Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ВА ТОЖИКИСТОН ДАВЛАТЛАРАРО ХАМКОРЛИГИНИ МИНТАҚАВИЙ ҲАМКОРЛИКНИ РИВОЧЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ'

ЎЗБЕКИСТОН ВА ТОЖИКИСТОН ДАВЛАТЛАРАРО ХАМКОРЛИГИНИ МИНТАҚАВИЙ ҲАМКОРЛИКНИ РИВОЧЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
363
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон-Точикистон ҳамкорлиги / ислоҳотлар / тенденциялар / хавфсизлик / ҳамкорлик / инвестиция / сиёсий алоқалар / иқтисодиёт / иттифоқчилик алоқалари / дипломатия. / Узбекско-таджикское сотрудничество / реформы / тенденции / безопасность / сотрудничество / инвестиции / политические отношения / экономика / союзнические отношения / дипломатия.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Шохрух Б. Исокулов

Бугунги кунда Ўзбекистон-Точикистон ҳамкорлиги ҳар томонлама ривожланиб, стратегик шерикликдан иттифоқчилик даражасига чиқди. Бунда икки ва кўп томонлама муносабатларда кейинги йилларда вужудга келган ва мунтазам ривожланиб борган тенденциялар иқтисодий ҳамкорликда саноат кооперацияси, парламент ва маданий-гуманитар соҳаларда халқ дипломатиясини шакллантирди, ривожлантирди ва ўзинингянги кўринишларини келтириб чиқарди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА УЗБЕКИСТАНА И ТАДЖИКИСТАНА В РАЗВИТИИ РЕГИОНАЛЬНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА

Сегодня узбекско-таджикское сотрудничество развивалось по всем направлениям, перейдя от стратегического партнерства к союзническому уровню. В то же время наметившиеся в последние годы и поступательно развивающиеся тенденции в двусторонних и многосторонних отношениях сформировали, развили и переопределили народную дипломатию в сферах экономического сотрудничества, производственной кооперации, парламентской и культурно-гуманитарной сферах.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ВА ТОЖИКИСТОН ДАВЛАТЛАРАРО ХАМКОРЛИГИНИ МИНТАҚАВИЙ ҲАМКОРЛИКНИ РИВОЧЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

THE ROLE OF INTERSTATE COOPERATION BETWEEN UZBEKISTAN AND TAJIKISTAN IN THE DEVELOPMENT OF REGIONAL COOPERATION

Shokhrukh B. Isokulov

Master's student

Tashkent University of Oriental Studies

Tashkent, Uzbekistan

E-mail: isokulov201@gmail. com

ABOUT ARTICLE

Key words: Uzbek-Tajik cooperation, reforms, trends, security, cooperation, investment, political relations, economy, allied relations, diplomacy.

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: Today, the Uzbektan-Tajikistan cooperation has developed comprehensively and reached the level of alliance from a strategic partnership. The trends that have emerged in bilateral and multilateral relations in the following years and are constantly evolving have shaped, developed and brought forth new forms of people's diplomacy in the fields of industrial cooperation, parliamentary and cultural and humanitarian spheres in economic cooperation._

УЗБЕКИСТОН ВА ТОЖИКИСТОН ДАВЛАТЛАРАРО ХАМКОРЛИГИНИ МИНТАЦАВИЙ ХДМКОРЛИКНИ РИВОЧЛАНТИРИШДАГИ УРНИ

Шохрух Б. Исокулов

Магистратура талабаси Тошкент шарцшунослик университети Тошкент, Узбекистон E-mail: isokulov201@gmail. com

МАЦОЛА ^АЦИДА

Кадит сузлар: Узбекистон-Точикистон хдмкорлиги, ислох,отлар, тенденциялар, хавфсизлик, хдмкорлик, инвестиция, сиёсий алокалар, иктисодиёт, иттифокчилик алокалари, дипломатия.

