хакида батафсил маълумот беришга каратилган булиб, микдорий тахлилни куллаш оркали хам хорижий, хам махаллий сайёхларнинг тунаб колишлари тахлил килинган. Х,ар бир омил таъсирини тахлил килиш ва бахолаш сиёсатчиларга, шунингдек,

минтакаларнинг умумий жозибадорлигини ошириш учун

May, 2022

янада тугри стратегияларни кабул килишга ёрдам беради. Бундан ташкари, минтакавий ривожланишни урганишга хисса кушади, Узбекистон минтакалари уртасидаги тафовутларни курсатади, пайдо булаётган ва "муаммоли" йуналишларни таъкидлайди, Узбекистон туризмига катта ва кичик таъсир курсатадиганларини таъкидлайди. Хулоса килиб айтадиган булсак, ушбу тахлил натижасида туристик жозибадорлик буйича фарклар хорижий ташриф буюрувчилар тоифасида махаллий ташриф буюрувчиларга караганда анча юкори.

Тахлилдан мухим хулосалар келиб чикади; Макола туризмнинг жозибадорлиги минтакага келаётган сайёхлар сони билан белгиланади деган мантикий тахминга асосланади; аммо, мураккаброк курсаткичлар карам узгарувчилар сифатида ишлатилиши мумкин. Келгуси тадкикотлар туризмнинг жозибадорлигини чукуррок тахлил килиш ва минтакалар уртасида ривожланаётган муносабатларни урганиш учун методологияларни бирлаштириши мумкин. Туризмнинг жозибадорлигига турлича ёндашувлар сиёсатчилар томонидан тегишли стратегик туристик сиёсатни ишлаб чикиш учун купрок воситаларни такдим этиши мумкин.

REFERENCES

1. De Castro, E. V., Souza, T. B., & Thapa, B. (2015). Determinants of tourism attractiveness in the national parks of Brazil. Parks, 21(2), 51-62.

2. Boivin, M., & Tanguay, G. A. (2019). Analysis of the determinants of urban tourism attractiveness: The case of Québec City and Bordeaux. Journal of destination marketing & management, 11, 67-79.

3. Lee, C. F. (2016). An investigation of factors determining industrial tourism attractiveness. Tourism and Hospitality Research, 16(2), 184-197.

4. Vengesayi, S., Mavondo, F. T., & Reisinger, Y. (2009). Tourism destination attractiveness: Attractions, facilities, and people as predictors. Tourism Analysis, 14(5), 621-636.

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.