Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ХИТОЙ ҲАМКОРЛИГИ'

ЎЗБЕКИСТОН ХИТОЙ ҲАМКОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

206
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон / Хитой / дўстликка асосланган муносабатлар / ―Бир камар — бир йўл‖ / иқтисодий ҳамкорлик / лойиҳалар / давлатларининг ўзаро муносабатлари.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Низомиддин Шералиевич Бердалиев

Мақолада Ўзбекистон билан Хитой ўртасидаги дипломатик муносабатлар, сиѐсий, савдо-иқтисодий, сармоявий ва маданий-гуманитар соҳаларда ҳамкорликни янада ривожланиши, ҳудудлар ўртасидаги алоқаларни фаоллаштириш аторфлича ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ХИТОЙ ҲАМКОРЛИГИ»

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 11 | 2022

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

УЗБЕКИСТОН - ХИТОЙ ХДМКОРЛИГИ

Низомиддин Шералиевич Бердалиев

сиёсий фанлар номзоди, доцент, ТАКИ berdaliev2021 @mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ма;олада Узбекистон билан Хитой уртасидаги дипломатик муносабатлар, сиёсий, савдо-и;тисодий, сармоявий ва маданий-гуманитар сохаларда хамкорликни янада ривожланиши, худудлар уртасидаги ало;аларни фаоллаштириш аторфлича ёритилган.

Калит сузлар: Узбекистон, Хитой, дустликка асосланган муносабатлар, "Бир камар — бир йул", и;тисодий хамкорлик, лойихалар, давлатларининг узаро муносабатлари.

КИРИШ

Узбекистон мустакилликнинг илк кунларидан хорижий давлатлар билан, жумладан, Хитой билан узаро ишонч ва дустликка асосланган муносабатларни ривожлантириш йулидан борди. Мамлакатлар утган йиллар давомида алокаларни янада мустахкамлади, узаро манфаатли хамкор сифатида тараккиёт йулидан елкама-елка бормокда. Савдо-иктисодий хамкорлик ривожланиб бораётгани, бунда мамлакатларимиз худудлари ва тадбиркорлари уртасидаги тугридан-тугри алокалар мухим ахамият касб этмокда.

Узбекистон уз мустакиллигининг дастлабки йилларида ташки дунё билан иктисодий алокаларни Шаркий Осиё давлатларининг хамкорлигида бошлаган. Хрзирда ишончли ва мухим шерикчилик муносабатларига эга икки минтака давлатларининг узаро муносабатлари узок утмишга, яъни Буюк ипак йули даврига бориб такалади. Икки минтака халкларининг уртасида куп томонлама дустона ва хурматга асосланган муносабатларга гувохлик берувчи эътиборга молик вокеа ва маълумотлар тарихий манбаларда сакланиб колган. Кадимий Ипак йулини кайта тиклаш ва ривожлантириш максадида ишлаб чикилган "Бир камар — бир йул" минтакавий иктисодий хамкорликка интилишлар хам турли цивилизациялар уртасидаги муносабатларга хизмат килувчи илмий тадкикотларни амалга оширишни талаб этади. Тарихий ва маданий меросимиз, олдимизда турган максад ва вазифаларнинг ухшашлиги ва интилишларимизнинг муштараклиги келажакка катта ишонч билан карашга имкон беради. Буюк ипак йулининг амалий

November, 2022

438

ахамияти ошгани сари у буйлаб таркалган диний эътикодларни, хусусан, ислом динининг минтакалараро маданий алокаларнинг ривожланишидаги ролини ёритиш бугунги куннинг долзарб масаласи хисобланади. [1].

АДАБИЁЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Марказий Осиё ва Хитой алокалари милоддан аввалги биринчи минг йилликнинг бошида йулга куйилган. [2]. Бугунги кунда Узбекистон — Хитой хамкорлик муносабатлари кенг кулам касб этиб, стратегик шериклик алокалари юксак даражага кутарилмокда. Мамлакатларимизнинг миллий манфаатлари, ижтимоий-иктисодий тараккиёти, жахондаги нуфузи юксалишига хизмат киладиган бу алокалар Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов бошлаб берган узаро дустлик, мустахкам ишончга асосланган хамкорлик негизида тараккий этмокда.