Аннотация: Бугунги кунда Узбекистон-Точикистон хдмкорлиги х,ар томонлама ривожланиб, стратегик шерикликдан иттифокчилик даражасига чикди. Бунда икки ва куп томонлама муносабатларда кейинги йилларда вужудга келган ва мунтазам ривожланиб борган тенденциялар иктисодий хдмкорликда саноат кооперацияси, парламент ва маданий-гуманитар сохдларда халк дипломатиясини шакллантирди, ривожлантирди ва узинингянги куринишларини келтириб чикарди._

РОЛЬ МЕЖГОСУДАРСТВЕННОГО СОТРУДНИЧЕСТВА УЗБЕКИСТАНА И ТАДЖИКИСТАНА В РАЗВИТИИ РЕГИОНАЛЬНОГО СОТРУДНИЧЕСТВА

Шохрух Б. Исокулов

Магистрант

Ташкентский университет востоковедения Ташкент, Узбекистан E-mail: isokulov201@gmail. com

О СТАТЬЕ

Ключевые слова: Узбекско-таджикское сотрудничество, реформы, тенденции, безопасность, сотрудничество, инвестиции, политические отношения, экономика, союзнические отношения, дипломатия.

Аннотация: Сегодня узбекско-таджикское сотрудничество развивалось по всем направлениям, перейдя от стратегического партнерства к союзническому уровню. В то же время наметившиеся в последние годы и поступательно развивающиеся тенденции в двусторонних и многосторонних отношениях сформировали, развили и переопределили народную дипломатию в сферах экономического сотрудничества, производственной кооперации, парламентской и культурно-гуманитарной сферах._

КИРИШ

Узаро х,амкорликнинг узгариши шароитида сиёсий дипломатик янгиликлар.

Узбекистон ва Точикистон давлат мустакиллигининг 30 йиллиги икки мамлакатда амалга

оширилаётган куп киррали ислохотлар ва янгиланган ички ва ташки сиёсатнинг уйгунлиги билан кечмокда. Икки давлат учун давлат мустакиллигининг бу даври узига хос ривожланиш йули билан фаркланади. Айникса,Узбекистонда 2016 йилдан буён Шавкат Мирзиёевнинг давлат рахбари сифатида фаолият юрита бошлаганидан кейин ички сиёсатда узгача ёндашувлар, янги стратегия асосида амалга оширилаётган ислохотларнинг дастлабки узгаришлари, тенденциялари ривожланиб бормокда. Улар ижтимоий давлатнинг шаклланиши, давлат ва жамият уртасидаги муносабатларда кузатилаётган очиклик, ижтимоий-гуманитар сохалардаги янгиланишлар ва узгаришлар, шунингдек, иктисодий муносабатларни либераллаштириш, бозор иктисодиёти муносабатларини такомиллаштириш, тадбиркорлик мухитини яхшилаш, давлат ва жамият фаолиятининг барча йуналишларида илгор ахборот технологияларни жорий килишда намоён булмокда. Узбекистоннинг ташки сиёсатида иккита мухим тенденция устунлиги кузатилмокда. Бунда, биринчи тенденция - давлат ва жамиятнинг ички баркарор ривожланиши, самарали ислохотларни амалга ошириш, ахолининг барча катламлари турмуш фаровонлигининг ошишини мунтазам таъминлаш ва хаёт сифатини бир неча бараварга ошириш учун жахоннинг кайси бурчагида булмасин ташки имкониятлар, механизмлар, шарт -шароитларни кидириб топиш ва яратиш. Иккинчиси - хозирги замон жахон сиёсатининг зиддиятлари, хавф-хатарларини халкаро муносабатларнинг, айникса, минтакавий ривожланишнинг траекториялари ва омилларини чукур урганиш, тахлил этиш асосида давлатимиз атрофида тинчлик, баркарорлик ва хавфсизлик мухитини шакллантириш. Узбекистон ва Тожикистон уртасидаги хамкорлик икки томонлама хусусиятга ега булишига карамай, Марказий Осиё доирасидаги муносабатларни ривожлантиришда мухим рол уйнаши мумкин. Алока нукталари, муносабатларнинг муаммолари ва истикболлари, кушни республикалар ва бу минтака учун нимани англатиши мумкинлиги хакида.

