Научная статья на тему 'ЎЗБЕК КИНО САНЪАТИДА РАМЗЛАРНИНГ ИФОДАЛАНИШИ'

ЎЗБЕК КИНО САНЪАТИДА РАМЗЛАРНИНГ ИФОДАЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
65
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
кино / санъат / режиссёр / рамз / образ / тафаккур / жамият / урфодат / қадрият

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Усманова Хумора Аҳмаджоновна

Ушбу мақолада миллий кино санъати инсон онги ва тафаккурига, жамият ҳаётига, қолаверса, халқимизнинг, айниқса ёшларимизнинг ички дунёси, маънавиятига кучли таъсир кўрсатувчи муҳим воситалардан эканлиги муҳокама қилинган. Шунингдек, ўзбек фильмларида рамзийликни ифодаловчи образлар ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК КИНО САНЪАТИДА РАМЗЛАРНИНГ ИФОДАЛАНИШИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 4 / December 2022

УЗБЕК КИНО САНЪАТИДА РАМЗЛАРНИНГ ИФОДАЛАНИШИ

Усманова Хумора Ахмаджоновна Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Ушбу маколада миллий кино санъати инсон онги ва тафаккурига, жамият хаётига, колаверса, халкимизнинг, айникса ёшларимизнинг ички дунёси, маънавиятига кучли таъсир курсатувчи мухим воситалардан эканлиги мухокама килинган. Шунингдек, узбек фильмларида рамзийликни ифодаловчи образлар ёритиб берилган.

Калит сузлар: кино, санъат, режиссёр, рамз, образ, тафаккур, жамият, урф-одат, кадрият.

EXPRESSION OF SYMBOLS IN UZBEK CINEMA ART

Usmanova Khumora Akhmadjonovna Uzbekistan State Institute of Art and Culture

Abstract: This article discusses the fact that the art of national cinema is an important tool that has a strong impact on human consciousness and thinking, public life, as well as the inner world and spirituality of our people, especially our youth. Uzbek films also feature symbolic images.

Keywords: cinema, art, director, symbol, image, thinking, society, tradition, value.

Миллий кино санъати инсон онги ва тафаккурига, жамият хаётига, колаверса, халкимизнинг, айникса, ёшларимизнинг ички дунёси, маънавиятига кучли таъсир курсатувчи мухим воситалардан хисобланади. Ёш авлодни ватанпарварлик, ота-онага хурмат, миллий кадриятларимизга садокат рухида тарбиялаш, маънавиятимизни юксалтириш хамда одамларнинг дунёкарашини кенгайтиришда кино санъати мухим урин тутади.

Президентимиз якинда Узбекистон ижодкор зиёлилари вакиллари билан булиб утган учрашувда хам миллий кино санъатида эришилган ютуклар билан бир каторда, соха ривожига салбий таъсир курсатаётган куплаб омиллар борлигини алохида таъкидлаб утди. Давлатимиз рахбарининг 2017-йил 7-август куни имзоланган "Миллий кинематографияни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори узок тарихга эга ва узига хос тараккиёт йулини босиб утган узбек кино санъати ривожи учун улкан имкониятлар эшигини очиб беради, десак, муболага булмайди. (1)

Ушбу мухим хужжатда, энг аввало, кинематография сохасининг халкимиз хаётида, айникса, ёшлар тарбиясидаги урни ва таъсирини кучайтириш, гоявий-бадиий савиясини ошириш, уни хозирги замон талаблари асосида янада такомиллаштириш каби бир катор устувор вазифалар белгилаб берилди.

Ишончимиз комилки, ушбу карор келгусида ёшлар маънавиятини, тафаккури ва бадиий дидини янада юксалтириш, уларни эзгу ишлар сари даъват этишда хар томонлама ибрат булишга арзигулик миллий ва замонавий кахрамонлар сиймоси акс эттирилган экран асарларини яратишда мухим ахамият касб этади.