Маколада мантикийлик, функционал-тизимлилик, тахлил, моделлаштириш каби методлардан, шунингдек республикамиз олимлари тадкикотларидан фойдаланилган.

НАТИЖАЛАР

Узаро манфаатли хамкорликнинг хукукий базасини 2005 йилда имзоланган Дустлик, хамкорлик ва шериклик муносабатлари тугрисидаги шартнома, 2010 йилдаги Дустлик, хамкорлик ва шериклик муносабатларини хар томонлама чукурлаштириш ва ривожлантириш тугрисидаги кушма декларация, 2012 йилдаги Стратегик шериклик урнатиш тугрисидаги Кушма декларация, 2013 йилдаги Икки томонлама стратегик хамкорликни янада чукурлаштириш ва ривожлантириш хакидаги Кушма декларация, 2014 — 2018 йилларга мулжалланган Стратегик шериклик муносабатларини ривожлантириш дастури хамда 2016 йилда имзоланган Кушма баёноти, Узбекистон "Бир макон, бир йул" ташаббусининг мухим иштирокчиси булиб, 2019 йил 4 майда "Хитой Халк Республикасига олий даражадаги ташриф давомида эришилган келишувларни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги [3] ПК-4308-сон Узбекистон Республикаси Президентининг Карори ташкил килади.

Узбекистон ва Хитой - табиий иктисодий хамкорлар. Иктисодиётларимиз ракобат килмайди, бир-бирини тулдириб туради. Узаро икки томонлама манфаатли алокалар ривожланади. Маълумотларига кура, 2015 йилда Хитой билан Узбекистоннинг узаро савдо хажми 3,5 миллиард АКШ долларини ташкил килди. Бу курсаткич дипломатик муносабатлар урнатилган дастлабки йилларга нисбатан 70

November, 2022

439

баробардан купрок усган. Мана, уч йилдирки, Хитой Узбекистоннинг энг йирик инвестори ва иккинчи йирик савдо шериги булиб келмокда. [4].

"Бир макон, бир йул" ташаббуси доирасида мамлакатларимиз уртасидаги жуда самарали хамкорлик йулга куйилганини алохида таъкидлаш жоиз. Хитой куп йиллардан буен Узбекистоннинг асосий иктисодий хамкори мавкеини мустахкам саклаб келмокда. Бир катор давлатлараро, хукуматлараро, идоралараро битимлар сармоявий хамкорликни ривожлантириш учун зарур хукукий асос яратмокда. Икки мамлакат компаниялари иштирокида саноат кооперацияси, инфратузилмани модернизация килиш, транспорт, фармацевтика, телекоммуникация сохаларида, кушма юкори технологияли саноат парклари ташкил этиш лойихалари муваффакиятли амалга оширилмокда. Хитойнинг Узбекистон иктисодиетига киритган сармояси сунгги йилларда 10 миллиард доллардан ошди. Мухим кушма лойихалар илгари сурилмокда. "Хитой -Марказий Осие" газ кувурининг барча 4 йулаги Узбекистон худудидан утади. ^амчик довони оркали юртимиздаги энг узун темир йул туннели фойдаланишга топширилди. Хитой-^иргизистон-Узбекистон автомобил йулаги ва Хитой-^озогистон-Узбекистон темир йулининг утказувчанлик салохияти эътироф этилмокда. Шанхай хамкорлик ташкилоти Самарканд саммити доирасида Узбекистон-^иргизистон-Хитой темир йули курилиши буйича хамкорлик тугрисидаги уч томонлама шартнома имзолангани тарихий ахамиятга эга вокеа булди. Ушбу лойиха Хитойдан Узбекистон оркали Европага ва Жанубий йулак оркали Форс курфази давлатларига юк ташиш ва ушбу йуналишларда савдо географиясини кенгайтириш, Узбекистонни ички давлатдан минтакадаги мухим коммуникация марказига айлантириш учун асос булиб хизмат килади. [5].

Мазкур хужжатларнинг кабул килиниши улкан тарихий ахамиятга эга булиб, нихоятда кенг куламлидир. Улар узок муддатли истикболда мамлакатларимиз уртасидаги муносабатларни янада ривожлантиришга хизмат килмокда.