АСОСИЙ ЩСМ

Шуни курсатадики, суверен давлатлар сифатида Узбекистон-^озогистон муносабатлари 1991 йилдан бошланади. Узаро хамкорликнинг ривожланиш тенденциялари икки даврни уз ичига олади. Биринчиси, 2016 йилгача булган давр булиб, бунда икки давлат уртасидаги сиёсий дипломатик, иктисодий ва маданий-гуманитар алокаларнинг урнатилиши, бу жараёнларнинг изчил ривожланиб бориши кузатилади. Маълум даражада бу боскичда алокалар муътадил ривожланиб келди. Икки давлат уртасида стратегик хдмкорлик вужудга келди. Уларнинг Марказий Осиё минтакасидаги муаммоларга муносабати муштарак булиб, халкаро микёсда бир-бирларини куллаб-кувватлаб келмокдалар

2018-йилда икки давлат муносабатларида мухим вокеалар юз берди ва бу Тожикистон ва Узбекистон уртасидаги хамкорликни сифат жихатидан янги боскичга олиб чикди. Тожикистон ва Узбекистон уртасидаги якинлашув ва хдмкорликни мустахкамлаш йулидаги асосий муваффакият 2018-йилда "Тожикистон ва Узбекистон фукароларининг узаро саёхатлари тугрисида"ги шартноманинг имзоланиши булди, бу еса хар икки томоннинг миллионлаб фукаролари хаётини осонлаштирди. Бу Узбекистонда хам, Тожикистонда хам туризмни ривожлантириш учун туртки булди. 2018-йил 16-мартдан бошлаб икки давлат фукаролари бир-бирининг худудида амалдаги саёхат хужжатлари (дипломатик, хизмат ва умумий паспорт) билан визасиз (30 кунгача) булишлари мумкин. 2018-йилда Тожикистон Президенти Е.Рахмон Тошкентда амалий ташриф билан булган ва унинг якунлари буйича 26 та янги хужжат имзоланган еди. Бу хужжатлар орасида икки давлат уртасидаги муносабатларни тубдан узгартирган бир канча мухим ва келишувлар бор еди. "Тожикистон Республикаси ва Узбекистон Республикаси уртасида стратегик шериклик тугрисидаги шартнома" ана шундай келишувлардан бири булди[2]. 2018-йилда Тожикистон Президенти Е.Рахмон Тошкентда амалий ташриф билан булган ва унинг якунлари буйича 26 та янги хужжат имзоланган еди. Бу хужжатлар орасида икки давлат уртасидаги муносабатларни тубдан узгартирган бир канча мухим ва "такдирли" келишувлар бор еди. "Тожикистон Республикаси ва Узбекистон Республикаси уртасида стратегик шериклик тугрисидаги шартнома" ана шундай келишувлардан бири булди[3].

Иктисодий дипломатия: саноат кооперациясини ривожлантириш. Таъбиийки, икки давлатнинг тарихий, иктисодий макон, маданий- гуманитар, табиий ва географик жихатдан якинлиги, бир-бирини тулдирувчи ресурслар ва ишлаб чикаришнинг мавжудлиги барча алокаларни, жумладан иктисодий сохадаги хамкорликни ривожланишига катта шарт-шароит ва имкониятлар яратди. Узбекистон ва Тожикистоннинг иктисодий ривожланиш даражаси ва салохияти бир-биридан фарк килади. Жахон банки прогнозларига кура, 2020-йил учун Тожикистон ялпи ички махсулотининг йиллик усиши -2%, 2021-йилда еса 3,7% булади. Жахон банки томонидан Узбекистон буйича енг макбул прогноз килинган: 2020 йилда мамлакат ялпи ички махсулоти 1,5 фоизни, 2021 йилда еса тахминан 6,6 фоизни ташкил етади[4].