Буюк миллатпарвар адиб Абдулла Кодирий 1927-йилда ёзган бир маколасида - кино санъати хали энди дунёнинг турли давлатларига ёйила бошлаган бир пайтда ушбу санъат хакида билдирган: "Хрзирча бизда кинодраматурглар йук. Шу боис кинони биладиганларга ёзувчиларни тиркаб куйиш керак. Кейин ижрочиларни танлай билиш мухим рол уйнайди. Мен актёр булганимда Отабек ролини уйнардим. Чунки кахрамонимнинг характерини мендан яхши биладиган одам йук." (2)

Кино - бу нафакат санъат, балки хаёт идеологиясидир. Шу боис хам режиссёр кино яратилишида асосий фигура ва хато автор булар экан унинг олдида турган масъулият улкандир. (3)

"Адабий сценарий устида ишлай бошлагандаёк режиссёр бутун вокеаларни, образларни хаёлан "куриб бериши" керак". (4)

Режиссёр дунёкараши ва махорат даражаси яратилаётган фильмнинг эстетик яхлитлиги хамда савиясини белгилаб берувчи сифатдир. Х,ар бир режиссёр узи режиссёрлик килган фильмларининг гоясини узи танлайди. Драматург ёрдамида когозга туширади.

Кино санъати хам тасвирга асосланади. "Томошабин биринчи навбатда фильмнинг куримли жихати тасвирий ечими таъсир этади. Шунинг учун хам томошабин "Мен фильм курдим" деб бежиз айтмайди" - деб ёзади Х,.Абдукосимова. (5)

Режиссёр томонидан махорат билан яратилган хар фильмда кандайдир рамзий маънода бирон бир белги оркали ифодаловчи мазмун ётади, томошабин узининг кенг тушунчаси оркали уни англаб олиши керак булади. Масалан, дарахт - оила, тинчлик рамзини ифода этса, айрим фильмларда узун йул, тепага кутарилиш, ёрукликка чикиш озодлик рамзини англатади.

Режиссёр Йулдош Аъзамов томонидан суратга олинган "Уткан кунлар"(1969) тарихий фильми (Абдулла Кодирийнинг шу номдаги романи асосида суратга олинган) хар бир томошабинни, ёшу-карини диккатини тортмасдан иложи йук. ^ар бир томошабин бу фильмни, асарни укиган каби кайта-кайта, такрор-такрор зор кизикиш билан томоша килаверади. "Уткан

кунлар" худди мана шундай, такрор-такрор укишга арзийдиган кухна роман булгани каби, фильми хам кайта кайта куришга арзийди.

"Мозийга кайтиб иш куриш хайрлик, дейдилар. Шунга кура мавзуни мозийдан, якин уткан кунлардан, тарихимизнинг энг кирлик, кора кунлари булган кейинги 'хон замонлари'дан белгиладим", дейди Абдулла Кодирий роман аввалида. Дарвоке, адиб роман нафаси уфуриб турган юкоридаги фикрларни бежизга келтирмаган. Асар XIX аср вокеалари, ижтимоий манзаралари, турмуш тарзини акс эттирган ва бу мураккаб тарихий давр асар кахрамонлари Отабек ва Кумушнинг фожиали севги киссаси фонида тасвирланган.

"Уткан кунлар» романи узбек адабиёти хазинасининг бебахо дурдонаси хисобланади. Асар биз бошка асарлардан кидириб хам топа олмайдиган, миллийлигимизни тараннум этувчи унсурларга лик тула. Колаверса, романнинг давр хаётини очиб беришдаги роли хам бекиёсдир.

1969 йилда асар асосида режиссёр Йулдош Аъзамов томонидан фильм суратга олинган булиб, унда бош ролларни Улмас Алихужаев ва Гулчехра Жамиловалар севги-мухаббат, оила-эътикод рамзларини талкин этиш билан биргаликда маромига етказиб уйнаганлар. Фильмда Отабекни тунда узок йул юриб Фаргона-Тошкент оралигида уйчан юриши, унинг севги истироблари, максадга етишиш асносидаги кечинмаларининг рамзийлигини англатади.