2017 йил 12 май куни Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиеев ва Хитой Халк Республикаси Раиси Си Цзиньпиннинг икки мамлакат расмий делегациялари иштирокидаги музокараларида ХХР Раиси Хитой ва Узбекистон муносабатлари янги даврга, сифат жихатидан янги боскичга кадам куяетганини таъкидлади.

Музокараларда узаро ва куп томонлама муносабатларга оид долзарб масалалар, жумладан, сиесий, савдо-иктисодий, сармоявий ва маданий-гуманитар сохаларда хамкорликни янада ривожлантириш хусусида атрофлича фикр алмашилди.

November, 2022

440

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 11 | 2022

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Хукуматлараро техникавий хамкорлик тугрисидаги, халкаро автомобиль катнови тугрисидаги битимлар, умумтаълим мактабларида таълим сифатини ошириш, согликни саклаш сохасини асбоб-ускуналар билан жихозлашга доир лойихаларни молиялаштириш тугрисидаги хукуматлараро ноталар алмашинуви хамда ветеринария ва усимликлар инспекцияси карантини сохасида англашув меморандуми, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъеклари уртасидаги хамкорликни рагбарлантириш буйича Англашув меморандуми, кишлок хужалиги сохасида 2018-2020 йилларга мулжалланган идоралараро алмашинув хамкорлик режаси каби катор мухим хужжатлар имзоланди.

My^OKAMA

Хитой Узбекистоннинг xaëт синовидaн yтгaн ишончли xaмкорлaридaн бири 6ули6, хaдкдaримиз yртaсидaги мyносaбaтлaр Буюк Ипaк йули тaрихи билaн чaмбaрчaс боFлaнгaн, миллий кддрият Ba aнъaнaлaримиз жaxон мaдaниятини ривожлaнтиришгa yлкaн xиссa кУшгaн, сaвдо aдокaдaримиз дyнë axлигa Уз дaврининг ноëб бyюмлaрини тaкдим этгaн. Бугун инсониятнинг кyндaдик эxтиëжлaригa aйлaнгaн чой, пaхтa, ипaк, к^оз кaби мaxсyлотлaр yлaрнинг бир кисми, холос.

Хитой Узбекистон иктисодиëтигa энг куп инвестиция киритaëтгaн дaвлaтлaрдaн -биридир. Мaмлaкaтимиздa Хитой кaпитaди иштирокидaги 700 дaн зиëд компaния Ba корхота фaолият кyрсaтмокдa. Утгaн йиллaр дaвомидa хитойлик сaрмоядорлaр Узбекистон иктисоддатига кдрийб 7,8 миллиaрд доллaр микдоридa инвестиция киритган.

Хитой Хaдк Респyбликaси Узбекистон иктисоддатини модернизaция вa диверсификaция килиш бyйичa дaстyрлaрни aмaдгa ошириш, рaкобaтдош мaxсyлотлaр ишлaб чикдришни кенгaйтириш вa сaноaтнинг экспорт сaдоxиятини юксaдтиришдa фaол иштирок этмокдa.

ХХРнинг етaкчи сaноaт компaниялaри билaн узок мyддaтли вa yзaро мaнфaaтли aдокaдaрни, биринчи нaвбaтдa, юкори технологиягa aсослaнгaн тaрмокдaрни -ривожлaнтиришгa aдоxидa эътибор кaрaтилмокдa. Нефть-гaз вa телекоммyникaция тaрмокдaридa, трaнспорт, тyк,имaчилик, ^Më сaноaти вa бошкд йyнaдишлaрдa кУшмa лойиxaдaр мyвaффaкиятли aмaдгa оширилмокдa. Хитой бизнес субъекЕтари Узбекистондaги кyплaб янги сaноaт корхонaдaри, жyмлaдaн, Деxконобод кaлийли yFитлaр, Куетирот содa зaводлaри кyрилишидa иштирок этди. ХХР тaдбиркорлaри кyмaгидa мaмлaкaтимиздa электр техникaси мaxсyлотлaри, мобиль телефонлaр, курилиш техникaси ишлaб чикдриш йyлгa куйилди. "Huawei"

November, 2022

441

компанияси томонидан Тошкент шахри ва Узбекистон минтакаларининг телекоммуникация тармокларини ривожлантириш буйича 20 лойиха амалга оширилди. ZTE корпорацияси билан хамкорликда чикарилаетган модем, смартфон хамда бошка ускуналарга ички ва хориж бозорларида талаб юкори.

