Научная статья на тему 'ЎЗБЕК МУСИҚА МАДАНИЯТИ РИВОЖИНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕК МУСИҚА МАДАНИЯТИ РИВОЖИНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
12
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ўзбек мусиқа маданияти / ижтимоийлашув / миллий ғуру / ифтихор / фалсафий / ижтимоий тафаккур

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мўйдинов Жамолиддин

Mазкур мақолада ўзбек мусиқа маданияти ривожининг ижтимоий фалсафий масалалари атрофлича мухокама қилинган. Бундан ташқари ўзбек мусиқа маданияти ривожланиш босқичлари юзасидаги фикр мулоҳазалар ўрин олган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК МУСИҚА МАДАНИЯТИ РИВОЖИНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

УЗБЕК МУСИНА МАДАНИЯТИ РИВОЖИНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ

ХУСУСИЯТЛАРИ Муйдинов Жамолиддин

ФарДУ Санъатшунослик факультети Мусика таълими кафедраси укитувчилари Исаков

Улугбек

https://doi.org/10.5281/zenodo.7995464

Аннотация. Мазкур мацолада узбек мусица маданияти ривожининг ижтимоий фалсафий масалалари атрофлича мухокама цилинган. Бундан ташцари узбек мусица маданияти ривожланиш босцичлари юзасидаги фикр муло^азалар урин олган.

Калит сузлар: узбек мусица маданияти, ижтимоийлашув, миллий гуру, ифтихор, фалсафий, ижтимоий тафаккур.

Инсон маънавий дунёсининг шаклланиши, шахс ва мутахассис сифатида намоён булиши таълим-тарбиянинг уйгунлигига боглик. Мамлакатимизда тарбияни х,озирги замон талаблари даражасида олиб боришда мавжуд барча имкониятлар ва воситалардан фойдалангандагина маънавияти юксак ёшларни тарбиялаш мумкин булади. Узбекистон биринчи Президенти И.Каримов етук маънавиятнинг жамият тараккиётидаги ахдмиятини курсатиб, шундай деган эди: "Х,алкнинг маънавий рух,ини мустах,камлаш ва ривожлантириш - Узбекистонда давлат ва жамиятнинг энг мух,им вазифасидир... Бу хазина инсонга хдётда баркарорлик багишлайди."

Маънавият ижтимоий ва фалсафий категория сифатида кенг камровли тушунча булиб, одамнинг рух,ий ва аклий оламининг мажмуи, баркамол шахсни шакллантиришда, инсоннинг маънавий-маърифий даражасини юксалтиришда урни бекиёсдир омилдир.

Мусика эса маънавий камолликка етакловчи воситалардан бири булиб, унинг х,ар кандай жанри маънавий тарбия асоси була олади. Мусика мустах,кам билим олишга, миллий кадрият, маънавий баркамоллик, умрбокий анъаналар ва аждодлар таълимотини ёшлар онгига, турмуш тарзига сингдириш каби омиллар ила тарбия ишига кумаклашади.

Мусика шахснинг ижтимоийлашуви, муайян х,одиса ва х,олатларини кайта тикловчи, унинг диккатини жалб килувчи ва бошкарувчи, шунингдек кишиларнинг мех,нат унумдорлигини оширувчи хусусиятга эга. У сузсиз ва куриш имкони булмагандаги мулокотдир. Мусика х,ис килиш кобилиятни тарбияловчи восита булиб, ундан аклий ва жисмоний кучларнинг узаро координация ва интеграция килиш воситаси, энергия манбаи, хдкикатни юзага чикарувчи восита, инсон онгининг трансформацияси учун курол сифатида фойдаланиш мумкин. Ва них,оят, мусика кишиларни коинот билан богловчи куч хдмдир. Бу руйхатни давом эттириш ёки х,ар бир бандини кенгайтириш мумкин, лекин энг мух,ими шунчалар имкониятга эга булган мусикадек ижтимоий х,одисадан инсон онги ва тафаккурини юксак даражаларга олиб чикиш учун фойдаланиш даркор.