Тожикистон Савдо портали маълумотларига кура, Узбекистон 2021-йилда Тожикистон Республикасининг асосий савдо хамкорлари орасида бешинчи уринни эгаллади. 2021-йилда республикалар уртасидаги товар айланмаси амалга оширилди 447,8 млн А^Ш долларини ташкил килди[5]. товар айланмасини асосий товарлари бу: Минерал ёкилги, нефт ва уларни дистиллаш махсулотлари; битумли моддалар, рудалар, шлаклар туз: олтингугурт; тупрок ва тош; цемент, пахта ва угитлар. Еслатиб утиш керак, икки давлат

уртасидаги узаро товар айирбошлаш хажми 2015-йилга нисбатан 30 баробар ошди. Давлат рахбарлари товар айирбошлаш хажмини 500 миллион А^СХ, долларига йетказиш, узок муддатда еса 1 миллиард долларга йетказиш буйича устувор вазифаларни белгилаб бердилар.

Савдо-иктисодий ва сармоявий хамкорлик масалалари, транспорт сохасида ва иктисодиётнинг бошка тармокларида узаро хамкорлик масалалари, шунингдек, маданий -гуманитар масалалар Узбекистон Республикаси уртасидаги Савдо-иктисодий хамкорлик буйича хукуматлараро комиссия иши доирасида куриб чикилади. Узбекистон ва Тожикистон Республикаси, 2002 йилда ташкил етилган.

Тожикистонда саноат кооперацияси доирасида Узбекистон капитали иштирокидаги корхоналар фаол ишламокда, жумладан. Махаллий ахоли орасида талаб катта булган маиший техника воситаларини ишлаб чикарувчи "АртелАвестоЕлестронисс" ^К. Узбек миллий бренди "Артел" "Artel Avesto Electronics" Тожикистонда кушма корхонасини очдилди. Очилиш Маросимда Узбекистон Республикаси Бош вазири Абдулла Арипов, Тожикистон Республикаси Бош вазири ^охир Расулзода ва Олий Мажлиснинг юкори палатаси Миллий Кенгаш (Мажлиси Миллий) раиси иштирок етди. Тожикистон Республикаси, Душанбе шахар хокими Рустам Емомали. Электротехника сохасида халкаро хамкорликни ривожлантириш янги юксакликка еришди. Бунга Душанбедаги "Артел Авесто Елестронисс" Узбекистон-Тожикистон кушма корхонаси ёркин мисол була олади [7]. Бугунги кунда Артел Авесто Елестронисс заводида чангютгич ва електр сув иситгичларининг бир нечта моделлари ишлаб чикарилмокда. 2021 йилгача иккинчи боскичга утиш, телевизор ва кир ювиш машиналари ишлаб чикаришни йулга куйиш режалаштирилган[6].

Мамлакатларимиз рахбарлари ташаббуси билан "ТАЛКО-КРАНТАС" махсус коммунал ва курилиш автомашиналарини йигиш ва созлаш буйича кушма ишлаб чикариш корхонасининг очилиши икки томонлама муносабатларни йулга куйишдаги яна бир мухим вокеа булди.

Охирги беш йилда корхоналар сони ортди. Улар уз фаолиятини савдо, курилиш материаллари ишлаб чикариш, озик-овкат саноати ва бошкаларда амалга оширадилар.