Бундан ташкари, сунгги бир неча йил ичида Хитой Мамлакатимиз иктисодиетининг энг йирик сармоядорларидан бирига айланди. Республикада Хитой капитали иштирокидаги 1900 дан ортик корхона фаолият курсатмокда, хитойлик инвесторлар инфратузилма лойихаларига фаол сармоя киритмокда.

Марказий Осие — Хитой газ кувурининг барча турт тармоги Узбекистон худудидан утган. ХХР Миллий нефть-газ корпорацияси мамлакатимизда истикболли углеводород конларини кидириш ва казиш ишларида фаол катнашмокда. Муборак газ-киме мажмуасида табиий газни чукур кайта ишлаш буйича хамкорлик килиб келинмокда.

Самарканддаги ШХ,Т саммитидан олдин, Узбекистон президенти Шавкат Мирзиеев ва Хитой Халк Республикаси раиси Си Цзиньпиннинг музокаралари якунида икки мамлакат уртасида йирик келишувлар имзоланди. Узбекистон ва Хитой етакчилари учрашувида Узбекистон билан Хитой уртасидаги хар томонлама стратегик шериклик муносабатларини ривожлантиришнинг мухим йуналишларини атрофлича куриб чикилди.

ХУЛОСА

Узбекистон ва Хитой уртасидаги хамкорликни янада ривожлантириш билан боглик кенг куламли масалалар, томонларни кизиктирган минтакавий ва халкаро муаммолар юзасидан атрофлича фикр алмашиниши, имзоланган хужжатлар, эришилган келишувлар Узбекистон — Хитой муносабатларини янада ривожлантириш ва халкларимиз фаровонлигини юксалтиришига хизмат килади.

Шунингдек, савдо-иктисодий хамкорликни янада кенгайтириш, электрон тижоратни ривожлантириш, саноат кооперацияси буйича, энг аввало, автомобилсозлик, "яшил" энергетика, кишлок хужалиги ва инфратузилма каби сохаларда илгор лойихаларни амалга ошириш масалаларига, Хитойнинг камбагалликка карши курашиш, худудларни ривожлантириш ва профессионал кадрлар тайерлаш борасидаги илгор тажрибасини урганиш ва жорий этишни давом эттиришга алохида эътибор каратилиши, худудлар уртасидаги алокаларни фаоллаштириш зарурлиги тугрисида алохида таъкидланди. Шу максадда жорий йил якунига кадар Узбекистонда икки мамлакат худудларининг биринчи

November, 2022

442

форумини утказиш таклиф этилиши узаро хамкорлик масалаларини янада ривожланишида мухим ахамият касб этади.

Хитой билан Узбекистоннинг серкирра хамкорлиги барча сохаларда юксак самаралар бермокда. Бундай хамкорлик икки мамлакат халкига хам фойда келтириб, улар томонидан куллаб-кувватланмокда. ^атъий айтиш мумкинки, Хитой ва Узбекистон миллий тараккиёт ва юксалиш йулида бундан кейин хам изчил хамкорликни давом эттиради, мамлакатларимиз уртасидаги дустликнинг ёркин, янги сахифаларини очаверади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил 2327 апрель кунлари Хитойда утказилган "Бир макон, бир йул" иккинчи халкаро форумдаги нутки. https : //president.uz/uz/lists/view/2533

2. А.Ходжаев., Н.Каримова. Сведения китайских источников по истории государственности Центральной Азии (переводы и исследования). - Ташкент: Фан, 2018; А.Ходжаев. Великий шелковый путь: Связи и судбы МЩ^Ш. -Ташкент: Навруз, 2018; А.Хужаев. Фаргона тарихига оид маълумотлар(ЖШ Ш Ш). - Фаргона: Фаргона, 2013, Б.288; А.Хужаев. Марказий Осиё халклари тарихига оид маълумотлар. - Тошкент, 2015.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 майдаги "Хитой Халк Республикасига олий даражадаги ташриф давомида эришилган келишувларни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4308-сон Кдрори. https://lex.uz/ru/docs/4381463

4. http://uchildiz.uz

5. https://uza.uz/uz/posts/ozbekiston-hitoy-munosabatlari-ulkan-istiqbolga-ega_416995

November, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

443

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.