Узбекистоннинг янги тараккиёт боскичида миллий мусика меросимиз маданиятимизнинг бошка жабхдлари каби инсонларда миллий гурур ва ифтихор туйгуларини кутариш, уни ватанпарвар ва халксевар булиб шаклланишида катта омил эканлиги эътироф этилиб келинмокда. Мусикий кадриятлар ва замонавий куй ва охднглар ёшлар маънавиятини шакллантиришда ахдмияти каттадир. Шу максад билан республикамизда охирги пайтда турли фестивал ва мусика байрамлари утказилиб турибди, урта ва олий укув юртларида утказиладиган маданий-маърифий тадбирлар ва х,.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Улар тугрисида маълумотлар катор даврий нашрларда, радио ва телевидение эшиттиришларида, интернет сах,ифаларида кенг таргиб этилиб келмокда. Бу мавзу давлат микёсида х,ам мух,им ахдмиятга эга.

Марказий Осиё мутаффакирлари ва олимларининг илмий меросида мусика илми жамият ва унинг аъзолари ижтимоий тафаккурида катта узгаришларни амалга оширувчи омил сифатида талкин этилди. Бундан ташкари, агар комусий алломалар мусика илмини математика таркибида урганган булсалар, уйгониш даврининг сунгги асрларида мусика илми мустакил фан сифатида тараккий этди. Уйгониш даврида мусика илми таркибан илму ийкоъ, илму таълиф (ал-мусика ал-назарийя) ва бастакорлик хдмда ижрочилик санъати (ал-мусика ал-амаллийя)ни камраб олган булиб, бу сохдларнинг х,ар бири узига хос услубий ёндашувда мукаммал даражада тадкик этилди.

Шарк мутафаккирларнинг фалсафий таълимотларида мусика санъатига оид катор фикрлар билдирилган. Улар таълим ва тарбиянинг ягона вазифаси - жамият талабларига тула мос равишда ва ягона бутунликда, тинчлик ва фаровонликда яшашга хакли идеал инсон тайёрлаш деб тушундилар. Мусика эса инсон ички дунёсининг х,иссиётли томонлари билан бирга маънавий оламини бутунлайича ифода этиб, унинг аклий ва ирода кудратини, яхлит киёфасини ярата оладиган ижтимоий х,одиса сифатида эътироф этилди. Уларнинг ижодида мусикий-тарбиявий карашлар узига хос икки услубда талкин этилди. А) мусикий-назарий (Абу Наср Форобий, Ибн Сино, Ал-Хоразмий, А.Жомий ижодида). В) мусикий-дидактик (У.Кайковус, А.Навоий ижодида).

XX асрнинг биринчи ярмида узбек мусика санъатининг назарий асосларини яратишда А.Фитратнинг мех,нати катта булди. Унинг "Узбек мумтоз мусикаси ва унинг тарихи" китоби Узбекистон мусика маданиятида янги карашлар шаклланганини курсатди. Унингча дунё мусика маданиятидаги Шарк ва Гарб мусикаларининг илгор анъаналарини камол топтириб, ижодий ютукларга эришиш мумкин. XX асрнинг иккинчи ярмида Республикада мумтоз куй ва охднглар билан бир каторда эстрада х,ам ривож топди. Хозирги кунда унинг йуналишлари купайиб кетиб, ёшлар тарбиясига ижобий билан бир каторда салбий таъсирлар х,ам курсатмокда.

Узбек миллий мусика маданиятида миллий кадриятга айланган асарлар сарасига "Маком"лар киради. Улардаги чукур мазмун оддий инсонлардан тортиб, етук мусикашуносларни х,ам хдйратга солиб, тобора янги кирраларни очмокда.Тановор куйи, ашула ва ракси х,ам узбек халкининг чинакам миллий кадриятидир. Ижтимоий-сиёсий мазмундаги мусика асарларидан Узбекистон Давлат мадх,ияси х,ам кадрли. Ушбу мерос ёшларимиз маънавиятини шакллантиришда, уларни х,ар томонлама комил инсон килиб вояга етказишда салмокли рух,ий ва маънавий озик бера оладиган гоявий ва миссий тарбия воситаси сифатида хизмат килиши мумкин.