Транспорт дипломатияси. 2017-йилда Тошкент ва Душанбе уртасидаги авиакатновлар тикланди, Еалаба-Амузанг участкасида ишлар тикланди, Самарканд-Пенжикент кисмида А-377 халкаро автомобил йули очилди. Узбекистон ва Тожикистон президентлари Шавкат Мирзиёйев ва Имомали Рахмон 2018-йил 9-март куни Душанбе шахрида 2011-йилда тухтатилган Галаба-Амузанг-Хушади давлатлараро темир йул линиясининг кайта тикланган кисмини ишга тушириш маросимида иштирок етдилар.

Маросим Тожикистон давлат телеканаллари оркали жонли ефирда намойиш этилди. Логистика хакида гапирганда, янги бозорларни узлаштириш йулида узаро манфаатли Узбекистон-Тожикистон хамкорлиги ривожланаётганини айтиб утмасдан булмайди. Хусусан, 2021-йил 3-июн куни Душанбе шахрида Узбекистон транспорт вазири уринбосари ва Тожикистон транспорт вазири уртасида учрашув булиб утди, унда мамлакатларимиз уртасидаги транспорт ва транзит имкониятларини ривожлантириш, шунингдек, Тожикистон оркали Хитойга автомобил транспорти йуналишларини фаоллаштириш имконияти.

Тожикистон ва Узбекистон мунтазам автобус катновини тиклади. Тожикистон транспорт вазирлигининг хабар беришича, коронавирус инфексияси таркалиш хавфи туфайли такик бекор килинганидан кейин Тожикистон ва Узбекистон уртасида мунтазам автобус катнови тикланди. Хужанд - Тошкент - Хужанд йуналиши буйича халкаро автобус йуналишлари енди хар куни катнайди. Бундан ташкари, рейслар Тожикистон ва Узбекистон транспорт компаниялари томонидан амалга оширилади. Рейсга чикиш учун йуловчи КОВИД-19 га карши емланганлигини тасдикловчи хужжат ёки ПСР тести салбий натижаси булган сертификатни такдим етиши керак. Маршрутнинг чекка нукталари орасидаги маршрут узунлиги 174 км. Чегарада божхона тартиб-коидаларини утказиш билан бирга саёхат вакти тахминан 4,5 соатни ташкил килади.

Шундай килиб, айтишимиз мумкинки, Тошкентнинг дустлик, яхши кушничилик ва хамкорликни мустахкамлашга каратилган максади кардош Душанбе томонидан хар томонлама тушуниб ва куллаб-кувватланмокда.

Тожикистон ва Узбекистоннинг сиёсий тизимида умумий жихатлар куп. Биринчидан, иккала давлат хам уз сиёсатида ухшаш хусусиятларга эга булган президент республикаларидир. Иккинчидан, иккала давлат хам унитардир, мамлакатнинг ухшаш маъмурий-худудий булиниши: вилоят, шахар, туман, шахар посёлкалари, кишлок жамоаси ва кишлок. Мамлакатлар дунёвий республикалар ва давлат диндан ажратилган. Шунингдек, Тошкент ва Душанбе БМТ, МД^, ЕХ^Т, ЩТ, ХТТБ, ХВФ, Ш^Т ва бошкалар каби куплаб халкаро ташкилотларга аъзо.

Мамлакатлар уртасидаги давлат чегараларини делимитация ва демаркация килиш масалаларини хал етиш, узаро манфаатли хамкорлик йулидаги энг мухим омиллардан биридир. Узбекистонда "ериш" бошланиши билан янги рахбарият кушнилар билан унлаб йиллар давомида тупланиб келаётган барча чегара муаммолари ва келишмовчиликларни хал етиш йулини белгилади. Охирги 4 йил давомида Тошкент ва Душанбе уртасида икки томонлама учрашувлар булиб утди, давлат чегараларини демаркация ва делимитация

килиш билан шугулланувчи вазирлик ва кумиталар аъзоларининг ташрифлари булиб утди, шунингдек, олий даражадаги унлаб битим ва битимлар имзоланди, жумладан:

- Тожикистон ва Узбекистон давлат чегарасининг айрим участкалари тугрисидаги битимни ратификация килиш тугрисидаги меморандумлар алмашинуви тугрисидаги баённома (Тошкент, 17.08.2018 й.);

- Узбекистон-Тожикистон Давлат чегарасининг алохида участкалари тугрисидаги битим.