"Узбекфильм" киностудиясида режиссёр Мансур Васатий бошчилигида суратга олинган "Кудук" (2014) бадиий фильми, мамлакатимизда мустакилликка эришилгунга кадар булган даврдаги кишлок ахлининг ута огир ва мураккаб хаёти хакида хикоя килувчи ушбу асарда бош кахрамон Элмурод тимсолида хамкишлокларига кудук казиб, энг огир юмушларни бажариб умрини утказаётган одамнинг хаётий карашлари турли зиддиятли вокеалар воситасида томошабинга етказиб берилади.

Ушбу фильмда "Кудук" тугрилик, халоллик, лафз, орият, хамият, мехнатсеварлик каби чин инсоний фазилатлари, сув эса хаётнинг рамзий талкини булиб ифодаланган. Бош кахрамон узига Лаллай деган номни ортириб -соддадил, ишонувчан , сувсиз ерларда кудук казиб, сув чикариб берувчи инсон. Сувсиз хаёт йуклигини у жуда яхши тушунади. Унинг энг катта орзуси -одамларга керак буладиган, энг ширин сувли бир кудук казиш. Атрофидагилар унга ишонишмайди, унинг устидан кулиб юришади. Аммо у уз максади йулида сабот билан олга интилади. Ушбу фильм халкнинг энг огрикли фожиасини акс эттириб, томошабин калбидан чукур жой олди.

Лаллай курган-кечирганларини умумлаштириб, узича хулоса чикаради: "Умр буйи турпок кавлаш билан андармон булиб, одамлар куксидаги эзгулик кудуги куриб бораётганини сезмай колибман. Улардан яхшилик умидвор булиб бехуда уринаётганга ухшайман....". Лаллай бир умр узи ахтарган ширин сувли

кудукни хонадони якинидан топади. (6) Юкорида таъкидлаб утганимиздек, ширин кудук фильмнинг хаёт рамзидир.

Аюб Шахобиддинов узининг 2012 йилда суратга олинган "Паризод" фильми билан халкаро миккёсида танилди. Таникли узбек адиби Эркин Аъзамнинг сценарийси асосида суратга олинган фильда фаришта куринишидаги ёш киз Узбекистондаги кишлоклардан бирида пайдо булади ва гарчи бир огиз гапирмасада, кишлок ахолисининг турмушида учмас из колдиради. "Паризод" фильмининг гояси шуки, бизнинг замонамизда хам кандайдир илохий кучга эга инсонлар орамизда пайдо булиши мумкин ва улар тириклигида, уларнинг кадрига етиш кераклиги ёритиб берилган.Ушбу фильмда режиссёр инсонларнинг кадр-кимматини "Паризод" билан боглаган, яъни рамзилик фаришта образини талкин этган.

Давлатимиз рахбари таъбири билан айтганидек, биз буюк халкимизни улугламокчи, Узбекистон номини бутун дунёга тараннум этмокчи эканмиз, бу ишни биринчи навбатда кино санъати ёрдамида амалга оширишимиз керак. Айнан кино санъати оркали жахон экранларини забт этишимиз, шу йул билан дунё ахлининг диккат-эътиборини козонишимиз мумкин. Бунинг учун яна бир бор куч ва имкониятлар, ижодий салохиятни ишга солишимиз керак. (7).

Кино санъатидаги хар бир яратилган асар, ижод замирида халкимизнинг урф-одати, миллий кадриятлари рамзийлик билан ифода этишлари лозимдир.

Фойдаланган адабиётлар

1. Ш.Мирзиёев. "Халк сузи"газетисининг 2017-йил 8-августдаги 155(6849)-сонлида эълон килинган.

2. Кино санъати. 9 июнь. 2020 й

3. Х. Абдулкосимова. Кино санъати асослари. Т., 2009. 70-бет

4. Х.Абдулкосимова. Кино санъати асослари. Т., 2009. 74-бет

5. Х.Абдулкосимова. Кино санъати асослари. Т., "УзМЭ" 2009. 31-бет

6. https://mfacebook.

7. К.Тожиев. Миллий кино санъати равнакида мухим кадам. Халк сузи. Онлайн. 09.2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.