Халк яратган кушикларнинг хдмма турларида юксак, олижаноб гоя ихчам бадиий шаклларда ифодалангандир. Уларга лапар, ялла, терма, ашулалар киради ва купчилик тингловчилларга мулжалланган. ^ушикнинг мазмунида ёшларга ва умуман ватандошларга булган чакирик рух,и сезилиб туриши, Ватан мустакиллиги накадар буюк кадрият, уни эъзозлаш, х,имоя килиш ёшлар учун бурч ва мукаддас эканлиги ифодаланиши керак.

Шарк халкларининг бетакрор миллий мусикаси ва кушикларини кенг микёсда таргиб этиш, миллий анъаналарни саклаш, халклар уртасидаги дустликни мустах,камлаш

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

хдмда ижодий хдмкорлик ва маданий-маънавий алокалар доирасини кенгайтириш максадида республикада мустакиллик йилларида "Шарк тароналари", "Асрлар садоси", "Бойсун бах,ори", "Маком" "Хунармандчилик" фестиваллари каби анжуманлар утказиладиган булди ва улар ёш авлодни миллий мусика санъатига мухдббат рух,ида тарбиялашда албатта уз самарасини курсатади.

REFERENCES

1. И.Каримов "Юксак маънавият - енгилмас куч", - Т.: Маънавият, 2009,143б.

2. Ислом Каримов "Узбекистоннинг уз истиклол ва тараккиёт йули". - Т.: Узбекистон, 1992.

3. Имом ал - Бухорий. Х,адис. (Ишонарли туплам) 4 китоб. —Т.: ^омуслар бош тахририяти, 1991 — 1996.

4. Джумаев А. "Узбекская классическая музыка Фитрата и борьба идей» «Центральная Азия и Кавказ». Центр политических исследований (Швеция)1997-2005

5. Иброх,имов О. К семантике макомов San at 1998 № 1-3

6. Даукеева С. "Философия музыки Абу Насра Мухаммада Аль-Фараби". Алма-Ата,2002

7. Лосев А.Ф. Музыка как предмет логики. М.: 1990. с. 195 - 392.).

8. Платон. Соч. в 3 т. - М., 1971. Т. 3 ч. 1 - 246 с.

9. Баймухамедова Н. Алишер Навои о музыке. История и современность. Проблемы музыкальной культуры народов Узбекистана, Туркмении и Таджикистана. М.: Музыка. 1972.

10. Кароматов Ф. Музыка народов Ср. Азии в мифах и легендах. Санъат № 2 / 99. с. 48.

11. Ташбаева Д. Эстетическое богатство и национальный колорит узбекских колыбельных песен. San'at. 1 / 2005.

12. Жабборов И.Узбек халки этнографияси.-Т.:Укитувчи, 1994.-320

13. Умаров Э. Эстетика Т.: Узбекистон, 1995. 246 б.

14. Узбекская музыка на стыке столетий (xx-xxI вв)тенденции, проблемы. Т.2008, с. 200

15. Исаков, У. Т. (2022). УЗБЕК МУСЩА МАДАНИЯТИ РИВОЖЛАНИШ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, МАНБАЛАРИ ХДМДА УНИ УРГАНИШНИНГ АХДМИЯТИ. Science and innovation, 7(1), 625-636.

16. Isaqov, U. (2022). УЗБЕК МУСЩА МАДАНИЯТИ РИВОЖИНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ ОМИЛЛАРИГА ДОИР. Science and innovation, 7(C7), 101-107.

17. Isakov, U. T. (2022). SOCIAL PHILOSOPHICAL GENESIS OF THE DEVELOPMENT OF UZBEK MUSIC CULTURE. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 589-594.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.