ХУЛОСА

Шуни айтиш мумкинки, Тошкент ва Душанбе фаол сиёсий ва иктисодий хамкорликни саклаб колиш ва янада ривожлантиришда келажакда минтакавий хамкорликнинг харакатлантирувчи ролини талаб килиш учун йетарлича алока нукталарига ега. Узбекистон ва Тожикистон амалда авторитар республикалар булишига карамай, иктисодий жихатдан фаол хамкорлик килсалар, чегаранинг икки томонидаги миллионлаб фукароларнинг хаёти яхши булмаса, анча осонлашади. Минтака давлатлари уртасидаги иктисодий хамкорлик минтака давлатлари фукароларининг куплаб муаммоларини хал етиш имконини беради. Шуни тушуниш керакки, хар кандай узгаришлар, хох иктисодий, хох сиёсий, бошка мамлакатларга бевосита таъсир килади.

Узбекистон ва Тожикистон уртасидаги хамкорликни мустахкамлаш, аслида, Марказий Осиёдаги минтакавий хамкорлик учун хал килувчи ва асосий рол уйнаши мумкин. Узбекистон минтакавий сиёсий ва иктисодий жараёнларнинг марказий бугинига даъво килиш учун биринчи кадамни (минтакадаги барча давлатлар билан муносабатларни яхшилаган, узаро манфаатли ва стратегик шериклик тугрисидаги куплаб шартномаларни имзолаган) аллакачон амалга оширди. Буларнинг барчаси Шавкат Мирзиёйевнинг янги ички ва ташки сиёсати туфайли амалга ошди. Марказий Осиёдаги сиёсий иклимнинг узгариши минтакадаги вокеалар ривожини бутунлай узгартириб юборди ва Марказий Осиё давлатлари уртасидаги хам, халкаро ва минтакавий иштирокчилар уртасидаги муносабатларнинг бутун спектрига бевосита таъсир курсатди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Динамика развития узбекско-таджикских отношений нацелена на выведение сотрудничества между братскими странами на новый уровень. https://e-cis.info/news/566/92676/

2. Узбекистон Республикаси ва Тожикистон Республикаси уртасида стратегик шериклик тугрисидаги Битим / [Электронный ресурс]. URL:

https://lex.uz/docs/4108695 (дата обращения: 25.06.2020)

3. Узбекистан ва Тожикистон иктисодиёти. Онлайн статистика. URL: https://take-profit.org/statistics/gdp/tajikistan/, https://take-profit.org/statistics/countries/uzbekistan/

4. Узбек-тожик муносабатлари Марказий Осиёга таъсир килиши мумкин URL: https://rus.azattyk.org/a/28028017.html

5. СОГЛАШЕНИЕ между Правительством Республики Узбекистан и Правительством Республики Таджикистано международном автомобильном сообщении URL: https://nrm.uz/contentf?doc=556012_soglashenie_mejdu_pravitelstvom_respubliki_uzbekistan_i _pravitelstvom_vse_zakonodatelstvo_uzbekistana

6. Таджикистан и Узбекистан возобновили регулярное автобусное сообщение https://rossaprimavera.ru/news/3420d257

7. Artel открыл соместное предприятие Artel Avesto Electronics в Таджикистане https://artelgroup.org/article/artel-otkryl-sovmestnoe-predpriyatie-artel-avesto-electronics-v-tadzhikistane,57/

8. Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN WEST AND EAST DIPLOMACY STUDY. Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues, 23(2), 1-10.

9. Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan's initiatives in central Asia. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 324-328.

10. Ravshanov, F. R., & Azimov, H. Y. (2021). Danger and Security: History and Present. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 5(4), 280-285.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.